-
Ko Fē ʻOku Huʻu ki Ai ʻa e Māmani ko Ení?Hanganaki Leʻo!
-
-
Ko Fē ʻOku Huʻu ki Ai ʻa e Māmani ko Ení?
Kuo hoko ʻa e ngaahi palopalema mafatukitukí mo e ngaahi meʻa fakamanavahē ʻoku hokó ko e ongoongo fakaʻaho takatakai ia ʻi he māmaní! ʻOku ʻuhinga iá ki he hā?
MALUʻANGA FAKAFOʻITUITUI: ʻOku fakapaaki ʻa e ngaahi pomu ʻi he ngaahi feituʻu faiʻanga fakataú. Fanaʻi ʻa e kau faiako mo e fānau ako ʻi he akoʻangá. Puke fakamālohi ʻa e fānau valevalé ʻi he hanga kehe ʻa e ngaahi mātuʻá. Kaihaʻasia ʻa e kakai fefine mo e kakai tangata taʻumotuʻá ʻi he taimi ʻahó.
KO E TUʻUNGA FAKALOTÚ: ʻOku poupouʻi ʻe he ngaahi lotú ʻa e ngaahi fakafaʻafaʻahi ʻi he taú. Tukuakiʻi ʻa e haʻa faifekaú ki he fakaʻauha fakafaʻahingá. Ngāueʻaki fakaefehokotaki fakasino ʻe he kau pātelé ʻa e toʻutupú; fūfuuʻi ia ʻe he siasí. Hōloa ʻa e maʻu lotú; tuʻuaki fakatau atu ʻa e ngaahi fale lotú.
KO E ʻĀTAKAÍ: ʻOku fakaʻataʻatā ʻa e ngaahi vaotaá ki he ngaahi pisinisi fakakomēsialé. Tā e ʻuluʻakaú ʻe he masivá ʻi he kumi fefié. ʻUliʻi ʻa e vaitupú, ʻo ʻikai lelei ke inu. Maumauʻi ʻa e toutaí ʻe he ʻuli mei he ngaahi fale ngāué mo e ngaahi founga fakaeonopooni ʻe niʻihi. Fakatupunga mānava tamaki ʻa hono ʻuliʻi lahi ʻo e ʻeá.
MEʻA ʻOKU MAʻU KI HE NOFÓ: Ko e paʻanga hū mai ki he toko tahá ʻi he fakatonga ʻo e Sahala ʻi ʻAfiliká ʻoku līpooti ʻo fakafuofua ki he $480 (U.S.) ki he taʻu. Ko e mānumanu ʻa e kau pule ʻo e ngaahi kautahá ʻoku iku ia ki he movete ʻa e pisinisí, ʻo taʻemaʻungāue ai ʻa e laui afe. Fakatupunga ʻe he kākaá ke mole ai ʻa e paʻanga kotoa ʻa e kau fakahū paʻangá.
NGAAHI NOUNOU FAKAMEʻATOKONÍ: ʻOku fakafuofua ko e kakai ʻe toko 800,000,000 ʻi māmani lahi ʻoku nau mohe fiekaia maʻu pē.
TAÚ: Laka hake he kakai ʻe toko 100,000,000 kuo mole ʻenau moʻuí tupu mei he tau ʻi he senituli hono 20. Maʻu ʻa e ngaahi meʻatau fakaniukilia feʻunga ke fakaʻauha tā tuʻo lahi ʻaki ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Ngaahi tau fakalotofonua. Fakalalahi atu ʻa e tautoitoí ke ne uesia ʻa e foʻi kolopé kotoa.
MAHAKI FAKAʻAUHÁ MO E MAHAKI KEHE: Kamata ʻi he 1918, naʻe tāmateʻi ai ʻe he fulū faka-Sipeiní ʻa e kakai ʻe toko 21,000,000. Kuo hoko ʻa e ʻeitisí he taimí ni “ko e mahaki fakaʻauha mafolalahia taha ia ʻi he hisitōlia ʻo e tangatá.” ʻOku ʻomai ʻe he kanisaá mo e mahaki mafú ʻa e mamahi ki māmani lahi.
Sio fakalaka atu ʻi he ngaahi ongoongo tāutahá. Ko e ngaahi meʻa māvahevahe kinautolu? Pe ko e konga kinautolu ʻo ha sīpinga fakaemāmani lahi ʻa ia ʻoku ʻi ai hono ʻuhinga moʻoni?
-
-
ʻOku ʻUhinga Kotoa Ia ki he Hā?Hanganaki Leʻo!
-
-
ʻOku ʻUhinga Kotoa Ia ki he Hā?
NAʻE pehē ʻe Sīsū Kalaisi: ‘Ko e fakaʻosi ʻo e kuongá’ ʻe fakaʻilongaʻi ia ʻaki ʻa e tau, ngaahi nounou fakameʻatokoni, mahaki fakaʻauha mo e ngaahi mofuike.—Mātiu 24:1-8; Luke 21:10, 11.
Talu mei he 1914 mo e fakaʻauha ʻo e moʻuí ʻe he ngaahi tau ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi puleʻangá pea mo e vahaʻa ʻo e ngaahi kulupu fakafaʻahingá, ʻo faʻa hoko ia tupu mei he kaunoa fakapolitikale ʻa e haʻa faifekaú pea ʻi he taimí ni ʻoku tupu mei he mafolalahia ʻa e ngaahi ʻohofi fakaetautoitoí.
Neongo ʻa e ngaahi fakalakalaka fakasaienisí, ʻoku hokosia ʻa e ngaahi nounou fakameʻatokoni lahi fau ʻe he laui teau miliona ʻo e kakai ʻi māmani lahí. ʻI he taʻu taki taha ʻoku mate ai ʻa e kakai ʻe laui miliona koeʻuhi ko e nounou ʻa e meʻatokoní.
Ko e mahaki fakaʻauhá, ʻa ia ko e mafolalahia ʻa e ngaahi toʻu mahaki pipihí, ko e toe konga ia ʻo e fakaʻilonga ne ʻomai ʻe Sīsuú. Hili e Tau I ʻa Māmaní, naʻe tāmateʻi ai ʻe ha toʻu mahaki ʻo e fuluú ʻa e moʻui laka hake he 21,000,000. ʻI he ʻikai hangē ko e ngaahi mahaki fakatuʻutāmaki fakafeituʻu ʻi he ngaahi taʻu he kuohilí, naʻá ne uesia ʻa e ngaahi fonua ʻi māmani lahí pea pehē ki he ngaahi motu mamaʻó. ʻOku uesia lahi ʻe he ʻeitisí he taimí ni ʻa e foʻi kolopé, pea ko e ngaahi mahaki hangē ko e TB, malēliá, kui fakaevaitafé, mo e mahaki Chagas ʻoku hokohoko atu ʻene uesia ʻa e ngaahi fonua langalanga haké.
ʻOku līpooti ʻo pehē ʻoku ʻi ai ʻa e mofuike ʻe laui mano ʻi he tuʻunga lahi kehekehe, ʻi he taʻu kotoa pē. Tatau ai pē ʻa hono ala maʻu ʻa e meʻangāue pea mo e ngaahi founga fakalakalaka ʻi hono līpōtí, ko e ngaahi fakatamaki ʻi he ngaahi feituʻu kakaí tupu mei he ngaahi mofuiké kuo hoko ia ʻo tapupu ʻi he ngaahi ongoongó.
Naʻe toe tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú: “Ko eni ʻa e meʻa ke ke sinaki ʻilo ki ai; ka hokosia ʻa e kuonga fakamui, ʻe ai ha ngaahi taimi faingataʻa. He ko hono kakai te nau ʻofa kiate kinautolu pe, te nau ʻofa ki he paʻanga, te nau fielahi, te nau angataʻetokaʻi, te nau lea fieʻotua, te nau talangataʻa ki he matuʻa; ko e kau taʻehounga, ko e kau angataʻemolumalu, ko e kau taeʻofa-ki-hoʻota, ko e kau taʻe fakamolemole, ko e kau fakakovi, ko e kau taʻefakamaʻumaʻu, ko e kau angafakamanu, ko e kau taeʻofa ki he lelei, ko e kau lavaki, ko e kau ʻohonoa, ko e kau loto ʻaoʻaofia ʻi he ʻafungi, ko e kau ʻofa ki he malie ʻo ʻikai ʻofa ki he ʻOtua, ko e kakai ʻoku maʻu ʻa e ngeʻesi ʻo e lotu, ka kuo nau liʻaki hono kakano: ke ke fulituʻa ki he kakai pehe foki.”—2 Timote 3:1-5.
ʻIkai ʻokú ke loto-tatau ʻoku tau moʻui ʻi he “ngaahi taimi faingataʻa”?
Kuó ke ʻiloʻi ko e kakaí, ʻi ha tuʻunga lahi fau, ʻoku nau ʻofa kia kinautolu pē, kau ʻofa ki he paʻangá pea ueʻi ʻe he hīkisiá?
Ko hai te ne fakakikihiʻi ko e māmaní ʻoku fonu ia ʻi he kakai ʻoku nau siokita kae taʻehounga, ʻo taʻefakamolemole mo anga-taʻemolumalú?
ʻOkú ke lāuʻilo ki he fakautuutu mataʻāʻā ʻa e talangataʻa ki he mātuʻá fakataha mo ha taʻeʻofa fakaʻulia, ʻo ʻikai ʻi ha feituʻu siʻi pē kae takatakai ʻi he foʻi kolopé?
ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku tau moʻui ʻi ha māmani ʻa ia ʻoku ikuʻi ʻe he ʻofa ki he mālié kae ʻikai ha ʻofa ki he leleí. Ko e anga ia hono fakamatalaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e fakakaukau ʻa ia ʻe failahia ʻi he “kuonga fakamui.”
ʻOku fiemaʻu ha meʻa lahi ange koeʻuhi ke ʻiloʻi ai ʻa e taimi ʻoku tau moʻui aí? Naʻe toe tomuʻa tala ʻe Sīsū ʻo pehē ʻi he lolotonga ʻa e taimi tatau ko ení, ʻe malangaʻi ai ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmani kotoa ʻoku nofoʻí. (Mātiu 24:14) ʻOku fai ia?
Ko e Taua Leʻo, ko ha pepa makatuʻunga he Tohi Tapú ʻa ia ʻoku līʻoa ki hono fanongonongo ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo Sihová, ʻoku pulusi tuʻumaʻu ʻi he ngaahi lea lahi ange ia ʻi ha toe makasini kehe pē.
ʻI he taʻu kotoa pē, kuo līʻoa ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e houa laka hake he pilioná ke faifakamoʻoni fakafoʻituitui ai ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.
Ko e ʻū tohi ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e Tohi Tapú ʻoku nau lolotonga pulusi ia ʻi he lea nai ʻe 400, naʻa mo e ngaahi lea ʻa ia ʻoku aʻu ki he fanga kiʻi kulupu mamaʻo mo tokosiʻí. Kuo aʻu ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he fonua kotoa pē mo e ongoongo leleí; kuo nau toe malanga ʻi he ngaahi motu mo e ngaahi feituʻu lahi ʻa ia ʻoku fuʻu siʻisiʻi ke ʻi ai hanau mahuʻinga ʻi he māmani fakapolitikalé. ʻI he lahi taha ʻo e ngaahi fonuá, ʻoku nau fakahoko ai ha polokalama ako Tohi Tapu tuʻumaʻu.
Ko e moʻoni, ko e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku malangaʻi ia ʻi he māmani kotoa ʻoku nofoʻí, ʻo ʻikai koeʻuhi ke fakaului ʻa e māmaní, ka ke fai ha fakamoʻoni. ʻOku ʻoange ai ki he kakai ʻi he feituʻu kotoa pē ha faingamālie ke fakahaaʻi pe ʻoku nau tokanga ki he tokotaha ʻa ia naʻá ne fakatupu ʻa e ngaahi langí mo e māmaní pea sio pe te nau fakahaaʻi nai ai ʻa e ʻapasia ki heʻene ngaahi laó pea fakahāhā ʻa e ʻofa ki honau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá.—Luke 10:25-27; Fakahā 4:11.
Kuo vavé ni ke fakamaʻa ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mei he māmaní ʻa e fulikivanú kotoa pea ngaohi ia ko ha palataisi fakaemāmani.—Luke 23:43.
-
-
Ko Fē ʻOku Huʻu ki Ai Hoʻo Moʻuí?Hanganaki Leʻo!
-
-
Ko Fē ʻOku Huʻu ki Ai Hoʻo Moʻuí?
• ʻOku mātuʻaki femoʻuekina ʻa e kakai tokolahi ʻi he ngaahi meʻa fakaʻaho ʻo e moʻuí ʻo siʻi ai ʻenau fakakaukau ki he feituʻu ʻoku nau huʻu ki aí.
• ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Tohi Tapú kia kitautolu ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻoku tuʻu mei muʻa. ʻOku toe fakatokanga ia fekauʻaki mo ha fuʻu liliu lahi ʻi he māmaní ʻe hoko mai ki he ngaahi kautaha fakaetangatá. Ke tau maʻu ʻaonga pea ke fakaʻehiʻehi mei he fakatamakí, ʻoku fiemaʻu fakavavevave ʻa e ngāue papau.
• ʻOku ʻi ai ʻa e kakai ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú pea ʻoku nau feinga ke ngāueʻaki ia ka ʻoku nau fakaʻatā ʻa e ngaahi loto-moʻua ʻi he moʻuí ke ne takihalaʻi kinautolu.
• ʻOkú ke fiefia ʻi he feituʻu ʻoku huʻu ki ai hoʻo moʻuí? ʻI hoʻo palani ʻa e ngaahi meʻa ke faí, ʻokú ke fakakaukau ki he founga ʻe lava ke uesia ai ʻe he ngaahi meʻá ni ʻa hoʻo ngaahi taumuʻa taimi lōloa ʻi he moʻuí?
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 9]
Ko e Hā ʻOku Mahuʻinga Taha Kiate Koé?
ʻE fēfē haʻo fakafuofua ʻa e ngaahi meʻa ko ení? Fakafikefika kinautolu.
Ko e lahi ʻo kinautolú ʻoku ʻi ai honau tuʻunga totonu ʻi he moʻuí, ka ʻi he taimi kuo pau ai ke ke fai ha filí, ko e hā ʻoku muʻomuʻá? fika uá? pea hokohoko pehē atu ai pē.
․․․ Fakafiefia/vaʻinga
․․․ Ko ʻeku ngāué pe ko hoku lakangá
․․․ Ko ʻeku moʻui leleí
․․․ Fiefia fakafoʻituituí
․․․ Ko hoku hoá
․․․ Ko ʻeku ongo mātuʻá
․․․ Ko ʻeku fānaú
․․․ Ko ha ʻapi lelei, ngaahi vala lelei
․․․ Hoko ʻo lelei taha ʻi ha meʻa pēʻoku ou fai
․․․ Lotu ki he ʻOtuá
[Puha ʻi he peesi 10, 11]
ʻOku Taki Koe ʻe Hoʻo Ngaahi Filí ki he Feituʻu ʻOkú Ke Loto Moʻoni ke ʻAlu ki Aí?
FAKAKAUKAU KI HE NGAAHI FEHUʻI KO ENÍ
FAKAFIEFIA/VAʻINGA: ʻOku fakaivifoʻou au ʻe heʻeku fili ʻa e fakafiefiá? ʻOku kau ki ai ʻa e ngaahi fiefia ʻa ia ʻe lava ke fakatuʻutāmaki ki heʻeku moʻui leleí pe naʻa mo haʻaku faingataʻaʻia fakasino ʻi he kotoa ʻo ʻeku moʻuí? Ko ha faʻahinga “fakaoli” ia ʻoku kau ki ai ʻa e fiefia ʻi ha ngaahi houa siʻi nai ka ʻe lava ke ne ʻomai ʻa e loto-mamahi tuʻuloa? Neongo kapau ko e fakafiefia ʻoku ou filí ʻoku lelei, ʻoku ou fakamoleki ki ai ʻa e taimi lahi ʻaupito ʻo ʻikai ai haku taimi feʻunga ki he ngaahi meʻa mahuʻinga angé?
KO ʻEKU NGĀUÉ PE KO HOKU LAKANGÁ: ʻOku hoko ia ko ha ngaahi founga ke maʻu ai ʻa e fiemaʻu ʻi he moʻuí, pe ʻoku ou hoko moʻoni ko ha pōpula ki ai? ʻOkú ne kounaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmaki ki heʻeku moʻui leleí? Te u saiʻia ange ke ngāue ʻovataimi ʻi heʻeku ngāué pe ke fakamoleki ʻa e taimi mo hoku hoá pe ko ʻeku fānaú? Kapau ʻoku kounaʻi mai ʻe hoku pulé ʻa e ngāue ʻa ia ʻokú ne fakahohaʻasi ʻa hoku konisēnisí pe ʻokú ne toutou fakahohaʻasi ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié, te u fai ʻa e ngāue ko iá koeʻuhi ke kei maʻu ai ʻeku ngāué?
KO ʻEKU MOʻUI LELEÍ: ʻOku ou tukunoaʻi ia, pe ʻoku ou tokanga ke maluʻi maʻu pē ia? ʻOku hoko ia ko ha konga lahi ʻo ʻeku talanoá? ʻOku fakahaaʻi ʻi he founga ʻo ʻeku tokangaʻi iá ʻa ʻeku tokanga ki hoku fāmilí?
FIEFIA FAKAFOʻITUITUÍ: Ko eni ʻoku ou ʻuluaki fakakaukau ki aí? ʻOku ou fakamuʻomuʻa ia ʻi he fiefia ʻa hoku hoá pe ko hoku fāmilí? ʻOku huʻufataha ʻa e founga ʻo ʻeku kumi ki aí mo ʻeku hoko ko ha tokotaha lotu ʻa e ʻOtua moʻoní?
KO HOKU HOÁ: ʻOku ou vakai ki hoku hoá ko hoku kaumeʻa ʻi he taimi pē ʻoku ou fiefia aí? ʻOku ou tōʻongafai fakaʻapaʻapa ki hoku hoá, ko e tokotaha ʻoku ʻi ai ʻene totonu ke fakangeingeiaʻi fakafoʻituitui? ʻOku tākiekina ʻe he tui ki he ʻOtuá ʻa e founga ʻo ʻeku vakai ki hoku hoá?
KO ʻEKU ONGO MĀTUʻÁ: Kapau ʻoku ou kei siʻi, ʻoku ou talangofua ki heʻeku ongo mātuʻá—ʻo tali ʻi he anga-fakaʻapaʻapa, fai ʻa e ngaahi ngāue ʻoku vaheʻi maí, foki ki ʻapi ʻi ha taimi pē ʻokú na fiemaʻú, fakaʻehiʻehi mei he ngaahi feohi mo e ngaahi meʻa ʻoku fai ʻa ia ʻokú na fakatokanga mai fekauʻaki mo iá? Kapau ko ha tokotaha lahi au, ʻoku ou fanongo anga-fakaʻapaʻapa ki heʻeku ongo mātuʻá, ʻo ʻoange kia kinaua ʻa e tokoni feʻunga ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ení? ʻOku puleʻi ʻe heʻeku fiemālié ʻa e founga ʻo ʻeku feangainga mo kinauá pe ko e akonaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá?
KO ʻEKU FĀNAÚ: ʻOku ou ongoʻi ko ha fatongia ia ke akoʻi ki heʻeku fānaú ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāanga totonú, pe ʻoku ou ʻamanekina ke fai ia ʻe he ngaahi akoʻangá? ʻOku ou fakamoleki ha taimi mo ʻeku fānaú, pe ʻoku ou ʻamanekina ke fakafemoʻuekinaʻi kinautolu ʻe he ngaahi meʻa-vaʻingá, TV, pe ko ha komipiuta? ʻOku ou akonekina hokohoko ʻa ʻeku fānaú ʻi he taimi ʻoku nau tukunoaʻi ai ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá, pe ʻoku ou fai tefito pē iá ʻi he taimi ʻoku ou ʻita aí?
KO HA ʻAPI LELEI, NGAAHI VALA LELEI: Ko e hā ʻokú ne fakapapauʻi ʻa e tokanga ʻoku ou fai ki hoku fōtungá mo ʻeku koloá—ko e fakaueʻiloto ʻoku ou ʻamanaki ke fai ki he ngaahi kaungāʻapí? ko e lelei ʻa hoku fāmilí? ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e tokotaha lotu au ki he ʻOtuá?
HOKO ʻO LELEI TAHA ʻI HA MEʻA PĒ ʻOKU OU FAI: ʻOku ou ongoʻi ʻoku mahuʻinga ke fai ʻi he tuʻunga lelei ʻa e ngaahi meʻá? ʻOku ou feinga ke hoko ʻo lelei taha? ʻOku ou hohaʻa kapau ʻoku fai ʻe ha taha kehe ha meʻa ʻoku lelei angé?
LOTU KI HE ʻOTUÁ: ʻOku mahuʻinga ange kiate au ʻa hono maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá ʻi he leleiʻia ʻa hoku hoá, ko ʻeku fānaú, ko ʻeku ongo mātuʻá, pe ko hoku pule ngāué? Koeʻuhi ke tauhi maʻu ha founga moʻui fakafiemālie, te u loto-lelei ke tekeʻi ʻo fika ua ʻa e ngāue ki he ʻOtuá?
FAKAKAUKAU LELEI KI HE AKONAKI ʻA E TOHI TAPÚ
Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻo moʻuí?
Koheleti 12:13: “Ke ke ʻapasia kia Elohimi, ʻo tauhi ʻene ngahi fekau; he ko e kotoa ʻo e tangata ia.”
ʻEKE HIFO KIATE KOE: ʻOku fakahaaʻi ʻi heʻeku moʻuí ʻoku ou vakai ki he ngaahi meʻá ʻi he founga ko iá? ʻOku fakapapauʻi ʻe he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻa e anga ʻo ʻeku tokanga ki he ngaahi fatongia ʻi ʻapí, ʻi he ngāué, pe ʻi he ʻapiakó? Pe ʻoku hanga ʻe he ngaahi meʻa kehé pe ko e ngaahi tenge ʻo e moʻuí ʻo fakapapauʻi pe ʻoku ou vaheʻi ha taimi ki he ʻOtuá?
Ko e hā ʻa e faʻahinga vahaʻangatae mo e ʻOtuá ʻokú ke maʻú?
Palovepi 3:5, 6: “Falala ki he ʻEiki ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, ʻo ʻouae fāki ki ho poto oʻou: ke ke fakaongo kiate ia ʻi ho hala kotoa pe, pea ʻe fakatonutonu ʻe ia ho ngaahi ʻalunga.”
Mātiu 4:10: “Ko e ʻEiki ko ho ʻOtua te ke lotu ki ai, pea ko ia pe toko taha te ke ʻotuaʻaki.”
ʻEKE HIFO KIATE KOE: Ko e anga ia ʻo ʻeku ongoʻi fekauʻaki mo e ʻOtuá? ʻOku fakahāhā ʻi heʻeku ngaahi ngāue fakaʻahó, pea pehē ki he founga ʻo ʻeku feangainga mo e ngaahi tuʻunga faingataʻá, ʻa e falala mo e līʻoa pehē?
ʻOku mahuʻinga fēfē kiate koe ʻa hono lau mo hono ako ʻa e Tohi Tapú?
Sione 17:3: “Ko eni ia ʻa e moʻui taʻengata, ke nau fai ke ʻilo koe ko e Otua moʻonia pe taha, pea mo Sisu ne ke fekau mai ko e Misaia.”
ʻEKE HIFO KIATE KOE: ʻOku fakahaaʻi ʻi he tuʻunga ʻoku ou fai ki hono lau ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá mo e fakakaukau loloto ki aí ʻoku ou tui moʻoni ki he meʻa ko iá?
ʻOku mahuʻinga fēfē kiate koe ʻa hono maʻu ʻo e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané?
Hepelu 10:24, 25: “Ke tau fetokangaʻaki, ke fefakaʻaiʻaiʻaki ʻa kitautolu ki he feʻofaʻaki mo e ngaue lelei: ʻo ʻoua naʻa tau liʻaki ʻetau ngaahi fakataha, . . . pea ʻasili he ʻoku mou sio ki he fakaofiofi mai ʻa e ʻaho.”
Sāme 122:1: “Ne u fiefia ʻi heʻenau pehe kia kita, ‘Tau o ki he fale ʻo Sihova.’”
ʻEKE HIFO KIATE KOE: ʻOku fakahaaʻi ʻi heʻeku sīpinga moʻuí ʻa e houngaʻia ki he tataki ko eni ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá? Lolotonga ʻa e māhina kuohilí, naʻá ku liʻaki ha ngaahi fakataha faka-Kalisitiane koeʻuhi naʻá ku fakaʻatā ke muʻomuʻa ha meʻa kehe?
ʻOkú ke kau faivelenga ʻi he talanoa ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo e ʻOtuá pea mo ʻene taumuʻá?
Mātiu 24:14: “Pea ʻe ʻoua ke fanongonongo ki mamani katoa ʻa e ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga, ke ai ha fakamatala . . . , pea toki hoko ʻa e ngataʻanga.”
Mātiu 28:19, 20: “Ko ia ke mou ō, ʻo ngaohi ʻa e ngāhi kakai kotoa pe ko ʻeku kau ako, . . . mo e akoʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngāhi meʻa kotoa pe kuo u tuʻutuʻuni atu.”
Sāme 96:2, 3: “Hiva kia Sihova, fakamaloʻia hono huafa; ʻo ongoongo ʻene fakamoʻui ʻi he ʻaho kotoa.”
ʻEKE HIFO KIATE KOE: ʻOku ʻi ai moʻoni ha tuʻunga ʻo e ngāue ko ení ʻi heʻeku moʻuí ʻa ē ʻoku tuha mo iá? ʻOku tapua atu ʻi heʻeku kau ki aí ha tuipau ʻi heʻeku tafaʻakí ki he tuʻunga mafatukituki ʻo e taimi ʻa ia ʻoku tau moʻui aí?
-
-
Kuo Hokosia ʻa e ‘Taimi ʻo e Fakamāú’Hanganaki Leʻo!
-
-
Kuo Hokosia ʻa e ‘Taimi ʻo e Fakamāú’
KO E Fakahaá, ʻa e tohi fakamuimui ʻo e Tohi Tapú, ʻokú ne ʻai ke tau ʻiloʻi ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ko ha ʻāngelo ʻoku puna ʻi he loto langí ʻokú ne maʻu ʻa e “Kosipeli taʻengata ke malangaʻaki.” ʻOkú ne pehē ʻi ha leʻo-lahi: “Manavahē ki he ʻOtua, pea tuku kololia kiate ia; he kuo hokosia ʻa e taimi oʻene fakamāu.” (Fakahā 14:6, 7) Ko e ‘taimi ʻo e fakamāu’ ko iá ʻoku kau ki ai fakatouʻosi ʻa hono talaki mo e fakahoko ʻo e fakamaau fakaʻotuá. Ko ha “taimi” ko ha tuʻunga vahaʻa taimi nounou ia. Ko e fakahoko ʻo e fakamāú ʻoku hoko mai ia ko e tumutumu ʻo e “kuonga fakamui,” ʻa ia ʻoku tau lolotonga moʻui aí.—2 Timote 3:1.
Ko e ‘taimi fakamāú’ ko e ongoongo lelei ia ki he kau ʻofa ki he māʻoniʻoní. Ko ha taimi ia ʻa ia ʻe ʻomai ai ʻe he ʻOtuá ʻa e fakafiemālie ki heʻene kau sevāniti, ʻa ia kuo nau faingataʻaʻia ʻi hono fakatupunga ʻe he fokotuʻutuʻu anga-fakamālohi mo taʻeʻofa ko eni ʻo e ngaahi meʻá.
ʻI he taimí ni, ki muʻa ke fakaʻosiʻaki ʻa e ‘taimi fakamāú’ ʻa hono fakaʻauha ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu lolotonga ʻo e ngaahi meʻá, ʻoku ekinaki ai kia kitautolu: “Mou manavahē ki he ʻOtua, pea tuku kololia kiate ia.” ʻOkú ke fai ia? ʻOku kau ki heni ʻa e meʻa lahi mamaʻo ange ia ʻi he pehē pē, “ʻOku ou tui ki he ʻOtuá.” (Mātiu 7:21-23; Semisi 2:19, 20) Ko e manavahē totonu ki he ʻOtuá ʻoku totonu ke ne ʻai kitautolu ke tau fakahaaʻi ʻa e ʻapasia kiate ia. ʻOku totonu ke ne fakatupunga kitautolu ke tau tafoki mei he koví. (Palovepi 8:13) ʻOku totonu ke ne tokoniʻi kitautolu ke ʻofa ki he meʻa ʻoku leleí pea fehiʻa ki he meʻa ʻoku koví. (Emosi 5:14, 15) Kapau ʻoku tau fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá, te tau fanongo kiate ia fakataha mo e ʻapasia lahi. ʻE ʻikai te tau fuʻu femoʻuekina ʻi he ngaahi meʻa kehé ʻo ʻikai lau tuʻumaʻu ai ʻene Folofolá, ʻa e Tohi Tapú. Te tau falala kiate ia ʻi he taimi kotoa pē pea fai ʻaki hotau lotó kotoa. (Sāme 62:8; Palovepi 3:5, 6) Ko e faʻahinga ʻoku nau fakalāngilangiʻi moʻoni iá ʻoku nau ʻiloʻi ʻi hono tuʻunga ko e Tokotaha-Fakatupu ʻo hēvani mo māmaní, ko ia ʻa e Hau Fakalevelevá, pea ʻoku nau fakamoʻulaloa ʻi he ʻofa kiate ia ʻi hono tuʻunga ko e Hau ʻi heʻenau moʻuí. Kapau ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku totonu ke tau fai ha tokanga lahi ange ki he ngaahi meʻá ni, tau fai ia ʻo ʻoua ʻe toe toloi.
Ko e taimi ʻo hono fakahoko ʻo e fakamāú ʻa ia naʻe leaʻaki ʻe he ʻāngeló ʻoku toe ʻiloa ia ko e “ʻaho ʻo Sihova.” Naʻe hoko ha “ʻaho” pehē ki Selusalema ʻo e kuonga muʻá ʻi he 607 K.M. koeʻuhi naʻe ʻikai tokanga ʻa hono kakaí ki he ngaahi fakatokanga ʻa Sihova fakafou ʻi heʻene kau palōfitá. ʻI hono tautoloi ʻa e ʻaho ʻo Sihová ʻi heʻenau fakakaukaú, naʻa nau tuku ai ʻenau moʻuí ki he fakatuʻutāmaki lahi ange. Naʻe fakatokanga ʻa Sihova kia kinautolu: “ʻOku ofi, ʻio, ʻoku matuʻaki fakalīlī.” (Sefanaia 1:14) Ko e toe “ʻaho ʻo Sihova” ʻe taha naʻe hoko mai ia ki Pāpilone motuʻa ʻi he 539 K.M. (Aisea 13:1, 6) ʻI he falala pau ki honau ngaahi ʻākoló pea ki honau ngaahi ʻotuá, naʻe tukunoaʻi ai ʻe he kau Pāpiloné ʻa e ngaahi fakatokanga naʻe fai ʻe he kau palōfita ʻa Sihová. Ka ʻi ha pō ʻe taha, naʻe tō ai ʻa Pāpilone ki he kau Mītiá mo e kau Pēsiá.
Ko e hā ʻoku tau fehangahangai mo ia he ʻaho ní? Ko ha toe “ʻaho ʻo Sihova” ʻa ia ʻoku aʻu ia ki he feituʻu lahi mamaʻo ange. (2 Pita 3:11-14) Kuo talaki ʻa e fakamaau fakaʻotuá ki “Pāpilone ko e Lahi.” Fakatatau ki he Fakahā 14:8 (NW), ʻoku talaki ai ʻe ha ʻāngelo: “Kuo tō ki lalo ʻa Pāpilone ko e Lahi.” Kuo ʻosi hoko ia. ʻOku ʻikai kei lava ke ne taʻofi ʻa e kau lotu ʻa Sihová. Ko hono tuʻunga fakameleʻí tonu mo e kau ʻi he taú kuo fakaeʻa lahi. ʻI he taimí ni ʻoku ofi ʻa hono fakaʻauha fakaʻosí. ʻI he ʻuhinga ko iá, ʻoku ekinaki ʻa e Tohi Tapú ki he kakai ʻi he feituʻu kotoa pē: “Hiki meiate ia [Pāpilone ko e Lahi], . . . ke ʻoua naʻa mou kau ʻi heʻene hia, pea ʻinasi ʻi hono tautea. He kuo aʻu hake ki langi ʻene ngaahi angahala, pea kuo manatu ʻe he ʻOtua ki heʻene ngaahi fai taʻetotonu.”—Fakahā 18:4, 5.
Ko e hā ʻa Pāpilone ko e Lahi? Ko e fokotuʻutuʻu fakaemāmani lahi ia ʻo e lotú ʻa ia ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga meimei tatau mo Pāpilone motuʻa. (Fakahā, vahe 17, 18) Vakai angé ki he niʻihi ʻo e ngaahi tuʻunga meimei tatau:
• Ko e kau taulaʻeiki ʻo Pāpilone motuʻá naʻa nau kau lahi ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikale ʻa e fonuá. ʻOku hoko moʻoni ia ʻi he lotu lahi he ʻaho ní.
• Naʻe faʻa pouaki ʻe he kau taulaʻeiki ʻo Pāpiloné ʻa e tau ʻa e fonuá. Ko e lotu ʻi onopōní kuo faʻa takimuʻa ia ʻi hono tāpuakiʻi ʻo e kau sōtiá ʻi he taimi ʻoku ʻalu ai ʻa e ngaahi fonuá ki he taú.
• Ko e ngaahi akonaki mo e ngaahi ngāue ʻa Pāpilone motuʻá naʻe taki ai ʻa e fonuá ki he ʻulungāanga taʻetaau ololalo. ʻI he taimi ʻoku tekeʻi ai ki he tafaʻakí ʻe he kau taki lotu he ʻaho ní ʻa e tuʻunga ʻa e Tohi Tapú ki he ʻulungāanga tāú, ʻoku mafolalahia ai ʻa e ʻulungāanga taʻetāú fakatouʻosi ʻi he lotolotonga ʻo e haʻa faifekaú pea mo e kakaí. ʻOku toe taau foki ke fakatokangaʻi ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ení, koeʻuhi ko e faifeʻauaki ʻa Pāpilone ko e Lahi ki he māmaní mo ʻene ngaahi fokotuʻutuʻu fakapolitikalé, ʻoku fakahaaʻi ai ia ʻi he Fakahaá ko ha paʻumutu.
• ʻOku toe pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku nofo ʻa Pāpilone ko e Lahi ʻi ha “moʻui fakaʻeiʻeiki.” ʻI Pāpilone motuʻa, naʻe fiemaʻu ai ʻi he fokotuʻutuʻu ʻo e temipalé ʻa hono maʻu ʻo e ngaahi kelekele lahi, pea naʻe hoko ai ʻa e kau taulaʻeikí ʻo ʻiloa ʻi he ngaahi ngāue fakakomēsialé. ʻI he ʻahó ni, ʻi he tānaki atu ki he ngaahi feituʻu faiʻanga lotú, ʻoku maʻu ʻe Pāpilone ko e Lahi ʻa e ngaahi tuʻunga fakakomēsiale lahi fau. Ko ʻene ngaahi akonakí mo ʻene ngaahi ʻaho mālōloó ʻoku ʻomai ai ʻa e koloa lahi fakatouʻosi kiate ia pea ki he niʻihi kehe ʻi he māmani pisinisí.
• Ko e ngāueʻaki ʻo e ngaahi ʻīmisí, faimaná, mo e fakalouʻakaú naʻe failahia ia ʻi Pāpilone motuʻa, ʻo hangē ko ia ʻi he ngaahi feituʻu lahi he ʻaho ní. Ko e maté naʻe vakai ki ai ko ha hiki ia ki ha toe faʻahinga moʻui ʻe taha. Naʻe fonu ʻa Pāpilone ʻi he ngaahi temipale mo e fale lotu ʻi hono fakalāngilangiʻi ʻa hono ngaahi ʻotuá, ka naʻe fakafepakiʻi ʻe he kau Pāpiloné ʻa e kau lotu kia Sihová. Ko e ngaahi tui mo e tōʻonga tatau ʻoku fakaʻilongaʻi ʻaki ʻa Pāpilone ko e Lahí.
ʻI he kuonga muʻá, naʻe tataki ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi puleʻanga fakapolitikalé mo fakakautaú ke nau tautea ʻa e faʻahinga naʻa nau fakahaaʻi ʻa e kīvoi ʻi he taʻetokanga kiate ia mo hono finangaló. Ko ia naʻe fakaʻauha ai ʻa Samēlia ʻe he kau ʻAsīliá ʻi he 740 K.M. Naʻe fakalala ʻa Selusalema ʻe he kau Pāpiloné ʻi he 607 K.M. pea ʻe he kau Lomá ʻi he 70 T.S. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe ikunaʻi ʻa Pāpilone ʻe he kau Mītiá mo e kau Pēsiá ʻi he 539 K.M. Ki hotau ʻahó, ʻoku tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú ko e ngaahi puleʻanga fakapolitikalé, hangē ha manu fekaí, te nau hanga hake ki he “fefine feʻauaki” ʻo fakatēlefuaʻi ia, ʻi hono fakaeʻa ʻa hono anga totonú. Te nau fakaʻauha fakaʻaufuli ia.—Fakahā 17:16.
ʻE fai moʻoni ʻe he ngaahi puleʻanga fakamāmaní ha meʻa pehē? ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e ‘ʻOtuá te ne ʻai ia ki honau lotó.’ (Fakahā 17:17) ʻE fakafokifā ia, fakaʻohovale, fakamanavahē, ʻo ʻikai malava ke tomuʻa ʻiloʻi pe ʻikai māmālie.
Ko e hā ʻa e ngāue ʻoku fiemaʻu ke ke faí? ʻEke hifo kiate koe: ‘ʻOku ou kei pipiki ki ha kautaha fakalotu ʻa ia ʻoku fakameleʻiʻaki ʻa e ngaahi akonaki mo e ngaahi tōʻonga ʻokú ne fakaʻilongaʻi ia ko ha konga ʻo Pāpilone ko e Lahí?’ Neongo kapau ʻoku ʻikai ko ha mēmipa koe ʻi ai, ʻe lava ke ke ʻeke hifo kiate koe: ‘Kuó u fakaʻatā ʻa hono laumālié ke ne tākiekina au?’ Ko e faʻahinga laumālie fēfē? Ko ha laumālie ʻokú ne tali ʻa e ngaahi ʻulungāanga tākatuʻú, ʻofa ki he koloa fakamatelié mo e ngaahi mālié kae ʻikai ʻofa ki he ʻOtuá, pe taʻetokanga loto-lelei (naʻa mo e ʻi he fanga kiʻi meʻa hā ngali īkí) ki he Folofola ʻa Sihová. Fakakaukau fakalelei fekauʻaki mo hoʻo talí.
Ke tau maʻu ʻa e hōifua ʻa Sihová, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga fakatouʻosi ʻi heʻetau ngaahi ngāué pea ʻi he ngaahi holi ʻa hotau lotó, ke tau ʻoatu ai ʻa e fakamoʻoni ʻoku ʻikai moʻoni ko e konga kitautolu ʻo Pāpilone ko e Lahi. ʻOku ʻikai ha taimi ke tautoloi ai. ʻI he fakatokanga kia kitautolu ʻe hoko fakafokifā mai ʻa e ngataʻangá, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú: “E behe a hono li malohi hifo ae kolo lahi koia ko Babilone, bea e ikai aubito kei iloʻi ia.”—Fakahā 18:21, PM.
Ka ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa lahi ange. ʻI ha toe tafaʻaki ʻe taha ʻo e ‘taimi fakamāu’ ko iá, ʻe fakamāuʻi ai ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e fokotuʻutuʻu fakapolitikale ʻi māmani lahí, ko hono kau pulé, mo e faʻahinga kotoa ʻoku nau tukunoaʻi ʻa ʻene tuʻunga-pule totonu fakafou ʻi hono Puleʻanga fakahēvaní ʻi he nima ʻo Sīsū Kalaisí. (Fakahā 13:1, 2; 19:19-21) Ko e vīsone fakaekikite naʻe lēkooti ʻi he Taniela 2:20-45 ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e tuʻunga-pule fakapolitikale mei he taimi ʻo Pāpilone motuʻá ki he lolotongá ni, ko ha fuʻu ʻīmisi ngaohi mei he koula, siliva, palasa, ʻaione pea mo e ʻumea. ʻI he fekauʻaki mo hotau ʻahó, naʻe tomuʻa tala ʻe he kikité: “Ko e ʻOtua ʻo Langi te ne fokotuʻu ha puleʻanga ʻe ʻikai fulihi ʻo taʻengata.” Pea ʻi he fekauʻaki mo e meʻa ʻoku kei toe ke fai ʻe he Puleʻanga ko iá lolotonga ʻa e ‘taimi fakamāu’ ʻa Sihová, ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú: “Te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia [faʻu ʻe he tangatá], kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.”—Taniela 2:44.
ʻOku fakatokanga ʻa e Tohi Tapú ki he kau lotu moʻoní fekauʻaki mo e ʻofa ki he “ngaahi meʻa ʻoku ʻi he mamani,”—ʻa e founga moʻui ʻoku pouaki ʻe he māmani ko ení ʻa ē ʻoku mavahe mei he ʻOtua moʻoní. (1 Sione 2:15-17) ʻOku fakahaaʻi ʻi hoʻo ngaahi filí mo e ngāué ʻokú ke kau kakato ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? ʻOkú ke fakamuʻomuʻa moʻoni ia ʻi hoʻo moʻuí?—Mātiu 6:33; Sione 17:16, 17.
[Puha ʻi he peesi 14]
ʻE Hoko Mai ʻa e Ngataʻangá ʻAfē?
“Ko e hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata ʻe fai ʻi ha taimi ʻoku ʻikai te mou ʻamanaki ai kiate ia.”—Mātiu 24:44.
“Mou leʻo, he ʻoku ʻikai te mou ʻilo hono ʻaho, ʻumaʻā hono houa.”—Mātiu 25:13.
“ʻE ʻikai tuai.”—Hapakuke 2:3.
[Puha ʻi he peesi 14]
ʻE ʻi Ai ha Faikehekehe ʻo Kapau Naʻá Ke ʻIloʻi?
Kapau naʻá ke ʻiloʻi papau ko e fakahoko ʻo e fakamaau fakaʻotua ʻoku maluʻaki maí ʻe ʻikai hoko mai ia ʻi ha toe ngaahi taʻu siʻi mei heni, ʻe liliu ʻe he meʻa ko iá ʻa e founga ʻo hoʻo ngāueʻaki ʻa hoʻo moʻuí? Kapau ko e ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu motuʻá ni ʻoku ʻosi tōmui ia ʻi he meʻa naʻá ke ʻamanekiná, kuó ke fakaʻatā ʻa e meʻá ni ke ne fakamāmālieʻi koe ʻi he ngāue ʻa Sihová?—Hepelu 10:36-38.
Ko e ʻikai ke tau ʻiloʻi ʻa e taimí tonu ʻoku ʻomai ai kia kitautolu ʻa e faingamālie ke fakahāhā ʻoku tau tauhi ki he ʻOtuá ʻi he ngaahi fakaueʻiloto maʻa. Ko e faʻahinga ʻoku nau ʻiloʻi ʻa Sihová ʻoku nau ʻiloʻi ko ha fakahāhā ʻo e faivelengá ʻi he miniti fakaʻosí ʻe ʻikai maongo ia ki he ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e tuʻunga ʻo e lotó.—Selemaia 17:10; Hepelu 4:13.
Ki he faʻahinga ʻoku nau ʻofa moʻoni kia Sihová, ʻokú ne muʻomuʻa maʻu pē. ʻI he hangē ko e kakai kehé, ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku nau fai nai ʻa e ngāue fakamāmani. Kae kehe, ko ʻenau taumuʻá, ʻoku ʻikai koeʻuhí ke hoko ai ʻo koloaʻia, ka ke maʻu ha koloa fakamatelie feʻunga pea mo ha kiʻi meʻa ke vahevahe atu. (Efeso 4:28; 1 Timote 6:7-12) ʻOku nau toe maʻu ʻa e fakafiefia lelei mo ha kiʻi liliu ʻa e founga-tuʻumaʻú, ka ko ʻenau holí ke hoko ʻo fakaivifoʻou, ʻo ʻikai koeʻuhi ke fai pē ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe he tokotaha kehe kotoa. (Maake 6:31; Loma 12:2) ʻI he hangē ko Sīsū Kalaisí, ʻoku nau fiefia ʻi hono fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá.—Sāme 37:4; 40:8.
Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku nau loto ke moʻui mo tauhi kia Sihova ʻo taʻengata. Ko e ʻamanaki ko iá ʻoku ʻikai siʻi hono mahuʻingá koeʻuhi ko e pau ko ia ke nau tatali ʻo kiʻi lōloa ange ki ha ngaahi tāpuaki pau ʻi he meʻa ko ia ne ʻamanekina ʻe he niʻihi.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 15]
Ko e ʻĪsiu ʻo e Tuʻunga-Haú
Ke mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku fakangofua ai ʻe he ʻOtuá ʻa e faingataʻa lahi faú, ʻoku fiemaʻu ke tau mahinoʻi ʻa e ʻīsiu ʻo e tuʻunga-haú. Ko e hā ʻa e tuʻunga-hau? Ko e tuʻunga taupotu ia ʻo e mafaí.
Koeʻuhi ko Sihova ʻa e Tokotaha-Fakatupú, ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ke ne pule mai ki he māmaní pea mo kinautolu kotoa ʻoku nofo aí. Kae kehe, ʻoku fakamatala ʻa e Tohi Tapú ʻi he muʻaki hisitōlia ʻo e tangatá, naʻe poleʻi ai ʻa e tuʻunga-hau ʻo Sihová. Naʻe taukaveʻi ʻe Sētane ko e Tēvoló naʻe fuʻu fakangatangata tōtuʻa ʻa Sihova, naʻá Ne loi ki heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá fekauʻaki mo e meʻa ʻe hoko kapau naʻá na tukunoaʻi ʻa e lao ʻa e ʻOtuá mo fai ʻa e ngaahi meʻá ʻi heʻena founga ʻanauá, pea ko e moʻoni ʻe lelei ange kapau naʻá na pule pē kia kinaua ʻo mavahe mei he ʻOtuá.—Senesi, vahe 2, 3.
Kapau naʻe fakaʻauha ʻe he ʻOtuá ʻa e kau angatuʻú he taimi pē ko iá, ne mei fakahāhā ai hono mālohí, ka ʻe ʻikai fakaleleiʻi ai ʻa e ongo ʻīsiu naʻe langaʻi haké. ʻI he ʻikai ke fakaʻauha he taimi pē ko iá ʻa e kau angatuʻú, ne fakaʻatā ai ʻe Sihova ʻa e meʻamoʻui ʻatamai poto kotoa pē ke nau sio ki he ikuʻanga ʻo e angatuʻú. Neongo ne kau ki he meʻá ni ʻa e mamahi, naʻá ne toe ʻomai ʻa e faingamālie ke fanauʻi mai ai kitautolu.
ʻIkai ko ia pē, ʻi ha mole lahi kiate ia tonu, naʻe fai anga-ʻofa ʻe Sihova ʻa e tokonaki ke lava ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia te nau talangofua kiate ia pea ngāueʻi ʻa e tui ki he feilaulau huhuʻi ʻa hono ʻAló ʻo fakatauʻatāinaʻi mei he angahalá mo hono ngaahi nunuʻá pea moʻui ʻi he Palataisí. Kapau ʻe fiemaʻu, ʻe lava ke hoko eni fakafou ʻi ha toetuʻu mei he maté.
Ko hono fakaʻatā ʻa e taimi ki hono fakaleleiʻi ʻa e ʻīsiú kuo toe ʻoange ai ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻa e faingamālie ke fakahāhā ai ʻoku nau malava ke fai ha tali ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá pea fakamoʻoniʻi ʻenau anga-tonu kia Sihová ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga kotoa pē. Ko hono fakaleleiʻi ʻo e ʻīsiu ʻo e tuʻunga-hau fakaʻotuá, fakataha mo e ʻīsiu felāveʻi mo ia ʻo e anga-tonu ʻa e tangatá, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia koeʻuhi ke fakapapauʻi ai ʻa e ʻapasia totonu ki he lao ʻi he ʻunivēsí. ʻI he ʻikai iá, ʻe ʻikai ʻaupito ala maʻu ʻa e melino moʻoní.a
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e ongo ʻīsiu ko ení mo hona fakahuʻungá ʻoku lāulea fakaikiiki lahi ange ki ai ʻi he tohi ʻUnuʻunu Ofi kia Sihova, ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Fakatātā]
Ko e fokotuʻutuʻu fakaemāmani lahi ʻo e tuʻunga-pule fakapolitikalé ʻe hoko ia ki hono ngataʻangá
-
-
Ko ha Māmani Foʻou Fakatatau ki he Talaʻofa ʻa e ʻOtuáHanganaki Leʻo!
-
-
Ko ha Māmani Foʻou Fakatatau ki he Talaʻofa ʻa e ʻOtuá
KO E Tohi Tapú, ʻa e Folofola tohi ʻa e ʻOtuá, ʻokú ne fakafonu kitautolu ʻaki ʻa e ʻamanaki ʻi heʻene pehē: “ʻI he funga ʻo e talaʻofa ʻa ʻEne ʻAfio ʻoku tau ʻamanaki ki ha ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou, ʻa ia ʻoku nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni.”—2 Pita 3:13.
Ko e hā ʻa e “ngaahi langi foʻou”? ʻOku fakafekauʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻa e langí mo e tuʻunga-pulé. (Ngāue 7:49) Ko e “ngaahi langi foʻou” ko ha founga-pule foʻou ia ʻa ia ʻe pule mai ki he māmaní. ʻOku foʻou iá koeʻuhi te ne fetongi ʻa e fokotuʻutuʻu lolotonga ʻo e tuʻunga-pulé; ko ha toe sitepu foʻou ia ʻi hono fakahoko ʻo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá. Ko e Puleʻanga ia ʻa ia naʻe akoʻi ʻe Sīsū ke tau lotu ki aí. (Mātiu 6:10) Koeʻuhi ko e ʻOtuá ʻa hono Tupuʻangá pea ʻokú ne ʻafio ʻi hēvani, ʻoku ui ia ko e “Puleʻanga ʻo Hevani.”—Mātiu 7:21.
Ko e hā ʻa e “fonua foʻou”? ʻOku ʻikai ko ha palanite foʻou ia, koeʻuhi ʻoku fakahaaʻi mahino ʻe he Tohi Tapú ko e foʻi māmaní ʻe nofoʻi ia ʻo taʻengata. Ko e “fonua foʻou” ko ha sōsaieti fakaetangata foʻou ia. ʻE foʻou iá koeʻuhi ʻe tuʻusi ʻa e kakai koví. (Palovepi 2:21, 22) Ko e faʻahinga kotoa leva ʻe moʻui he taimi ko iá te nau fakalāngilangiʻi mo talangofua ki he Tokotaha-Fakatupú pea te nau moʻui ʻo fehoanaki mo ʻene ngaahi fiemaʻú. (Sāme 22:27) Ko e kakai ʻo e fonua kotoa pē ʻoku fakaafeʻi ke nau ako ki he ngaahi fiemaʻu ko iá pea ke ʻomai ʻenau moʻuí ke fehoanaki mo ia he taimí ni. ʻOkú ke fai ia?
ʻI he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá, ʻe ʻapasiaʻi ai ʻe he tokotaha kotoa ʻa ʻEne tuʻunga-pulé. ʻOku hanga ʻe he ʻofa ki he ʻOtuá ʻo ueʻi koe ke ke talangofua kiate ia? (1 Sione 5:3) ʻOku hā mahino ia ʻi ho ʻapí? ʻi he ngāué pe ʻi he ʻapiakó? ʻi he founga ʻo hoʻo ngāueʻaki ʻa hoʻo moʻuí?
ʻI he māmani foʻou ko iá, ʻe fāʻūtaha ʻa e sōsaieti fakaetangatá ʻi he lotu ki he ʻOtua moʻoní. ʻOkú ke lotu ki he Tokotaha-Fakatupu ʻo hēvani mo māmaní? ʻOku hanga ʻe hoʻo lotú ʻo fakafāʻūtahaʻi moʻoni koe mo e kaungālotu ʻo e ngaahi fonua kotoa, matakali kotoa pea mo e lea kotoa?—Sāme 86:9, 10; Aisea 2:2-4; Sefanaia 3:9.
[Puha ʻi he peesi 17]
Ko e ʻOtua ʻOkú Ne Talaʻofa Mai ʻa e Ngaahi Meʻa ko Ení
Ko e Tokotaha-Fakatupu ia ʻo e ngaahi langi fakamatelié pea mo e palanite ko Māmaní. Ko e tokotaha ia ʻa ia naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū Kalaisi “ko e Otua moʻonia pe taha.”—Sione 17:3.
Ko e tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku nau fakalāngilangiʻi ʻa e ngaahi ʻotua ko e faʻu pē ʻe kinautolu. ʻOku punou ʻa e laui miliona ʻi he ʻao ʻo e ngaahi ʻīmisi taʻemoʻui. ʻOku fakalāngilangiʻi ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi kautaha fakaetangatá, ngaahi filōsofia ʻi he meʻa fakamatelié, pe ko e ngaahi holi pē ʻanautolú. Naʻa mo e faʻahinga ʻoku nau taukaveʻi ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú ʻoku ʻikai te nau fakalāngilangiʻi kotoa ʻa e huafa ʻo e tokotaha ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e “Otua [moʻoní].”—Teutalonome 4:35, PM.
ʻI he fekauʻaki mo iá tonu, ʻoku pehē ʻe he Tokotaha-Fakatupú: “Ko Sihova au; ko hoku hingoa ia.” (Aisea 42:5, 8) ʻOku hā ʻa e huafá ni ʻo tuʻo 7,000 nai ʻi he Tohi Tapú ʻi hono muʻaki ngaahi leá. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa hono kau muimuí ke nau lotu: “Ko ʻemau Tamai ʻoku ʻi Hevani, ke tapuhā ho Huafa.”—Mātiu 6:9.
Ko e faʻahinga tokotaha fēfē ʻa e ʻOtua moʻoní? ʻOkú ne fakamatalaʻi ia tonu ko e tokotaha ʻa ia ʻoku “ʻAloʻofa mo Anga lelei, Tuai ki he Houhau, pea Fonu ʻi he Kelesi mo e Moʻoni” pea ko e tokotaha ia ʻoku ʻikai moʻoni te ne fakaʻatā mei he tauteá ʻa e faʻahinga ʻoku nau maumauʻi loto-lelei ʻa ʻene ngaahi fekaú. (Ekisoto 34:6, 7) Ko e hisitōlia ʻo ʻene ngaahi feangainga mo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku fakapapauʻi ai ʻa e moʻoni ʻo e fakamatala ko iá.
Fakatouʻosi ʻa e huafá mo e tokotaha ʻoku fakafofongaʻi ʻe he huafá ʻoku totonu ke fakatāpuhaaʻi, pe vakai ki ai ʻoku māʻoniʻoni. ʻI hono tuʻunga ko e Tokotaha-Fakatupu mo e Hau Fakalevelevá, ʻoku tuha ia mo ʻetau talangofuá pea mo e kotoa ʻo ʻetau lotú. ʻOkú ke ʻoange fakafoʻituitui ʻa e meʻá ni kiate ia?
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 18]
Ko e Hā ʻa e Ngaahi Liliu ʻE ʻOmai ʻe he “Ngaahi Langi Foʻou mo ha Fonua Foʻou”?
Liliu ʻa e māmaní ki ha Palataisi Luke 23:43
Ko ha sōsaieti fakaemāmani lahi ʻa ia Sione 13:35;
ʻoku fāʻūtaha ai ʻi he ʻofá ʻa e kakai Fakahā 7:9, 10
ʻo e fonua kotoa, matakali kotoa mo e lea kotoa
Melino ʻi māmani lahi, maluʻanga moʻoni Sāme 37:10, 11;
ki he tokotaha kotoa Maika 4:3, 4
Ngāue fakafiemālie, lahi ʻa e meʻakaí Aisea 25:6; Ai 65:17, 21-23
Fakangata ʻosi ʻa e puké, mamahí mo e maté Aisea 25:8;
Ko ha māmani ʻoku fāʻūtaha ʻi he Fakahā 15:3, 4
lotu ki he ʻOtua moʻoní
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 19]
Te Ke Maʻu ʻAonga?
ʻOku ʻikai lava ke loi ʻa e ʻOtuá!—Taitusi 1:2.
ʻOku talaki ʻe Sihova: “ʻE pehe pe mo ʻeku lea . . . ʻe ʻikai foki ngeʻesi mai, kaeʻoua ke ne fai ʻa e meʻa ne u loto ki ai, mo fakaaʻu ʻa e meʻa ne u fekau atu ai ia.”—Aisea 55:11.
ʻOku ʻosi ngaohi ʻe Sihova ʻa e “ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou.” Ko e founga-pule fakahēvaní ʻoku ʻosi ngāue ia. Ko e makatuʻunga ki he “fonua foʻou” kuo ʻosi fakatoka.
Hili ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa fakaofo ʻe ʻomai ʻe he “ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou” ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku fakamamafaʻi ʻi he Fakahaá ʻa e ʻOtuá tonu, ko e Hau Fakalevelevá, ʻi heʻene pehē: “Ko eni ʻoku ou fakafoʻou ʻa e meʻa kotoa pe.” Pehē foki, ʻokú Ne folofola: “Tohi, he ko e ngaahi lea ko eni ʻoku ala falala ki ai, pea ko e moʻoni ʻo e moʻoni.”—Fakahā 21:1, 5.
-