“Fanauʻi ʻe he Ongo Mātuʻa Haohaoa Tahá”
MEI HE TOKOTAHA-TOHI ʻĀ HAKE ʻI PELĒSILA
KUO fakamatalaʻi ʻa e māsimá ko e “fanauʻi ʻe he ongo mātuʻa haohaoa tahá, ʻa e laʻaá mo e tahí.” ʻOku moʻoni ʻaupito ia ʻi he fekauʻaki mo e māsimá ʻoku ngaohi ʻi hono fakamōmoa ʻa e tahí ʻi he laʻaá.
Ko e vahefonua Pelēsila ko Rio Grande do Norte, ʻa ia ʻoku tuʻu ʻi he matāfonua tokelau-hahake ʻo Pelēsilá ʻoku ongoongoa ia ʻi hono ngaohi ai ʻa e māsimá. Ko hono ʻea velá, siʻisiʻi ʻa e ʻuhá mo e ʻikai ke hauhau hokohoko ʻa e ʻeá ʻoku ʻai ai ʻa e feituʻú ni ke feʻungamālie ki hono ngaohi ai ʻa e māsimá ʻi hono fakamōmoa ʻa e tahí ʻi he laʻaá. Mei hení ʻoku maʻu mei ai ʻa e peseti nai ʻe 95 ʻo e māsima teʻeki sivi mo ʻosi sivi ʻa Pelēsilá. ʻOku tuʻu ʻa e taha ʻo e ngaahi ngaohiʻanga māsima ko ení ʻi he motu mavahe ko Areia Branca, ko ha kiʻi kolo he loto tahí.
ʻAʻahi ki ha Ngaohiʻanga Māsima
ʻOku faʻa ʻi ha fuʻu feituʻu lahi ʻa e ngaohiʻanga māsimá, pea ʻoku ʻikai kehe mei ai ʻa e ngaohiʻanga māsima ʻi Areia Branca. ʻI he fakaofiofi atu ʻa e kau ʻaʻahí ʻi he hala lahi ki Areia Branca, ʻoku nau faʻa toʻoa ʻi he lahi ʻo e ngāue ʻoku fakahoko aí. ʻOku tapua mai ʻa e laʻā pongipongí ʻi he ngaahi anovai ʻoku fakamōmoá, ʻa ia ʻoku hā ngali ke lele ʻo aʻu ki he mamaʻo taha ʻoku lava ke te sio ki aí. Ko e meimei peseti ʻe 90 ʻo e feituʻu tauhiʻanga vai ko ení ʻoku ngāueʻaki ia ki hono fakamōmoa ʻo e tahí; pea ko e toengá leva ʻoku fakahoko ai hono liliu ʻa e māsimá ki he ngaahi fuʻu kongokonga fefeka.
ʻOku ʻufiʻufi ʻa e meʻa kotoa pē ʻe he hinehina ʻo e māsimá, ʻa ia ʻoku tapua mai ai ʻa e ulo popongi ʻa e laʻaá. ʻOku fiemaʻu pau ʻa e matasioʻata laʻaá ʻi he ngaahi ʻaʻahi peheé. ʻOku maʻu ʻa e fuofua māsima teʻeki siví tupu mei hono fakaʻatā ʻa e tahí ke tafe ʻo fou ʻi ha fanga kiʻi holongā anovai mamaha ʻa ia ʻoku vahe ʻaki ʻa e ngaahi ʻā taʻofiʻanga tahi mo e ngaahi ʻā papa. Ko e fanga kiʻi anovai pehē fakakātoa ʻe 67. Ko e laʻā vevelá mo e havilí ʻokú na fakamōmoa ʻa e lita tahi nai ʻe 650 ʻi he sekoni kotoa pē! Kae kehe, ʻoku fakafuofua ko e ʻaho ʻe 90 ki he 100 ʻoku fakahoko kotoa ai ʻa hono fakamōmoa ʻo e tahí.
Neongo ʻoku maʻu ʻi he fakamōmoa ʻo e tahí ʻa e sōtiume kololaite, ʻoku ʻi he tahí foki ʻa e fanga kiʻi kalasiume kāponeiti, kalasiume salofeiti, makanesiume salofeiti mo e ngaahi māsima kehe. ʻOku toʻo pe fakamavaheʻi ʻa e ngaahi māsima ko ení mei he tahí ʻi he ngaahi taimi kehekehe, ʻo maʻu ai ʻa e ngaahi fokotuʻunga ʻi he takele ʻo e fanga kiʻi anovai ʻoku fakamōmoá.
Mei he fanga kiʻi anovai ko ení, ʻoku tuku ke tafe atu ai ʻa e māsima teʻeki siví ki he fanga kiʻi anovai ʻe 20 ʻoku fakafefekaʻi pe tānaki ai. ʻI he niʻihi ʻo e fanga kiʻi anovai ko iá, ʻoku meimei maha kotoa ai ʻa e tahí ia, ʻo toe pē ai ʻa e ngaahi fuʻu konga māsima lalahi. ʻOku ngāueʻaki leva ha fuʻu mīsini ke ne tuʻutuʻu ʻa e māsimá pea fakaheka ia ki he ʻū loli. ʻOku fetuku leva ʻe he ʻū lolí ʻa e māsimá ki ha meʻa ʻoku fōtunga hangē ha tukuʻanga uité, ʻa ia ʻoku fufulu ai ʻa e māsimá. Hili hono fakamaha mei ai ʻa e vaí, ʻoku vaimaʻa leva ʻa e māsimá ʻaki ʻa e vai melie.
ʻOku toki uta vaka leva ʻa e māsimá ki he motu naʻe faʻu ko ha taulanga ko Areia Branca, ʻa ia naʻe langa ʻi he loto tahí ʻi he kilomita nai ʻe 12 mei he fonua lahí. ʻOku fuo tapafā lōloa ʻa e motú—mita nai ʻe 92 māukupu pea mita ʻe 166 lōloa—pea ʻoku lava ke tānaki ai ha ngaahi fuʻu konga māsima toni ʻe 100,000. ʻOku fetuku leva ʻe ha mīsini ʻa e māsimá ki ha tuʻuʻanga ʻe taha ʻi he loto tahí, ʻa ia ʻoku fakaheka mei ai ki he ngaahi vaka tahi ʻo toki fetuku ai ki he ngaahi feituʻu kehe ʻo Pelēsilá.
ʻAonga mo Mātuʻaki Mahuʻinga
Neongo ʻoku siʻisiʻi ʻaupito ʻa hono fiemaʻu ki hotau sinó, ʻoku mātuʻaki fiemaʻu ʻa e māsimá ki he moʻuí mo e moʻui lelei fakatouʻosi ʻa e kakaí mo e fanga manú. ʻOku tau fakakaukau nai ki ai ko e meʻa hinehina pē ia ʻoku ngāueʻaki ke fakaifoʻaki ʻa e meʻakaí. Kae kehe, ʻoku toe ngāueʻaki ia ki he ngaahi taumuʻa ʻaonga kehe, hangē ko ia ʻi he ngaahi fale ngaohiʻanga kemikalé, tupenú mo e mētalé. ʻOku toe ngāueʻaki foki ʻa e māsimá ʻi hono ngaohi ʻo ha ngaahi kemikale lahi pea ʻoku ngāueʻaki ia ke ngaohiʻaki ʻa e koá, naunau fakangingilá mo e naunau taʻofi ʻumeʻumeá. ʻOku pehē ʻi he ʻahó ni ʻoku laka hake he 14,000 ʻa e ʻaonga ʻo e māsimá!
Ko e tokonaki ʻo e māsimá ʻoku meimei taʻealaʻosi ia. ʻI he kilokalami ʻe 100 ʻo e tahí, ʻoku ʻi ai ʻa e kilokalami nai ʻe 3 ʻo e sōtiume kololaité—ko e māsima anga-mahení ia! Kae kehe, naʻe ʻikai ke ala maʻu ia ʻi he kuohilí. Ko e fakatātaá, ʻi Siaina he kuonga muʻá ko e koulá pē naʻe mahuʻinga lahi angé. ʻOku lave tuʻo lahi ʻa e Tohi Tapú ki he māsimá pea ʻoku fakahaaʻi ai ʻa hono ngaahi ʻaonga kehekehé.
Naʻe faʻa mili ʻaki e fanga kiʻi pēpeé ʻa e māsimá ʻi hono fāʻeleʻi kinautolú, koeʻuhí nai ko hano ngaahi ʻaonga fakafaitoʻo pe maluʻi mei he siemú. (Isikeli 16:4) ʻOku toe ngāueʻaki foki ʻe he Tohi Tapú ʻa e māsimá ʻi ha ʻuhinga fakaefakatātā. Ko e fakatātaá, naʻe pehē ʻe Sīsū ko ʻene kau ākongá ko e “masima ʻo e fonua,” ʻo ne lave ki heʻenau tākiekina faifakamoʻui ki he niʻihi kehé koeʻuhi ko e pōpoaki foaki moʻui ʻoku nau talakí. (Mātiu 5:13) Naʻe toe hoko foki ʻa e māsimá ko ha fakaʻilonga ia ʻo e tuʻumaʻu mo e tolonga. Ko ia ko ha “fuakava fakamasima” naʻe lau ia ko ha felotoi papau.—Nōmipa 18:19.
Ko ʻetau ʻaʻahi ki he ngaohiʻanga māsima ʻi Areia Branca naʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau kiʻi mahinoʻi kakato ange ʻa e mātuʻaki fiemaʻu mo e ʻaonga ko ia ʻo e māsimá pea mo e ʻuhinga ʻoku tuʻu-ki-muʻa ai ia ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá. Ko e moʻoni, ʻe lava ke tau houngaʻia he ko e koloa ko ení, ʻa ia ko e “fanauʻi ʻe he ongo mātuʻa haohaoa tahá, ʻa e laʻaá mo e tahí”—ʻoku lahi fau ia he lolotongá ni.
[Fakatātā ʻi he peesi 16]
Ko e mīsini ʻi hono tuʻutuʻu ʻo e māsimá ʻi ha anovai ʻoku fakafefekaʻi ai
[Fakatātā ʻi he peesi 16]
Ko e māsimá ki muʻa ʻi hono siví
[Fakatātā ʻi he peesi 16, 17]
Ko e feituʻu fufulu, vaimaʻa mo e tānakiʻanga māsimá