LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • “Tuʻi ʻo e Tokelaú” ʻi he Hoko ʻa e Ngataʻangá
    Ko e Taua Leʻo (Ako)—2020 | Mē
    • KUPU AKO 19

      “Tuʻi ʻo e Tokelaú” ʻi he Hoko ʻa e Ngataʻangá

      “ʻI he hoko ʻa e ngataʻangá ʻe fetēkeaki ai mo ia [tuʻi ʻo e tokelaú] ʻa e tuʻi ʻo e tongá.”—TAN. 11:40.

      HIVA 49 Sihova Hotau Hūfanga

      ʻI HE KUPÚ NIa

      1. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he kikite ʻi he Tohi Tapú?

      KO E hā ʻoku vavé ni ke hoko ki he kakai ʻa Sihová? ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke tau mateʻi. Ko e kikite ʻi he Tohi Tapú ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa e ngaahi meʻa lalahi ʻe hoko ʻa ia ʻe kaunga kiate kitautolu kotoa. ʻOku ʻi ai ha kikite ʻe taha ʻoku ʻai ai ke tau sio ki he meʻa ʻe fai ʻe he niʻihi ʻo e ngaahi puleʻanga mālohi taha ʻi he māmaní. ʻOku hiki ʻa e fakamatala ko iá ʻi he Taniela vahe 11, ʻo fakamatala ai ki ha tuʻi ʻe ua ʻokú na fepaki, ko e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá. Ko e konga lahi ʻo e kikite ko iá kuo ʻosi fakahoko, ko ia ʻoku tau tuipau ko e toenga ʻo e kikité ʻe fakahoko moʻoni mo ia.

      2. Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he Sēnesi 3:15 mo e Fakahā 11:7 mo e 12:17, ko e hā ʻa e ngaahi moʻoni kuo pau ke tau manatuʻi ʻi hono ako ʻa e kikite ʻa Tanielá?

      2 Ke mahinoʻi ʻa e kikite ʻi he Taniela vahe 11, ʻoku fiemaʻu ke tau manatuʻi ʻoku lave pē ai ki he kau pule mo e ngaahi puleʻanga ʻa ia kuo nau kaunga fakahangatonu ki he kakai ʻa e ʻOtuá. Ko e kakai ʻa e ʻOtuá ʻoku nau mātuʻaki tokosiʻi pē ʻi hono fakahoa atu ki he kakai ʻi he māmaní. Ko ia ko e hā ʻoku tāketiʻi ai ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá? Koeʻuhi ko Sētane mo ʻene fokotuʻutuʻú kotoa ko ʻenau taumuʻa tefitó—ke ikunaʻi ʻa e faʻahinga ʻoku tauhi kia Sihova mo Sīsuú. (Lau ʻa e Sēnesi 3:15 mo e Fakahā 11:7; 12:17.) Pehē foki, ko e kikite naʻe hiki ʻe Tanielá kuo pau ke fehoanaki mo e ngaahi kikite kehe ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Ko hono moʻoní, ʻoku lava ke tau mahinoʻi totonu ʻa e kikite ʻa Tanielá ʻo kapau pē te tau fakahoa ia mo e ngaahi konga kehe ʻi he Folofolá.

      3. Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení mo e kupu hono hokó?

      3 ʻI he fakakaukau atu ki he ngaahi poini ko iá, te tau sivisiviʻi he taimí ni ʻa e Taniela 11:25-39. Te tau sio pe ko hai ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá mei he 1870 ki he 1991, pea te tau sio ki he ʻuhinga ʻoku feʻungamālie ai ke fakatonutonu ʻetau mahino fekauʻaki mo e konga ko eni ʻo e kikité. ʻI he kupu hono hokó, te tau lāulea ai ki he Taniela 11:40–12:1, pea ʻe fakatonutonu ai ʻetau mahino fekauʻaki mo e konga ʻo e kikité mei he 1990 tupú ki he tau ʻo ʻĀmaketoné. ʻI hoʻo ako ʻa e ongo kupu ko ení, ʻe tokoni hoʻo sio ki he saati “Feʻauʻauhi ʻa e Ongo Tuʻí ʻi he Taimi ʻo e Ngataʻangá.” ʻUluakí, ʻe fiemaʻu ke tau ʻiloʻi ʻa e ongo tuʻi ʻi he kikite ko ení.

      ʻILOʻI ʻA E TUʻI ʻO E TOKELAÚ MO E TUʻI ʻO E TONGÁ

      4. Ko e hā ʻa e moʻoniʻi meʻa ʻe tolu te tau ʻiloʻiʻaki ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá?

      4 Ko e hingoa ko e “tuʻi ʻo e tokelaú” mo e “tuʻi ʻo e tongá” naʻe ʻuluaki ʻuhinga ia ki he kau pule fakapolitikale ʻi he fakatokelau mo e fakatonga ʻo e fonua ko ʻIsilelí. Ko e hā ʻoku tau lea pehē aí? Fakatokangaʻi ʻa e pōpoaki naʻe tala ʻe he ʻāngeló kia Tanielá: “Kuó u haʻú ke ʻai koe ke ke mahinoʻi ʻa e meʻa ʻe hoko ki ho kakaí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.” (Tan. 10:14) Ko e puleʻanga ʻIsilelí naʻa nau hoko ko e kakai ʻa e ʻOtuá ʻo aʻu mai ki he Penitekosi 33 T.S. Kae kehe, mei he taimi ko iá, naʻe hā mahino naʻe vakai ʻa Sihova ki he kau ākonga faitōnunga ʻa Sīsuú ko ʻene kakai. Ko ia ai, ko e lahi ʻo e kikite naʻe hiki ʻi he Taniela vahe 11, ʻoku ʻuhinga ia ki he kau muimui ʻo Kalaisí, kae ʻikai ki he puleʻanga ʻIsilelí. (Ngā. 2:1-4; Loma 9:6-8; Kal. 6:15, 16) Pea ko e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá kuo fetongitongi ʻi he faai mai ʻa e taimí. Neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa naʻa nau faitatau ai. ʻUluakí, ko e ngaahi tuʻí naʻe ʻi ai ʻenau kaunga ki he kakai ʻa e ʻOtuá ʻi ha founga makehe. Uá, naʻa nau fakahaaʻi ʻi heʻenau fakafeangai ki he kakai ʻa e ʻOtuá naʻa nau fehiʻa ʻi he ʻOtua moʻoní, ʻa Sihova. Pea ko e tolú, ko e ongo tuʻí naʻá na feʻauʻauhi ki he mafaí.

      5. ʻE lava ke tau ʻiloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá mei he senituli hono ua T.S. ki he konga ki mui ʻo e senituli 19? Fakamatalaʻi.

      5 ʻI ha taimi ʻi he senituli hono ua T.S., ko e fakatahaʻanga Kalisitiane moʻoní naʻe kamata ke kāpui ʻe he kau Kalisitiane loí, ʻa ia naʻa nau ohi ʻa e ngaahi akonaki fakapangani pea fūfuuʻi ʻa e ngaahi moʻoni ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Mei he taimi ko iá ʻo aʻu ki he konga ki mui ʻo e senituli 19, naʻe ʻikai ha kulupu fokotuʻutuʻu maau ʻo e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní. Naʻe tupulaki ʻa e kau Kalisitiane loí ʻo hangē ha teá pea faingataʻa ai ke ʻiloʻi ʻa e kau Kalisitiane moʻoní. (Māt. 13:36-43) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ení? ʻOku fakahaaʻi ai ko e meʻa ʻoku tau lau fekauʻaki mo e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá heʻikai lava ke ngāueʻaki ia ki he kau pule pe ngaahi puleʻanga naʻa nau maʻu ʻa e mafai ʻi he senituli hono uá ki he ngaahi hongofuluʻi taʻu fakaʻosi ʻo e senituli 19. Naʻe ʻikai ha kulupu fokotuʻutuʻu maau ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá ke nau ʻohofi.b Kae kehe, ʻoku lava ke tau ʻamanekina ko e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá ʻe toe ʻasi hake ia ʻi he konga ki mui ʻo e senituli 19. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi iá?

      6. Ko fē taimi naʻe toe ʻiloʻi ai ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá? Fakamatalaʻi.

      6 Mei he 1870 ʻo faai mai, naʻe kamata ke fokotuʻutuʻu maau ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ko ha kulupu. Ko e taʻu ia naʻe kamata ai ʻe Charles T. Russell mo hono kaungāfeohí ha kalasi ako Tohi Tapu. Ko Tokoua Russell mo hono kaungāfeohí naʻa nau hoko ko e kau talafekau naʻe tomuʻa tala ke nau “fakaʻataʻatā ha hala” ki muʻa ke fokotuʻu ʻa e Puleʻanga Faka-Mīsaiá. (Mal. 3:1) Naʻe lava ke toe ʻiloʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá! Naʻe ʻi ai ha founga-pule fakaemāmani he taimi ko iá ʻe kaunga fakahangatonu ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá? Tau vakai angé ki he ngaahi moʻoniʻi meʻá.

      KO HAI ʻA E TUʻI ʻO E TONGÁ?

      7. Ko hai ʻa e tuʻi ʻo e tongá ʻi he aʻu mai ki he Tau I ʻa Māmaní?

      7 ʻI he 1870, ko Pilitānia naʻe hoko ko e ʻemipaea lahi taha ia ʻi he māmaní pea maʻu mo e fuʻu kau tau mālohi tahá. Naʻe fakatātaaʻi ʻe he ʻemipaea ko iá ha meʻatui siʻisiʻi naʻá ne taʻaki ha meʻatui ʻe tolu—ko Falanisē, Sipeini mo Netaleni. (Tan. 7:7, 8) Pea naʻá ne hoko ko e tuʻi ʻo e tongá ʻo aʻu mai ki he Tau I ʻa Māmaní. ʻI he taimi tatau pē, naʻe hoko ʻa ʻAmelika ko e puleʻanga tuʻumālie taha ʻi he māmaní pea naʻá ne fengāueʻaki vāofi mo Pilitānia.

      8. Ko hai ʻa e tuʻi ʻo e tongá ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí?

      8 ʻI he Tau I ʻa Māmaní, ko ʻAmelika mo Pilitānia naʻá na faʻu ha fuʻu kau tau mālohi. ʻI he taimi ko iá, ko Pilitānia mo hono ngaahi kolonia ki muʻá naʻa nau hoko ko e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmelika. Hangē ko ia naʻe tomuʻa tala ʻe Tanielá, ko e tuʻi ko ení te ne fakatahatahaʻi “ha fuʻu kau tau mālohi mo tokolahi ʻaupito.” (Tan. 11:25) Lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí, kuo hoko ʻa Pilitānia-ʻAmelika ko e tuʻi ʻo e tongá.c Ko hai leva ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú?

      Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmelika ʻi he Kikité

      Ko e tuʻi ʻo e tongá, ʻa e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká, ʻoku fakatātaaʻi ʻi he ngaahi founga kehekehe ʻi he kikite kehekehe ʻi he Tohi Tapú. ʻOku fakamatalaʻi ia . . .

      • Ko e lauʻivaʻe ʻo e ukamea mo e ʻumea.

        ko e lauʻivaʻe ʻo e ukamea mo e ʻumea (Tan. 2:41-43)

      • Ko e ʻulu ʻo ha manu mo hono ngaahi meʻatuí. ʻOku ʻalu hake mei ai ha kiʻi meʻatui siʻisiʻi ʻoku ʻi ai hono mata mo e ngutu.

        ko ha meʻatui naʻe tupu mei he ʻulu ʻo ha manu fakailifia (Tan. 7:7, 8)

      • Ko ha fuʻu manu fekai mo e meʻatui ʻe hongofulu mo e ʻulu ʻe fitu.

        ko e ʻulu hono fitu ʻo e manu fekaí (Fkh. 13:1)

      • Ko ha manu meʻatui ʻe ua.

        ko e manu fekai meʻatui ʻe ua (Fkh. 13:11-15)

      • Ngaahi langa fakapuleʻanga ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká.

        ko e “palōfita loi” (Fkh. 19:20)

      TOE ʻASI HAKE ʻA E TUʻI ʻO E TOKELAÚ

      9. Ko fē taimi naʻe toe ʻasi hake ai ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú, pea naʻe anga-fēfē hono fakahoko ʻa e Taniela 11:25?

      9 ʻI he 1871, ko e taʻu ia hili hono fokotuʻu ʻe Russell mo hono kaungāfeohí ʻenau kulupu ako Tohi Tapú, naʻe toe ʻasi hake ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú. ʻI he taʻu ko iá ko Otto von Bismarck naʻá ne fakatahatahaʻi ʻa e ngaahi feituʻu ʻo hoko ko e ʻEmipaea Siamané. Naʻe hoko ʻa Tuʻi Wilhelm I ʻo Pulūsiá ko e fuofua ʻemipolá, pea naʻá ne fakanofo ʻa Bismarck ko e fuofua taki ʻo e puleʻangá.d ʻI he ngaahi hongofuluʻi taʻu hoko maí, naʻe maʻu ʻe Siamane ha mafai lahi ʻo ne puleʻi ʻa e ngaahi fonua ʻi ʻAfilika mo e ʻŌseni Pasifikí, pea naʻe kamata ke ne poleʻi ʻa e mafai ʻo Pilitāniá. (Lau ʻa e Taniela 11:25.) Naʻe faʻu ʻe he ʻEmipaea Siamané ha fuʻu kau tau mālohi pea maʻu ʻa e kau tau tahi fika ua lahi taha ʻi he māmaní. Naʻe ngāueʻaki kinautolu ʻe Siamane ke tauʻi hono ngaahi filí ʻi he tau ʻuluaki ʻa māmaní.

      10. Naʻe anga-fēfē hono fakahoko ʻa e Taniela 11:25e, 26?

      10 Naʻe toe tomuʻa tala ʻe Taniela ʻa e meʻa ʻe hoko ki he ʻEmipaea Siamané mo ʻene kau taú. ʻOku pehē ʻi he kikité ko e tuʻi ʻo e tokelaú “heʻikai te ne kei tuʻu atu.” Ko e hā hono ʻuhingá? “Koeʻuhí he te nau fai ha ngaahi faʻufaʻu fakafufū kiate ia. Pea ko e faʻahinga ʻoku nau kai ʻi heʻene ngaahi meʻakai vovó te nau fakatupunga ʻa ʻene toó.” (Tan. 11:25e, 26a) ʻI he ʻaho ʻo Tanielá, ko e faʻahinga ʻoku kai ʻi he “ngaahi meʻakai vovo ʻa e tuʻí” naʻe kau ai ʻa e kau ʻōfisa fakatuʻi ʻi he “ngāue ʻa e tuʻí.” (Tan. 1:5) ʻOku ʻuhinga kia hai ʻa e kikite ko ení? ʻOku ʻuhinga ia ki he kau ʻōfisa māʻolunga ʻo e ʻEmipaea Siamané—kau ai ʻa e kau seniale mo e kau faleʻi fakakautau ʻa e ʻemipolá—ʻa ia naʻe faai atu pē ʻo nau liua ʻa e puleʻanga fakatuʻí.e Naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono tomuʻa tala ʻi he kikité ʻa e tō ʻa e ʻemipaeá ka naʻe toe lave ki he ikuʻanga ʻo e tau mo e tuʻi ʻo e tongá. ʻI he lave fekauʻaki mo e tuʻi ʻo e tokelaú, ʻoku pehē ai: “Ko e meʻa ki heʻene kau taú, ʻe tafiʻi atu ia, pea ʻe tāmateʻi ʻa e tokolahi.” (Tan. 11:26e) ʻI he tau ʻuluaki ʻa māmaní, hangē pē ko ia naʻe tomuʻa talá, ko e kau tau Siamané naʻe “tafiʻi atu” pea naʻe “tāmateʻi ʻa e tokolahi.” Naʻe hoko ʻa e tau ko iá ko e tau tāmate tangata lahi taha ʻi he hisitōliá ʻi he taimi ko iá.

      11. Ko e hā naʻe fai ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá?

      11 ʻI hono fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe hoko ki muʻa ʻi he Tau I ʻa Māmaní, ʻoku pehē ʻi he Taniela 11:27, 28 ko e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá te na “tangutu pē ʻi he tēpile ʻe taha ʻo na tauʻaki loi.” ʻOku toe pehē ai ko e tuʻi ʻo e tokelaú te ne tānaki “ha fuʻu koloa lahi.” Ko e meʻa tofu pē eni naʻe hokó. Ko Siamane mo Pilitānia naʻá na tauʻaki pehē naʻá na loto ke maʻu ʻa e melinó, ka naʻe fakamoʻoniʻi ʻa e loi ʻa e fakamatala ko iá ʻi he taimi naʻe kamata ai ʻa e taú ʻi he 1914. Pea ʻi he hongofuluʻi taʻu ki muʻa ʻi he 1914, naʻe tuʻumālie ʻa Siamane pea hoko ko e fonua fika ua tuʻumālie taha ʻi he māmaní. Pea ʻi hono fakahoko ʻa e Taniela 11:29 mo e konga ʻuluaki ʻo e veesi 30, naʻe tau ʻa Siamane mo e tuʻi ʻo e tongá ka naʻá ne foʻi.

      TAUʻI ʻE HE ONGO TUʻÍ ʻA E KAKAI ʻA E ʻOTUÁ

      12. ʻI he tau ʻuluaki ʻa māmaní, ko e hā naʻe fai ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá?

      12 Talu mei he 1914, kuo fakalalahi ʻa e fepaki ʻa e ongo tuʻí pea fakatangaʻi mo e kakai ʻa e ʻOtuá. Ko e fakatātaá, ko e puleʻanga Siamané mo e puleʻanga Pilitāniá naʻá na fakatou fakatangaʻi ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻa ia naʻa nau fakafisi ke kau ʻi he taú. Pea naʻe tuku pilīsone ʻe he puleʻanga ʻAmeliká ʻa e faʻahinga naʻa nau takimuʻa ʻi he ngāue fakamalangá. Ko e fakatanga ko ení naʻe fakahoko ai ʻa e kikite ʻi he Fakahā 11:7-10.

      13. ʻI he 1930 tupú pea ʻi he lolotonga ʻo e tau hono ua ʻa māmaní, ko e hā naʻe fai ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú?

      13 Pea ʻi he 1930 tupú kae tautefito ʻi he lolotonga ʻa e tau hono ua ʻa māmaní, ko e tuʻi ʻo e tokelaú naʻá ne ʻohofi anga-fakamamahi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. ʻI he taimi naʻe puleʻi ai ʻe he kau Nasí ʻa Siamané, ko Hitilā mo hono kau muimuí naʻa nau tapui ʻa e ngāue ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Ko e kau fakafepakí naʻa nau tāmateʻi ʻa e toko 1,500 nai ʻo e kakai ʻa Sihová pea ʻave mo ha toe laui afe ki he ngaahi kemi fakamamahí. Ko e ngaahi meʻa ko iá naʻe tomuʻa tala ʻe Taniela. Ko e tuʻi ʻo e tokelaú naʻá ne “taʻetokaʻi ʻa e feituʻu toputapú” pea “toʻo ʻa e feilaulau tuʻumaʻú” ʻaki hono mātuʻaki fakangatangata ʻa e tauʻatāina ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ke talaki fakahāhā ʻa e huafa ʻo Sihová. (Tan. 11:30e, 31a) Ko hono takí, ʻa Hitilā, naʻe aʻu ʻo ne fuakava te ne fakaʻauha ʻosi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi Siamane.

      KO HA TUʻI FOʻOU ʻO E TOKELAÚ

      14. Ko hai naʻe hoko ko e tuʻi ʻo e tokelaú ʻi he hili ʻa e tau hono ua ʻa māmaní? Fakamatalaʻi.

      14 Hili ʻa e tau hono ua ʻa māmaní, naʻe hoko ʻa e Sovieti ʻIunioní ko e tuʻi ʻo e tokelaú. Naʻe kamata ke ne pule ki he ngaahi feituʻu lahi ʻa ia naʻe maʻu ʻe Siamane. Hangē pē ko e founga-pule fakaaoao ʻa e kau Nasí, ko e Sovieti ʻIunioní naʻa nau fakahaaʻi ʻa e anga-fakamamahi lahi ki ha taha pē naʻá ne fakamuʻomuʻa ʻa e lotu ki he ʻOtua moʻoní ʻi he talangofua kakato ki he puleʻangá.

      15. Ko e hā naʻe fai ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú ʻi he hili ʻa e Tau II ʻa Māmaní?

      15 ʻI he hili pē ʻa e Tau II ʻa Māmaní, ko e tuʻi foʻou ʻo e tokelaú, ʻa e Sovieti ʻIunioní mo ʻene faʻahí, naʻa nau ʻohofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. ʻI he Fakahā 12:15-17 naʻe fakahoa ai ʻa hono fakatangaʻi ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá ki ha ‘vaitafe.’ ʻI he fehoanaki mo e kikité, naʻe tapui ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú ʻetau ngāue fakamalangá pea ʻave fakamālohi ʻa e laui afe ʻo e kakai ʻa Sihová ki Saipīlia. Ko ia, talu mei he kamata ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí, ko e tuʻi ʻo e tokelaú kuo hokohoko atu ʻene fakatangaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻo toe lahi ange, ka kuo ʻikai ʻaupito ke ne malava ʻo taʻofi ʻenau ngāué.f

      16. Naʻe anga-fēfē hono fakahoko ʻe he Sovieti ʻIunioní ʻa e Taniela 11:37-39?

      16 Lau ʻa e Taniela 11:37-39. ʻI hono fakahoko ʻa e kikite ko iá, ko e tuʻi ʻo e tokelaú naʻe ʻikai te ne teitei “tokaʻi ʻa e ʻOtua ʻo ʻene ngaahi tamaí.” Anga-fēfē? Ko e taumuʻa ʻa e Sovieti ʻIunioní ke fakaʻauha ʻa e lotú, ko ia naʻá ne feinga ke toʻo ʻa e mālohi ʻo e ngaahi kautaha fakalotú. Ke aʻusia ʻa e taumuʻa ko iá, naʻe ʻosi fekauʻi ʻe he puleʻanga Sovietí ʻi he 1918 ke akoʻi ʻi he ngaahi ʻapiakó ʻa e fakaʻikaiʻi-ʻOtuá. Naʻe anga-fēfē hanga ʻe he tuʻi ko eni ʻo e tokelaú ʻo “fakalāngilangiʻi . . . ʻa e ʻotua ʻo e ngaahi kolotaú”? Naʻe fakamoleki ʻe he Sovieti ʻIunioní ha fuʻu paʻanga lahi ke langa hake ʻene kau taú pea faʻu mo e ngaahi meʻatau fakaniukilia ʻe laui afe ke fakaivimālohiʻi ʻaki hono puleʻangá. Naʻe faai atu pē ʻo fakatahatahaʻi ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá ʻa e meʻatau feʻunga ke tāmateʻi ʻaki ʻa e laui piliona!

      NGĀUE FAKATAHA ʻA E ONGO TUʻÍ

      17. Ko e hā ʻa e “meʻa fakalielia ʻokú ne fakatupunga ʻa e ʻauhá”?

      17 Ko e tuʻi ʻo e tokelaú kuó ne poupouʻi ʻa e tuʻi ʻo e tongá ʻi ha ʻuhinga mahuʻinga ʻe taha; naʻá na “fokotuʻu ʻa e meʻa fakalielia ʻokú ne fakatupunga ʻa e ʻauhá.” (Tan. 11:31) Ko e “meʻa fakalielia” ko iá ko e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá.

      18. Ko e hā ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ko ha “meʻa fakalielia”?

      18 Ko e kautaha ʻo e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ʻoku fakamatalaʻi ko ha “meʻa fakalielia” koeʻuhi ʻokú ne taku ʻoku malava ke ne fai ʻa e meʻa ko e Puleʻanga pē ʻo e ʻOtuá ʻoku lava ke ne faí—ko hono ʻomai ʻa e melinó ki he māmaní. Pea ʻoku pehē ʻi he kikité ko e meʻa fakalieliá ʻokú ne “fakatupunga ʻa e ʻauhá” koeʻuhi ko e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá te ne ʻohofi pea fakaʻauha ʻa e kotoa ʻo e lotu loí.—Sio ki he saati “Feʻauʻauhi ʻa e Ongo Tuʻí ʻi he Taimi ʻo e Ngataʻangá.”

      KO E HĀ ʻOKU FIEMAʻU AI KE TAU ʻILOʻI ʻA E HISITŌLIA KO ENÍ?

      19-20. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke tau ʻiloʻi ʻa e hisitōlia ko ení? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi te tau tali ʻi he kupu hono hokó?

      19 ʻOku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi ʻa e hisitōlia ko ení koeʻuhí ʻoku fakamoʻoniʻi ai talu mei he 1870 tupú ki he konga ki muʻa ʻo e 1990 tupú, ko e kikite ʻa Taniela fekauʻaki mo e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá kuo fakahoko. Ko ia ʻoku tau tui ko e toenga ʻo e kikité ʻe fakahoko moʻoni.

      20 ʻI he 1991, naʻe tō ʻa e Sovieti ʻIunioní. Ko ia ko hai ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú he ʻahó ni? ʻE tali ʻa e fehuʻi ko iá ʻi he kupu hono hokó.

      ʻE FĒFĒ HAʻO TALI?

      • Ko e hā ʻa e moʻoniʻi meʻa ʻe tolu te tau ʻiloʻiʻaki ai ʻa e “tuʻi ʻo e tokelaú” mo e “tuʻi ʻo e tongá”?

      • Ko hai ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá mei he 1870 tupú ki he 1991?

      • Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke tau ʻiloʻi ʻa e hisitōlia ko ení?

      HIVA 24 Tauhi Ho Matá he Palé!

      a ʻOku tau sio ki he fakamoʻoni ko e kikite ʻa Taniela fekauʻaki mo e “tuʻi ʻo e tokelaú” mo e “tuʻi ʻo e tongá” ʻoku hokohoko atu hono fakahokó. ʻOku lava fēfē ke tau fakapapauʻi iá? Pea ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke tau mahinoʻi ʻa e fakaikiiki ʻo e kikite ko ení?

      b Koeʻuhi ko e ʻuhinga ko ení, ʻoku hā ngali ʻikai feʻungamālie ke vakai ki he ʻEmipola Loma ko Aurelian (270-275 T.S.) ko e “tuʻi ʻo e tokelaú” pe ko Kuini Zenobia (267-272 T.S.) ko e “tuʻi ʻo e tongá.” Ko e liliu eni ki he vahe 13 mo e 14 ʻo e tohi Pay Attention to Daniel’s Prophecy!

      c Sio ki he puha “Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmelika ʻi he Kikité.”

      d ʻI he 1890, naʻe fakahifo ʻe Kaiser Wilhelm II ʻa Bismarck.

      e Naʻa nau fakavaveʻi ʻa e tō ʻa e ʻemipaeá ʻi ha ngaahi founga lahi. Ko e fakatātaá, naʻe ʻikai ke nau toe poupou ki he tuʻí, mama ki tuʻa ʻa e fakamatala pelepelengesi fekauʻaki mo ʻenau foʻi he taú pea fakamālohiʻi ʻa e tuʻí ke tuku ange hono mafaí.

      f Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he Taniela 11:34, ko e kau Kalisitiane naʻa nau ʻi he malumalu ʻo e tuʻi ʻo e tokelaú naʻe kiʻi tuku fakataimi hono fakatangaʻi kinautolú. Ko e fakatātaá, naʻe hoko eni ʻi he taimi naʻe tō ai ʻa e Sovieti ʻIunioní ʻi he 1991.

  • Ko Hai ʻa e “Tuʻi ʻo e Tokelaú” he ʻAhó Ni?
    Ko e Taua Leʻo (Ako)—2020 | Mē
    • KUPU AKO 20

      Ko Hai ʻa e “Tuʻi ʻo e Tokelaú” he ʻAhó Ni?

      “Te ne hoko mai ai ki hono ngataʻangá, pea heʻikai ha taha ʻe tokoni kiate ia.”—TAN. 11:45.

      HIVA 43 ʻĀ, Tuʻu Maʻu, Mālohi

      ʻI HE KUPÚ NIa

      1-2. Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

      ʻOKU tau maʻu ʻa e fakamoʻoni lahi ange ʻi ha toe taimi ki muʻa ʻoku tau moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení. ʻE vavé ni ke hanga ʻe Sihova mo Sīsū Kalaisi ʻo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa ʻoku nau fakafepaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ki muʻa ke hoko iá, ko e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá ʻe hokohoko atu ʻena fepakí pea fakatangaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá.

      2 ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he kikite ʻoku hiki ʻi he Taniela 11:40–12:1. Te tau sio pe ko hai ʻa e tuʻi lolotonga ʻo e tokelaú pea lāulea ki he ʻuhinga ʻoku lava ai ke tau fehangahangai mo e ngaahi pole ʻoku hanga mei muʻá fakataha mo e tuipau.

      KO HA TUʻI FOʻOU ʻO E TOKELAÚ

      3-4. Ko hai kuo hoko ko e tuʻi ʻo e tokelaú? Fakamatalaʻi.

      3 ʻI he hili ʻa e tō ʻa e Sovieti ʻIunioní ʻi he 1991, ko e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he fuʻu feituʻu lahi ko iá naʻa nau maʻu “ha kiʻi tokoni”—ko ha vahaʻa taimi ʻo e tauʻatāina. (Tan. 11:34) Ko hono olá, naʻe malava ke nau malanga tauʻatāina, pea ʻikai fuʻu fuoloa naʻe tupu ʻa e kau malanga ʻi he fonua Kominiusi ki muʻá ki he laui kilu. Faai atu pē, ko Lūsia mo ʻene faʻahí naʻe hoko hake ko e tuʻi ʻo e tokelaú. Hangē ko ia naʻe lāulea ki ai ʻi he kupu ki muʻá, ke hoko ha puleʻanga ko e tuʻi ʻo e tokelaú pe tuʻi ʻo e tongá, kuo pau ke ne fai ʻa e meʻa ʻe tolu ko ení: (1) Kaunga fakahangatonu ki he kakai ʻa e ʻOtuá, (2) fakahaaʻi ʻi heʻene ngāué ko ha fili ia ʻo Sihova mo ʻene kakaí, pea (3) feʻauʻauhi mo e tuʻi ʻe tahá.

      4 Fakatokangaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku tau pehē ai ko e tuʻi ʻo e tokelaú he ʻaho ní ko Lūsia mo ʻene faʻahí. (1) Kuo nau kaunga fakahangatonu ki he kakai ʻa e ʻOtuá, ʻo tapui ʻa e ngāue fakamalangá pea fakatangaʻi ʻa e laui kilu ʻo e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻoku nofo ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku nau puleʻí. (2) Ko e ngaahi ngāue ko iá ʻoku fakahaaʻi ai ʻoku nau fehiʻa ʻia Sihova mo ʻene kakaí. (3) Kuo nau feʻauhi mo e tuʻi ʻo e tongá, ʻa e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. Tau sio angé ki he founga kuo hoko ai ʻa Lūsia mo ʻene faʻahí ko e tuʻi ʻo e tokelaú.

      HOKOHOKO ATU ʻA E FETĒKEAKI ʻA E TUʻI ʻO E TOKELAÚ MO E TUʻI ʻO E TONGÁ

      5. Ko e hā ʻa e vahaʻa taimi ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Taniela 11:40-43, pea ko e hā ʻe hoko ʻi he taimi ko iá?

      5 Lau ʻa e Taniela 11:40-43. Ko e konga ko eni ʻo e kikité ʻoku ʻomai ai ha vakai fakalūkufua ki he taimi ʻo e ngataʻangá. ʻOku fakamamafaʻi ʻi he potutohí ʻa e feʻauʻauhi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá. Hangē ko ia naʻe tomuʻa tala ʻe Tanielá, ʻi he taimi ʻo e ngataʻangá, ko e tuʻi ʻo e tongá mo e tuʻi ʻo e tokelaú te na “fetēkeaki.”—Tan. 11:40.

      6. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ko e ongo tuʻí ʻokú na kei fetēkeaki?

      6 Ko e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá ʻoku hokohoko atu ʻena feʻauhi ke puleʻi ʻa e māmaní. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko ʻi he hili ʻa e Tau II ʻa Māmaní ʻi he taimi naʻe kei mālohi ai ʻa e Sovieti ʻIunioní mo ʻene faʻahí ʻi he lahi taha ʻo ʻIulopé. Naʻe teke ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú ʻa e tuʻi ʻo e tongá ke ne faʻu ha faʻahi fakakautau fakavahaʻapuleʻanga, ʻoku ʻiloa ko e NATO. Ko e tuʻi ʻo e tokelaú ʻoku hokohoko atu ʻene feʻauhi mo e tuʻi ʻo e tongá ʻi hono fakamoleki ʻa e paʻanga lahi ke langa hake ha fuʻu kau tau mātuʻaki mālohi. Ko e tuʻi ʻo e tokelaú naʻá ne faitau mo hono filí ʻi he ngaahi tau ʻi ʻAfilika, ʻĒsia mo ʻAmelika Latina. ʻI he ngaahi taʻu ki mui ní, ko Lūsia mo ʻene faʻahí kuo aʻu atu honau mafaí ki he tapa kehekehe ʻo e māmaní. Kuo nau toe faitau mo e tuʻi ʻo e tongá fakafou ʻi he komipiutá. Kuo fetūkuaki ʻa e ongo tuʻí ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi polokalama fakakomipiuta fakatupu maumau ke maumauʻi ʻaki hona tuʻunga fakaʻekonōmiká mo e fakapolitikalé. Hangē ko ia naʻe tomuʻa tala ʻe Tanielá, ko e tuʻi ʻo e tokelaú ʻoku hokohoko atu ʻene ʻohofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá.—Tan. 11:41.

      HŪ ATU ʻA E TUʻI ʻO E TOKELAÚ “KI HE FONUA FAKAʻOFOʻOFÁ”

      7. Ko e hā ʻa e “Fonua Fakaʻofoʻofá”?

      7 ʻOku pehē ʻi he Taniela 11:41 ko e tuʻi ʻo e tokelaú te ne hū atu “ki he Fonua Fakaʻofoʻofá.” Ko e hā ʻa e fonua ko iá? ʻI he kuonga muʻá, ko e fonua ʻo ʻIsilelí naʻe lau “ko e fakaʻofoʻofa taha ia ʻi he kotoa ʻo e ngaahi fonuá.” (ʻIsi. 20:6) Ka ko e meʻa naʻá ne ʻai ke makehe ʻa e fonua ko iá ko e feituʻu ia naʻe fakahoko ai ʻa e lotu moʻoní. Talu mei he Penitekosi ʻo e 33 T.S., ko e “fonua” ko iá naʻe ʻikai ke toe ʻuhinga ia ki ha feituʻu pau ʻi he māmaní; he ko e kakai ʻa Sihová ʻoku nau mafola atu ʻi he feituʻu kotoa he māmaní. ʻI hono kehé, ko e “Fonua Fakaʻofoʻofá” ʻi he ʻahó ni ʻoku ʻuhinga ia ki he founga moʻui ʻa e kakai ʻa Sihová ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e ngaahi meʻa hangē ko ʻenau lotu kia Sihová fakafou ʻi he ngaahi fakatahá mo e ngāue fakamalangá.

      8. Kuo anga-fēfē ʻa e hū ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú “ki he Fonua Fakaʻofoʻofá”?

      8 Lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí, ko e tuʻi ʻo e tokelaú kuó ne toutou hū ki he “Fonua Fakaʻofoʻofá.” Ko e fakatātaá, ʻi he hoko ʻa Siamane Nasi ko e tuʻi ʻo e tokelaú, tautefito ʻi he lolotonga ʻa e tau hono ua ʻa māmaní, naʻe hū ʻa e tuʻi ko iá “ki he Fonua Fakaʻofoʻofá” ʻaki hono fakatangaʻi mo tāmateʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Hili ʻa e Tau II ʻa Māmaní ʻi he hoko ʻa e Sovieti ʻIunioní ko e tuʻi ʻo e tokelaú, naʻe hū ʻa e tuʻí “ki he Fonua Fakaʻofoʻofá” ʻaki hono fakatangaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá pea ʻave fakamālohi kinautolu.

      9. ʻI he ngaahi taʻu ki mui ní, kuo anga-fēfē ʻa e hū ʻa Lūsia mo ʻene faʻahí “ki he Fonua Fakaʻofoʻofá”?

      9 ʻI he ngaahi taʻu ki mui ní, ko Lūsia mo ʻene faʻahí kuo nau toe hū “ki he Fonua Fakaʻofoʻofá.” Anga-fēfē? ʻI he 2017, ko e tuʻi lolotonga ko eni ʻo e tokelaú naʻá ne tapui ʻa e ngāue ʻa e kakai ʻa Sihová pea tuku pilīsone ʻa e niʻihi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Naʻá ne toe taʻofi mo ʻetau ʻū tohí, kau ai ʻa e Liliu Tohi Tapu Māmani Foʻoú. ʻIkai ko ia pē, naʻá ne puke hotau ʻōfisi vaʻa ʻi Lūsiá pehē foki mo e ngaahi Fale Fakatahaʻangá mo e Holo ʻAsemipilií. Hili ʻa e ngaahi ngāue ko ení, ʻi he 2018 naʻe fakapapauʻi ʻe he Kulupu Pulé ko Lūsia mo ʻene faʻahí ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú. Kae kehe, naʻa mo hono fakatangaʻi kakaha ʻa e kakai ʻa Sihová, ʻoku nau fakafisi ke kau ki ha fakafepaki pe liliu ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangatá. ʻI hono kehé, ʻoku nau muimui ʻi he faleʻi ʻa e Tohi Tapú ke lotu maʻá e “faʻahinga kotoa ʻoku nau ʻi he ngaahi tuʻunga māʻolungá,” tautefito ʻi he taimi ʻoku nau fai ai ʻa e ngaahi fili ʻoku kaunga ki he tauʻatāina ke lotú.—1 Tīm. 2:1, 2.

      ʻE IKUNAʻI ʻE HE TUʻI ʻO E TOKELAÚ ʻA E TUʻI ʻO E TONGÁ?

      10. ʻE ikunaʻi ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú ʻa e tuʻi ʻo e tongá? Fakamatalaʻi.

      10 Ko e kikite ʻoku hiki ʻi he Taniela 11:40-45 ʻoku fakahangataha tefito ki he ngāue ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú. ʻOku ʻuhinga ení te ne ikunaʻi ʻa e tuʻi ʻo e tongá? ʻIkai. Ko e tuʻi ʻo e tongá te ne kei ‘moʻui’ ʻi he taimi ʻe fakaʻauha ai ʻe Sihova mo Sīsū ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangatá kotoa ʻi he tau ʻo ʻĀmaketoné. (Fkh. 19:20) Ko e hā ʻe lava ai ke tau fakapapauʻi iá? Fakakaukau ki he meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻi he kikite ʻa Taniela mo Fakahaá.

      Haʻu ha maka mei ha moʻunga ʻo ne taaʻi ʻa e lauʻivaʻe ʻo e fuʻu ʻīmisi mētalé.

      ʻI ʻĀmaketone, ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku fakahoa ki ha maka, te ne fakangata ʻa e pule fakaetangatá, ʻoku fakafofongaʻi heni ʻe ha fuʻu ʻīmisi (Sio ki he palakalafi 11)

      11. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻi he Taniela 2:43-45? (Sio ki he tā ʻi he takafí.)

      11 Lau ʻa e Taniela 2:43-45. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he palōfita ko Tanielá ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangata hokohoko ʻa ia te nau kaunga ki he kakai ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakamatalaʻi kinautolu ʻaki ʻa e ngaahi konga kehekehe ʻo ha fuʻu ʻīmisi mētale. Ko e puleʻanga fakamuimui ʻi he hokohoko ko iá ʻoku fakatātaaʻi ia ʻe he lauʻivaʻe ʻo e ʻīmisí ʻoku fio ʻi he ukamea mo e ʻumea. Ko e lauʻivaʻé ʻoku fakafofongaʻi ʻe he Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. Ko e kikite ko iá ʻoku fakahaaʻi ai ko e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká te ne kei pule pē ʻi hono fakaʻauha ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangatá.

      12. Ko hai ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e ʻulu hono fitu ʻo e manu fekaí, pea ko e hā ʻoku mahuʻinga ai iá?

      12 ʻOku toe fakamatala ʻa e ʻapositolo ko Sioné ki ha hokohoko ʻo e ngaahi mafai ʻi māmani te nau puleʻi ʻa e kakai ʻa Sihová. ʻOku fakahoa ʻe Sione ʻa e ngaahi puleʻanga ko ení ki ha manu fekai ʻulu fitu. Ko e ʻulu hono fitu ʻo e manu fekai ko iá ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. ʻOku mahuʻinga eni koeʻuhi ko e manu fekaí ʻoku ʻikai ke ʻasi ia ʻe toe tupu hano ʻulu ʻe taha. Ko e ʻulu hono fitu ʻo e manu fekai ko ení ʻe kei pule pē ʻi he taimi ʻe hoko mai ai ʻa Kalaisi mo ʻene kongakau fakahēvaní ʻo fakaʻauha ia mo e toenga ʻo e manu fekaí.b—Fkh. 13:1, 2; 17:13, 14.

      KO E HĀ ʻE FAI ʻE HE TUʻI ʻO E TOKELAÚ ʻI HE KAHAʻU VAVE MAÍ?

      13-14. Ko hai ʻa “Koki ʻo e fonua ko Mēkokí,” pea ko e hā nai te ne langaʻi ia ke ʻohofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá?

      13 Ko ha kikite naʻe hiki ʻe ʻIsikeli ʻoku ʻomai ai ha vavanga ki he meʻa ʻe hoko nai ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá. Kapau ʻoku tau vakai ki he kikite ʻi he ʻIsikeli 38:10-23; Taniela 2:43-45; 11:44–12:1; pea mo e Fakahā 16:13-16, 21 ʻoku nau fakamatala pē ki he taimi mo e meʻa tatau, ʻoku hā ngali ko e meʻa eni ʻoku tau fakakaukau atu ʻe hokó.

      14 ʻI ha taimi ʻi he hili ʻa e kamata ʻa e fuʻu mamahi lahí, ko e “ngaahi tuʻi ʻo e māmani kotoa kuo nofoʻí” te nau fakatahatahaʻi ha kulupu ʻo e ngaahi puleʻangá. (Fkh. 16:13, 14; 19:19) ʻOku ui ʻe he Tohi Tapú ʻa e kulupu ʻo e ngaahi puleʻanga ko ení ko “Koki ʻo e fonua ko Mēkokí.” (ʻIsi. 38:2) Ko e kulupu ʻo e ngaahi puleʻangá te nau ʻohofi fakaʻosi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Ko e hā te ne langaʻi ʻa e ʻohofí? ʻI he fekauʻaki mo e taimi ko ení, naʻe sio ʻa e ʻapositolo ko Sioné ki ha fuʻu ʻuha-ʻaisi anga-kehe ʻoku tō hifo ki he ngaahi fili ʻo e ʻOtuá. Ko e ʻuha-ʻaisi fakaefakatātā ko iá ʻokú ne fakafofongaʻi nai ha pōpoaki fakaefakamaau mālohi ʻoku ʻoatu ʻe he kakai ʻa Sihová. ʻOku ngalingali ko e pōpoaki eni te ne langaʻi ʻa Koki ʻo Mēkokí ke ne ʻohofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá mo e taumuʻa ke fakaʻauha ʻosi kinautolu mei he māmaní.—Fkh. 16:21.

      15-16. (a) Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku lave nai ki ai ʻa e Taniela 11:44, 45? (e) Ko e hā ʻe hoko ki he tuʻi ʻo e tokelaú mo e toenga ʻo Koki ʻo Mēkokí?

      15 Ko e pōpoaki mālohi ko ení pea mo e ʻohofi fakaʻosi ʻe he ngaahi fili ʻo e ʻOtuá ʻoku tatau pē nai mo e meʻa ʻoku lave ki ai ʻi he Taniela 11:44, 45. (Lau.) ʻOku pehē ai ʻe Taniela ko e “ngaahi ongoongo mei he hahaké mo e tokelaú” ʻokú ne fakahohaʻasi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú, ʻa ia ʻokú ne ʻalu atu ʻi he “ʻita tōlili.” Ko e taumuʻa ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú “ke tuku atu ʻa e tokolahi ke fakaʻauha.” ʻOku hā ngali ko e “tokolahi” ko ení ʻoku ʻuhinga ki he kakai ʻa Sihová.c ʻOku fakamatalaʻi nai heni ʻe Taniela ʻa hono ʻohofi fakaʻosi ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá.

      16 Ko e ʻohofi ko eni ʻe fakahoko ʻe he tuʻi ʻo e tokelaú, fakataha mo e toenga ʻo e ngaahi puleʻanga fakaemāmaní, ʻe ʻai ai ke ʻita ʻa e Māfimafi-Aoniú pea ʻe kamata leva ʻa e tau ʻo ʻĀmaketoné. (Fkh. 16:14, 16) ʻI he taimi ko iá, ʻe aʻu mai ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú, fakataha mo e toenga ʻo e ngaahi puleʻanga ʻoku faʻuʻaki ʻa Koki ʻo Mēkokí ki honau ngataʻangá, pea “heʻikai ha taha ʻe tokoni kiate ia.”—Tan. 11:45.

      Ko Sīsū ʻokú ne heka ʻi ha hoosi hinehina pea teu ke ne fanaʻi ha ngahau. ʻOku heka mo e kau ʻāngelo kehe ʻi he fanga hoosi hinehina pea toʻo heletā.

      ʻI he tau ʻo ʻĀmaketoné, ʻe fakaʻauha ʻe Sīsū mo ʻene kongakau fakahēvaní ʻa e māmani fulikivanu ʻo Sētané pea fakahaofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá (Sio ki he palakalafi 17)

      17. Ko hai ʻa Maikeli “ʻa e ʻeiki lahi” ʻoku lave ki ai ʻi he Taniela 12:1, pea ko e hā ʻokú ne faí?

      17 Ko e veesi pē hono hoko ʻi he Tanielá ʻoku fakamatalaʻi fakaikiiki ai ʻa e founga ʻe aʻu mai ai ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo ʻene faʻahí ki honau ngataʻangá pea mo e founga ʻe fakahaofi ai kitautolú. (Lau ʻa e Taniela 12:1.) Ko e hā ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e veesi ko ení? Ko e Maikelí ko e hingoa ia ʻe taha ʻa hotau Tuʻi ʻoku pulé, ʻa Kalaisi Sīsū. Kuó ne “tuʻu” maʻá e kakai ʻa e ʻOtuá talu mei he 1914 ʻi he taimi naʻe fokotuʻu ai hono Puleʻangá ʻi hēvaní. ʻI he kahaʻu vave maí, te ne “tuʻu hake,” pe fakaʻauha ʻa hono filí, ʻi he tau ʻo ʻĀmaketoné. Ko e tau ko iá ʻe hoko ia ko e aofangatukú ʻa ia naʻe lave ki ai ʻa Taniela ko e ‘taimi faingataʻa’ taha ʻi he hisitōliá. Ko e kikite ʻa Sione ʻoku hiki ʻi he Fakahaá ʻoku lave ia ki he taimi ʻoku taki atu ki he tau ko ení ʻa ia ʻoku ui ko e “fuʻu mamahi lahí.”—Fkh. 6:2; 7:14.

      ʻE ‘HIKI HO HINGOÁ ʻI HE TOHÍ’?

      18. Ko e hā ʻe lava ke tau fehangahangai ai mo e kahaʻú fakataha mo e tuipau?

      18 ʻE lava ke tau fehangahangai mo e kahaʻú fakataha mo e tuipau koeʻuhi ʻoku fakapapauʻi mai ʻe Taniela mo Sione ko e faʻahinga ko ia ʻoku tauhi kia Sihova mo Sīsuú ʻe fakahaofi ʻi he taimi faingataʻa taʻehanotatau ko ení. ʻOku pehē ʻe Taniela ko e faʻahinga ʻe haó ʻe “hiki honau hingoá ʻi he tohí.” (Tan. 12:1) ʻE lava fēfē ke hiki hotau hingoá ʻi he tohí? Kuo pau ke tau ʻoatu ʻa e fakamoʻoni māʻalaʻala ʻoku tau tui kia Sīsū, ko e Lami ʻa e ʻOtuá. (Sione 1:29) ʻOku fiemaʻu ke tau papitaiso ko e fakaʻilonga ia ʻetau fakatapui ki he ʻOtuá. (1 Pita 3:21) Pea kuo pau ke tau fakahaaʻi ʻetau poupou ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻaki hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau ako fekauʻaki mo Sihova.

      19. Ko e hā ʻoku totonu ke tau fai he taimi ní, pea ko e hā hono ʻuhingá?

      19 Ko e taimi eni ke langa hake ai ʻetau falala kia Sihova mo ʻene kautaha ʻo e kau sevāniti mateakí. Ko e taimi eni ke poupou ai ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Kapau te tau fai ia, ʻe fakahaofi kitautolu ʻi he taimi ʻe fakaʻauha ai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá.

      ʻE FĒFĒ HAʻO TALI?

      • Ko hai ʻa e “tuʻi ʻo e tokelaú” he ʻahó ni?

      • Kuo anga-fēfē ʻa e hū ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú “ki he Fonua Fakaʻofoʻofá”?

      • Ko e hā ʻe hoko ki he tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá?

      HIVA 46 Sihova Hotau Tuʻí!

      a Ko hai ʻa e “tuʻi ʻo e tokelaú” he ʻahó ni, pea ʻe anga-fēfē hono fakaʻauha iá? ʻI hono ʻiloʻi ʻa e talí ʻe lava ke fakaivimālohiʻi ai ʻetau tuí pea tokoniʻi kitautolu ke mateuteu ki he ngaahi ʻahiʻahi te tau fehangahangai mo ia ʻi he kahaʻu vave maí.

      b Ki ha fakaikiiki ʻo e fakamatala ʻi he Taniela 2:36-45 mo e Fakahā 13:1, 2, sio ki he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Sune 15, 2012, p. 7-19.

      c Ki ha fakamatala lahi ange, sio ki he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Mē 15, 2015, p. 29-30.

  • Feʻauʻauhi ʻa e Ongo Tuʻí ʻi he Taimi ʻo e Ngataʻangá
    Ko e Taua Leʻo (Ako)—2020 | Mē
    • Feʻauʻauhi ʻa e Ongo Tuʻí ʻi he Taimi ʻo e Ngataʻangá

      Ko e ngaahi kikite ʻoku lave ki ai ʻi he saati ko ení ʻoku fehopeʻaki. ʻOku fakamoʻoniʻi ai ʻoku tau moʻui ʻi he “taimi ʻo e ngataʻangá.”—Tan. 12:4.

      Ko ha saati ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi kikite mo e ʻiloʻanga ʻo e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá mei he 1870 ki he ʻahó ni.
      • Saati 1 ʻo e 4, ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fehopeʻaki ʻa e ngaahi kikité ʻi he taimi ʻo e ngataʻangá mei he 1870 nai ki he 1918. Mei he 1914 ʻo faai mai ai ʻoku fakaʻilongaʻi ia ko e taimi ʻo e ngataʻangá. Kikite 1: Ko ha manu fekai ʻulu fitu naʻe ʻasi ki muʻa ʻi he fuofua taʻu ʻi he sātí. ʻI he Tau I ʻa Māmaní, naʻe lavea ʻa e ʻulu hono fitu ʻo e manú. Mei he 1917 ʻo faai mai, naʻe toe sai ʻa e ʻulu hono fitú. Kikite 2: ʻIloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú ʻi he 1871 pea ʻiloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tongá ʻi he 1870. Toe ʻasi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú ʻi he 1871 ko Siamane. Naʻe ʻuluaki ʻiloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tongá ko Pilitānia Lahi, ka ʻi he 1917 naʻe fetongi ia ʻe he Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. Kikite 3: Kamata ʻi he 1870, ko Charles T. Russell mo hono kaungā-feohí naʻe ʻiloʻi ko e ‘talafekaú.’ ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1880, naʻe fakalototoʻaʻi ʻe he ‘Zion’s Watch Tower’ ʻa e kau lautohí ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. Kikite 4: Mei he 1914 ʻo faai mai, ko e utu-taʻu. Naʻe fakamavaheʻi ʻa e teá mei he uité. Kikite 5: Mei he 1917 ʻo faai mai, naʻe ʻasi ʻa e lauʻivaʻe ukameá mo e ʻumeá. ʻOku toe hā ai: Ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he māmaní mei he 1914 ki he 1918, Tau I ʻa Māmaní. Ngaahi meʻa naʻá ne uesia ʻa e kakai ʻa Sihová: Mei he 1914 ki he 1918, naʻe tuku pilīsone ʻa e Kau Ako Tohi Tapu ʻi Pilitānia mo Siamané. ʻI he 1918, naʻe tuku pilīsone ʻa e fanga tokoua mei he ʻuluʻi ʻapitanga ʻi ʻAmeliká.
        Kikite 1.

        Tohi Tapu Fkh. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

        Kikite Kuo ʻalu fano holo ʻa e “manu fekai” ʻi he māmaní ʻi he laui senituli. ʻI he taimi ʻo e ngataʻangá, ʻe lavea e ʻulu hono fitú. Ki mui ai, ʻe sai hono laveá pea ko e “kotoa ʻo e māmaní” ʻoku nau muimui ki he manú. ʻOku ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e manú “ke faitau mo e toenga ʻo e hako.”

        Fakahoko Hili ʻa e Lōmakí, naʻe ʻasi hake ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangata ʻoku nau fakafepaki ki he ʻOtuá. ʻI ha laui senituli ki mui ai, ʻi he Tau I ʻa Māmaní, naʻe mātuʻaki vaivai ʻa e ʻEmipaea Pilitāniá. Naʻe toe mālohi ʻi heʻene kau fakataha mo ʻAmeliká. Tautefito ʻi he taimi ʻo e ngataʻangá, ʻoku ngāueʻaki ʻe Sētane ʻene fokotuʻutuʻu fakapolitikalé ke fakatangaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá.

      • Kikite 2.

        Tohi Tapu Tan. 11:25-45

        Kikite Feʻauʻauhi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú mo e tuʻi ʻo e tongá lolotonga e taimi ʻo e ngataʻangá.

        Fakahoko Feʻauhi ʻa Siamane mo Pilitānia-ʻAmelika ki he mafaí. ʻI he 1945 naʻe hoko ʻa e Sovieti ʻIunioní mo ʻene faʻahí ko e tuʻi ʻo e tokelaú. ʻI he 1991, naʻe tō ʻa e Sovieti ʻIunioní, pea ki mui ai ko Lūsia mo ʻene faʻahí naʻe hoko ko e tuʻi ʻo e tokelaú.

      • Kikite 3.

        Tohi Tapu ʻAi. 61:1; Mal. 3:1; Luke 4:18

        Kikite ʻOku fekauʻi atu ʻe Sihova ʻene “talafekaú” ke “fakaʻataʻatā ha hala” ki muʻa ke fokotuʻu ʻa e Puleʻanga Faka-Mīsaiá. Ko e kulupu ko ení naʻe kamata ke nau “talaki ʻa e ongoongo leleí ki he kau anga-vaivaí.”

        Fakahoko Mei he 1870 tupú ʻo faai mai, ko C. T. Russell mo hono kaungāfeohí naʻa nau faivelenga ʻi he fekumi ki he moʻoni Fakatohitapú. ʻI he 1880 tupú, naʻe kamata ke nau fakamamafaʻi ʻa e fiemaʻu ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ke malangá. Naʻa nau pulusi ʻa e kupu hangē ko e “Fiemaʻu ʻa e Kau Malanga ʻe 1,000” mo e “Kau Paní ke Malanga.”

      • Kikite 4.

        Tohi Tapu Māt. 13:24-30, 36-43

        Kikite ʻOku tūtuuʻi ʻe ha fili ʻa e tea ʻi ha ngoue uite ʻa ia ʻoku fakaʻatā ke na tupu fakataha kae ʻoua ke aʻu ki he utu-taʻú; pea ʻe fakamavaheʻi leva ʻa e uité mei he teá.

        Fakahoko Mei he 1800 tupú, naʻe kamata ke fakafaikehekeheʻi ʻa e kau Kalisitiane moʻoní mei he kau Kalisitiane loí. Lolotonga ʻa e taimi ʻo e ngataʻangá, ʻoku fakatahatahaʻi ʻa e kau Kalisitiane moʻoní pea fakamavaheʻi mei he kau Kalisitiane loí.

      • Kikite 5.

        Tohi Tapu Tan. 2:31-33, 41-43

        Kikite Ko e lauʻivaʻe ukamea mo e ʻumea ʻo e ʻīmisí ʻoku faʻuʻaki ʻa e ngaahi mētale kehekehe.

        Fakahoko Ko e ʻumeá ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e kakai anga-maheni ʻoku ʻi he malumalu ʻo Pilitānia-ʻAmeliká ʻa ia ʻoku nau fakafepaki kiate kinaua. ʻOku fakavaivaiʻi ʻe he kakai ko iá ʻa e malava ʻa e hau ʻi māmaní ke ne ngāue hangē ha ukameá.

      • Saati 2 ʻo e 4, ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fehopeʻaki ʻi he ngaahi kikite ʻi he taimi ʻo e ngataʻangá mei he 1919 nai ki he 1945. Naʻe ʻiloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú ko Siamane ʻo ngata ʻi he 1945. Ko e tuʻi ʻo e tongá naʻe ʻiloʻi ia ko e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. Kikite 6: ʻI he 1919, naʻe fakatahatahaʻi ʻa e kau Kalisitiane paní ki he fakatahaʻanga kuo fakamaʻá. Mei he 1919 ʻo faai mai, naʻe tupulaki ʻa e ngāue fakamalangá pea hokohoko atu. Kikite 7: ʻI he 1920, ko e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá naʻe fokotuʻu ia pea hokohoko atu ʻo aʻu ki he Tau II ʻa Māmaní. ʻOku toe hā ai: Kikite 1, ʻoku hokohoko atu ʻa e manu fekai ʻulu fitú. Kikite 5, ʻoku hokohoko atu ʻa e lauʻivaʻe ukamea mo e ʻumeá. Ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he māmaní mei he 1939 ki he 1945, Tau II ʻa Māmaní. Ngaahi meʻa naʻá ne uesia ʻa e kakai ʻa Sihová: ʻI Siamane mei he 1933 ki he 1945, naʻe tuku pilīsone ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 11,000 tupu. ʻI Pilitānia mei he 1939 ki he 1945, naʻe tuku pilīsone ʻa e Kau Fakamoʻoni ofi he toko 1,600. ʻI ʻAmelika mei he 1940 ki he 1944, naʻe ʻohofi ai ʻe ha fuʻu kakai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 2,500 tupu.
        Kikite 6.

        Tohi Tapu Māt. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

        Kikite Tānaki “ʻa e uité” ki he “feleokó” pea fakanofo ʻa e “tamaioʻeiki anga-tonu mo potó” ke tokangaʻi “ʻa e kau sevāniti ʻi hono falé.” Kamata ke mafola atu hono malangaʻi ʻo e “ongoongo lelei ko ʻeni ʻo e Puleʻangá” ʻi he “kotoa ʻo e māmani kuo nofoʻí.”

        Fakahoko ʻI he 1919 naʻe fakanofo ʻa e tamaioʻeiki anga-tonú ke tokangaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Mei ai ʻo faai mai, naʻe laka ki muʻa ʻa e ngāue fakamalanga ʻa e Kau Ako Tohi Tapú. ʻI he ʻahó ni, ʻoku malanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he fonua ʻe 200 tupu pea pulusi mo e ʻū tohi Fakatohitapu ʻi he lea ʻe 1,000 tupu.

      • Kikite 7.

        Tohi Tapu Tan. 12:11; Fkh. 13:11, 14, 15

        Kikite ʻOku takimuʻa ʻa e manu fekai ʻulu ʻe uá ʻi hono ngaohi “ha ʻīmisi ki he manu fekaí” pea ʻoange “ha mānava ki he ʻīmisi.”

        Fakahoko Naʻe takimuʻa ʻa e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká ʻi hono fokotuʻu ʻa e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá. ʻOku poupouʻi ʻa e kautaha ko ení ʻe he ngaahi puleʻanga kehe. Faai atu pē, ko e tuʻi ʻo e tokelaú naʻe kau fakataha mo e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá—ka mei he 1926 pē ki he 1933. Naʻe tui ʻa e kakaí ʻe ʻomai ʻe he Kautahá ʻa e melinó ʻa e meʻa ʻe toki ʻomai pē ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻa nau toe tui pehē fekauʻaki mo e UN.

      • Saati 3 ʻo e 4, ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fehopeʻaki ʻi he ngaahi kikite ʻi he taimi ʻo e ngataʻangá mei he 1945 ki he 1991. ʻOku ʻiloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú ko e Sovieti ʻIunioní mo ʻene faʻahí ʻo aʻu ki he 1991, pea hoko mai ai ʻa Lūsia mo ʻene faʻahí. Ko e tuʻi ʻo e tongá ʻoku ʻiloʻi ko e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. Kikite 8: Ko ha konga ʻao tupu mei he pomu ʻātomí, ʻo fakatātaaʻi ai ʻa e maumau lahi ko e fakatupunga ʻe he Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. Kikite 9: Fokotuʻu ʻa e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ʻi he 1945, ʻo ne fetongi ʻa e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá. ʻOku toe hā ai: Kikite 1, ʻoku hokohoko atu ʻa e manu fekai ʻulu fitú. Kikite 5, ʻoku hokohoko atu ʻa e lauʻivaʻe ukamea mo e ʻumeá. Kikite 6, ʻi he 1945 naʻe ʻi ai ʻa e kau malanga ʻe toko 156,000 tupu. ʻI he 1991, naʻe ʻi ai ʻa e kau malanga ʻe toko 4,278,000 tupu. Ngaahi meʻa naʻá ne uesia ʻa e kakai ʻa Sihová: ʻI he Sovieti ʻIunioní mei he 1945 ki he 1950 tupú naʻe ʻave fakamālohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe laui afe ki Saipīlia.
        Kikite 8.

        Tohi Tapu Tan. 8:23, 24

        Kikite Ko ha tuʻi mataʻi-fītaʻa ʻokú ne ʻomi “ha fakaʻauha ʻi ha founga anga-kehe.”

        Fakahoko Kuo fakatupunga ʻe he Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká ha fuʻu fakaʻauha. Ko e fakatātaá, ʻi he Tau II ʻa Māmaní, naʻe fakatupunga ʻe ʻAmelika ha fakaʻauha fakalilifu ʻi ha tuʻunga taʻehanotatau ʻi heʻene lī ʻa e pomu ʻātomi ʻe ua ʻi he fili ʻo e hau ʻi māmaní.

      • Kikite 9.

        Tohi Tapu Tan. 11:31; Fkh. 17:3, 7-11

        Kikite ʻOku ʻalu hake mei he luo taʻehanotakelé ʻa e “manu fekai lanu kula ʻahoʻaho” mo e meʻatui ʻe hongofulú pea ko e tuʻi hono valú ia. ʻOku lave ʻa Taniela ki he tuʻi ko ení ko e “meʻa fakalielia ʻokú ne fakatupunga ʻa e ʻauhá.”

        Fakahoko Ko e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá naʻe ngata ia ʻi he Tau II ʻa Māmaní. Hili ʻa e taú, naʻe “fokotuʻu” ʻa e UN. Ko e UN, hangē ko e Kautaha ki muʻa aí, kuo ʻave ki ai ʻa e fakalāngilangi ʻa ē ʻoku totonu ke ʻave ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻE ʻohofi ʻe he UN ʻa e lotú.

      • Saati 4 ʻo e 4, ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fehopeʻaki ʻi he ngaahi kikite ʻi he taimi ʻo e ngataʻangá mei he ʻahó ni ʻo aʻu ki ʻĀmaketone. Naʻe ʻiloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tokelaú ko Lūsia mo ʻene faʻahí. Naʻe ʻiloʻi ʻa e tuʻi ʻo e tongá ko e Puleʻanga Hau ʻi Māmani ko Pilitānia-ʻAmeliká. Kikite 10: Fanongonongo ʻe he kau taki he māmaní ʻa e ‘melino mo malu.’ Hili iá, ʻoku kamata ʻa e fuʻu mamahi lahí. Kikite 11: ʻOhofi ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e ngaahi kautaha lotu loí. Kikite 12: ʻOhofi ʻe he ngaahi puleʻanga ʻi he māmaní ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Fakatahatahaʻi ʻa e toenga ʻo e kau paní ki hēvani. Kikite 13: ʻĀmaketone. Ko e toko taha ʻoku heka ʻi he hoosi hinehiná ʻokú ne fakakakato ʻene ikuná. ʻOku fakaʻauha ʻa e manu fekai ʻulu fitú; laiki ʻa e fuʻu ʻīmisí ʻi hono lauʻivaʻe ukamea mo e ʻumeá. ʻOku toe hā ai: Kikite 1, ʻoku hokohoko atu ʻa e manu fekai ʻulu fitú ʻo aʻu ki ʻĀmaketone. Kikite 5, ʻoku hokohoko atu ʻa e lauʻivaʻe ukameá mo e ʻumeá ʻo aʻu ki ʻĀmaketone. Kikite 6, ʻoku ʻi ai ʻa e kau malanga ʻe toko 8,580,000 tupu. Ngaahi meʻa ʻokú ne uesia ʻa e kakai ʻa Sihová: ʻI he 2017, naʻe tuku pilīsone ʻe he kau maʻu mafai ʻi Lūsiá ʻa e Kau Fakamoʻoní pea puke ʻa e ngaahi langa ʻa e vaʻá.
        Kikite 10 mo e 11.

        Tohi Tapu 1 Tes. 5:3; Fkh. 17:16

        Kikite ʻE fanongonongo ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e “melino mo malu,” pea ko e “meʻatui ʻe hongofulu” mo e “manu fekaí” te nau ʻohofi ʻa e “fefine feʻauakí” pea fakaʻauha ia. Hili iá, ʻe fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻangá.

        Fakahoko ʻE taku nai ʻe he ngaahi puleʻangá kuo nau maʻu ʻa e melino mo malu. Ko e ngaahi puleʻangá leva te nau poupou ki he UN ke fakaʻauha ʻa e lotu loí. ʻE fakaʻilongaʻi heni ʻa e kamataʻanga ʻo e fuʻu mamahi lahí. ʻE ngata ʻa e mamahi lahi ko iá ʻi hono fakaʻauha ʻa e fokotuʻutuʻu kotoa ʻa e māmaní ʻi ʻĀmaketone.

      • Kikite 12.

        Tohi Tapu ʻIsi. 38:11, 14-17; Māt. 24:31

        Kikite ʻE ʻohofi ʻe Koki ʻa e fonua ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá. Pea ʻe tānaki fakataha leva ʻe he kau ʻāngeló ʻa e “faʻahinga kuo filí.”

        Fakahoko Ko e tuʻi ʻo e tokelaú, fakataha mo e toenga ʻo e ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní, te nau ʻohofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. ʻI ha vahaʻa taimi hili ʻa e kamata ʻa e ʻohofi ko ení, ko e toenga ʻo e kau paní ʻe tānaki fakataha ki hēvani.

      • Kikite 13.

        Tohi Tapu ʻIsi. 38:18-23; Tan. 2:34, 35, 44, 45; Fkh. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

        Kikite Ko e “tokotaha naʻe heka” ʻi ha “hoosi hinehina” ʻokú ne fakakakato “ʻene ikuná” ʻaki hono fakaʻauha ʻa Koki mo ʻene kau taú. Ko e “manu fekaí” ʻoku lī “ki he ano afi ʻoku ulo sūlifa,” pea ʻe fakaʻauha mo e fuʻu ʻīmisí.

        Fakahoko Ko Sīsū, ʻa e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, te ne haʻu ke fakahaofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. Fakataha mo hono kaungāpule ʻe toko 144,000 mo ʻene kongakau fakaeʻāngeló, te ne fakaʻauha ʻa e kulupu ʻo e ngaahi puleʻangá, ʻa e fokotuʻutuʻu fakapolitikale kotoa ʻa Sētané.

ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
Hū ki Tu‘a
Hū ki Loto
  • Faka-Tonga
  • Share
  • Sai‘ia
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
  • Polisī Fakafo‘ituitui
  • Privacy Setting
  • JW.ORG
  • Hū ki Loto
Share