Ko e Siasi ʻo ʻIngilaní—Ko ha Fale Māvahevahe
MEI HE TOKOTAHA-TOHI ʻĀ HAKE! ʻI PILITĀNIA LAHI
KO E Konifelenisi Lambeth hono 13 ʻo e Siasi ʻo ʻIngilaní naʻe fakahoko ia ʻi Canterbury ʻi he 1998 ʻi he malumalu ʻo hono fale lotu lahi taʻu 900. ʻI he lea he konifelenisí, naʻe fai ai ʻe Pīsope William E. Swing ʻa e fakamatala mahuʻinga ko ení: “Kuo pau ke taʻofi ʻe he lotú ʻa ʻene hoko ko e palopalemá kae kamata tokonaki leva ʻa e fakaleleiʻangá. ʻE ʻikai ʻaupito ha melino ʻi he ngaahi puleʻangá kae ʻoua ke ʻi ai ha melino ʻi he ngaahi lotú.”
Ko e māvahevahe ʻoku hoko ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi lotú ʻoku eʻa ʻaupito ia, ʻo hangē ko e māvahevahe ʻi he haʻohaʻonga ʻo e ngaahi vāhenga fakasiasi mo e haʻa faifekau ʻo e lotu tatau pē. Naʻe fakafisi ʻa e pīsope ʻe taha ke kau ʻi he konifelenisí, ʻa ia kuo fai fakataʻu hongofulu maʻu pē talu mei he 1948, koeʻuhi he naʻe kau ai ʻa e kau pīsope fefine. Ko ha niʻihi ʻi he faʻahinga naʻe kau atu ki aí naʻe ʻikai te nau tali ke kau fakataha mo e kau fefine ko ení ʻi he lāulea faka-Tohitapú.
Lolotonga ko e tuʻunga-lea ʻi hono fakanofo ʻo e kakai fefiné kuó ne tākiekina ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻi he konifelenisi ʻi he 1988, ko e fakasōtomá naʻe hoko ia ko e tuʻunga-lea tefito ʻo e fekīhiaki ʻi he 1998. Ko hono ikuʻangá, naʻe fakapapauʻi ai ʻe he kau pīsopé ʻoku “hala fakatohitapu” ʻa e fakasōtomá. Ko e hā naʻá ne ueʻi ʻa e fili ko iá?
Ko e ʻuhinga nai ʻe taha he naʻe vēkeveke ʻa e kau lotu ʻIngilaní ke fakafefekaʻi ʻa honau vā mo e Siasi Katolika Lomá. Pea naʻa nau ʻilo ʻe ʻikai lava ke ʻamanekina ʻe honau siasí ha fevahevaheʻaki fakakaukau mo e kautahá ni kapau te nau hokohoko atu ke tali “ʻa e fakasōtomá ʻi he haʻa faifekaú.” Ko ha toe ʻuhinga tefito ʻe taha ki he fili ko ení ko e manavahē nai ki he ʻIsilamí. Ke tali ha fakapapau ʻo fakamolemoleʻi ai ʻa e kau faifekau fakasōtomá ʻe hoko nai ia ʻo hangē ko hono fakalea ʻe he kau pīsope ʻAfiliká, ko ha “taonakita fakaʻevangeliō” ʻi he ngaahi kolo ʻIsilamí.
Fekauʻaki mo ha ʻīsiu fakatupu māvahevahe ʻe taha ʻi he konifelenisí, naʻe līpooti ʻe he The Sunday Telegraph: “ʻI he ngaahi konga ʻo ʻAfilika, ko e tuʻunga-lea fakamisinale tefitó ko e mali tokolahí.” ʻI he lave ki he palopalema ʻoku fehangahangai mo e kau lotu ʻIngilani ʻi ʻAfiliká, naʻe pehē ʻe ha pīsope ʻe taha: “Kapau ʻoku fai ʻe ha taha ha fuʻu tokoni lahi ki he Siasí ka ʻokú ne maʻu ha uaifi laka hake he tahá, ko e hā ʻoku nau faí?” ʻI hono fakahaaʻi ʻa e ola ʻe ala hoko ʻi he fakakikihí, naʻe līpooti ʻe he The Times ʻo Lonitoní: “ʻE hanganaki fakalongo pē ʻa e kau pīsope ʻIngilaní ia ʻi he mali tokolahí.”
Ko e fuofua taimi eni naʻe fakakikihiʻi ai ʻe he kau pīsope ʻIngilaní ʻa honau vā mo e ʻIsilamí. “ʻOku ʻi ai ha tāufehiʻa ʻoku faiaka lahi ʻi he vahaʻa ʻo e kau Kalisitiané mo e kau Mosilemí ʻi Naisīlia,” ko e līpooti ia ʻa e pīsope ʻo Kaduna, Naisīliá, ʻo taukaveʻi ai kuo laka hake ʻi he moʻui ʻe 10,000 kuo mole ʻi he ngaahi fepaki fakalotu ʻi hono fonuá. Ko hano toki fakatupulekina pē ha ʻilo ki he ʻIsilamí, ko hono fakahāʻí ia, ʻe lava ai ke kalofi ha tau māʻoniʻoni ʻi ʻAfilika.
Ko e hā ʻoku hanga mai ki he kakai ʻe toko 70 miliona ʻi māmani lahi, ʻa ia ʻi he fakatatau ki ha fakakikihi ʻe taha, ko e kau mēmipa ʻo e siasi ʻIngilaní?a ʻOku ʻikai ke fakalototoʻa ʻa e tuʻungá, he ʻoku līpooti ʻe he The Times: “Kuo hanga ʻe he konifelenisí ʻo ʻai ke ofo ʻa e kau mamata mo e kau fakafofonga tokolahi koeʻuhi ʻi he taimi lahi kuo hā ai ia ʻo hangē ha fakatahataha ʻa ha faʻahi fakapolitikalé ʻi ha fakataha lotu ʻa ha siasi Kalisitiane.”
ʻOku ʻikai ha ofo ʻi he fakaʻosiʻaki ʻe he The Sunday Times ko e ‘fakafāsifasí mo e loto-mamahí naʻe fakaʻilongaʻiʻaki ʻa e fakatahá.’
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e fika ko eni ʻo e toko 70 milioná ʻoku “hā fakaofo lahi,” ko e lau ia ʻa e The Times, ka “ko e meʻa ʻoku tātātaha ke fakahāʻí, ʻi he tokolahi ko ení ko e toko 26 miliona ai ʻoku nau ʻi he Siasi ʻo ʻIngilaní. Mālō ka ʻalu ha toko taha miliona he taimí ni ki he lotú ʻi heni [ʻi Pilitānia], ko e toengá ko e kau ʻIngilani lau pē.”
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Fale Lotu Lahi Canterbury, taʻu 900 hono motuʻá