LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g05 4/8 p. 30-31
  • Vakai ki he Māmaní

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Vakai ki he Māmaní
  • ʻĀ Hake!—2005
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻAi ke Fakafiefia ʻa e Lautohí ki Hoʻo Fānaú
  • ʻAtamai ʻIteʻita, Mafu Vaivai
  • Tokanga Fekauʻaki mo e Ngaahi Inu Huʻí
  • Fakaongoongoleleiʻi ʻa e Fakamālohisino Feʻungá
  • Toʻo ʻo e Tā-Tataú
  • Ko e Katá ko e Faitoʻo Lelei
  • Ngaahi Falemālōlō Palakū
  • Kai Fakaholo ʻa e Toʻutupú mo e Tupu ʻa e Mamafá
  • Vakai ki he Māmaní
    ʻĀ Hake!—2003
  • Vakai ki he Māmaní
    ʻĀ Hake!—2001
ʻĀ Hake!—2005
g05 4/8 p. 30-31

Vakai ki he Māmaní

ʻAi ke Fakafiefia ʻa e Lautohí ki Hoʻo Fānaú

“Kuo fakatokangaʻi ko e fānau ʻa e kau lautohi leleí ʻoku nau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻenau mātuʻá,” ko e fakamatala ia ʻa e mataotao ʻi he palopalema fakaeleá ko Beatriz Conzález Ortuño, hangē ko ia ʻoku līpooti ʻi he nusipepa Mekisikou ko e Reforma. Koeʻuhi ko hono maʻu ʻe he fānaú ha malava lahi ke akó, ʻoku lelei ke fakaʻaiʻai ʻenau mahuʻingaʻia ʻi he lautohí naʻa mo e ki muʻa ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi vauelé. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke lau ha ngaahi talanoa kia kinautolu ʻa ia ʻe tokoniʻi ai kinautolu ke fakatupulekina ʻenau fakakaukaulotó. ʻOku ʻomai ʻe he nusipepá ʻa e ngaahi fokotuʻu hokó ki hono ʻai ke fakafiefia ʻa e lautohí ki he fānaú: “Tangutu fakataha. . . . Fakaʻatā ke nau huke ki he ngaahi pēsí, ke kiʻi taʻofi ʻa e hoko atú kapau ʻoku nau loto ki ai pea ke nau ʻeke ha ngaahi fehuʻi. . . . Fakaafeʻi ke nau talanoa atu kiate koe fekauʻaki mo e ngaahi meʻa pea mo e faʻahinga ʻoku hā ʻi he talanoá. Tali kotoa ʻenau ngaahi fehuʻí. . . . Fakafelāveʻi ʻa e tohí ki he moʻui ʻa e fānaú.”

ʻAtamai ʻIteʻita, Mafu Vaivai

“Ko e hehema ʻa e kakai tangatá ki he ngaahi ʻita tōlilí pe fakafili fakaʻiteʻitá ʻoku ngalingali lahi ange ke hoko ai ha tā fetohālaaki ʻa e mafú ʻoku ui ko e hamu ʻa e ʻātiliamú,” ko e līpooti ia ʻa e Daily News ʻo Niu ʻIoké. Naʻe ʻiloʻi ʻe he kau fakatotoló ko e kau tangata ʻoku nau pehē ʻoku nau ʻitangofua pe ʻita vavé pe ʻoku nau leaʻaki ʻa e ngaahi lea oʻo ki he niʻihi kehé ʻi heʻenau ongoʻi feifeitamakí, pe hoko ʻo ʻita lahi ʻi he taimi ʻoku fakaangaʻi ai kinautolú ʻoku peseti ʻe 30 lahi ange ʻa e ngalingali ʻe hoko ha fetohālaaki ʻi he tā honau mafú. Ko e talēkita ʻo e fakatotoló, ko Elaine Eaker ʻokú ne pehē: “Kuo ʻi ai ʻa e tui ʻe lava ke ke taʻofi ʻa e ngaahi nunuʻa kovi ʻo e ʻitá ki he moʻuí ʻaki hono fakahaaʻi ia kae ʻikai ke kukuta tuʻu. . . . Ka ʻoku ʻikai moʻoni ko e tuʻunga ia ʻi he kau tangata ʻi he fakatotolo ko ení—naʻa nau ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki lahi ange ʻo ʻikai ngata pē ʻi he hamu ʻa e ʻātiliamú, ka ko e mate ʻi he ngaahi tupuʻanga kehekehe.”

Tokanga Fekauʻaki mo e Ngaahi Inu Huʻí

ʻI ʻAositelēlia ko e “kakai aʻu ki he toko nima ʻi he ʻaho ʻoku pāʻusiʻi fakaefehokotaki fakasino kinautolu hili hono huʻi ʻenau ngaahi inú ʻi he ngaahi papú, ngaahi kalapú mo e ngaahi paati fakafoʻituituí,” ko e fakatokanga ia ʻa e nusipepa The Australian. ʻOku huʻi ʻa e ngaahi inú ʻi he taimi ʻoku tānaki ai ki ai ʻa e ʻolokaholo pe ngaahi faitoʻo kona tapu ʻo ʻikai ke ʻilo ki ai ʻa e tokotaha inú. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi faitoʻo kona tapu ʻoku ngāueʻakí ʻoku ʻikai hanau lanu, ifo, pe nanamu. ʻE lava ke hoko ʻa e faʻahinga maʻukoviá ʻo puputuʻu, ʻikai toe ngaue, pe ʻikai toe ʻilo ha meʻa. Kuo mate ha niʻihi ʻo kinautolu. Ko ha fakatotolo fakapuleʻanga ʻa e Akoʻanga ʻAositelēlia ki he Faihiá naʻe fakahaaʻi ai “ko ha kakai fakafuofua ki he toko 4500 kuo huʻi ʻenau inú ʻi he taʻu taki taha, ʻo aʻu ai ki he peseti ʻe 40 ʻa e faʻahinga ʻoku nau tofanga ʻi he pāʻusiʻi fakafehokotaki fakasinó,” ko e fakamatala ia ʻa e pepá. ʻI he taimi ʻoku ʻosi ai ʻa e mālohi ʻo e ngaahi inu huʻí, ʻoku aʻu ʻo ʻikai nai ke manatuʻi ʻe he faʻahinga tāutahá ʻa e meʻa naʻe hoko kia kinautolú.

Fakaongoongoleleiʻi ʻa e Fakamālohisino Feʻungá

“Ko e lahi feʻunga ʻo e fakamālohisinó, hangē ko e lue ʻi he kilomita ʻe 20 he uiké, ʻe tokoni nai ia ke taʻofi ʻa e tupu ʻi he mamafá pea ʻe lava ke ne pouaki ʻa e holó ʻi he faʻahinga tāutaha ʻoku ʻikai fakaholo ʻenau kaí,” ko e līpooti ia ʻa e FDA Consumer. Ko ha fakatotolo māhina ʻe valu naʻe kau ki ai ʻa e “kakai tangata mo e kakai fefine fuʻu mamafa taʻengaungaue ʻe toko 182, taʻumotuʻá ko e 40-65,” naʻe fakapapauʻi ai “naʻe ʻi ai ha felāveʻi mataʻāʻā ʻi he vahaʻa ʻo e lahi ʻo e ngāue fakaesinó mo e lahi ʻo e mamafa kuo molé.” Naʻe vahevahe ʻa e faʻahinga naʻa nau kaú ki he kulupu ʻe fā pea naʻe tokangaʻi ʻenau ngaahi founga kai tuʻumaʻú. Naʻe kau ʻa e kulupu ʻe tolu ki he ngaahi fakamālohisino kehekehe. Ko hono faá, ko ha kulupu naʻe ʻikai ke tokangaʻi, naʻe ʻikai te nau fakamālohisino. “Ko e kulupu naʻe ʻikai ke tokangaʻí naʻe tupu honau mamafá lolotonga ʻa e vahaʻa taimi ʻo e fakatotoló,” ko e fakamatala ia ʻa e kupú. “ʻI hono fakahoa ki he kulupu naʻe ʻikai tokangaʻí, ko e ngaahi kulupu kotoa naʻe fakamālohisinó naʻe holo lahi ʻa e ngaahi fua takai ʻo honau kongalotó mo e alangá.” ʻOku fakahaaʻi ʻi he ngaahi fakatotoló ko e mamafá ʻe faʻa lava ke puleʻi ia ʻe he lahi feʻunga ʻo e fakamālohisinó, hangē ko e luelue ʻi he haafe houa ʻi he ʻaho taki taha.

Toʻo ʻo e Tā-Tataú

“ʻOku fakahaaʻi ʻi he ngaahi savea ʻe niʻihi ko e peseti ʻe 80 ki he 90 ʻo e kakai ʻoku tā-tataú ʻoku nau loto ke toʻo ia ʻi ha taimi ʻi heʻenau moʻuí,” ko e lau ia ʻa e Vancouver Sun ʻo Kānatá. “Koeʻuhi ko e fakautuutu ʻa e lahi ʻo e tā-tatau ʻoku maʻu ʻe he kakaí, kuo ʻi ai fakautuutu ha fenāpasi ʻi he holi ko ia ke toʻó,” ko e fakamatala ia ʻa e toketā kili ʻe taha. Ko ha fakatātā anga-maheni ko e taʻu 27 ko Dan, ʻa ia naʻe toʻo mei hono umá ha fakaʻilonga lanu mata mataʻāʻā. ʻOkú ne pehē: “ʻOku ʻikai pē ke toe fehoanaki ia mo ʻeku founga moʻui lolotongá.” Ka naʻa mo e tafa leisa fakaeonopōní, ko hono toʻo ʻo e tā-tataú ʻoku lava ke fakamamahi, mamafa pea fakamole taimi. “Ko hono toʻo naʻa mo ha kiʻi tā-tatau siʻisiʻí ʻoku lava ke aʻu hono fakamolé ki he $1,400,” ko e lau ia ʻa e pepá. ʻOkú ne tānaki mai: “Ko e lahi ʻo e ngaahi tā-tatau fakaeonopooni mo lanu kehekehé, tautefito kapau ʻoku nau lalahi, ʻoku meimei faingataʻa ke toʻo.”

Ko e Katá ko e Faitoʻo Lelei

“Ko e kau mataotao ʻi he neavé ʻi he ʻUnivēsiti Stanford kuo nau ʻiloʻi ʻa e toe ʻuhinga ʻoku ʻai ai ʻe he katá ke tau ongoʻi leleí,” ko e līpooti ia ʻa e UC Berkeley Wellness Letter. “Naʻa nau vakaiʻi ʻa e ngāue ʻa e ʻuto ʻo e kakai ʻoku nau lau ʻa e ngaahi katuni fakaolí ʻo ʻiloʻi ai ko e fakakatá mo e katá naʻá ne kamataʻi ʻa e ‘ngaahi faʻunga fakasela ʻomi tōʻonga ʻaonga’ ʻo e foʻi ʻutó,” ʻa e ngaahi feituʻu tatau naʻe uesia ʻe he ngaahi inu ʻolokaholo fakaueʻilotó. “ʻOku fakasiʻisiʻi ʻe he katá ʻa e haʻihaʻisiá, fakafiemālieʻi ʻa e ʻatamaí pea fakafiefiaʻi ʻa e lotó,” ko e lau ia ʻa e Wellness Letter. ʻOku toe fakalahi ʻe he katá ʻa e faʻu ʻo hotau hōmoné mo e tuʻunga ʻo e mafú, pea ʻoku tokoni ia ki he vilo lelei ange ʻa e totó mo e ngāue ʻa e uouá. “Ko e moʻoni, ko e kata lahí ko ha faʻahinga fakamālohisino ia,” ko e fakamatala ia ʻa e Wellness Letter. “Kae kehe, ʻoku ʻikai ko ha meʻa lahi tonu mātē ia ki hono ngāueʻaki ʻa e kalolií—ʻe lava ke ke fola he katá, ka ʻe ʻikai ke ke tutue ai.”

Ngaahi Falemālōlō Palakū

“Ngaahi faliki viviku, vai momoko ʻīʻī, ʻikai ha koa,” mo e siʻi ʻa e tuʻunga fakapulipulí ʻoku tupu mei he “kovi ʻa e ngaahi loká” mo e “siʻisiʻi ʻa e ngaahi holisi vahevahé” ʻokú ne fakatupunga ai ʻa e kau ako Falanisē tokolahi ke nau fakaʻehiʻehi mei hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi falemālōlō ʻi he ʻapiakó, ko e lau ia ʻa e L’Express fakauike ʻa Falaniseé. Ko ha fakatotolo naʻe tataki ʻe he Fédération des conseils de parents d’élèves (Kautaha ʻo e Ngaahi Kōsilio ʻa e Ngaahi Mātuʻa ʻa e Fānau Akó) naʻe fakahaaʻi ai ko e “peseti lahi ange ʻi he 48 ʻo e kau akó ʻoku ʻikai te nau ngāueʻaki tuʻumaʻu ʻa e ngaahi falemālōlō ʻi honau ʻapiakó.” ʻOku fakatupunga ʻe he meʻá ni ʻa e ngaahi nunuʻa kovi fakaemoʻui lelei ki he fānaú. Fakatatau ki he fakatotoló, “ko ha vahe fā ʻe taha ʻo kinautolu ʻoku nau faingataʻaʻia ʻi he ngaahi palopalema ʻi he ngākaú pe tuʻu-ofí.” Ko e toketā mataotao ki he halanga tuʻu-ofi ʻa e fānaú ko Michel Avérous ʻokú ne pehē: “Ko e fānaú ʻoku totonu ke nau ō ki he falemālōloó tuʻo nima pe tuʻo ono he ʻaho. Ko ha tuʻu-ofi ʻoku ʻikai ke toutou fakamaha fakatatau ki he fiemaʻú te ne fakatupunga nai ʻa e ngaahi mahaki ʻi he ʻikai ke ngāue lelei ʻa e tuʻu-ofí.”

Kai Fakaholo ʻa e Toʻutupú mo e Tupu ʻa e Mamafá

“Ko e toʻutupu ʻoku kai fakaholó te nau iku moʻoni nai ʻo toe tupu honau mamafá, ʻo fokotuʻu ai kinautolu ʻi ha hala ki he sisinó,” ko e fakamatala ia ʻa e makasini U.S.News & World Report. Ko ha fakatotolo taʻu ʻe tolu naʻe kau ki ai ʻa e meimei fānau ʻe toko 15,000 taʻu 9 ki he 14 naʻe fakahaaʻi ai ko e “tamaiki tangata mo e tamaiki fefine fakatouʻosi naʻa nau kai fakaholó naʻa nau maʻu ha mamafa lahi ange ʻi he faʻahinga naʻe ʻikai ke nau kai fakaholó pea ko e meʻa tala e mamafa ʻo honau sinó—ko ha tuʻunga ʻo e sisinó—naʻe fakautuutu.” ʻOku pehē ʻe he kau fakatotoló ko e “kai fakaholó ʻe iku nai ia ki he kai taʻemapuleʻi,” ko e lau ia ʻa e līpōtí. Ko e tamaiki fefine naʻe toutou kai fakaholó “naʻe liunga 12 ʻa e ngalingali ʻe hoko kia kinautolu ʻa e kai taʻemapuleʻí ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga ʻoku ʻikai kai fakaholó.”

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share