Ko e Onioni Manakoa Maʻu Peé
Mei he tokotaha-tohi ʻĀ Hake! ʻi Mekisikou
ʻE kakato nai ha peito ʻo taʻekau ai ʻa e onioni anga-mahení? ʻE lava ke meimei ngāueʻaki ʻa e vesitapolo ʻaonga lahi ko ení ki ha faʻahinga meʻa pē—supo, sālati, ngaahi kai tefitó pea ngaohiʻaki ʻa e faitoʻó. ʻE lava ke aʻu ʻo ne ʻai kitautolu ke tau kiʻi fakatōloʻimata.
Ko ha faʻahinga ia ʻo e ngaahi ʻakau matala fakaʻofoʻofá—hangē ko e onioni koulá, ko e onioni ʻa e fefine malí mo e kāliki teuteú—ko e onioni anga-mahení ʻokú ne toe ʻomai foki ʻa e ngaahi matalaʻiʻakau fakaʻofoʻofa. Kae kehe, ko e onioni ko ia ʻoku maʻu ʻi he meimei peito kotoa pē ʻo e māmaní ko e foʻi fohá, ʻi hono tefitó ko ha foʻi moto ia ʻi he lalo kelekelé ʻoku ʻi ai hano lau kofukofu ʻoku pupula.
Ko e vesitapolo ko ení ko e taha ia ʻo e ngaahi ngoue motuʻa taha kuo tō ʻe he tangatá. Ko e mafolalahia hono ngāueʻakí ʻe lava ke fakatotoloʻi ia fakafou he lēkooti ʻa e Tohi Tapú, ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ai fakafuofua ki he taʻu 1513 K.M., naʻe fakaʻānaua ʻa e kakai ʻIsilelí ki he onioni naʻa nau kai lolotonga ʻenau ngāue pōpula ʻi ʻIsipité.—Nōmipa 11:5.
Ko e hā ʻa e meʻa kuó ne ʻai ʻa e ifo ʻo e onioní ke fakamānako ki he kakai ʻo e ngaahi fonua kehekehé? Ko hono moʻoní, ko e ngaahi komipauni sūlifá ia, ʻokú ne ʻai ki ai ha foʻi nanamu makehe pea mo mālohi. Pea ko hono ʻēsiti sūlifá ʻokú ne faʻu ʻa e meʻa ʻokú ne fakatupunga ʻa e fakatōloʻimata ko ia ʻoku ʻiloá.
Meʻa Lahi Ange Ia ʻi ha Meʻakai Vovo
Ko e onioní ko ha koloa mahuʻinga ia ki he moʻui lelei ʻa e māmaní. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi ivi fakameʻatokoni, hangē ko e kalasiumé, fosifolasí mo e ʻēsiti ʻesikōpikí pe vaitamini C. Ka ʻi hono tefitó, kuo fakamahuʻingaʻi fakahisitōlia ʻa e onioní ʻi hono ngaahi ola fakafaitoʻó. Naʻa mo e taimí ni ʻoku ngāueʻaki kinautolu ke fakafepakiʻiʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga lahi, kau ai ʻa e fofonú, pupula ʻa e mongá, mapuni ʻa e kālavá, mahaki mafú, suká mo e mahaki-helá. ʻOku toe hoko ʻa e onioní ko e faitoʻo tāmate siemu ko e meʻa taʻofi kolesitelolo, taʻofi e ulufiá, taʻofi e fatu ʻa e totó mo hono taʻofi ʻa e ngaahi uesia ʻe he kanisaá.
ʻOku lanu kehekehe ʻa e onioní—lanu hinehina, engeenga, melomelo, mata, kulokula mo e vāleti. ʻE lava ke ke kai mataʻi ia, haka, ʻi hono faʻo kapá, pīkaleʻi, ʻi hono fakamōmoá, efuefú, ʻi heʻene kongokonga īkí pe ʻi hono hifi tapafaá. ʻIkai ko e onioní ko ha vesitapolo fakaofo ia—neongo kapau ʻokú ne ʻai koe ke ke kiʻi fakatōloʻimata?