Kumbi Ndileki Kwendesa Ndija Galimotu?

MWAJA muchiyendesa galimotu kwa vyaka vinandi. Ndipu mukondwa kuti mwe ndi wanangwa wakwendesa mwija galimotu kweniso kuluta kwekosi ko mukhumba. Kweni ŵanthu a mubanja linu ndipuso anyinu atikufipiyani mtima ndipu awona kuti mukhumbika kuleka kwendesa galimotu. Kweni yimwi muvwisa cha chifukwa cho yiwu atikufipiyani mtima.

Kumbi ndimu so viliri pa umoyu winu? Asani ndi viyo, kumbi ntchinthu wuli cho chingakuwovyani kuti musankhi kulutirizga kwendesa galimotu pamwenga cha?

Muvyaru vinyaki, asani munthu yo watendesa galimotu wakota, ndipu wakhumba kuchipangisa so layisensi, watenere kuchikumana dankha ndi dokotala kuti wakamupimi ndi kumuzomereza kuti walutirizgi kwendesa galimotu. Akhristu wo aja muvyaru venivi, avwiya marangu ngenanga nga boma kweniso akoliyana ndi vo madokotala ngakamba. (Aro. 13:1) Kwali ndimu viliri mucharu chinu pamwenga cha, kweni pe masachizgu nganyaki ngo ngangakuwovyani kujifufuza pakumwija kuti muziŵi asani mwe akwenere kulutirizga kwendesa galimotu pamwenga cha.

JIFUFUZENI MO MUTENDESE GALIMOTU

Wupu unyaki wa ku United States (National Institute on Aging) ungukamba kuti mungajifumba mafumbu yanga:

Kumbi ndisuzgika kuŵerenga vikwangwani mumsewu pamwenga nditondeka kuwona umampha ndi usiku?
Kumbi ndisuzgika kung’anamuka kuti ndiwoni pa magilasi nga mumphepeti mwa galimotu?
Kumbi ndisuzgika kuchita vinthu mwaliŵiliŵi, nge kutuzgapu lundi pa akiselereta ndi kukanda buleki?
Kumbi nditendesa kamanakamana ukongwa mwakuti ndisweresa wo atuza kuvuli?
Kumbi ndaja ndichiwe kamanavi kuchita ngozi mwakuwerezawereza, pamwenga galimotu yangu yikukwalukakwaluka chifukwa cha kuganya vinthu vinyaki?
Kumbi apolisi akundimikapu chifukwa cha mo ndayendesiyanga galimotu?
Kumbi ndikusiwapu ndichiyendesa galimotu?
Kumbi nditumwa munkhwala unyaki wo ndiwona kuti unganditimbanyizga asani nditendesa galimotu?
Kumbi ŵanthu a mubanja langu kweniso anyangu akundikambiyapu kuti afipa mtima asani nditendesa galimotu?

Asani mwamuka kuti hinya fumbu limoza pamwenga ngaŵi, mukhumbika kusintha vinthu vinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, mungaleka kwendesa galimotu ndi usiku. Mujifufuzengi pafupipafupi kuti muziŵi mo mutendese galimotu. Mungafumba munthu wa mubanja linu pamwenga munyinu kuti wakukambiyeni mo mutendese galimotu. Mungaluta so kusukulu kuti mukasambiri mo mungayendese galimotu munthowa yakuti muleki kuchita ngozi. Kweni asani mwamuka kuti hinya mafumbu nganandiku, mungachita umampha kuleka kwendesa galimotu.a

MUŴANAŴANIYENGI FUNDU ZA MU BAYIBOLU

Nyengu zinyaki vingatisuzga kuziŵa asani tayamba kutondeka kwendesa umampha galimotu. Kweniso mungavwa umampha cha mumtima asani mungaleka kwendesa galimotu. Sonu kumbi ndi fundu nizi za mu Bayibolu zo zingakuwovyani kusankha umampha pa nkhani yakusuzga ukongwa yeniyi? Tiyeni tikambiskanepu fundu ziŵi izi:

Kujiyuyuwa. (Nthanthi 11:2) Asani munthu wakota, watondeka kulereska umampha, kuvwa kweniso minofu ndipuso misipi yimala nthazi. Mwakuti ŵanthu anandi aleka kuchita masaza nganyaki asani akota chifukwa aziŵa kuti angapwetekeka mwambula kusuzga. Venivi ndivu so vingachitika pa nkhani ya kwendesa galimotu. Asani munthu ngwakujiyuyuwa, wangasankha kuleka kwendesa galimotu kuti wavikiliyi umoyu waki. (Nthanthi 22:3) Ndipu asani ŵanthu anyaki amukambiya kuti atimufipiya mtima, munthu wakujiyuyuwa wavwiya ulongozgi wo.—Yeruzgiyani ndi 2 Samuyeli 21:15-17.

Mukhwechengi mulandu wa ndopa. (Doto. 22:8) Galimotu ntchidya chakofya ukongwa asani munthu watiyiyendesa umampha cha. Munthu yo walutirizga kwendesa galimotu chinanga kuti watondeka kwendesa umampha, wangaŵika umoyu waki kweniso wa ŵanthu anyaki pa ngozi. Ndipu wangaŵa ndi mulandu wa ndopa asani munthu munyaki wafwa pa ngozi.

Asani musuzgika kusankha kuleka kwendesa galimotu, mukhwechengi kuŵanaŵana kuti ŵanthu alekengi kukutumbikani pamwenga kukuwonani kuti mwe akukhumbika. Tikamba viyo chifukwa chakuti Yehova watikuyanjani chifukwa cha mijalidu yinu yamampha nge kujiyuyuwa kweniso kuŵanaŵaniya umoyu wa ŵanthu anyaki. Ndipu walayizga kuti wakuwovyeningi kweniso wakupembuzgeningi. (Yesa. 46:4) Iyu wakujowoningi cha. Mwaviyo, mumupemphengi kuti wakuwovyeni kugwiriskiya ntchitu ulongozgi wakutuliya mu Bayibolu wo ungakuwovyani kuti musankhi kulutirizga kwendesa galimotu pamwenga cha.

Mo Ŵanthu Anyaki Angawovye

Abali a munthu wakukota ndiwu angakambiskana nayu umampha pa nkhani ya mo watendese galimotu. Kweniso asani munthu yo ndi munyinu ndipu mwavwa ŵanthu anyaki achikamba kuti afipa mtima ndi mo watendese galimotu, mungachikambiskana nayu. Muchitengepu kanthu mumalu mwakuvileka ŵaka vo ŵanthu wo akamba. Mungamupempha kuti muyende limoza mu galimotu yaki kuti mukajiwone mwija. Asani mphakwenere mungakambiskana nayu vakukwaskana ndi mo watendese galimotu. Ndipu asani mukambiskana nayu, muŵanaŵaniyengi mo yimwi mwatingi muvwiyengi asani munthu munyaki wakambiskana namwi vakukwaskana ndi nkhani yeniyi. Mukambiskanengi nayu mwalisungu kweni kumubisa cha. Mungaŵanaŵaniyanga ukongwa vakukwaskana ndi vyaka vaki cha, kweni muŵanaŵaniyengi ukongwa mo watendese galimotu. Mungamukambiya mazu nge ngakuti “Nditikufipiyani mtima asani mutendesa galimotu” mumalu mwakumukambiya kuti “Le mutendesa umampha cha galimotu.” Mukumbuseni fundu za mu Bayibolu zo takambiskana mu nkhani iyi.

Asani munthu wakukota waleka kwendesa galimotu, tosi timuchitiyengi vinthu mwalisungu. Iyu wangayamba kujivwa kuti walivi wanangwa wakuchita vinthu pakuyija. Kweni kumbi mungamuwovya wuli? Mumuchitiyengi vinthu vinyaki kweniso mumuwovyengi pa vinthu vakupambanapambana. (Nthanthi 17:17) Mungalindizganga kuti wachiti kukupemphani cha kuti muluti nayu kumalu nganyaki chifukwa wangayamba kujivwa kuti watikusuzgani. Panyaki munganozga ndondomeku kuti yimwi pamwenga munthu munyaki mukamuperekezengi kuluta ku vinthu vakukhumbika nge maunganu, upharazgi, kuchigula vinthu kweniso kuchipatala. Mumusimikiziyengi kuti mukondwa ukongwa kumuwovya kweniso kucheza nayu.—Aro. 1:11, 12.

a Kuti muziŵi vinandi, wonani nkhani yakuti “Kodi Ngozi Zapamsewu Sizingakuchitikireni?” mumagazini ya Chichewa ya Jani Masu! ya September 8, 2002.