VO ACHINYAMATA AFUMBA
Kumbi Ndingachita Wuli Kuti Ndikoliyanengi ndi Asambizi Ŵangu?
Asambizi mbakusuzga
Pafufupi mwana wa sukulu weyosi, waja ndi msambizi munyaki yo iyu watimuwona kuti ngwakusuzga, watanjiya ndipu venivi vichitika kwali mwana yo wajapu kwanyengu yimanavi pamwenga yitaliku pa sukulu yo wasambira.
Mnyamata munyaki wa vyaka 21 zina laki Luis wangukamba kuti: “Tenga ndi msambizi munyaki yo nyengu zosi wajaliyanga waka kutuka ndipu wachitanga vinthu mwambula ulemu ndi ŵana asukulu. Chifukwa chakuti wenga pafupi kupumuwa pa ntchitu, wawonanga kuti wangatuzgika cha ntchitu.”
Msungwana munyaki wa vyaka 25 zina laki Melanie, wakumbuka mo asambizi ŵaki amusuzgiyanga kuphara mo achitiyanga ndi ŵana asukulu anyaki wosi. Iyu wangukamba kuti: “Yiwu akambanga mwakujigowoke kuti atindisuzga viyo chifukwa nde muchisopa chambula kuziŵika umampha. Ayanjanga kukambaso kuti atindisuzga kuti ndileki kukuwa umoyu wakupupuluma kweniso ndiziŵiriyi kukumana ndi nkhulukusweka.”
Asani asambizi ŵinu mbakusuzga, mukhumbika cha kuleka sukulu, mumalu mwaki pe fundu zinyaki zo zingakuwovyani kuti mukondwengi. Yesani kulondo fundu izi.
Vo vingakuwovyani
Mujengi akunozgeka kusintha. Asambizi apambanapambana ndipu vo munyaki wangakhumba kuti ŵana asukulu achitengi, vingayanana cha ndi vo munyaki wangakhumba. Mwaviyo, muziŵengi vo asambizi ŵinu akhumba kuti muchitengi ndipu muyesesengi kuchita venivo.
Fundu ya mu Bayibolu: “Munthu wazeru wavwisiya ndipu wasambira vinandi.”—Nthanthi 1:5.
“Ndinguziŵa kuti ndikhumbika waka kuziŵiriya kuchita vinthu nge mo asambizi ŵangu akhumbiya. Mwaviyo, asani andipaska ntchitu, ndayesesanga kuyichita nge mo yiwu akhumbiya. Venivi vingundiwovya kuti ndikoliyanengi nawu.”—Christopher.
Muchitengi vinthu mwaulemu. Muyesesengi kulongoro nawu mwaulemu asambizi ŵinu. Mungapindananga nawu cha chinanga mungaziŵa kuti yiwu ndiwu anangisa. Mukumbukengi kuti yiwu atikuwonani nge munyawu cha, kweni nge mwana wa sukulu.
Fundu ya mu Bayibolu: “Mazu nginu ngaŵengi ngakunoza nyengu zosi, nge kuti mwadaku mche, kuti muziŵi mo mungamukiya munthu weyosi.”—Akolose 4:6.
“Kanandi ŵana asukulu atiŵatumbika cha asambizi, mwaviyo asani mutesesa kuŵapaska ulemu, nawu achita namwi vinthu mwaulemu ndipu angasintha mo achitiya namwi vinthu.”—Ciara.
Muŵavwisengi. Asambizi ŵinu nawu mbanthu nge yimwi. Venivi vilongo kuti nawuso apanikizika kweniso afipa mtima ndi vinthu vinyaki nge mo weyosi wachitiya. Mwaviyo mungathaŵiriyanga cha kukamba kuti, ‘Asambizi ŵangu mbakusuzga’ pamwenga ‘Asambizi ŵangu atinditinkha.’
Fundu ya mu Bayibolu: “Tosi tinangisa.”—Yakobe 3:2, mazu ngamumphata.
“Asambizi agwira ntchitu yakusuzga ukongwa. Ndiwona kuti paja ntchitu yikulu ukongwa kuti awovyi ŵana kuja ndi nkharu yamampha kweniso kuŵasambiza. Mwaviyo ndinguŵanaŵana kuti ndiŵapepuskiyeku ntchitu mwakuja ndi nkharu yamampha ndi chilatu chakuti aleki kujaliya ŵaka kundidandawula.”—Alexis.
Mukonkhoskiyengi apapi ŵinu. Apapi ŵinu atikukhumbiyani vamampha ndipu akhumbisiska kuti muchitengi umampha kusukulu. Mwaviyo yiwu angakupaskani ulongozgi wo ungakuwovyani kuziŵa vakwenere kuchita asani muwona kuti asambizi ŵinu mbakusuzga.
Fundu ya mu Bayibolu: “Vinthu vifiskika cha kwambula kukambiskana.”—Nthanthi 15:22.
“Apapi aziŵa umampha ukongwa mo angamaliyana ndi suzgu yinyaki kuphara achinyamata. Mwaviyo muŵavwiyengi asani atikupaskani ulongozgi ndipu vinthu vikuyendiyeningi umampha.”—Olivia.
Mo mungakambiskiyana ndi asambizi ŵinu
Nyengu zinyaki mungakhumbika kukambiskana ndi asambizi ŵinu vinthu vo mudandawula vakukwaskana ndi yiwu. Mungachitanga mantha cha kuti panyaki nkhani yo yimalengi umampha cha. Mungazizwa kuti mwakambiskana umampha kwambula kupindana.
Fundu ya mu Bayibolu: “Tiyeni tilondo vinthu vo vitovya kuti paŵi chimangu.”—Aroma 14:19.
“Asani muwona kuti asambizi ŵinu asuzga waka yimwi pe, mungachita umampha kuŵafumba kuti muziŵi asani pe vinthu vinyaki vo mukuchita pamwenga kulongoro vo vikuŵaguŵiska. Vo angakumukani vingakuwovyani kuziŵa vo mukhumbika kusintha.”—Juliana.
“Mungachita umampha kukonkhoske asambizi ŵinu mwakuzikira mo muvwiya mumtima vakukwaskana ndi nkhani yo. Mutenere kuchita venivi pakumwaŵaŵi mwechendasere mukilasi pamwenga asani mwaŵeruka. Yiwu angakuvwisani ndipu angayamba kukupaskani ulemu chifukwa cha mo mwachitiya nawu vinthu.”—Benjamin.
NKHANI YAUNENESKA YO YINGUCHITIKA NADI
“Ndatondekanga ukongwa mukilasi ndipu asambizi ŵangu nawu andiwovyanga cha chinanga nkhamanavi. Ndakhumbanga kuleka waka sukulu chifukwa yandikondwesangaso cha.
“Ndingupempha ulongozgi ku msambizi munyaki. Iyu wangundikambiya kuti: ‘Muziŵana umampha cha mosi mwaŵaŵi. Utenere kumukambiya suzgu yo wenayu. Venivi vingawovyaso ŵana asukulu anyaki kuti nawu amufwatukiyengi.’
“Pakwamba ndakhumbanga cha kuluta kuchikambiskana nawu! Kweni ndati ndaŵanaŵaniya vo msambizi uyu wangukamba ndinguwona kuti ndikhumbika kuchitapu kanthu kuti vinthu visinthi.
“Mwaviyo, mawa laki ndinguluta kuchikumana ndi asambizi ŵangu ndipu mwaulemu ndinguŵakambiya kuti nditiŵawonga ukongwa pa ntchitu yo agwira yakutisambiza ndipu ndikhumbisiska kuti ndichitengi umampha mukilasi. Kweni vinthu vandisuzganga mbwenu ndipu ndaziŵanga cha vo ndingachita, mwaviyo asambizi ŵangu angujipereka kuti andiwovyengi asani taŵeruka sukulu pamwenga kuziya pa imelu.
“Ndinguzizwa ukongwa! Tati takambiskana, tingwamba kukoliyana ukongwa mwakuti ndingwambaso kuyiyanja sukulu.”—Maria.
Vo vingakuwovyani: Asani mukoliyana cha ndi asambizi ŵinu, muwonengi kuti wenuwu ndi mwaŵi winu wakuti musambiri kuchita vinthu vinyaki vo vazakukuwovyani asani mwakuwa. Katie wa vyaka 22, wangukamba kuti: “Chinanga mungazimaliza sukulu, mwazamukumana mbwenu ndi ŵanthu anyaki audindu wo mbakusuzga kuchita nawu vinthu. Mwaviyo asani mungayesesa kukoliyana ndi msambizi winu yo muwona kuti ngwakusuzga, mwazamusuzgika cha kukoliyanaso ndi ŵanthu anyaki wo mungazikumana nawu kunthazi.”