VO MUNGACHITA PO MITENGU YA VINTHU YILUTIRIZGA KUKWERA

Mugwiriskiyengi Ntchitu Ndalama Mwazeru

Asani mitengu ya vinthu yakwera, tisuzgika ukongwa. Kweni mukhumbika cha kufipa mtima ukongwa chifukwa pe vinthu vinyaki vo mungachita vo vingakuwovyani.

NTCHIFUKWA WULI KUGWIRISKIYA NTCHITU NDALAMA MWAZERU NKHWAKUKHUMBIKA?

Asani muleka kugwiriskiya ntchitu ndalama mwazeru, mungasakaza ndalama zinandi ndipu vingachitiska kuti mufipengi ukongwa mtima kweniso musuzgikengi maŵanaŵanu. Chinanga vingaŵa kuti musaniya ndamala zimanavi, pe vinthu vinandi vo mungachita kuti mugwiriskiyengi ntchitu ndalama mwazeru.

VO MUNGACHITA

Mugulengi vinthu mwakukoliyana ndi ndalama zo musaniya. Kuchita venivi, kukuwovyeningi kuti mulekengi kufipa mtima kweniso munozgekiyengi vinthu vamabuchibuchi.

Kuti mugwiriskiyengi ntchitu ndalama mwakukoliyana ndi ndalama zo musaniya, mupangengi bajeti. Pakulemba bajeti, mulembengi ndalama zo musaniya kweniso ndalama zo mugwiriskiyengi ntchitu. Mulembengi so vinthu vo mukhumbika nadi. Pavuli paki, mugulengi vinthu vo mwalemba pe, ndipu musinthengi bajeti yinu asani ndalama zo musaniya pamwenga mitengu ya vinthu yasintha. Ndipu asani mwe pa nthengwa, mukambiskanengi ndi munthu yo mukutorana nayu asani musankha vakuchita.

Yesani kuchita ivi: Mumalu mwakugula vinthu pa ngongoli, mugwiriskiyengi ntchitu ndalama zo mwe nazu. Anyaki awona kuti venivi vitiŵawovya kuti ayigwiriskiyengi ntchitu umampha bajeti yawu kweniso alekengi kuja ndi ngongoli. Kusazgapu yapa, muwonengi ndalama zo munguŵika kubanki kweniso zo mwagwiriskiya ntchitu. Asani mwaziŵa ndalama zo mwe nazu, mungazigwiriskiya ntchitu mwazeru vo vingakuwovyani kuti mulekengi kufipa mtima ukongwa.

Vingaŵa vakusuzga kuchita vinthu mwakukoliyana ndi ndalama zo musaniya, kweni asani mwe ndi bajeti vingakuwovyani ukongwa. Bajeti yingakuwovyani so kuti mulekengi kufipa mtima pa nkhani ya ndalama.

‘Muŵerengesiyengi.’—Luka 14:28.

Mugwirengi ntchitu mwaphamphu kuti yileki kukumaliyani. Kumbi ndi vinthu nivi vo vingakuwovyani kuti ntchitu yileki kukumaliyani? Pe vinandi vo mungachita. Mwakuyeruzgiyapu: (1) mungasweranga cha kuntchitu; (2) muyiwonengi mwakwenere ntchitu yinu; (3) mujengi ndi maŵanaŵanu ngakwenere pa ntchitu yinu; (4) muwovyengi anyinu kweniso mugwirengi ntchitu mwaphamphu; (5) mutumbikengi anyinu ndipuso (6) mulondongi ulongozgi kweniso musazgiyengeku lusu linu.

Mungananganga ndalama cha. Mujifumbengi kuti, ‘Kumbi ndimaliya ndalama pa vinthu vambula kukhumbika pamwenga vinthu vo vingananga umoyu wangu?’ Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu anandi amaliya ndalama pa vinthu nge munkhwala wakutimbanyiza wongu, juga, kukweŵa kweniso kumwa ukongwa moŵa. Kuchita vinthu venivi kuchitiska kuti atamengi kweniso kuti ntchitu yiŵamaliyi.

“Ngwakukondwa munthu yo wasaniya zeru . . . kuzisaniya nkhwamampha kuluska kusaniya siliva.”—Nthanthi 3:13, 14.

Musungengi ndalama kuti zizikuwovyeni pa vinthu vamabuchibuchi. Asani mungafiska, musungengi ndalama zinyaki kuti zizikuwovyeni pa vinthu vamabuchibuchi. Ndalama zenizi zingakuwovyani kuti mulekengi kufipa mtima asani yimwi pamwenga munthu munyaki mubanja linu watama mwamabuchibuchi, asani ntchitu yakumaliyani pamwenga asani pachitika vinthu vinyaki vamabuchibuchi.

“Nyengu ndipuso vinthu vamabuchibuchi viwiya [weyosi].”—Wakutawula 9:11.

Vo Vingakuwovyani Kuti Musungengi Ndalama

Kanandi mubikengi mwija chakurya.

Mungananga ndalama zinandi asani mutanja kuchirya ku resitiranti pamwenga mutanja kugula vakurya vakubika kali. Mbuneneska kuti pato nyengu yitali kuti mubiki chakurya kweni vitovya kuti muleki kunanga ndalama zinandi. Kubika mwija chakurya kungakuwovyani so kuti muryengi vakurya vamampha.

Mugulengi vinthu mwazeru.

Mulembengi vinthu vo mukhumba kuchigula, ndipu mugulengi venivo pe. Lekani kugula chinthu chifukwa chakuti mwachiwona.
Mugulengi vinthu vinandi pa nyengu yimoza asani mungafiska. Venivi vikuwovyeningi kuti mugulengi vinthu mwakutchipa. Kweni muwonesesengi kuti mwe ndi malu ngamampha ngo mungasungamu vakurya vo vinganangika liŵi.
Mugulengi vinthu mumashopu ngo vinthu vitchipaku, chikulu agulisa vinthu vamampha.
Mugulengi vinthu pa intaneti. Venivi vingakuwovyani kuti musaniyengi vinthu vakutchipa, mugulengi vo ve pabajeti yinu pe, kweniso kuti muziŵengi unandi wa ndalama zo mwagwiriskiya ntchitu. Asani ko muja ŵanthu agula vinthu pa intaneti, namwi mungachita umampha kuyesa kugula vinthu munthowa yeniyi.
Mufufuzengi ko kwe selu ndipuso mugwiriskiyengi ntchitu mavocha asani ngaliku. Muyeruzgiyengi mitengu ya vinthu kusazgapu mitengu ya magesi pamwenga maji.

Muŵanaŵaniyengepu dankha mwechendaguli vinthu vo mwe navu kali.

Makampani ngo ngapanga mafoni pamwenga vinthu vinyaki, nyengu ndi nyengu apanga vinthu vifya kuti asaniyengi mapulofiti. Mwaviyo mwechendaguli chinthu mujifumbengi kuti: ‘Kumbi kugula chinthu cho chatuwa sonu kundiwovyengi nadi? Kumbi ndikhumbika nadi chinthu chenichi pasonu panu? Asani ndikhumbika nadi chifya, kumbi nditenere nadi kugula cho chatuwa ŵaka sonu?’

Munozgengi kweniso mugulengi vinthu vo akuvigwiriskiyapu ntchitu kali.

Muphweriyengi umampha vinthu vinu kuti vije nyengu yitali ndipu asani vanangika muvinozgengi. Ndipu kugula vinthu vo ŵanthu anyaki akuvigwiriskiyapu ntchitu kali kungakuwovyani kuti muleki kunanga ndalama zinandi.

Mulimengi vakurya vinyaki.

Mungachita umampha kulima vakurya vinyaki. Kulima vakurya vinyaki kungakuwovyani kuti muleki kunanga ndalama zinandi, musaniyi ndalama asani mwagulisa pamwenga musaniyi vakuti mupaskeku anyinu.

“Vinthu vo munthu waphamphu waŵanaŵana vichitiska kuti vinthu viyendi umampha.”—Nthanthi 21:5.

“Tifufuza pafupipafupi mitengu ya vinthu vo tigwiriskiya ntchitu kaŵikaŵi kweniso tiphwere pakugwiriskiya ntchitu makadi ngidu nga ku banki.”—Miles wa ku England.

“Techendaluti kuchigula vinthu, ini ndi banja langu tilembe limu vinthu vo tikhumbika.”—Jeremy wa ku U.S.A.

“Kaŵikaŵi tisintha bajeti ya banja lidu kuti yikoliyanengi ndi kukwera kwa vinthu ndipu tisunga ndalama zinyaki kuti tizigwiriskiyengi ntchitu pa vinthu vamabuchibuchi.”—Yae wa ku Israel.

“Tikusambiza ŵana ŵidu kuti anozgengi vinthu asani vanangika mumalu mwakugula vasonu. Venivi visazgapu galimotu kweniso vipangizu vinyaki vo tigwiriskiya ntchitu munyumba. Ini ndi muwolu wangu titesesa kuleka kugula vinthu vo vatuwa ŵaka sonu.”—Jeffrey wa ku U.S.A.

“Ndipanda mphangwi kweniso ndiŵeta nyoli. Venivi vitindiwovya kuti ndilekengi kunanga ndalama zinandi. Mphangwi yo ndilima yituŵa yinandi mwakuti ndipaskaku so ŵanthu anyaki.”—Hono wa ku Myanmar.

Ma wafyo tomato kweniso vinthu vinyaki mu gadeni.