Mitshamuselo yi gomogo omu nya mabhuku ma khumbugidwego omu nya Gibhukwana nya mitshangano nya thumo ni mavbanyelo
13-19 NYA ABRIL
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 31
“Jakobe ni Laboni va di gira gidzumeledzwano nya gurule”
(Genesi 31:44-46) Hongole hi gire pwanano nya gidzumeledzwano vbakari gwathu, gasi gi khale wufakazi ga eni nago.” 45 Jakobe a di dzega giwindri a gi emisa kha nga lidingo nya gialakanyiso. 46 A embela vandriyaye, khuye: “Wungedzelani siwindri.” Avo va di dzega siwindri, va wungedzela va gira gimogo, va hodza vbafuvbi nya gigomo gile nya siwindri.
it-2 paj. 173, ndri. 3
Galedi
Hwane nya gu va yeyedza khavo va di pwanide ni esi va nga ba va giride va di hunga gu gira gidzumeledzwano nya gurule. Hwane nya soso Jakobe a di gira giluvelo nya siwindri a ruma vandriyaye gu wungedzeya siwindri nya singi nga khatsi i meza avbo va nga hadzi hodzeya avbo guhodza nya gidzumeledzwano. Khu gu landreya Laboni a di rana wulanga wule khu lina nya giAramayiko (gisiriya) nyo pwani “Jegari-Sahaduta” ganiolu Jakobe a di rana wulanga wule khuye “Galedi” khu gi Hebheru. Laboni a di khuye: “giluvelo gyegi [Heb., gal] i fakazi [Heb., ʽedh] ga ethu ha vavili gu khugeya muhuno.” (Ge 31:44-48) Gigomo gile nya siwindri (ni giluvelo nya siwindri) gi di gu thuma nga fakazi ga vatshavbo va hadzi vbindra khu vbale. Khiso livhesi 49 li ganeyago, “A Torre de Vigia, NM [Heb., mits·pahʹ],” na si thula gu khiso Jakobe ni Laboni va di pwanide gu andrisa gurula vbakari gwawe ni ga dzindranga dzawe. (Ge 31:50-53) Ga dzimbe dzitepo va di gu thumisa siwindri nya gu fane kha nga Dzifakazi nya gu degule. — Jos 4:4-7; 24:25-27
(Genesi 31:47-50) Laboni a di gu rana khuye Jegari-Sahaduta, gasi Jakobe a di gurana khuye Galedi. 48 Laboni a di khuye: “Gigomo gegi nya siwindri, gukhugela muhuno, i fakazi ga ethu ha vavili.” Khu kotani nya isoso, a di gi rana khuye Galedi. 49 A di gi rana gambe khuye, Misipa, kholu a di khuye: “PFHUMU Nungungulu a na khedzisele ga ethu ha vavili gikhati hi na gu hambanago. 50 Wa gu tshanisa sanana sangu, mwendro gu dzega vambe vanyamayi gu diga nya avo, ambari a gu mwalo muthu ni ethu avba, alakanya gukhuwe Nungungulu i fakazi ga eni ni uwe.”
it-3 paj. 728
Misipa mwendro Torre de Vigia
Jakobe a di gira giluvelo nya siwindri a gi rana khuye “Galedi” si tshamuseyago khiso (“giluvelo nya wufakazi”) ni “Torre de Vigia.” Khu hwane Laboni a di khuye: “PFHUMU Nungungulu a na khedzisele ga ethu ha vavili gikhati hi na gu hambanago.” (Ge 31:45-49) Giluvelo gyegyi nya siwindri, khigyo gi nga hadzi yeyedza gu khigyo Jehovha a ngu khedziseya gasi gu tiyisega gu khuye Jakobe ni Laboni va ngu tadzisa gitumbiso gyawe nya gu andrise gurula.
(Genesi 31:51-53) Laboni a di engedza a ganela gambe ga Jakobe, khuye: “U ngu wona gigomo gegi nya siwindri ni lidingo leli nya gialakanyiso nyi li emisidego ga ethu ha vavili, gani?” 52 Gigomo gegi ni gialakanyiso gegi, gi na khale fakazi nya vbingano; eni kha nyi na gi vbindra nyita iyo gwago, uwe nuwe khu na gi vbindra u ta eno gwangu khu gikungo nya gute gira guvivba. 53 Nungungulu wa Abrahama, Nungungulu wa Nahori, Nungungulu wa babe wawe a na khale mulamuli vbakari gwathu.” Jakobe a di sambanya khu Nungungulu a rungudzwago khu babe waye Isaki.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 31:19) Kha nga Laboni a nga bani ari mwalo, na hongode aya gaya mawoya nya dzinvuta, Rakeli a diba vanungungulu nya dzinguluve dza babe waye.
it-3 paj. 693
Vanungungulu nya dzinguluve
Wugevisisi nyo khaguri wa va arqueólogos tigoni ga Mesopotâmia ni ga sipandre sa vbafubyana mule wo yeyedza gu khuwo sithombe nya vanungungulu nya dzinguluve si di gu gimbeleyana ni oyu a nga hadzi hakha thomba ndrangani. Maningano ni gidherana gi manidwego Nuzi, gu manega ni vanungungulu va ndrangani, khu ndziya nyo khaguri va di hadzi gu ninga mwane fanelo nya gu hongole tribunal a bwe a wuyiseya nya luphye dzithomba dzi tshidwego khu nasale waye a fudego. (Ancient Near Eastern Texts [Textos Antigos do Oriente Próximo] si nga lowa khu J. Pritchard, 1974, pp. 219, 220, ni tshamuselo wa vbavbatshi 51) Si nga gira gu Rakeli na dundrugede khu isoso khu kharato a hunga guba vanungungulu nya dzinguluve, khu kotani nya olu Papayi waye a nga phara khu ndziya nya mba yadi mwama waye. (Fananisa ni Ge 31:14-16.) Lisima nya vanungungulu nya dzinguluve maningano ni gu hakha thomba, so yeyedza gu khiso khigyo gi giridego Laboni a garadzega khu vanugungulu vale, nyo kala a hongola ni vandriyaye va landreleya Jakobe khu pfhuka nya 7 matshigu. (Ge 31:19-30) Khu lisine Jakobe kha nga ba a giti egi gi giridwego khu Rakeli (Ge 31:32) nigu gimwalo gi yeyedzago khu khigyo Jakobe a di nga zama gu thumisa vanungungulu nya dzinguluve gasi gu mana thomba ya sanana sa Laboni. Jakobe kha nga ba a theya kota khu sifananiso. Gu hweya ni gu mba hweya va di hadzi gu fuviswa vatshavbo vanungungulu nya malipha va nga ba va dzegidwe khu va ndrangani gwaye tepo a nga sihala vbavbatshi nya simbo nya wukhongolo wu nga ba wu romo vbafuvbi ni Sikemi. — Ge 35:1-4.
(Genesi 31:41, 42) Nyi vbedzide kharato magumavili myaga ndrangani gwago! Nyi gu thumede likhumi na mina myaga khu gufela sanana sago sa sivili, nyi wuya nyi engedzela gu thuma livbandre na moyo myaga nyi thumela tshambi wago; aholu uwe u vbindrugedzide likhumi dzinyondro hakhelo yangu. Naripwani Nungungulu wa babe wangu Nungungulu Abrahama ni oyu a rungudzwago khu Isaki, kha nga nyi phasa. 42 khu lisine nu nyi vbanganide nyambana gilo, nyi bwelela liphanga nyambana gilo mandzani. Aholu Nungungulu a wonide gusaniseka gwangu a wona mithumo ya mandza yangu, vbanova ni wutshigu a gu kawuka.”
(1 pedro 2:18) Enu sithumi, yingelani ni gu vega githawo ga vafumeli vanu, nasiri ga avo nya vadi basi, aholu, ni ga ava nya guvivbe navo.
w13 15/3 paj. 21, ndri. 8
Jehovha — Wulanga nya lisine si nga khala sithumi saye sa gale
Tepo Jakobe a nga vboha Harani, Tiyu waye Laboni a di mu hakha gwadi, nigu khu hwane a di mu ninga Liya ni Rakeli gasi va khala vagadzi vaye. Khu gu gimbiya nya tepo, Laboni a di zama gu kanganyisa Jakobe, khu gu vbindrugedza likhumi dzitepo hakelo yaye. (Gen. 31:41, 42) Ganiolu Jakobe timisede guvivba gogo a nga ba a giredwa, na gu tumba gu khuye Jehovha a na mu phasa gu si pala isoso nigu khu lisine Jehovha a mu phaside! Khu lisine tepo Jehovha a nga embeya Jakobe khuye bweleya Khanani uye a diri ni “mitshambi nya yingi, dzikhumbi nya vama ni vanyamayi, dzingameriya ni dziburu.” (Gen. 30:43) Khu gu bonga khu isoso, Jakobe a di gombeya ga Jehovha khuye: “Eni nyi mwalo fanelo nya wuhigo watshavbo ni gutumbega gwatshavbo u gu wonegisidego ga eni githumi gyago, kholu guta gwangu nyi tsemakanyide tsongo yoyu wa Joridhani na nyiri ni ndronga basi mandzani, olu nyi mune nya mitsawa mivili.” — Gen. 32:10.
20-26 NYA ABRIL
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 32–33
“U ngu dzi garadza gasi gu mana makategwa?”
(Genesi 32:24) Avbo a nga tshalago enga basi, a di vboha muthu a nga ta dwana ni Jakobe, va pilegisana wutshigu watshavbo kala gu khuga Wuroga.
w03 15/8 paj. 25, ndri. 3
Ina u ngu dzi garadzeya gu vbweta Jehovha?
Milowo yi tade khu siyeyedzo sa ava va dzigaradzidego ngudzu gasi gu vbwetedzeya Jehova. Moyo nya avo khu Jakobe, a nga dwana ni ngilozi ya Nungungulu kala gugya. Kha nga handro wakona Jakobe hakhide lina nyo pwane Israyeli (oyu a nga dwana ni Nugungulu) kholu uye “dwanide” mwendro “gu simama,” “a dzi garadza,” “a timiseya,” ni Nungungulu. Ngilozi yile yi mu kategiside khu kotani nya gu dzi garadze gwaye. — Genesi 32:24-30, tshamuselo wa vbavbatshi.
(Genesi 32:25, 26) Khu gu wona gukhuye a ngu tadrega gu mu pala, muthu wule a di bayisa Jakobe vbanyongatunu; yi di khuyuga kharato nyonga ya Jakobe na gu dwana naye. Muthu wule a di embela Jakobe, khuye: “Nyi dige nyi hongole kholu wu ngu khuga wuronga.” Jakobe a di mu hakha, khuye: “Gima kha nyi na gu diga u hongola nyamba phela khu gu nyi kategisa.”
it-1 paj. 578
Wulima, gu mba vbeleya
Gu mba vbeleya ga Jakobe. Tepo Jakobe a ga ba a ri ni tanga nya 97 myaga, a di dwana wutshigu watshavbo ni ngilozi ya Nungungulu. Uye si kodzide gu mola ngilozi yile kala yi mu kategisa. Tepo va nga ba va dwana ngilozi yi di bayisa Jakobe vbanyongatunu, a khuyuga. Khu kharato Jakobe a di gu khwita a gu ba a gimbiya. (Ge 32:24-32; Ho 12:2-4) Hwane nya isoso Jakobe a diri ni gidundrugiso nya gu khuye ambari olu a nga ‘dwana ni Nungungulu [ngilozi ya Nungungulu] ni vathu a pala’ kha nga yi ganedego ngilozi, khu lisine uye kha nga si kodza gu songa ngilozi ya Nungungulu. Gu diri makungu ya Nungungulu nigu a di dzumeleya gu Jakobe a si kodza gu dwana ni ngilozi, gasi gu yeyedza edzi Jakobe a nga ba a vbweta khidzo makategwa ya Nungungulu.
(Ge 32:27, 28) Muthu wule a di Wudzisa Jakobe, khuye: “Khuwe mani lina lago?” Uye a di mu hakha, khuye: “Kheni Jakobe.” 28 Khavbo avbo, a di mu embela khuye: “Khu na ranwa gambe Jakobe; aholu u na ranwa gupwani khuwe Israyeli; kholu u dwanide ni Nungungulu ni vathu, u pade.”
it-2 paj. 450
Israyeli
1. Jakobe nigidwe lina khu Jehovha nari ni 97 myaga. Gu diri vbawutshigutunu tepo a nga tshatuga nondrwa ya Jabhoki, na gu hongola a ya manana ni ndriyaye Esawu, a nga pheya gu dwana ni oyu a nga dzi tivegisa kha nga ngilozi. Khu kotani nya gu timiseye ga Jakobe lina laye li di vbindrugedza li khala Israyeli, kha nga gifananiso nya makategwa ya Nungungulu. Na gu tsakeya gigiro gyegi, Jakobe a di riya wulanga wule khuye Penuweli. (Ge 32:22-31; wona JACÒ N°. 1.) Khu gu gimbiya nya tepo, guvbindrugedza nya lina gu tiyisegisidwe khu Nungungulu Bheteli nigu gu khugeya avbovbo Jakobe a di gu olovedwa gu ranwa pwani Israyeli, womini waye watshavbo. (Ge 35:10, 15; 50:2; 1Dzik 1:34) Gu vbindra 2 500 nya dzitepo li khumbugwago lina Israyele, go thudwa situgulwana sa Jakobe kha nga litigo. — Eks 5:1, 2.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 32:11) Khu wuhindzi wago, nyi vbulugise mandzani ga ndriyangu Esawu, kholu nyi ngu thava gu dhumedwa khuye a nyi songa eni gomogo ni vanyamayi ni sanana.
(Genesi 32:13-15) Jakobe a di lala vbale wutshigu wowo, a gu hatha vbakari nya silo saye, sagwati nya gu ninge ndriyaye Esawu, khuye: 14 Mazana mavili dziphongo nya migadzi ni magumi mavili vamabhongwe; mazana mavili dzinvuta, ni magumavili dzihamba. 15 Magumararu dzingameriya, dzi mamisago gomogo ni sanana sakone, magumana dzimombe nya migadzi ni likhumi nya vamatune, magumavili dziburu nya migadzi ni likhumi nya vamatuni.
w10 15/6 paj. 22, dzindri. 10-11
Gu gira wuwadi si ngu resa gu pwanana nya gwadi
Gu ganeya khu ndziya yi yeyedzago wuwadi ni maganelelo nya yadi ma ngu resa gurula. Khu lisine gu gira satshavbo hi si kodzago gasi gu tshukwadzisa gu pwanana gwathu ni vambe, gu nga tshukwadzisa mabhulelo yathu navo. Gu hidzimeleya vambe khu sigiro nya wuwadi si khugeyago monyoni, ni gu vbwetedzeya dzindziya gasi gu phasa vambe, hi va ninga silo nyo khaguri ni gu va hakha madzigaya gwathu si nga phasa gasi hi manega ni mabhulo nya yadi navo. Isoso si nga “wungedzela magala” ga muthu hi bwe hi wona makhalelo nya yadi gwaye, khu kharato si vbevbuga gu lulamisa sigaradzo. Rom. 12:20, 21.
Jakobe a di gu siti isoso. Litshigu limwedo Esawu, ndriyaye va nga velegwa khumavbaha, a di zangareya Jakobe, nyo kala Jakobe a tutuma khu gu thava gu songwa khuye. Hwane nya myaga nyo tale khavbo Jakobe a nga wuya. Esawu a di hongola a manana ni ndriyaye nari ni 400 vama. Jakobe a di gombeya a lomba giphaso ga Jehovha. Khavbovbo, na ngasi manani ni Esawu, a di mu rumeleya giningwa nya tshambi. Giningwa gile gi phaside. Tepo va nga manana, Esawu na tsakide a di tutuma aya wungareya Jakobe. — Gen. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Genesi 33:20) A di emisa giluvelo wulanga wule, a gi rana khu lina nya gu khuye “Eli, Nungungulu wa Israyeli.”
it-1 paj. 699
Eli, Nungungulu wa Israyeli
Kha nga handro nya gu manane ni ngilozi ya Jehovha tigoni ga Penuweli, Jakobe a di ningwa lina nyo pwane Israyeli, nigu hwane nya tshangano nya gurule a nga gira ni ndriyaye Esawu, uye a diya vbanya tigoni ga Sukoti ni Sikemi. Iyoyo uye a di ya mana gipeto gya sanana sa Hamori a bwe a gwimba avbo litendra laye. (Ge 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “A di emisa giluvelo wulanga wule, a gi rana khu lina nya gukhuye Eli, Nungungulu wa Israyeli.” Mwendro “Nungungulu, Nugungulu wa Israyeli.” (Ge 33:20) Na gu dzi tivegisa khu gu thumisa lina laye a ngarigo gu ridwa, Jakobe a di gu yeyedza gu ndzumeya ni gu tsaka khu lina lolo, ni olu Nungungulu a nga mu vhikeyago tepo a nga ba a wuya tigoni nya gitumbiso. Malito yaya ma gu khumbugwa gumogo basi omu nya Bhibhiliya.
27 NYA ABRIL–3 NYA MAIO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU
“Mihandro yi reswago khu gidinga nyo vivbe”
(Genesi 34:1) Dhina, nyamahegyane wa Jakobe nya guvelegwe khu Liya, a di khuga a endrela vambe vanyamahegyane vakwawe va tigoni mule.
w97 2/1 paj. 30, ndri. 4
Sikemi — Lidhoropa li gu romo vbafuvbi ni tsongo
Madzaha, ma di hadzi gu mu wona kharini nyamayegyane yoyu nya mbiri a nga ba a wuseya lidhoropa lawe tepo yatshavbo! adzina saye va di mu wona nari enga? Gyanana gya mwama moyo nya pfhumu gi di mu “Pfinya [gi] gu lala naye khu tshivba.” Khu ginani Dhina a nga dzi vega mhangoni khu gu dzi tshanganisa ni vakhanani nya mba vadi? Ina khu kotani nya olu a nga ba apwa wutundzu nya gu hagane ni sagyadzyana nya tingana yaye? Mwendro a diri ni dzitema ni gu vbweta gu dzi gira muthu nya gu tshulege nga dipari dzaye? Leri matimo ya Genesi, u zama gu pwisisa wuvi ni dzitshoni edzi Jakobe ni Liya va dzipwidego khu silo nyo nyenyeze si nga dugeleya gyanana gyawe khu kotani nya maendro yagyo nyo hongole Sikemi. — Genesi 34:1-31; 49:5-7; wona gambe Mukhedziseyi nya 15 nya Junho nya 1985, pajina 31.
(Genesi 34:2) Avbo Sikemi, mwamana wa Hamori, Muhevhi a nga bani a ri mwamangulu nya litigo lile, a nga wonago Dhina, a di mu pfinya a gu lala naye khu tshivba.
lvs paj. 124, ndri. 14
“Thavani wubhayi”
Sikemi a di gu mu gola ngudzu Dhina. Khu kharato a di gira esi a nga si wona nari tshukwana gwaye: “a di mu pfinya a gu lala naye khu tshivba.” (Leri Genesi 34:1-4.) Wughevenga wowo kha wa vangeya gigaradzo basi ga Dhina, ganiolu ni va ndrangani gwaye gambe. — Genesi 34:7, 25-31; Vagalatiya 6:7, 8.
(Genesi 34:7) Avbo sanana nya sikwathana sa Jakobe si nga wuyago khu panini, si di goroga ngudzu khu kotani nya iso si nga dugelelago. Likhulu lawe li diri likhongolo ngudzu kholu Sikemi a di giride silo nya gu vivbe khu gu lala ni gyanana gya Jakobe esi si si yeligo gu girega.
(Genesi 34:25) Na guvbindride matshigu mararu, vama na vari gutshanisekani nya gukhongolo ngudzu, sanana sivili sa Jakobe, Simiyoni ni Levhi, vandruye va Dhina, muthu ni muthu a di phara litshari laye, va bela dhoropani na va tiyide va gu songetela vama vatshavbo.
w09 1/9 paj. 21, dzindri. 1-2
Wa gu gandrwa ginyalana
Dzitepo nya dzingi, vathu nya vangi va gu vbweta gu phodza gasi va vbindrisa wuvi va wupwago khu gilo nyo khaguri. Khu giyeyedzo, Bhibhiliya yo ganeya khiyo tepo sanana sa Jakobe si ngati esi si nga giregeya ndriyawe Dhina “si di goroga ngudzu khu kotani nya iso si nga dugelelago.” (Genesi 34:1-7) Gasi gu dzi phodzeya ga esi si nga dugeleya ndriyawe, sanana sivili sa Jakobe si di zangareya Sikemi ni va ndrangani gwaye. Khu gu thumisa mano va nga ba va ma lugide, Simiyoni ni Levhi va di beya dhoropani va songa Sikemi ni vatshavbo vama va mule. — Genesi 34:13-27.
Gusongetedwa nya vathu vovo gu lulamiside gilogyo? Tepo Jakobe a ngati satshavbo esi sanana saye si nga gira a di va embeya khuye: “Mu nyi giride muthu nyamba tumbega, mu nyi sodzisa ga vathu va tigoni momu, . . . Va na nyi tshanisa va hegisa khu gu nyi mbembisa gumogo ni ngamo yangu yatshavbo.” (Genesi 34:30) Vbavbandze nya gu lulamise gilogyo, esi va giridego, khu lisine si reside simbe silo nya gu hambane nesi va nga ba va si vireya, khu kharato ndranga ya Jakobe yi di gu khala na yi gu thava gu dhumedwa khu vathu va zangaridego khu esi si nga girega. Ganiolu gasi si si giregi isoso, Nungungulu a di embeya Jakobe gasi va hongola tigoni ga Bheteli gumogo ni ndranga yaye. — Genesi 35:1, 5.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 35:8) Gikhati gyogyo, a difa Dhebhora, githumi gya Rebheka, va mu dzinga releloni ga Bheteli, mutsani nya nguhu, wu ranwago gu pwani Nguhu nya Gililo.
it-1 paj. 671, ndri. 1
Dhebhora
1. Githumi gya Rebheka. Tepo Rebheka a nga duga khu ndrangani ga Papayi waye, Bhetuweli, gasi gu hongola Palestina aya tshadha ni Isaki, Dhebhora a di mu vbwegedza. (Ge 24:59) Hwane nya gu thume khu myaga nya yingi drangani ga Isaki, Dhebhora a di hongola gaya ga Jakobe, adzina hwane nya gufe ga Rebheka. Omu nya 125 mwaga hwane nya mutshadho wa Rebheka ni Isaki, Dhebhora a difa va mu dzinga vbasimbotuno nya wukhongolo releloni ga Bheteli. Lina li ningidwego simbo wowo (Alom-Bacute, si thulago “Nguhu nya Gililo”) si nga ba si yeyedza idzo a nga ba a godwa khidzo khu Jakobe ni ndranga yaye. — Ge 35:8.
(Genesi 35:22-26) Matshigu israyeli a nga bani a gu vbanya tigoni mule, Rubheni a di bhaya ni Bhila gibhayi gya Babe waye, israyeli a di mati mahungu yaya. Sanana sa israyeli si diri likhumi na sivili. 23 Sanana sa Liya, khesi: Rubheni, matewula ya Jakobe, guhandzamedza Simiyoni, Levhi, Judha, Isakari ni Zebhuloni; 24 sanana sa Rakeli, khesi: Josefa ni Bhejami; 25 sanana sa Bhila, githumi gya Rakeli, khesi: Dhani ni Nafitali; 26 sanana sa Zilipa, githumi gya Liya, khesi: Gadhi ni Aseri. Esi khu sanana sa Jakobe si velegidwego tigoni gwa Padhani-Arani.
w17.12 paj. 14
Siwudziso sa valeri
Ina dziteponi dza Israyeli wa gale si di gu lomba gu u manega ni fanelo nya wukoma gasi gu khala kokwe wa Mesiya?
Gale hi di gu pimisa gu khethu hlamulo nya giwudziso gyogyo gu diri “ina”. Isoso si di gu pwana ni Vahebheru 12:16. Livhesi leli la ri khilo Esau kha ninga lisima silo nya guage, nigu a di “rengisa wukoma waye khu gufela mbiya nya guhodze.” Khavbovbo si di gira khatsi tepo Jakobe a nga renga “wukoma” ga Esawu a di dzegeya gu khala kokwe wa Mesiya. — Mat. 1:2, 16; Luka 3:23, 34
Ambari ulolo mavhesi nyo khaguri nya Bhibhiliya ma ngu hi phasa gu pwisisa gu khethu muIsrayeli kha sa nga ba si lomba gu a manega ni fanelo nya wukoma gasi a khala kokwe wa Mesiya. Wona siyeyedzo nyo khaguri:
Avba nya sanana sa Jakobe a ranwago pwani (Israyeli), igyo nya koma a nga velega ni Liya, khu Rubheni. Khu gu landreya, gyanana nyo pheye a velegidego ni mwangadzi waye nyo mu haladze ngudzu nyo pwane khu Rakeli, khu Josefa. Tepo Rubheni a nga gira silo nyo vivbe, fanelo nya wukoma yi di hongola ga Josefa. (Gen. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Dzik. 5:1, 2) Ganiolu, Rubheni ni Josefa mwalo gwawe a nga khala kokwe wa Mesiya. Gyanana gya Jakobe gi nga khala kokwe wa Mesiya khu Judha, gyanana nya wuna gya Liya. — Gen. 49:10.