Mitshamuselo yi gomogo omu nya mabhuku ma khumbugidwego omu nya Gibhukwana nya mitshangano nya thumo ni mavbanyelo
1-7 NYA JUNHO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 44-45
“Josefa a di divaleya vandriyaye”
(Genesi 44:1, 2) Josefa a di ruma muthangeli nya ndranga yaye, khuye: “Tadza khu guhodza dzisaku dza ava vathu, u gonyelela khu edzi u dzi kodzago khidzo; u wuya u vega dzitsapawu dza moyo ni moyo sakuni gwaye. 2 Thela gambe gikombe gyangu nya parata sakuni nya oyu nya nandra wa vatshavbo gumogo ni tengo nya sivbila.” Muthangeli a di gira satshavbo kha nga idzo a nga rumwago khidzo khu Josefe.
w15 1/5 dzipaji. 14-15
“Ina nyi womo wulangani ga Nungungulu?”
Josefa a di gira gilogyo. Uye a di rumeya vathu va landra ni gu mola vandriyaye, nigu vava singedza khavo vabide kopo nya parata. Tepo va nga yi mana omu nya saku ya Bhejami, va di dzegwa vatshavbo va yiswa ga Josefa. Ga tepo yeyi Josefa a diri ni lithomo nya guti gu vandriyaye va diri vathu nyo khale kharini. Judha a di thuma kha nga muganeyi wa valandra vaye. Uye a di lomba gu va pwedwa wusiwana, a bwe a ganeya khuye vatshavbo nya 11 va nga khala dzigumbi Egipito. Josefa a di hakha khuye Bhejami khuye basi a yedego gu khala gumbi, ava vambe va di yede gu hongola gaya. — Genesi 44:2-17.
Esi Judha a ganedego si samadziside ngundzu. Uye a di khuye: ‘gu di tshala uye basi ndrani ga mayi waye. Babe waye a gu mu gola ngudzu.’ Malito yaya si nga gira na ma tsakiside Josefa, kholu a diri gyanana nya koma ga Rakeli, mwangadzi wa Jakobe a nga ba a mu haladza ngudzu, oyu a ngafa tepo a nga ba a velega Bhejami. Kha nga papayi waye, Josefa a di ngo mu dundruga Rakeli. Yimbe tepo isoso khiso si giridego gu Bhejami a godwa ngudzu khu Josefa. — Genesi 35:18-20; 44:20.
Judha a di simama gu lomba Josefa gasi a si giri gumbi ndriyaye Bhejami. Uye a di dzi ningeya gasi gu khala gumbi vbavbandze ga Bhejami. Khavbovbo a di vboheya mahegiso yaya nyo samadzise: “Nyi na dzi kodza kharini gu bwelela nyi ya wonana ni babe wangu, nyamba hongola ni gyanana? Kha nyi vbweti gu wona wuvi wu na bayisago babe wangu!” (Genesi 44:18-34) Somo guagani gu khiso mwama yoyo a di vbindrugedzide. Uye khandri a di yeyedza basi gu dzi laya, ganiolu yeyedzide gupweya-wusiwana, gu thangisa esi si godwago khu vambe ni wuhindzi.
Josefa kha nga kodza gambe gu dzi phara. Uye a di yede gu ganeya edzi a nga ba a dzipwa khidzo. Josefa a di lomba khuye satshavbo sithumi si duga vbavbandze, khu kharato a di tshala a liya khu lito nyo khugege nyo bwe si pwala nyumbani nya wufumu ya Faro. Khu gu hegisa a di dzi tivegisa khuye: “Kheni Josefa, ndriyanu.” A di gumbareya vandriyaye va nga ba va garadzega a va divaleya khu sile va nga ba va mu giride. (Genesi 45:1-15) Khu kharato, uye a di yeyedza gu dzi emiseya nya nga ogu ga Jehovha, oyu a divaleyago khu guvbeleya. (Ndzimo 86:5) Ina hi ngu gira sa simweso?
(Genesi 44:33, 34) Khu guralo, gira wuhindzi, eni githumi gyago nyi khale eni khumbi ya pfhumu yangu, wulangani wa gyanana; nyi na khale eni khumbi ya pfhumu yangu, aholu gyanana gi na bwelele gumogo ni vandriyaye. 34 Nyi na dzi kodza kharini gu bwelela nyi ya wonana ni babe wangu, nyamba hongola ni gyanana? Kha nyi vbweti gu wona wuvi wu na bayisago babe wangu!”
(Genesi 45:4, 5) Josefe a di embela vandriyaye, khuye: “Nyi ngu mi lombani, hidzimelani avba gwangu!” Avo va di hidzimela. Josefa a di engedza a ganela, khuye: Eni kheni Josefa, ndriyanu mu nga mu rengisani a reswa Egipito.5 Ambari ulo, mu nga swihali, gambe mu ngapwi dzitshoni khu olu mu nga nyi rengisani nyi reswa ga eli litigo; kholu Nungungulu a nyi thangiside mbeli gwanu gasi guta vbanyisa womi wathu.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 44:13) Khavbo avbo, va di pferula guambala gwawe; va di khiledza gambe dzisaku vbadziburutunu, va bwelela dhoropani.
it-3 paj. 381
Gu pferula ngandzu
Gilo gi nga ba gi girwa khu vaJudha ni vambe va nga ba va vbanya vbafuvbyana mule, kha nga giyeyedzo nya gu vbisega va nga ba va gupwa, ngudzungudzu va gu fedwa khu muthu va mu golago. Gu tala nya dzitepo gu di gu pferudwa basi gipandre gi gumogo mbeli gasi gu yeyedza basi khana, khu kharato gu diri mwalo gighelo nya gu pferule ngandzu yatshavbo nyo kala u tandrega ni gu yi ambala.
Giyeyedzo nyo pheye nya gigiro gyogyo nya gu pferule ngandzu gi lovidwego omu nya Bhibhiliya khigyo gya Rubheni, gyanana nya koma gya Jakobe. Tepo a nga bwelelago nambotunu, aya wona gu khuye Josefa mwalo vbale, a di pferula dzingandzu dzaye, khuye: “Lidzaha limwalo! Ahati eni nyi na ya evbini?” Kha nga koma, Rubheni khuye a nga ba a hlamula khu satshavbo si nga ba si dugeleya ga ndriyaye Josefa. Tepo papayi waye, Jakobe a nga embedwa khu gufa ga gyanana gaye, anuye a di pferula dzingandzu dzaye a bwe ambala silendra nya gulile gyanana gyaye (Genesi 37:29, 30, 34), nigu eyi Egipito vandriye va Josefa va yeyedzide guvbisega gwawe khu gu pferula guambala gwawe, tepo si nga gira khatshi Bhejami a diri mbafa. — Genesi 44:13.
(Genesi 45:5-8) Ambari ulo, mu nga swihali, gambe mu ngapwi dzitshoni khu olu mu nga nyi rengisani nyi reswa ga eli litigo; kholu Nungungulu a nyi thangiside mbeli gwanu gasi guta vbanyisa womi wathu.6 Kholu gu gira myaga mivili ndzala na yi gu tshanisa tigoni; gambe ndrani nya livbandre myaga yi nga gutago gu na bani guri mwalo gulima ni guhavela dzimbewu.7 Nungungulu a di nyi rumela mbeli gwanu gasi guta mi dongiselani wuthavelo tigoni momu, gasi gu vbanyisa womi wanu ni gu mi vbulugisa khu magirelo nya gusamadzise.8 Ahihi, khandri enu mu nga nyi rumelani nyita omu. Khu Nungungulu; khuye a nga nyi gira nyi khala kha nga babe ga Faro, a nyi gira mune wa ndranga yaye, ni mwamangulu nya litigo latshavbo la Egipito.
w04 15/8 paj. 15, ndri. 15
Gu vengwa nya mba nandru
Ginani gi nga hi phasago gu mba manega ni likhulo khu vale va hi vengago nya ba na gighelo? Dundruga gu khuwe valala vathu nyo pheye khu Sathani ni madhimoni yaye. (Vaefeso 6:12) Tepo vathu nyo khaguri va hi wugeyago khagwenye nigu nya mba nandru, nya vangi va kona va wugeyago vathu va Nungungulu, vo gira isoso khu wupumbu nigu liphedwa khu vambe. (Dhaniyeli 6:4-16;1 Thimoti 1:12, 13) Jehovha a gu vbweta gu khuye “vathu vatshavbo” va “vbanye ni guti lisine.” (1 Thimoti 2:4) Khu lisine, vathu nyo khaguri va nga ba va wugeya vathu va Nungungulu, muhuno vandriyathu nya makristo kholu va wonide mavbanyelo yathu nya yadi. (1 Pedro 2:12) Vbavbandze nya isoso, hi nga hevbula gilogyo khu ga giyeyedzo gya Josefa gyanana gya Jakobe. Ambari olu a tshanisekidego ngundzu khu kotani ya vandriyaye uye kha va vegeya likhulo. Khu ginani? Kholu a di gu dziti gu khuye satshavbo somo mandzani ga Jehovha, nigu a di gu dzumeleya sigiro satshavbo gasi gu tadzisa situmbiso saye. (Genesi 45:4-8) Khu ndziya nyo fane, Jehovha a nga dzumeleya gu hi tshaniseka khu tepo nyo khaguri gasi gu lina laye li rungudzwa. — 1 Pedro 4:16.
8-14 NYA JUNHO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 46–47
“Guhodza teponi nyo kale guhodza”
(Genesi 47:13) Gu di hamugega guhodza tigoni gwatshavbo; ndzala yi diri yingi ngudzu, Egipito ni litigo la Khanani, vathu va di rereka khu kotani nya ndzala.
w87 1/5 paj. 15, ndri. 2
Gu vhikeya womi teponi nya ndzala
Na yi vbindride livbandre na mivili myaga yile nya gu fume, yi di beya ndzala kha nga edzi Jehovha a ganedego khidzo — ndzala nya yikhongolo, na siri Egipito basi, ganiolu “tigoni gwatshavbo.” Tepo vathu va Egipito va nga ba va tshaniseka khu ndzala va pheya gu lileya Faro va vbweta gilo nya gu hodze, uye a di va embeya khuye: “Indrani ga Josefa, girani satshavbo esi a na gu mi embelago.” Josefa a di tula sisangala satshavbo a rengisela sivbila Vagipiti kala dzivbeya dzitsapawu dzawe dzatshavbo. Khavbovbo a di va dzumeleya gu va livba khu sifuyo sawe. Khu guhegisa, vathu va di hongola ga Josefa va ya khavo: “Hi renge ethu gumogo ni sipeto sathu khu gu hi ninga guhodza, gasi ethu gumogo ni sipeto sathu, hi na khala dzikhumbi dza Faro.” Khu kharato Josefa a di rengela Faro litigo latshavbo la Egipito. — Genesi 41:53-57; 47:13-20.
(Genesi 47:16) Josefa a di hakha, khuye: “Resani sifuyo sanu, eni nyi na mi ningani guhodza, kha nga mu vbedzidego dzitsapawu.”
(Genesi 47:19, 20) Ina u na hi diga hifa mbeli gwago, ethu gumogo ni sipeto sathu, gani? Hi renge ethu gumogo ni sipeto sathu khu gu hi ninga guhodza, gasi ethu gumogo ni sipeto sathu, hi na khala dzikhumbi dza Faro; hi ninge mbewu hi kodze guvbanya hi sifi, gasi litigo li si khali giwula. 20 Khu magirelo yoyo, Josefa a di rengela Faro litigo latshavbo la Egipito, kholu Vagipiti vatshavbo va di rengisela sipeto sawe khu gupwa gutshaniswa khu ndzala. Khu guralo, litigo latshavbo la Egipito li di lumba Faro.
(Genesi 47:23-25) Josefa a di embela vathu, khuye: “Gukhugela muhuno, enu gumogo ni sipeto sanu, mwa gu lumba Faro. Khiyo eyi mbewu, yalani marembweni. 24 Avbo nya gikhati nya guvbwere, mu na ningela ga Faro gipandre nya livbandre, gasi simbe sipandre nya sina si na lumba enu, gu vega mbewu nya guyale marembweni ni gu hodzani enu, ni vathu vanu ni gu hodzisa ngamo yanu.” 25 Vathu va di hakha, khavo: “Uwe u vbanyiside womi wathu! Hi mane wuhigo mbeli ga mune wathu, hi na simama gu khala dzikhumbi dza Faro.”
kr dzipaji. 234-235, dzindri. 11-12
Mufumu wa gu gira gugola ga Nungungulu mafuni
Guhodza nya gungi. Vathu nya vangi muhuno mafuni va na ni dzhala khu liphuvboni. Bhibhiliya yi gengedzide khiyo: “‘Wonani ma nguta matshigu, a ngu ganela PFHUMU Nungungulu, nyi na rumelago ndzala tigoni, nasiri ndzala nya guhodze, mwendro lidora nya guvbwete mati, aholu a na bani nari ndzala ni lidora nya gupwe mahungu ya PFHUMU Nungungulu.’” (Amosi 8:11) Ina ava va lumbwago khu Mufumu wa Nungungulu va ngupwa ndzala yoyo? Jehovha ganede khu gu hambana gu gu romo ga vathu vaye ni valala vaye: “Wonani nya gukhenu sithumi sangu si na hodza si khura, aholu enu, mu na tshaniseka khu ndzala; sithumi sangu si na sela mati, aholu enu, mu dagarela khu lidora, sithumi sangu si na nengela, aholu enu, mu na khala dzitshoni.” (Isa. 65:13) Ina u ngu wona gu tadzisega nya magana yaya?
Malulamiselo nya liphuvbo ma gu khulunga gwathu kha nga tsongo wu engedzeyago gu dandra ni gu eta. Mabhuku yathu ma seketedwago omu nya Bhibhiliya, dziawudhiyu ni dzivhidhiyu, mitshangano nya libandla ni mitshangano nya miganga ni mabhuku ma thedwego omu nya sayiti yathu, ma gu gira gipandre nya guhodza nya liphuvbo mafuni momu gu gu ni ndzala ya liphuvboni. (Ezek. 47:1-12; Joy 3:18) Ina kha si tsakisi gu wona gu tadzisega nya situmbiso sesi womini wago ga tshigu ni tshigu? U ngu hodza tshigu ni tshigu avba nya meza ya Jehovha?
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 46:4) Eni furi wurumba wangu nyi na relela nago Egipito; gambe Eni nyi na gu gira u wuya khiyoyo; mandza ya Josefa ma na sega maho yago.”
it-1 paj. 272, ndri. 4
Makhalelo
Gu handzega mandza mahoni ga mufi. Jehovha a di embeya Jakobe khuye: “mandza ya Josefa ma na sega maho yago” (Ge 46:4), si thulago gu khiso Josefa a na sega maho ya Jakobe hwane nya gufe gwaye, esi khu giolovedzo si girwago khu koma. So yeyedza khatshi Jehovha a di gu embeya Jakobe khuye, oyu a gu ni fanelo nya wukoma khu Josefa. — 1Dzik 5:2.
(Genesi 46:26, 27) Tengo nya vathu vatshavbo nya ndranga ya Jakobe ni sanana sawe va bedego tigoni ga Egipito, gu diga vagadzi va sanana sa Jakobe, vatshavbo livbandre na limwedo magumi ni livbandre na moyo vathu. 27 Gu landrela sanana sa Josefa, si velegidwego tigoni ga Egipito: Vathu vavili. Tengo watshavbo nya vathu va ndrangani ga Jakobe va hongodego Egipito: Livbandre na mavili magumi.
Bíblia de estudo khedza avba nya nota ga Mith 7:14
Va diri gipimo nya 75 vathu: Adzina Sitefane kha nga kotari khu gu thumisa livhesi la avba nya Milowo nya giHebheru tepo a nga ganeya gu khuye tengo watshavbo nya vathu va ndrangani ga Jakobe tigoni ga Egipito wu diri 75. Tengo wowu kha wa nga manwa avba nya textos massorético nya Milowo nya giHebheru. Ge 46:26 wari khuye: “Tengo nya vathu vatshavbo nya ndranga ya Jakobe ni sanana sawe va bedego tigoni ga Egipito, gu diga vagadzi va sanana sa Jakobe, vatshavbo livbandre na limwedo magumi ni livbandre na moyo vathu.” Livhesi 27 li simama khilo “Tengo watshavbo nya vathu va ndrangani ga Jakobe va hongodego Egipito: Livbandre na mavili magumi.” Avba vathu va di kotarwi khu dzindziya dzimbili nyo hambane, tengo nyo pheye khatshi wa gu pata basi tengo nya melego waye, nigu tengo nya wuvili wa gu thula vatshavbo ava va hongodego tigoni ga Egipito. Tengo nya melego wa Jakobe wu ngu khumbugwa gambe avba ga Eks 1:5 ni Dhet 10:22, a gu “70.” Khatshi Sitefane a di ganeya tengo nya wuraru wu patago vathu vatshavbo va dugeyago ga Jakobe. Vathu nyo khaguri vo pimisa khavo tengo wowo wa gu pata sanana ni situgulwana sa sanana sa Josefa, Manasi ni Efrayimi, ava va khumbugwago avba nya wuvbindrugedzeyi nya Septuaginta ga Ge 46:20. Vambe vari khavo tengo wowo wa gu pata vagadzi va sanana sa Jakobe, ava va nga mba patwa avba nya tengo wu gomogo avba ga Ge 46:26. Khu kharato “75” adzina khuwo tengo watshavbo. Tengo wowu adzina wa gu dzi seketeya avba nya dzikopiya nya Milowo nya giHebheru yi nga ba yi romo lizana myaga nya gupheye Matshiguni yathu (E.C.) Si hevbuli nyo khaguri si di gu dziti khiso “75” gu diri tengo wu nga ba wu manega avba ga Ge 46:27 ni Eks 1:5 ga Septuaginta nya Gigreki. Nigu khu lizana myaga nya wu 20, gu tugudwe mabhuku mavili nya gu fumbwe ya Yipwani nya gu fuvile ga Eks 1:5, nigu anayo ma gu ganeya khu tengo nya “75.” Tengo wu ganedwego khu Sitefane adzina wa gu dzi seketeya avba nya mabhuku yoyo ya gale. Ambari olu hi gu mba siti esi si gu lisine, tengo wu ganedwego khu Sitefane wa gu yeyedza basi dzindziya nyo hambane nya gu kotari watshavbo melego wa Jakobe.
15-21 NYA JUNHO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | GENESI 48–50
“Vathu va dandridego khu tanga va na ni silo nya singi nya sadi ngudzu gasi gu hi hevbudza”
(Genesi 48:21, 22) Khu hwane Israyeli a di embela Josefa, khuye: “Olu nyi ngufa, aholu Nungungulu a na bani ari nanu, Uye a na mi bweledzani tigoni ga vababe vanu. 22 Nyi ngu ninga guvbindra vandriyago, gipandre nya litigo la Sikemi nyi li wandridego khu gupala Vaamori khu litshari ni wulaho wangu.”
it-2 paj. 467, ndri. 8
Jakobe
Tepwana yidugwana hwane nasi gufi, Jakobe a di kategisa situgulwana saye, a gu sanana sa Josefa, nigu na gu thangedwa khu Nungungulu, a di thangisa Efrayimi mbeli ga Manasi a gu oyu nya koma. Khavbovbo Jakobe a di embeya Josefa khuye a di hadzi hakha sipandre sivili avba nya thomba nya wukoma, a di khuye: “Nyi ngu ninga guvbindra vandriyago, gipandre nya litigo la Sikemi nyi li wandridego khu gupala Vaamori khu litshari ni wulaho wangu.” (Ge 48:1-22; 1Dzik 5:1) Kha nga olu Jakobe a nga renga wulanga wule khu nayo ga sanana sa Hamori vbafuvbi ni Sikemi (Ge 33:19, 20), khatshi gitumbiso gegi a nga giredwa Josefa gu diri giyeyedzo nya gukhodwa ga Jakobe, na gu profeta khu gu wandrwa nya litigo la Khanani khu sanana saye, nga khatshi si di girega khu gu thumisa litshari ni wulaho waye. (Wona AMORREU.) Sipandre sivili sa Josefa sa litigo nya gu wandrwe, sa gu emeya sipandre sivili si ningidwego lifumbo la Efrayimi ni la Manasi.
(Genesi 49:1) Khu hwane, Jakobe a di ranisa sanana saye a si embela, khuye: Tshanganani kholu nya gu vbweta gu mi tivisani esi si na gu dugelelago khu matshigu ma ngu gutago.
it-3 paj. 750, ndri. 2
Matshigu nya guhegise
Giprofeto egi Jakobe a giridego nari vbafuvbi ni gufa. Tepo Jakobe a nga embeya sanana saye khuye “Tshanganani kholu nya gu vbweta gu mi tivisani esi si na gu dugelelago khu matshigu ma ngu gutago” mwendro “khu matshigu nya gu hegise” (BV), a di gu ganeya khu tepo yi ngo gutago avba ma nga hadzi tadzisega malito yaye. (Ge 49:1) Gu vbindra lizana myaga mivili hwane, Jehovha embede Abrama (Abrahama), a gu kokwe wa Jakobe khuye melego waye wu di hadzi tshaniseka khu tanga nya 400 myaga. (Ge 15:13) Khu kharato, tepo yi ngo gutago a gu “matshigu ma ngu gutago” ma nga thudwa khu Jakobe ma di hadzi pheya hwane nya gu ba yi vbede 400 myaga nya gu tshaniseke. (gasi gu mana mahungu nya gu engedzele wona Genesi 49, khedza dzindrima dzi ganeyago khu sanana sa Jakobe, ni malina yaso) nigu gu di hadzi viredwa gambe gumbe gu tadzisega nya giprofeto, ogu gu nga hadzi pata “Israyeli wa Nungungulu” wa liphuvboni. — Ga 6:16; Ro 9:6.
(Genesi 50:24, 25) Josefa a di embela vandriyaye, khuye: “Eni nyi ngufa; aholu Nungungulu khu lisine a na mi holelani, a na mi dusani khu tigoni momu, a mi yisa ga litigo a sambanyidego gu ninga Abrahama, Isaki ni Jakobe.” 25 Josefe a di sambanyisa sanana sa Israyeli a si embela, khuye: “Khu lisine, Nungungulu avbo a na guta mi holela, mu na rwala khavba marambu yangu mu hongola navo.”
w07 1/6 paj. 28, ndri. 10
Vathu va dandridego khu tanga makategwa ga vaphya
Vathu va dandridego khu tanga va nga phasa vandriyawe gu khodwani. Mu wukhosaneni gwaye, Josefa gyanana gya Jakobe, giride gigiro nya gukhodwa, egi gi nga khuhago dzimiliyoni nya vakhozeyi nya lisine va nga vbanya hwane gwaye. Josefa a diri ni 110 myaga tepo a nga “ninga sileletelo nya edzi va na gu girago khidzo girumbi gyaye”, a di khuye vaIsrayeli va di yede gu dzega sirambo saye tepo va na dugago khu Egipito. (Vahebheru 11:22; Genesi 50:25) Gileletelo gyogyo gi engedzede gutumba ga vaIsrayeli nyo khavo ndrani nya myaga nyo tale va nga hadzi khala dzigumbi hwane nya gufe ga Josefa, khu lisine gu tshudziswa gwawe gu di hadzi vboha.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Genesi 49:19) “Gadhi a na phangwa khu vaphangi; aholu uye a na va phanga khu madzugani.
w04 1/6 paj. 15, dzindri. 4-5
Oyu a rungudzago Nungungulu a na kategiswa
Na va nga si beyi tigoni nya gitumbiso, sivbango sa lifumbo la na Israyeli sa Gadhi, si di lomba gu si dzumeledwa guya vbanya ga wulanga nyo khaguri muhwa dambo ga Joridhani, gasi gu fuya tshambi wawe. (Mitengo 32:1-5) Guvbanya mule, si di hadzi thula gu emisana ni silingo nya singi. Mafumbo ma nga hadzi vbanya muhwa dambo ma di hadzi vhikedwa khu gitsongwana gya Joridhani, egi gi nga hadzi gira gu va si beledwi khu valala. (Josuwa 3:13-17) Ambari ulolo maningano ni malanga ya muhwa dambo ga Joridhani, The Historical Geography of the Holy Land (A Geografia Histórica da Terra Santa), ya George Adam Smith yari khiyo: “Malanga yatshavbo ma di ladzide gwatshavbo, khu kharato mwalo muthu a nga hadzi tandrega gu beya, kha nga olu ma nga ba mari panini ga Arabiya. Khu kharato yatshavbo ma di hadzi beledwa khu gu vbevbuga khu vathu va pwago ndzala, vambe vakone va girago isoso myaga yatshavbo na va gu vbweta guhodza nya sirengo sawe.”
Lifumbo la Gadhi li di hadzi emisana kharini ni gu wugedwa gogo? Lizana myaga hwane kokwe waye Jakobe nari vbafuvbi ni gufa profetide khuye: “Gadhi a na phangwa khu vaphangi; aholu uye a na va phanga khu madzugani.” (Genesi 49:19) Na hi ngo pheya gu mapwa malito yoyo, khatshi ma ngu vbedzana tshivba. Ganiolu, khu lisine gu diri gileletelo ga lifumbu la Gadhi nya gu va dzi dwaneya va gu wugedwa. Jakobe a di va tumbisa khuye, va gu gira isoso vawugeyi vawe va di hadzi bweleya na va thegide dzitshoni, na va gu tutumiswa khu vaGadhi.
(Genesi 49:27) “Bhejami lisolwa nya guhavbe; dzimindrudzile a gu khura khu gu songetela, kala gupfolani nya lidambo a kabanisela phango.”
it-1 paj. 339, ndri. 2
Bhejami
Makodzelo nya gu dwane ya situgulwana sa Bhejami ma ganedwe avba nya giprofeto gya Jakobe nari vbafuvbi ni gufa, avba a nga ganeya malito yaya maningano ni gyanana gyaye: “Bhejami lisolwa nya guhavbe; dzimindrudzile a gu khura khu gu songetela, kala gupfolani nya lidambo a kabanisela phango.” (Ge 49:27) Vadwani va Bhejami va di gu tidwa ngudzu khu makodzelo yawe nya gu rinye siholoma, va rinya siwindri khu nyamudye ambari khu nyambade nigu va veta ni ‘ndzudzu.’ (Val 20:16; 1Dzik 12:2) Mulamuli nyo pwane khu Ewudhi, mwama nya gu thume khu nyambade, oyu a songidego Pfhumu Egiloni a diri wa Bhejami. (Val 3:15-21) Hi nga wona gambe khethu gu diri “dzimindru” nya mufumo wa Israyeli tepo lifumbo la Bhejami, ambari olu gu nga ba guri limwedo nya ‘mahundzu nya madugwana’, li nga emisa pfhumu nya gupheye ya Israyeli, a gu Sawule gyanana gya Khisi, oyu a nga dzi yeyedza kha nga mudwani nya tshivba ga vafilistiya. (1Sa 9:15-17, 21) Khu gu fana, ni “wutshigu” a gu vaIsrayeli, lifumbo la Bhejami li di ningeya Esiteri ni mufumeli nyo pheye Moridhekayi, va nga thuma gasi gu vbulugisa va Israyeli ga mufumu wa Persa. — Es 2:5-7.
22-28 NYA JUNHO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | EKISODHA 1–3
“Eni kheni wule a gu eni”
(Ekisodha 3:13) Mosi a di embela Nungungulu, khuye: “Wona nya gukhuwe nya gu hongola ga sanana sa Israyeli nyi ya si embela, kheni: Nungungulu wa vababe vanu a nyi rumede gwanu; avo va na nyi wudzisa, khavo: khu mani Lina laye? Nyi na va embela ginani?”
w13 15/3 paj. 25, ndri. 4
Ninga wuzundzu lina la Jehovha
Leri Ekisodha 3:10-15. Tepo Mosi a nga ba ari ni 80 myaga, Nungungulu a di mu leleteya khuye: “dusa vathu vangu, va na Israyeli khu tigoni ga Egipito.” Mosi yeyedzide githawo, a gira giwudziso gi gu ni tshamuselo nyo ete. A di wudzisa khuye: ‘khuwe mani Lina lago?’ Khanga olu lina la Nungungulu li nga ba li tidwa gu khugeya gale, khu ginani Mosi a nga gira giwudziso gegi? So wonega khatshi a di gu vbweta guti nya singi maningano ni oyu a emedwago khu lina lolo — a gu mahungu ma nga hadzi gira gu vathu va Nungungulu va khodwa gu khu lisine Uye a na va tshudzisa. Gu garadzega ga Mosi gu di gu pwala kholu vaIsrayeli va diri dzigumbi khu tepo nyo khaguri. Adzina avo va di hadzi dzi wudzisa khavo, ina kamo Nungungulu wa vakokwe vathu a na si kodza gu hi tshudzisa gani. Khu lisine vaIsreyeli nyo khaguri va hegiside khu gu khozeya vanungungulu va vagipiti! — Eze 20:7, 8.
(Ekisodha 3:14) Nungungulu a di embela Mosi, khuye: “ENI KHENI WULE A GU ENI.” A engedza a mu embela, khuye: “U na embela sanana sa Israyeli, khuwe; ‘ENI KHENI- a nyi rumede gwanu.’”
kr paj. 43, kwadru
TSHAMUSELO NYA LINA LA NUNGUNGULU
Lina Jehovha lo dugeya avba nya vheribhu nya gihebheru li tshamuseyago gu khilo “gu khala.” Vahevbuli nyo khaguri vo pimisa khavo abari kharato vheribhu yo thumiswa khu mambe mathumiselo. Khu kharato nya vangi vo pimisa khavo lina la Nungungulu lo tshamuseya khilo “Uye a gu gira silo si na khalago.” Tshamuselo wowu wa gu yeyedza lisima la Jehovha kha nga muvangi. Uye giride mafuni ni ndzadzini ni sivangwa nya guti ngundzu nigu a ngu simama gutadzisa gugola gwaye avba nya situmbiso saye.
Hi nga wu pwisisa kharini hlamulo wa Jehovha ga Mosi avba ga Ekisodha 3:13, 14? Mosi a di wudzisa khuye: “Wona nya gukhuwe nya gu hongola ga sanana sa Israyeli nyi ya si embela, kheni: Nungungulu wa vababe vanu a nyi rumede gwanu; avo va na nyi wudzisa, khavo: khu mani Lina laye? Nyi na va embela ginani?” Jehovha a di mu hlamula khuye: “Eni kheni wule a gu eni.”
Wona gu khuwe Mosi kha nga ba a lomba Jehovha gu a mu embeya lina laye. Uye ni vaIsrayeli va di gu liti gwadi lina la Nungungulu. Mosi a di gu vbweta gu khuye Jehovha a mu embeya gilo gi nga hadzi tiyisa gukhodwa gwaye khedzi Nungungulu a gu idzo, gilo gi nga hadzi wonega avba nya tshamuselo nya lina laye. Khu kharato khu gu hlamula khuye “Eni kheni wule a gu eni,” Jehovha a di gu yeyedza gilo nya lisima maningano ni tumbunugo waye: makhalelo ni makhalelo uye a gu khala ni gevbini gasi gu tadzisa makungu yaye. Khu giyeyedzo, ga Mosi ni vaIsrayeli, Jehovha a di khala mutshudzisi wavo, mulamuli, muningi — ni simbe. Uye mune Jehovha a gu hatha gu khala ni gevbini gi vbwetegago gasi gu tadzisa makungo ya vathu vaye. Ambari olu lina laye nyo khugege li gu ni tshamuselo wowo, lina lolo kha li thuli basi esi Nungungulu a hathago gu khala. So pata gambe mawonelo nya gu pwani Nungungulu a ngu ‘gira’ gu sivangwa saye si khala ni gevbini gi vbwetegago gasi gu tadzisa makungo yaye.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Ekisodha 2:10) Na gi dandride gyanana, nyamayi a di gi dzega aya gi ningela ga nyamahegyane wa Faro, a nga gi hakhago kha nga gyanana gyaye furi. Uye a di rana gyanana khuye khu Mosi, kholu a di khuye: “Nyi gi duside khu matini.”
g04 8/4 paj. 6, ndri. 5
Mosi — mwama mwendro i karingani
Ina khandri wupumbu gu khodwa gu khethu gyanana nya nyamayi gya pfhumu (princesa) ya egipito gi di dzina gu dzega gyanana gile gi gi sayisa? Ahihi, kholu wukhongeli wa egipito wu di gu hevbudza khuwo gu gira mithumo nya wuwadi gu diri ndziya nya gu u beya ndzadzini. Maningano ni gu dzega gyanana gya mumbe muthu gi khala khatshi gyanana gyago nya gu gi velege, arqueóloga Joyce Tyldesley wari khuye: “Vanyamayi va Egipito va giride gu si manegi guhambana ga mwama ni nyamayi. Avo va diri ni dzi fanelo nyo fane vba gu lamudwatunu, avba nya dzithomba, khu kharato guya khu gihevbudzo nigu . . . vanyamayi va diri ni fanelo navo nya gu dzege sanana si gira khatshi tshawe nyo si velege mwendro gu adotari.” Lidangaliya la gale li ganeyago khu gu dzumeya muthu nyo khaguri kha nga givbango gya ndrangani gwago, a gu Papiro de adoção, lo ganeya khu nyamayi moyo nya mugipiti a dzegago dzigumbi dzaye dzi khala sivbango sa ndrangani gwaye. Maningano ni gu vbweta mamayi wa Mosi gasi gu mu mamisa The Anchor Bible Dictionary (Dicionário Bíblico Anchor) ya ri khiyo: “Esi si giridwego gasi gu mamayi nya lisine wa Mosi a mu mamisa . . . si ngu fana nesi si nga ba si girwa tigoni ga Mesopotâmia gasi gu adotar mwendro gu dzega gyanana gya mumbe muthu gi gira khatshi khyago u nga gi velega.”
(Ekisodha 3:1) Mosi a di gu havisa dzinvuta dza sade waye Jetro, muphasi nya mhamba wa Medhiyani. Tshigu mwedo a di ghula dzinvuta a guya hwindzo ngudzu, mugiwulani kala a vboha gigomoni ga Horebhi; gigomo gya Nungungulu.
w04 15/3 paj. 24, ndri. 4
Dzithomba dza omu nya libhuku la Ekisodha
3:1 — Jetro a diri muphasi nya mhamba nya makhalelo muni? Dziteponi dza va Abrahama, hungo nya ndranga a di gu thuma khanga muphasi nya mhamba ga vandrangani gwaye. Jetro so wonega khatshi a diri muthangeyi nya lifumbu la vaMedhiyani. Kha nga olu vaMedhiyani va nga ba vari situgulwana sa Abrahama si dugeyago khavba ga Ketura, adzina si di guti gilogyo maningano ni wukhozeyi wa Jehovha. — Genesi 25:1, 2.
29 NYA JUNHO–5 NYA JULHO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | EKISODHA 4–5
“Eni nyi na bani nyiri kanani gwago”
(Ekisodha 4:10) Khavbo avbo, Mosi a di embela PFHUMU Nungungulu, khuye: “U na nyi divalela, Pfhumu yangu, eni khandri nyi muthu nya gukodze gu ganela, kholu gukhugela gale ni gale, eni nyi muthu nya gilimiti ni gukangamela gu ganela.”
(Ekisodha 4:13) Aholu Mosi a di hakha, khuye: “Nyi divalele, Pfhumu yangu, rumela mumbe u na mu manago guvbindra eni.”
w10 15/10 dzipaji. 13-14
Jehovha a gu yi wona kharini divalelo?
“Kha nyi na si kodza.” Adzina u nga dzipwa nuri mwalo makodzelo nya gu khale muhuweleyi nya mahungu nya mufumo. Simbe sithumi nyo gutumbege sa Jehovha sa dziteponi nya gu lowe nya Bhibhiliya si di gu pimisa khiso si mwalo makodzelo nya gu gire mithumo si nga rumwago khu Jehovha gu yi gira. Wona giyeyedzo gya Mosi. Tepo a nga rumwa khu Jehovha, uye a di khuye: “U na nyi divalela, Pfhumu yangu, eni khandri nyi muthu nya gukodze gu ganela, kholu gukhugela gale ni gale, eni nyi muthu nya gilimiti ni gukangamela gu ganela.” Ambari olu Jehovha a nga mu tumbisa gu mu phasa, Mosi a di khuye: “Nyi divalele, Pfhumu yangu, rumela mumbe u na mu manago guvbindra eni.” (Ekiso. 4:10-13) Jehovha a si wone kharini?
(Ekisodha 4:11, 12) PFHUMU Nungungulu a di mu hakha, khuye: “Gasi khu mani a nga ningago muthu likana. Mwendro khu mani a nga gira gidudu mwendro givbwiri oyu nya guwone mwendro oyu nya gikhumu? Ina khandri Eni PFHUMU Nungungulu, gani? 12 Khu guralo, indra olu, Eni nyi na bani nyiri kanani gwago, nyi na gu hevbudza iso u yelago gu ganela.”
w14 15/4 paj. 9, dzindri. 5-6
U ngu “wona uye a si wonegigo”?
Mosi na nga si bweleyi Egipito, Nungungulu a mu hevbudzide litshina nya nayo nya lisima ngudzu, eli la limwedo li lovidwego khu Mosi khu gu gimbiya nya tepo omu ga libhuku la Joba: ‘Guthava Pfhumu Nungungulu khigyo gibuga nya guti.’ (Joba 28:28) Gasi gu phasa Mosi gu a gira silo khu guti, Jehovha a di vega guhambana gu gu romo ga vathu ni Nungungulu nya tshivba yatshavbo. Uye a di wudzisa khuye: “Gasi khu mani a nga ningago muthu likana. Mwendro khu mani a nga gira gidudu mwendro givbwiri oyu nya guwone mwendro oyu nya gikhumu? Ina khandri Eni PFHUMU Nungungulu, gani?” — (Ekiso. 4:11).
Ginani hi nga gi hevbulago? Mosi kha nga ba a yede gu manega ni hwanga. Kholu a di rumwa khu Jehovha, oyu a nga hadzi mu ninga ni gevbini gasi gu vbohisa mahungu ya Nungungulu ga Faro. Vbavbandze nya isoso, Faro a di siri wa gilo wa gu mu fananisa ni Nungungulu. Kholu, eyi khandri gu diri tepo nyo pheye eyi sithumi sa Nungungulu si nga ba si vega womi waso mhangoni vbavbatshi nya mufumo wa Egipito. Mosi adzina dundrugede khedzi Jehovha a nga vhikeya khidzo Abrahama, Josefa ni uye Mosi ndrani nya mufumo wa vafaro va gale. (Gen. 12:17-19; 41:14, 39-41; Ekiso. 1:22–2:10) Khu gukhodwa a nga ba ari nago khu Jehovha, “wule a si wonegigo”, Mosi a di dzi nogisa a hongola ga Faro a ya ganeya yatshavbo magana aya Jehovha a nga ba a mu rumide.
(Ekisodha 4:14, 15) Khavbo avbo, PFHUMU Nungungulu, a di goroga khu Mosi, a mu embela, khuye: “Ina mwalo Aroni mulevhi a gu ndriyago, gani? Eni nyi ngu dziti nya gukheni a ngu ganela gwadi. Wona gukhuwe a na duga a gu khinga, avbo a na gu wonago a na nengela monyoni gwaye. 15 Uwe u na ganela, u vega magana kanani gwaye. Eni nyi na bani nyiri kanani gwago ni gwaye, nyi na mi hevbudza iso mu fanelago gu gira.
w10 15/10 paj. 14
Jehovha a gu yi wona kharini divalelo?
Jehovha kha nga dzumeleya Mosi gu a si khataleyi thumo a nga ba a mu ningide. Ambari ulolo, Jehovha a rumide Aroni gasi a mu phasa gu gira thumo wule. (Ekiso. 4:14-17) Gu diga isoso, ga myaga yi nga landreya, Jehovha a di phasa Mosi khu gu mu ninga esi a ngaba a si vbweta gasi gu gira mithumo a nga ba a mu ningide. Muhuno, u nga tumba gu khuwe Jehovha a nga thumisa vandriyathu nyo vidzwe gwadi gasi gu gu phasa gu gira thumo wago. Vbavbandze nya isoso, lito la Nungungulu li ngu hi tumbisa khilo Jehovha a na hi ninga makodzelo nya gu gire thumo a nga hi ruma gu wu gira. — 2 Kor. 3:5; wona kwadru “Myaga nyo tsakise ngudzu womini wangu.”
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Ekisodha 4:24-26) Mosi nari vbakari nya ndzila, lizumbotunu, PFHUMU Nungungulu a di mu tela a vbweta gu mu songa. 25 Khavbo avbo, Zipora, a di dzega giwindri nya guvbire, a gu pila sutu gyanana gyaye, a gu kuha khuwo mawundru ya Mosi, a ganela khuye: “Avbo gwangu, uwe u mwama nya novba.” 26 Khu guralo, PFHUMU Nungungulu, a di mu diga. Khu vbale, Zipora a di mu embela, khuye: “U mwama nya novba,” khu kotani nya wugwera.
w04 15/3 paj. 28, ndri. 4
Siwudziso sa valeri
Malito ya Zipora nyo khayo “uwe u mwama nya novba” kha ma olovelega. Isoso so yeyedza ginani khuye? Khu gu gira esi si vbwetegago maningano ni gi dzumeledzwano nya gu hane wugwera, Zipora a di gu wuti pwanano a nga ba a giride ni Jehovha. Gidzumeledzwano nya Nayo gi giridwego khu vaIsrayeli khu gu gimbiya nya tepo, gi yeyedzide gu khigyo, avba nya gidzumeledzwano nya wugadzi, Jehovha a nga wonwa kha nga mwama, nigu ga gimbe gipandre kha nga mwangadzi. (Jeremiya 31:32) Khu kharato tepo Zipora a nga rana Jehovha (khu gu thumisa ngilozi yaye yi mu emeyago) khuye “mwama nya novba,” a di gu yeyedza gu dzinogisa gwaye avba nya gidzumeledzwano gile. Si di gira khatshi a gu dzumeya giemo gya mwangadzi avba nya gidzumeledzwano nya guhane wugwera, a dzega Jehovha Nungungulu kha nga mwama waye. Ni ga gyevbini giemo, khu kotani nya gu dziemiseya gwaye gu engisa milayo ya Nungungulu, womi wa gyanana gyaye wu diri mwalo mhangoni.
(Ekisodha 5:2) Faro a diva hakha, khuye: “Khu mani PFHUMU Nungungulu nya gukala nyi yingeIa esi a ganelago, nyi diga va na Israyeli va duga? Eni kha nyi muti PFHUMU Nungungulu, gima kha nyi na diga va na Israyeli va hongola danga.”
it-2 dzipaji. 500-501, ndri. 5
Jehovha
“Guti” kha si thuli gwadigwadi guti silo nyo khaguri khu gilo gyogyo mwendro khu muthu nyo khaguri. Mwama nya gipumbu Nabhali a di gu liti lina la Dhavhidhe, ambari ulolo wudziside khuye: “Gasi khuye mani Dhavhidhe?” na gu vbweta gu wudzisa khuye: “Lisima muni uye a gu nalo?” (1Sa 25:9-11; fananisa ni 2Sa 8:13.) Khu kharato Faro nuye a di wudzisa Mosi khuye: “Khu mani PFHUMU Nungungulu nya gukala nyi yingeIa esi a ganelago, nyi diga va na Israyeli va duga? Eni kha nyi muti PFHUMU Nungungulu, gima kha nyi na diga va na Israyeli va hongola danga.” (Eks 5:1, 2) Isoso so yeyedza gu khiso Faro a di si muti Jehovha kha nga Nungungulu nya lisine, mwendro kha nga muthu a gu ni wufumo nyo khaguri vbavbatshi nya pfhumu ya egipito ni mithumo yayo, mwendro kha nga muthu a gu ni tshivba nyo khaguri gasi gu gira gu gola Gwaye, kha nga si ganedwego khu Mosi ni Aroni. Ganiolu, olu Faro ni Egipito watshavbo, gumogo ni vaIsrayeli, va di hadzi guti tshamuselo nya lina leli, oyu li mu emeyago. Kha nga olu Jehovha a yeyedzidego Mosi, esi si di hadzi girega khu gu Nungungulu a tadzisa makungu yaye maningano ni vaIsrayeli, nya gu va tshudzise a va ninga litigo nya gintumbiso, a tadzisa kharato gidzumeledzwano a giridego ni vakokwe vawe. Khu kharato Nungungulu a di khuye: “mu na dzitini nya gukhenu eni kheni [Jehovha, NM] Nungungulu wanu.” — Eks 6:4-8; wona TODO-PODEROSO.