Zyakachitika Mubuumi
Lukono Lwamubukombi Lwakandigwasya Kuti Ndizwidilile
BUMWI busiku kandili aawumwi mukwesu, twakali kunkomwe yaMulonga Niger. Mulonga ooyu ulaabusasa bulampa makkilomita aasika ku1.6 alubo maanzi aakali kweenda changuzu. Kuchiindi eecho, muNigeria nkondo yakali kupya alubo, kuzubuka mulonga ooyu kwakali kuyoosya. Pesi twakeelede kuchita oobo kutali kamwi. Zyakeenda biyeni kuti ndibe muchiimo eecho? Amuleke ndimupandulwide.
Mu1913 ndeende, John Mills, wakabbabbatizigwa kuNew York City kali aaminyaka iili 25. Mukwesu Russell nguwe wakapa nkani yakubbabbatizigwa. Kuzwa waawo, Ndeende wakayinka kuTrinidad ooko nkwaakaakukwatana aConstance Farmer, wakali Sikwiiya Bbayibbele musungu. Ndeende wakali kugwasilizya mweenzinyina wakali kutegwa William R. Brown, kutondeezya bantu chisobano chitegwa “Photo-Drama of Creation.” Bakachita oobo kusikila mpuli yabaBrown nibakakumbilwa kuti bakabelekele kuWest Africa mu1923. Ndeende aBaama, boonse bakali aabulangilizi bwakuyoopona kujulu, bakiinkilila kunembo kababelekela kuTrinidad.
BAZYALI BAKALI KUTUYANDA
Twakazyedwe katuli 9, mupati bakamuuzika zina lyaRutherford, wakali mweendelezi waWatch Tower Bible and Tract Society muchiindi eecho. Ime ndakazyalwa muDecember 30, 1922 mpawo bakanduuzika zina lyaClayton J. Woodworth, wakali kugwasilizya kulembwa kwa-The Golden Age (lino yaambwa kuti Amubuke!). Bazyali besu bakatuyiisya chikolo pesi bakali kutusungwaazya kuti tulibikkile zipeekezyo zyamubukombi. Baama bakali kwaapandulula kabotu Magwalo kuti muntu amvwisisisye. Ndeende wakali kutubuzya twaano twamuBbayibbele kanyanyaasya mubili kuti tumvwisisisye.
Kubeleka changuzu nkubakachita kwakazyala michelo mibotu. Mumpuli yesu balombe tuli 5, batatu twakanjila chikolo chaGiliyadi. Bachizi besu bali 3, bakapayona kwaminyaka myiingi kuTrinidad akuTobago. Akaambo kakuti bazyali besu bakatuyiisya kabotu akuti bakaba zikozyano zibotu kulindiswe, bakatubikka “mung’anda ya-Jehova.” Kutusungwaazya kwabo kwakatugwasya kuti tukkale katusyuuka ‘mumabuwa aaLeza wesu.’—Int. 92:13.
Amuunzi wesu mpaakali kuchitilwa zintu zyabukombi. Mapayona bakali kusikila aali ndiswe alubo bakali kwaambuula atala aMukwesu George Young, wakuCanada mumishinali wakaswayide kuTrinidad. Bazyali bangu bakali kwaamba zintu zibotu atala ampuli yaBrown, yakali kuWest Africa muchiindi eecho. Eezi zyakapa kuti ndisaangune kukambawuka kandili aaminyaka iili 10.
MBUTWAKALI KUBELEKA CHIINDI
Mamagazini eesu akali kuyoosya nkaambo akali kuyubununa bukombi bwakubeja, basimabbizinesi bayandisya mali azintu zibi zyakali kuchitwa abazyapolitikisi. Mpawo bapati bazikombelo bakasungwaazya mweendelezi wamuTrinidad kuti akasye kubelesegwa kwamabbuku oonse aaWatch Tower. Twakaasisa pesi twakaabelesya kusika naakamana. Twakali kukambawuka katuzweete zikwankwani alubo twakali kupa bantu tupepa kumwi katumacha naakuti katutantide nchinga. Kabunga kakuTunapuna kakali amoota yakali aamasipikka, mpawo twakakambawuka kumasena aali kule kuTrinidad. Eezi zyakali kutunoneezya loko! Milimu eeyi yakandigwasya kuti ndibbabbatizigwe nindakaba aaminyaka iili 16.
Kabunga kakuTunapuna amoota yakali aamasipikka
Mbundakakomezegwa kwakapa kuti ndiyande kuba mumishinali. Chiyandisyo eechi ndakachili aacho nikuba nindakayinka kuAruba mu1944 akuyoobelekaamwi aMukwesu Edmund W. Cummings. Twakabotelwa nikwakasika bantu bali 10 kuChiyubulusyo mu1945. Mumunyaka wakatobela, kwakaba mbungano yakusaanguna mukasuwa aaka.
Kandili aaOris, ndakatalika kubotelwa abuumi bupya
Kuzwa waawo, ndakakambawukila Oris Williams kanditalibambilide ngundakali kubelekaawe. Oris wakali kundikazya akaambo kanjiisyo nzyaakali kusyoma. Naakayiya Bbayibbele, wakamvwisisisya nzilyaamba Jwi lyaLeza mpawo wakabbabbatizigwa muJanuary 5, 1947. Mukuya kwachiindi, twakayandana mpawo twakazookwatana. Oris wakatalika kupayona muNovember 1950. Kandili aaOris, ndakabotelwa abuumi bupya.
MULIMU UUBOTEZYA KUNIGERIA
Mu1955, twakatambwa kuti tukanjile chikolo chaGiliyadi. Nitwakali kulibambila kuyoonjila chikolo eechi, twakaleka kubeleka, twakawuzya zintu nzitwakalaazyo mpawo twakalonga kuAruba. MuJuly 29, 1956, twakagilajuweta katuli kkilasi yachi27 kuGiliyadi mpawo twakaakubelekela kuNigeria.
Katuli aampuli yakuBbeteli kuLagos, Nigeria, 1957
Kalikuyeeya zyachiindi, Oris wakati: “Muuya waJehova upa muntu kuti apone kweendelana azyiimo zyakuba mumishinali. Ime teendakali kukuyanda pe kuba mumishinali. Ndakali kuyanda kuba aamuunzi abana. Ndakachincha maboneno nindakabona kuti makani mabotu ayelede kukambawukwa chakufwambaana. Nitwakagilajuweta, ndakali ndakuyanda kuba mumishinali. Nitwakali kutanta bwaato butegwa Queen Mary, Mukwesu Worth Thornton wakali kubelekela muwofesi yaMukwesu Knorr wakati, ‘Bon voyage!’ (chaamba kuti ‘Mweende kabotu’). Wakati tuyoobelekela kuBbeteli. Ndakati, ‘Tazichiti pe.’ Pesi ndakachincha maboneno, ndakakuyanda kuBbeteli kandibeleka milimu iisiyene. Ndakali kuyandisya kutambula beenzu. Ndilabayanda bantu alubo mulimu ooyu wakapa kuti ndizibane abakombima bakuNigeria. Biingi bakali kuza kabali aalusuko, kabakatede, kabali aanyota anzala. Kwakali kundinoneezya kubapa chakulya chuuba akuti balyookezye. Milimu eeyi ilamubotezya Jehova alubo yakali kupa kuti ndibotelwe.” Milimu eeyi yakapa kuti tuzwidilile.
Nitwakali kulyaamwi katuli mpuli kuTrinidad mu1961, Mukwesu Brown wakaambuula atala akuAfrica. Mpawo ndakaamba mbuwakali kuzwidilila mulimu kuNigeria. Mukwesu Brown wakandikumbata akubuzya Ndeende kati: “Johnny, tunakusika pe kuAfrica pesi Woodworth wakakusika!” Mpawo ndeende wakati: “Yinkilila kunembo mwanaangu Worth! Utaleki pe!” Kugwasigwa aabantu bakasimide mubukombi, kwakapa kuti ndizwidilile mumulimu wakukambawuka.
William “Bible” Brown amukayintu wakwe, Antonia bakatusungwaazya loko
Mu1962, ndakajana chilongezyo chimbi chakunjila chikolo chaGiliyadi chakkilasi yachi37, chamyeezi iili 10. Mukwesu Wilfred Gooch wakali mulangizi wamutabi wakuNigeria, wakanjila kkilasi yachi38 alubo wakazoobelekela kuEngland. Mpawo, ndakaba mulangizi wamutabi wakuNigeria. Ndakayiya kuMukwesu Brown kwiinda mukweenda misinzo milamfu kuti ndibazibe kabotu bakombima bakuNigeria akuti ndibatondeezye luyando. Nikuba kuti teebakali aazintu zyiingi zyakumubili pesi kukkutisikana kwabo kutondeezya kuti, kubotelwa mubuumi takuzwi kumali naakuti kuzintu muntu nzyalaazyo. Zyakali kutusungwaazya kubona mbubakali kuzwaata chabulemu kumiswaangano nikuba kuti bakali muzyiimo ziyumu. Kumiswaangano yaBbooma, biingi bakali kutanta maloli ama-bolekajasa (mabbaasi aajulikide mumbali aapangilwa muchisi chabo). Chiindi chiingi, mabbaasi aaya akalembedwe makani aanoneezya. Amwi ngakuti: “Dosi limwi lyamaanzi, lipanga lwizi.”
Makani aaya ngachoonzyo! Zintu zichitwa aamuntu umwi awumwi zilagwasya. Twakagwasilizya mumulimu wakali kuchitwa kuNigeria. Kusika mu1974, Nigeria yakaba yakusaanguna kuba aabasikupupulula basika ku100 000, katutaswaanizyi aUnited States. Mulimu wakali kuzwidilila!
Bantu nibakali kuza mukasimpe, muNigeria kwakaba Nkondo Yachisi mu1967 kusika mu-1970. Kwamyeezi, bakombima bakali kuBiafran mutala aaMulonga waNiger, teebakachili kukonzya pe kwaambuuzyania abakumutabi. Mbuuli mbundaamba kumatalikilo, twakawuzubuka kwaziindi zyiingi mulonga ooyu katubatolela chakulya chamubukombi. Kwiinda mukukomba akusyoma Jehova, twakazwidilila.
Ndichiziyeeyede nyendo ziyoosya nzitwakali kweenda katuzubuka mulonga waNiger, katubikka buumi bwesu mumapenzi kumasoja, kumalwazi akuli zimwi ziyoosya. Kwakali kuyoosya loko kweendela kubusena kwakali basikupapila kwiinda kwakali masoja. Chimwi chiindi, ndakazubuka mulonga waNiger kuulikweenda changuzu kandibelesya bwaato bwansoke, kandizwa kuAsaba kandiya kuOnitsha alubo ndakaya kuyoosungwaazya balangizi kuEnugu. Alubo ndakaya kuAba kuyoosungwaazya baalu, ooko bantu nkubakatali kuzumizigwa kulayita malayiti kuti basikupapila batababoni. KuPort Harcourt, twakamaninsya muswaangano ankombyo masoja nibakasika kwakali kujanika basikupapila bakali aanze aadolopo.
Miswaangano eeyo yakali kuyandikana nkaambo twakali kugwasya bakombima kuti babone kuti Jehova ulabayanda, ulaandaba ambabo. Twakabagwasya kuti batabi banyika akuti bajatane. Bakwesu bakuNigeria bakalisimya. Luyando ndubakalaalo kubakombinyina lwakali lupati kwiinda kuzondana akaambo kamisyobo alubo bakakkala kabajisini. Chakali chilongezyo kubaamwi ambabo muchiindi eecho.
Mu1969, Mukwesu Milton G. Henschel, wakali sichuuno waMuswaangano Wazisi Zyoonse wakali aamutwe uuti, “Peace on Earth” (Luumuno Aanyika) kuYankee Stadium, New York alubo ndakayiya zyiingi nindakali kumugwasilizya. Muswaangano ooyu wakasikide aachiindi cheelede nkaambo mu1970, twakaba aaMuswaangano Wazisi Zyoonse wakali aamutwe uuti “Men of Goodwill” (Bantu Bachita Zibotu) kuLagos, Nigeria. Jehova wakatugwasya kuti uzwidilile nkaambo niyakachili kumana nkondo. Muswaangano ooyu wakali kugambya nkaambo wakali mumilaka iili 17, kwakali bantu bali 121 128. Mukwesu Knorr aMukwesu Henschel abamwi bakuUnited States akuEngland, bakalibonena kubbabbatizigwa kwabasikwiiya bapya bali 3 775! Kugwasilizya kubamba muswaangano ooyu, kwakapede kuti ndijatikane loko. Basikupupulula bakali kuvula zitaambiki!
Muswaangano Wazisi Zyoonse wakali aamutwe uuti, “Men of Goodwill” wakali aabantu bali 121 128 wakali mumilaka iili 17 kuswaanizya achi-Ibo
Muminyaka yiinda ku30 kandili kuNigeria, zimwi ziindi ndakali kuba achilongezyo chakuba mulangizi weendeenda akuba mulangizi uuswaya mitabi kuWest Africa. Mamishinali bakali kubotelwa nibakali kubona kuti umwi awumwi wa-bo ulayandwa akusungwaazigwa! Chakali chilongezyo chipati kubasimya akubagwasya. Mulimu ooyu wakandigwasya kubona kuti, kuba aandaba abantu kulayandikana kuti bayinkilile kunembo kabakomba Jehova, akuti mbunga yakwe ikkale kiisimide akuti kiijisini.
Jehova wakatugwasya kulwana mapenzi ngitwakali kuswaana akeetwa aankondo amalwazi. Twakalibonena Jehova mbaakali kutulongezya. Mukayintu wangu wakati:
“Chimwi chiindi, twakali kuchiswa malangazuba. Chimwi chiindi, mulumaangu naakachisidwe loko, wakalibona kali muchibbadela kuLagos. Bakandibuzya kuti amwi ulafwa pesi taakafwa pe! Naakasima, wakabuzya nesi wakali kumulanga atala aBwaami bwaLeza. Nikwakiinda chiindi, twakaswaya nesi, Mr. Nwambiwe wakali aachiyandisyo chakwiiya Bbayibbele. Wakazumina kwiiya mpawo wakazooba mwaalu kuAba. Andime ndakagwasya bantu biingi, kuswaanizya amaMuslim bakasimide mubukombi bwabo pesi bakazooba bakombi baJehova basungu. Kwakatunoneezya kuziba bakwesu bakuNigeria, maponeno aabo amulaka wabo.”
Alubo twakayiya kuti: Kuti tuzwidilile kubelekela kuchisi kutali kulindiswe, twakeelede kwiiya kuyanda bakombima nikuba kuti bakali aamaponeno aasiyene andiswe.
MILIMU MIPYA
Nitwakazwa aaBbeteli yakuNigeria, mu1987 twakajana mulimu mupya wakuba mamishinali kukasuwa kabotu loko kakuSt. Lucia, kali kuCa-ribbean. Mulimu ooyu wakali kunoneezya loko pesi wakali aabumwi buyumu-yumu. Kusiyana amuAfrica, mwaalumi nkwaakali kukwata banakazi biingi pesi kuSt. Lucia, mwaalumi amwanakazi balakonzya kukkala kabakwetene zitali mumulawu. Manguzu aaJwi lyaLeza, akagwasya bantu mbitwakali kwiiyaabo Bbayibbele kuti bachinche.
Ndakali kumuyanda loko Oris kwaminyaka iili 68 njitwakalaamwi
Akaambo kakuchembaala, mu2005, bamuKabunga Keendelezya bakatubuzya kuti tuye kumawofesi mapati kuBrooklyn, New York, U.S.A. Chiindi choonse, ndilamulumba Jehova akaambo kakundipa Oris mukayintu uuli kabotu. Oris wakazundwa aasinkondoma lufu mu2015, ambulisunu lufu lwakwe luchindichisa. Oris wakali mugwasilizi uuli kabotu, kali aaluyando. Ndakali kumuyanda loko muminyaka iili 68 njitwakabaamwi. Twakayiya kuti chipa kubotelwa mulukwatano amumbungano, nkulemeka busilutwe, kulekelela amoyo woonse, kulibombya akuba amichelo yamuuya uusalala.
Chiindi nitwakali kumana manguzu, twakali kukumbila kuli Jehova kuti atugwasye kuti twiinkilile kunembo katumukomba. Nitwakali kululamikwa, zintu zyakali kweenda kabotu chiindi choonse alubo kuchili zibotu kunembo!—Is. 60:17; 2 Kor. 13:11.
KuTrinidad akuTobago, Jehova wakawulongezya mulimu ngubakachita bazyali bangu abamwi, nkaambo bantu bali 9 892 bakaba Bakamboni. KuAruba, bantu biingi bakabeleka changuzu kuti basimye mbungano yakusaanguna mundakabede. Kukasuwa aaka, lino kuli mbungano zili 14 zisimide. KuNigeria basikupupulula balikuvula zyakuti lino bali 381 398. Kukasuwa kaSt. Lucia, kuli basikupupulula bali 783 balikusumpula Bwaami bwaJehova.
Lino ndili aaminyaka iili kuma90. Intembauzyo 92:14 yaamba aabo basimpidwe mung’anda yaJehova kuti: “Banoocizyala micelo amubucembele bwabo, banooneneya akufwefwema.” Ndilabotelwa kuti mubuumi bwangu ndakasala kubelekela Jehova. Kukomenena mumpuli yakasimide mubukombi, kwakapa kuti ndibelekele Jehova amoyo woonse. Muluyando lwakwe lutamani, Jehova wakapa ‘ndisyuuke mulubuwa lwaLeza wangu.’—Int. 92:13.