LAYIBBULALI IJANIKA A-INTANETI yaWatchtower
LAYIBBULALI IJANIKA A-INTANETI
yaWatchtower
Chitonga (Zimbabwe)
  • BBAYIBBELE
  • MABBUKU
  • MISWAANGANO
  • g23 No. 1 map. 6-8
  • Lwizi

Vidiyo njulikuyanda tiijaniki pe

Utulekelele, kulizyachitika vidiyo niyalikuyanda kujula

  • Lwizi
  • Amubuke!—2023
  • Tutwe tuniini
  • Makani Ayendelana
  • Zipambanisya Lwizi
  • Nyika Yakalengelwa Kuti Ikkale Kayiliwo
  • Nzibalikweezya Kuchita Bantu
  • Bbayibbili Litupa Bulangilizi
  • Zili Mukati
    Amubuke!—2023
  • Zili Mumagazini Eeyi ya-Amubuke!
    Amubuke!—2023
  • Intalisyo
    Amubuke!—2023
Amubuke!—2023
g23 No. 1 map. 6-8
Muntu uudubwa mulwizi kabelesya minchina uzyungulukidwe aabaswi babotu, zyuuka zyamumaanzi amasokwe aamulwizi.

Georgette Douwma/​Stone via Getty Images

IZOONYONYOONWA NA NYIKA?

LWIZI

MULWIZI, tujana zimwi zintu zipanga misamu yabusilisi achakulya. Mulwizi mumo muzwa moya mwiingi ngutuyoya uutegwa oxygen alubo lwizi lubweza moya ngutuyoyela aanze uujaya uutegwa carbon dioxide abusi bugwisigwa aamakkampani aapanga zintu. Kuyungizya aali zeezi, lwizi lupa kuti bwiime bwakunze bukkale kabuli aakati-aakati.

Zipambanisya Lwizi

Kuchincha kwabwiime bwakunze kupambanisya tuuka twamumaanzi, mashellfish azimwi zikkala mumaanzi. Basayensi bayeeyela kuti eezi zilakonzya kupa kuti tuuka tupa kuti zimwi zintu zipone mulwizi tulakonzya kufwa muminyaka iitobela iili 30.

Basyaabusongo bayeeyela kuti bayuni biingi balya chakulya chamulwizi, bakalya mapepa aataboli. Alubo kuyeeyelwa kuti mapepa aayo akajaya mamiliyoni miingi aabanyama bakkala mumaanzi munyaka amunyaka.

Umwi wakabunga ka-UN uutegwa António Guterres mu2022 wakaamba kuti, “Lwizi twalulekelezya alubo mazubaano tulikuswaana mapenzi aayetwa akaambo kakuti lwizi taluli kujatwa kabotu pe.”

Nyika Yakalengelwa Kuti Ikkale Kayiliwo

Lwizi azintu zipona zili mukati zyakapangwa munzila yakuti kazilisalazya akuti zipone kabotu kuti teezyapambanisigwa aazintu zichitwa aabantu. Bbuku litegwa Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation lyakaamba kuti, “Kuti bantu teebapambanisya lwizi, lwizi azili mulwizi zilakonzya kulisalazya akuliponia.” Bona zimwi zikozyano zitobela.

  • Tuuka tuniini loko tutegwa phytoplankton tubweza moya ngutuyoyela aanze akuubamba. Tuuka ooto, tubweza moya ngutuyoyela aanze mwiingi loko weelene aamoya uubwezegwa aaminsamu, masokwe ayimwi minsamu iili aanyika.

  • Tuuka tuniini loko tutaboneki aameso tulya chikumba azifuwa zyabaswi bafwide nkaambo zintu eezyo zisofwaazya maanzi. Kuzwa waawo, tuuka ooto nga twazooligwa aazimwi zilenge zikkala mumaanzi. Makani aakapupululwa aawebbusayiti yaSmithsonian Institution Ocean aamba kuti, “Mabambe aaya apa kuti lwizi lukkale kalusalala.”

  • Nzila njibagayaayo chakulya, bamwi baswi bapa kuti asidi iili mumaanzi icheye nkaambo ipambanisya tuuka twamumaanzi, amashellfish azimwi zilenge zyamumaanzi.

    WALIZI NA?

    Masokwe Aamulwizi Azintu Zipona Mulwizi

    Chifanikisyo chitondeezya mayuwe kali kusika kumbali aalwizi. Aansi aalwizi, masokwe aamulwizi azilenge zyamumaanzi zilikuboneka. Chiindi mayuwe nalikuuma aankomwe, masokwe aamulwizi alikupa kuti mayuwe atawumisyi pe alubo alikugwisya doti mumaanzi. Baswi azimwi zilenge zyamumaanzi zilikubotelwa mumasokwe. Maanzi aalikusika kunkomwe yalwizi nga abota alubo mayuwe nga acheya.

    Masokwe aamulwizi agwasya kuti museele utakukulwi pe. Masokwe aaya apa kuti tuuka tuli mumaanzi tupone kabotu alubo agwasya kuti mayuwe atawumi aanguzu kunkomwe kuchitila kuti museele uuli kumbali aalwizi utakukulwi.

Nzibalikweezya Kuchita Bantu

Chifanikisyo: 1. Mwaalumi nali mukkichini ulikugwisya zintu nzyaawula mukabbeke nkakonzya kubelesya lubo. 2. Mwanakazi ulikutila maanzi muchigubbu nchakonzya kubelesya kwaziindi zyiingi.

Kuti twabelesya zikwama atugubbu twamaanzi nzitukonzya kwiindulula kubelesya zilakonzya kugwasya kuti mulwizi kutajaniki mapepa aatafwambaani kubola

Kuti doti teelyanjila mulwizi nga taakwe kaambo kakuti lwizi lusalazigwe. Basyaabusongo basungwaazya bantu kuti babelesye zikwama azigubbu nzibakonzya kwiindulula kubelesya kwiinda kuti babelesye mapepa aataboli mpawo baasowe.

Pesi nzyiingi zyeelede kuchitwa. Lino-lino mumunyaka uumwi munyika zili 112, kamwi kabunga kakabwezelela doti lilema maKG aasika ku9 200 000 lyakayumbilwa kumbali aalwizi chiindi lwizi nilwakali kuyoobuyuminina. Nikuba oobo, doti lyakabwezelelwa ndiche loko kudoti lisowelwa mulwizi munyaka amunyaka.

BaNational Geographic bakaamba kuti: “Bantu batenta zintu mpawo bazisowela mulwizi. Zintu eezyo ngazyapa kuti banyama bamulwizi kubayumine kulusalazya mbuli mbubakalengelwa kuti kabachita.”

Bbayibbili Litupa Bulangilizi

“Nyika izwide zintu nzyookalenga. Ndoluya lwizi, eelo kaka ndulamfwu alimwi ndupati kapati! Mulindulo muli zilenge zyuumi zyeendeenda zitakonzyi kubalwa, ziniini alimwi azipati.”​—Intembauzyo 104:24, 25.

Mulengi wesu wakapanga lwizi munzila yakuti lulisalazye alulikke. Mbukunga Mulengi nguwe wakapanga lwizi azintu zyoonse zipona mulwizi, zilachita kuti tusyome kuti ulakonzya kubambulula zintu zyakapambanisigwa mulwizi. Langa chiiyo chitii, “Leza Usyomezya Kuti Nyika Tayizoonyonyoonwi Pe,” chili aapeji 15.

YIYA ZYIINGI

Muswi uutegwa Pilot whales ulikweenda mulwizi.

Blue Planet Archive/​Doug Perrine

Basayensi bakayiya kuzwa kuli chimwi chilenge chamumaanzi mbubakonzya kusalazya maato kabatabelesyi misamu iijaya. Bala chiiyo chitii, “Mbolulisalazya Lukanda lwa Zenimutende Uutegwa Pilot Whale” aajw.org.

    Mabbuku Ajanika MuChitonga (Zimbabwe) (2013-2025)
    Zwa
    Njila
    • Chitonga (Zimbabwe)
    • Share
    • Preferences
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njila
    Share