Sena Muli Basikusyoma naa Basikutyompwa?
“CAKALI ciindi cibotu kapati, cakali ciindi cibyaabi ncintanabwene, . . . cakali ciindi cakulangila lusumpuko, cakali ciindi cakutyompwa, kwiina cintu ncotwakabulide, kwiina cintu ncotwakajisi.” Aaya ngamajwi mataanzi aa Charles Dickens mubbuku lyakwe litali boteli litegwa A Tale of Two Cities ilyaamba kwiindana kwazintu mbokunga kwajatikizya kuyeeya kwesu, mbotulimvwa alimwi andangilo yazintu yesu.
Imadolopo obile aakali kwaambwa ngu London alimwi a Paris muciindi camapenzi aakaletwaa kucinca kwa Bweendelezi bwazintu mucisi ca France. Kubalelwa baku France ibakadyaaminidwe bamumwaanda wamyaka wa 18, ikwaambilizigwa kwanguzu nzyobapedwe bantu amulawo ikwakacitwa aciinga cakucinca oku masimpe kwakali “ciindi cakulangila.” Pele kuli baabo ibakali kweendelezya cisi kucinca kakutanaba, cakali “ciindi cakutyompwa,” calo icakazikucitya kuti bajaigwe akunyonyoonwa.
Sikusyoma naa sikutyompwa? Cakayeeme buyo kulubazu umwi aumwi nkwaakabede. Alimwi nkociciyeeme asunu.
Nciindi Cakulicenka
Sena muli basikusyoma? Sena mubona bubotu bwabuumi, lyoonse kulangila kuti zintu zilaba kabotu? Naa ndiza muli basikutyompwa lyoonse, kamuyeeya kuti zintu tazikooba buyo kabotu, zilabija?
Imyaka iili makumi aali cisambomwe yainda, imulembi wamabbuku aatwaano umwi waku Amelika wazina lya James Branch Cabell wakapandulula mubufwaafwi mizeezo yabusyaabusongo eyi yiindene, wakati: “Sikutyompwa takkomani azintu mbozibede; sikusyoma zintu uzibona kuti zili buyo kabotu.” Ikuti mulimvwa kuti ndangilo eyi inga tamukonzyi kwiisyoma, amulange-lange zintu zikkomanisya azityompya muzibeela zyotatwe buyo zyabukkale bwamunyika yamazubaano mbuli mbozyabandikwa aansaawa. Mpoona amuzinzibale muyeeye mbomulimvwa nywebo, mulibuzye kuti, ‘Sena ndili silusyomo naa sikutyompwa?’
Luumuno Lutamani: Kuli zyooko zyanyika zyongaye nzyomuzi ikuli mazwanga ampilingano? Imanyika mbuli Ireland, icisi cakali kwiitwa kuti Yugoslavia, ku Middle East, Burundi, Rwanda—ngaafwambaana kuyeeyegwa. Sena manyongwe aaya alimwi aambi alakonzeka kumanizigwa ikutegwa kube luumuno lutamani lwanyika yoonse mbwiizulwa? Sena nyika ilangilwa kuti iyabubaa luumuno?
Ikumana Bucete: Kabasyoma kuti zisi zyoonse zinoobelesya musyobo omwe buyo wamali kuzikusika mumwaka wa 1999, ibazisi zya European Union bajana mapenzi mapati aakudula kwazintu alimwi akukweleta kwamali kuzwa kubantu nkoikweleta mfwulumende. Muzisi zimbi, ibumpelenge buli mukucetaazya zisi zinji zyaku Amelika alimwi a Afulika, kwalo bantu nkobapenga kapati akaambo kakudula kwazintu alimwi nkobatamvwani akaambo kakwaandaana kwamisyobo. Sena kuli bulangizi bwakuti onoono kunoonyina bucete munyika yoonse mbwiizulwa?
Ikubulika Kwamilimo: Mukusala kwabaleli bamucisi kwamu 1997, izikombelo zyaku Britain zyoonse antoomwe zyakakulwaizya kuti zyoonse zipani izilwanina bulelo zyeelede kubikkila maanu kapati mukugwasya bantu boonse bakonzya kubeleka kujana milimo. Pele ikuti bantu ibatandila ku 30 pasenti yamweelwe wabantu munyika ibakonzya kubeleka kabatabeleki naa kabatabeleki milimo mibotu, sena inga kwalangilwa kumana kwapenzi lyakubula milimo—ikapati kubakubusi?
Ncintu cuuba-uba kaka ikutyompokelwa! Pele kuli twaambo tubotu ncotunga twaba basilusyomo, aboobo twamutamba kuti mulange-lange mbocikonzeka ikubaa lusyomo.
[Cifwanikiso icili apeeji 3]
Ikuzwangana Mumapolitikisi aaku France
[Kulumba]
Kuzwa mubbuku litegwa Pictorial History of the World