Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
MAY 7-13
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MARKO 7-8
“Amunyamune Cisamu Canu Cakupenzyezya Akuzumanana Kunditobela”
(Marko 8:34) Lino wakaita nkamu yabantu antoomwe abasikwiiya bakwe akubaambila kuti: “Ikuti umwi kayanda kunditobela, aliimye akunyamuna cisamu cakwe cakupenzyezya akuzumanana kunditobela.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mk. 8:34
aliimye: Naa “kulisungula kwaaba buumi kuli Jehova.” Eeci citondezya muntu mbwalyaabide kuliimya zintu zimwi naa kwaaba buumi bwakwe kuli Leza. Ibbala lya Chigiriki ilyakasandululwa aawa lilakonzya kwaambwa kuti “muntu weelede kulikasya kuzintu nzyayanda mwini,” lyalo ilyeelela nkaambo lilakonzya kubikkilizya kulikasya kuzintu nzyalombozya, makanze aakwe naa zintu zimwi zibotu. (2Kor. 5:14, 15) Bbala ndimunya eeli lya Chigiriki wakalibelesya Marko ciindi naakali kupandulula Petro mbwaakakaka Jesu.—Mk. 14:30, 31, 72.
w92 8/1 17 ¶14
Ino Mubalika Buti Mumuzundano Wabuumi?
Jesu wakaambila basikwiiya ibakabungene antoomwe abamwi kuti: “Ikuti umwi kayanda kunditobela, aliimye (naa, weelede ‘kulikasya’ kuzintu nzyayanda lwakwe,” Charles B. Williams) akunyamuna cisamu cakwe cakupenzyezya akuzumanana kunditobela.” (Marko 8:34) Ciindi notuzumina kutamba ooku, tweelede kulibambila ‘kuzumanana’ kucita oobo ikutali buyo akaambo kakuti kuli zintu zilibedelede izyeelede kutupa kuliimya, pele akaambo kakuti ikutasala camaano ciindi comwe buyo, kulakonzya kunyonganya zintu zibotu zyoonse nzyotwakacita kaindi, mane buya akunyonganya bulangizi bwesu bwakuyoopona kukabe kutamani. Kuyaambele kumuuya kanji-kanji kulacitika asyoonto-syoonto, pele kulakonzya kunyonganizyigwa mukaindi kasyoonto buyo ikuti naa tiitwazumanana kupakamana.
(Marko 8:35-37) Nkaambo kufwumbwa uuyanda kufwutula buumi bwakwe uyoobusweekelwa, pele kufwumbwa uusweekelwa buumi bwakwe akaambo kandime alimwi amakani mabotu uyoobufwutula. 36 Mubwini, nimpindu nzi njakonzya kujana muntu ikuti wavwuba nyika yoonse pele wasweekelwa buumi bwakwe? 37 Ncinzi mubwini muntu ncakonzya kupa kuti anunune buumi bwakwe?
Ino Ncinzi Ncomuyoopa Kutegwa Mukajane Buumi Butamani?
Muciindi ncimunya eeci, Jesu wakabuzya mibuzyo yobilo iipa kukkala ansi kuyeeya, ategwa: “Nimpindunzi njajana muntu anooli wavuba nyika yoonse nekubaboobo wasweekelwa buumi bwakwe?” alimwi awakuti, “Ncinzi muntu ncati nunuzye buumi bwakwe?” (Mk. 8:36, 37) Mubuzyo wakusaanguna ulakonzya kwiingulwa amuntu woonse. Kunyina cikonzya kumugwasya muntu pe ikuti wavwuba nyika yoonse kumane wafwa. Lubono ndubotu buyo kuti muntu kacipona. Mubuzyo wa Jesu wabili wakuti: “Ncinzi muntu ncati nunuzye buumi bwakwe?” ambweni wakaibalusya bantu bakali kumuswiilila kujatikizya majwi aakaambide Saatani iciindi naakali kupona Jobu aakuti: “Muntu uyakupa zyoonse kuti akabe abuumi bwakwe mwini.” (Job. 2:4) Kubantu batakombi Jehova, majwi aakaamba Saatani alakonzya kuba aamasimpe. Bantu banji balakonzya kucita cintu cili coonse, ikusotoka zyeelelo zyakulilemeka zyoonse kutegwa bafwutuke. Nokuba boobo, Banakristo zyintu bazibona munzila iindene.
Tulizyi kuti Jesu naakaboola anyika tanaakalonda kuzikutupa buzumi bubotu, lubono antela koongola munyika eeyi pe. Wakaboola kutegwa atujalude nzila yakuti tukapone kukabe kutamani munyika mpya alimwi bulangizi oobu bwakupona kukabe kutamani mbotubikkila maano kapati. (Joh. 3:16) Imubuzyo wakusaanguna Jesu ngwaakabuzya, Munakristo inga waumvwa kuti waamba kuti: “Nimpindu nzi muntu njajana ikuti wavwuba nyika yoonse akusweekelwa bulangizi bwakupona kukabe kutamani?” Ibwiinguzi mbwakuti, kunyina mpindu njakonzya kujana pe. (1Joh. 2:15-17) Ikutegwa tukonzye kwiingula mubuzyo wa Jesu wabili, inga twalibuzya kuti: ‘Ino lino ndilisungude kulyaaba kusikila aali kutegwa bulangizi bwakupona kukabe kutamani munyika mpya bukazwidilile?’ Ibwiinguzi bwesu kumubuzyo ooyu, kweelana ambotupona, bulayubununa mbobuli buyumu bulangizi oobu mumoyo wesu.—Amweezyanisye a Johane 12:25.
(Marko 8:38) Nkaambo kufwumbwa uufwa nsoni akaambo kandime amajwi aangu muzyalani eeli lyabasimamambe abasizibi, awalo Mwanaamuntu uyoofwa nsoni akaambo kamuntu ooyo aakuboola mubulemu bwa Bausyi antoomwe abangelo basalala.”
Ino Mwanaamuntu Nguni?
Masimpe, ikutegwa kabakkomaninwa a Jesu, basikumutobela beelede kuba bantu basicamba alimwi balyaabide. Jesu waamba kuti: “Kufwumbwa uufwa nsoni akaambo kandime amajwi aangu muzyalani eeli lyabasimamambe abasizibi, awalo Mwanaamuntu uyoofwa nsoni akaambo kamuntu ooyo aakuboola mubulemu bwa Bausyi antoomwe abangelo basalala.” (Marko 8:38) Inzya, ciindi Jesu aakuboola, “uyoopilusizya umwi aumwi kweelana amilimo yakwe.”—Matayo 16:27.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Marko 7:5-8) Aboobo ba Farisi abalembi aaba bakamubuzya kuti: “Ino nkaambo nzi basikwiiya bako ncobataccilili tunsiyansiya twabasikale, mukuti balalya cakulya amaanza aasofweede?” 6 Wakabaingula kuti: “Nobasikuupaupa ameso, Isaya wakaliluzi naakasinsima kwaamba ndinywe mbuli mbokulembedwe kuti, ‘Aaba bantu balandilemeka amilomo yabo, pele myoyo yabo ili kule andime. 7 Kundikomba kwabo nkwabuyo, nkaambo bayiisya milawo yabantu kuba njiisyo zya Leza.’ 8 Musiya mulawo wa Leza akuccilila tunsiyansiya twabantu.”
Mibuzyo Yabasikubala
Ino nkaambo nzi makani aakusamba kumaanza ncaakali makani mapati kuli basinkondonyina Jesu?
▪ Aaka nkaambo buyo komwe akati katwaambo tunji ooto basinkondonyina a Jesu ntobakali kumujanina mulandu walo abasikwiiya bakwe. Mulawo wa Musa wakajisi milawo minji iijatikizya kusalala mumakani aajatikizya kuzwa zintu kubusankwa naa kubukaintu, cinsenda, alimwi ambowakeelede kulanganizyigwa mutunta wamuntu naa wamunyama. Alimwi wakapa malailile kujatikizya busofwaazi mbobwakeelede kugwisyigwa. Eeci cakali kukonzya kucitwa kwiinda mukutuula cituuzyo, kusamba, naa kusansaila bulowa.—Lev., caand. 11-15; My., caand. 19.
Bamayi ba Juda bakali kutupandulula tubeela toonse twamilawo eeyi. Bbuku limwi lyaamba kuti busofwaazi buli boonse bwakali “kulangwa-langwa kweelana abukkale mobwakajanwa, mbobwakali kutambukila alimwi ambobwakali kufwambaana kutambukila bamwi, zibelesyo alimwi azintu izyakali kukonzya kusalazyigwa alimwi azyeezyo izyatakali kukonzya kusalazyigwa, alimwi anzila azilengwa izyakeelede kutobelwa mukusalazya.”
Basikumukazya Jesu bakamubuzya kuti: “Ino nkaambo nzi basikwiiya bako ncobataccilili tunsiyansiya twabasikale, mukuti balalya cakulya amaanza aasofweede?” (Mk. 7:5) Aabo basinkondonyina basizikombelo tiibakali kwaamba kuti tiicakaluzi kulya cakulya amaanza aatasambide. Kweelana acilengwa, bamayi ba Juda bakali kuyanda kuti kabatilizyigwa maanzi kumaanza kabatanalya. Bbuku ilyazubululwa mumuncali wainda liyungizya kuti: “Alimwi kulaambwa kujatikizya zibelesyo izyeelede kubelesyegwa kutilizya maanzi, musyobo wamaanzi iweelede kubelesyegwa, muntu iweelede kutilizya, alimwi ampaakeelede kugolela ikutilizya maanzi kumaanza.”
Jesu wakaingula munzila nguba-uba kujatikizya milawo yoonse eeyi yakapangwa abantu. Wakaambila basololi bacikombelo baci Juda kuti: “Nobasikuupaupa ameso, Isaya wakaliluzi naakasinsima kwaamba ndinywe mbuli mbokulembedwe kuti, ‘Aaba bantu balandilemeka amilomo yabo, pele myoyo yabo ili kule andime. Kundikomba kwabo nkwabuyo, nkaambo bayiisya milawo yabantu kuba njiisyo zya Leza.’ Musiya mulawo wa Leza akuccilila tunsiyansiya twabantu.”—Mk. 7:6-8.
(Marko 7:32-35) Ooku bakamuletela musinkematwi iwakali sikamaama, mpoonya bakamukombelezya kuti abikke maanza alinguwe. 33 Eelyo wakamutola ambali kuzwa munkamu. Mpoonya wakanjizya minwe yakwe mumatwi aamuntu ooyu, eelyo amane kuswida mate, wakamujata amulaka. 34 Mpoonya naakalanga kujulu, wakaswa ciya akumwaambila kuti: “Efatha,” nkokuti “Sinkuka.” 35 Eelyo matwi aakwe akasinkuka, alimwi eeco cakaangide mulaka wakwe cakaangululwa, mpoonya wakatalika kwaambaula kabotu.
Sena Mulaa “Miyeeyo Ya-kristo”?
Imwaalumi oyo wakali musinkematwi alimwi sikubebeesya. Kulangilwa kuti Jesu wakazyiba kuti mwaalumi oyu wakaliyoowede kapati alimwi wakali kumvwa nsoni. Mpoonya Jesu wakacita cintu cimwi catakali kulangilwa. Wakamutola ambali kubusena busisikide kuzwa kumakamu-makamu aabantu mwaalumi oyo. Mpoonya Jesu wakatambaika kutegwa azibye mwaalumi oyo ncaakali kuyanda kucita. “Wakamutunga minwe yakwe mumatwi, alimwi wakaswida mate akumulamba ngao amulaka wakwe.” (Marko 7:33) Mpoonya Jesu wakalungumana kujulu akupaila. Eeyi micito yamuzitondezyo yakali kunoowambila mwaalumi oyo kuti, ‘Ncondiyanda kukucitila cilacitwa kwiinda munguzu zya Leza.’ Kumamanino Jesu wakati: “Sinkuka.” (Marko 7:34) Mpoonyaawo, imwaalumi oyo wakatalika kumvwa, alimwi wakacikonzya kukanana kabotu-kabotu.
Elo Jesu wakali kubabikkila maanu kaka ibantu bambi! Wakali kukubikkila maanu kujatikizya mbobakali kulimvwa alimwi iluse olu lwakamukulwaizya kubweza ntaamu yakutabakalazya. Mbotuli Banakristo, inga cabota naa andiswe twasumpula akutondezya miyeeyo ya Kristo munzila eyi. Ibbaibbele litulaya kuti: “Amube amoyo omwe, amube akweetelelana akuyandana kwabunyina, aluzyalo, amoyo mutete.” (1 Petro 3:8) Aboobo eci ciyanda kuti katwaamba akucita zintu munzila iitondezya kuti tulabikkila maanu mbobalimvwa bamwi.
Mumbungano, tulakonzya kubikkila maanu mbobalimvwa bamwi kwiinda mukubalemeka, ikubacitila zintu nzyotuyanda kuti batucitile aswebo. (Matayo 7:12) Eci cijatikizya kucenjela anzyotwaamba alimwi ambotuzyaamba. (Ba-Kolose 4:6) Kamuyeeya kuti ‘majwi mabyaabi alayasa mbuli ipanga.’ (Tusimpi 12:18) Ino mbuti mwalo mumukwasyi? Imulumi amukaintu ibayandana ncobeni balabikkila maanu kukulimvwa kwamweenzinyina. (Ba-Efeso 5:33) Tababelesyi majwi aabukali, tabazumanani kulengaudana akubelesya majwi mabyaabi aakubbodola—izinga zyapa kucimwa ikukonzya kuzumanana kwaciindi cilamfwu. Abalo bana kuli mbobalimvwa, aboobo bazyali basiluyando balakubikkila maanu kulimvwa kwabo. Nokuyandika kululamika, ibazyali bali boobo balabapa lulayo cabulemu bana babo alimwi tababausyi insoni munzila iitayandiki. (Ba-Kolose 3:21) Aboobo elyo notubabikkila maanu bamwi, tutondezya kuti tujisi miyeeyo ya Kristo.
Kubala Bbaibbele
(Marko 7:1-15) Lino ba Farisi abalembi bamwi ibakazwa ku Jerusalemu bakamubunganina. 2 Eelyo nobakabona basikwiiya bakwe bamwi kabalya cakulya amaanza aasofweede, nkokuti kabatasambide kumaanza. 3 (Nkaambo ba Farisi aba Juda tabalyi ccita kuti basamba kumaanza kusika kutukokola, kuccilila tunsiyansiya twabasikale, 4 alimwi bazwa kumusika tabalyi ccita kuti basamba. Kuli atumwi tunsiyansiya tunji ntobakatambula alimwi ntobakakatila, mbuli kunyika nkapu, nongo azibelesyo zyamukuba mumaanzi.) 5 Aboobo ba Farisi abalembi aaba bakamubuzya kuti: “Ino nkaambo nzi basikwiiya bako ncobataccilili tunsiyansiya twabasikale, mukuti balalya cakulya amaanza aasofweede?” 6 Wakabaingula kuti: “Nobasikuupaupa ameso, Isaya wakaliluzi naakasinsima kwaamba ndinywe mbuli mbokulembedwe kuti, ‘Aaba bantu balandilemeka amilomo yabo, pele myoyo yabo ili kule andime. 7 Kundikomba kwabo nkwabuyo, nkaambo bayiisya milawo yabantu kuba njiisyo zya Leza.’ 8 Musiya mulawo wa Leza akuccilila tunsiyansiya twabantu.” 9 Alimwi wakabaambila kuti: “Cabucenjezu mubikka ambali mulawo wa Leza kutegwa muzumanane atunsiyansiya twanu. 10 Mucikozyanyo, Musa wakaamba kuti, ‘Lemeka bauso abanyoko,’ alimwi akuti, ‘Ooyo uusampaula bausyi naa banyina ajaigwe.’ 11 Pele nywebo mwaamba kuti: ‘Kuti muntu waambila bausyi naa banyina kuti: “Kufwumbwa ncendijisi icikonzya kumugwasya ngukkobbani (nkokuti, cipego caabidwe kuli Leza),”’ 12 nywebo tamucimuzumizyi kucitila bausyi naa banyina mulimo uuli woonse. 13 Aboobo mupa kuti jwi lya Leza libe lyabuyo akaambo katunsiyansiya twanu ntomwakasiilwa. Alimwi mucita zintu zinji zili boobu.” 14 Aboobo naakaita nkamu yabantu alimwi, wakabaambila kuti: “Amundiswiilile nywebo nyoonse, alimwi mumvwisye ncezyaamba zintu eezyi. 15 Taakwe cintu cilaanze lyamuntu icinjila mulinguwe cikonzya kumusofwaazya; pele zintu zizwa mumuntu nzyezintu zimusofwaazya.”
MAY 14-20
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MARKO 9-10
“Cilengaano Iciyumya Lusyomo”
(Marko 9:1) Kunze lyaboobo, wakabaambila kuti: “Ncobeni ndimwaambila kuti nkobali bamwi ibaimvwi aano ibatakafwi kusikila bakasaangune kubona Bwami bwa Leza kabusikide anguzu.”
Businsimi Bupati Bwamu Bbaibbele Bwakagamikide Ali Kristo
Kwainda mwaka kuzwa ciindi Jesu naakapa bumboni bwabandikwa mumincali iili musyule butondezya kuti ngu Mesiya. Ipobwe lya Kwiindilila lyamu 32 C.E. lyainda kale. Ibanji bakali kusyoma bacileka kumutobela, ambweni akaambo kakupenzyegwa, kuyandisya zintu zyakumubili, antela kulibilika azintu zyamubuumi. Ibambi ambweni banyongana antela batyompwa buya akaambo kakuti Jesu wakakaka bantu nobakali kuyanda kumubikka kuti abe mwami. Nobakamukazya basololi babukombi bwaba Juda, wakakaka kucita citondezyo kuzwa kujulu icakali kuyoomupa kulemekwa. (Matayo 12:38, 39) Ibamwi beelede kuti bakagambwa Jesu naakakaka kucita boobu. Kuyungizya waawo, Jesu watalika kuyubunuda basikwiiya bakwe makani aamwi aabayumina kapati kumvwa aakuti—“uleelede kuya ku-Jerusalemu akuciswa loko kubapati akubapaizi basimutwe akubalembi, akujayigwa.”—Matayo 16:21-23.
Mumyezi iili fwuka naa kkumi, cilasika ciindi “[ca]kuti [Jesu] azwe munyika eyi aye kuli-Wisi.” (Johane 13:1) Kabikkide maano kapati kuli basikwiiya bakwe basyomeka, Jesu wasyomezya bamwi akati kabo cintu ncimunya ncaakaima ba Juda batasyomi—icitondezyo kuzwa kujulu. Jesu wati: “Ncobeni ndamwaambila kuti mpobali bamwi baimvwi awa batakooyoomvwa lufu mane lumwi bakabone Mwana a-Muntu uuboola mu-Bwami bwakwe.” (Matayo 16:28) Masimpe ngakuti, Jesu taambi kuti bamwi akati kabasikwiiya bayoopona kusikila Bwami bwabu Mesiya bukakkazikizyigwe mu 1914. Jesu ncacijisi mumizeezo nkubatondezyela limwi basikwiiya bakwe botatwe mbayandisya kapati bulemu mbwayooba ambubo aakulela mu Bwami. Ibulemu oobu mbwayanda kubatondezyela limwi bulabonwa mucilengaano ciitwa kuti kusanduka.
(Marko 9:2-6) 2 Nokwakainda mazuba aali cisambomwe, Jesu wakabweza Petro, Jakobo alimwi a Johane akubatola atala aacilundu cilamfwu kabali balikke. Mpoonya wakasanduka kabalangilila; 3 zisani zyakwe zyaatala zyakamweka, zyakatuba buu kwiinda sikuwasya zisani uuli woonse waansi aano mbwakonzya kuzitubya. 4 Alimwi Elija a Musa bakalibonya kulimbabo, alimwi aaba bakali kubandika a Jesu. 5 Mpoonya Petro wakaambila Jesu kuti: “Rabbi, ncibotu kuti tukkale aano. Aboobo atubikke matente otatwe, lyako, lya Musa alya Elija.” 6 Mubwini tanaakazyi ncaakeelede kucita, nkaambo bakaliyoowede kapati.
Businsimi Bupati Bwamu Bbaibbele Bwakagamikide Ali Kristo
Nokwainda mazuba aali cisambomwi, Jesu watola Petro, Jakobo alimwi a Johane atala lyamulundu, kulangilwa kuti mpaatala a Cilundu ca Herimoni. Aawo Jesu “wasanduka kubusyu bwabo. Busyu bwakwe bwakabala mbuli izuba, azyakusama zyakwe zyakatuba buu mbuli mumuni.” Imusinsimi Musa alimwi a Eliya abalo balibonya, balabandika a Jesu. Kulangilwa kuti cintu eeci ciyoosya kapati cacitika masiku, icapa kuti cilibonye kapati. Mubwini, cali cilengaano cini-cini kapati cakuti Petro wayanda kuti ayake zilawo zyotatwe, ica Jesu, Musa alimwi a Eliya. Kacikanana Petro, ikkumbi lituba lyabavwumbilila alimwi ijwi kuzwa mukkumbi lyaamba kaliti: “Ngooyu mwanaangu uuyandwa ngwinkondelwa, amuswiilile nguwe.”—Matayo 17:1-6.
(Marko 9:7) Mpoonya kwakaba kkumbi lyakabavwumbilila, alimwi mukkumbi mwakamvwugwa jwi ilyakati: “Ooyu Mwanaangu ngweyandisya. Amumuswiilile.”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mk. 9:7
jwi: Eeci nceciindi cabili akati kaziindi zyotatwe izili mumabbuku aa Makani Mabotu mwalo Jehova mwaambidwe kuti wakaambaula kubantu cacigaminina.—Amubone twaambo tugwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mk. 1:11; Joh. 12:28.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Marko 10:6-9) Nokuba boobo, ikuzwa kumatalikilo ‘Leza wakalenga mwaalumi amukaintu. 7 Akaambo kaceeci mwaalumi uyoosiya bausyi abanyina, 8 eelyo aaba bobilo bayooba mubili omwe,’ nkokuti tabacili bobilo, pele baba mubili omwe. 9 Aboobo aabo Leza mbaaswaanganya kutabi muntu uubaandaanya.”
Twaambo Tugwasya Mubbuku lya Marko
10:6-9. Icikozyanyo camukamufwu mucete cituyiisya kuti tweelede kugwasilizya kubukombi bwakasimpe amali eesu camoyo woonse.—Mt. 19:4-6.
(Marko 10:17, 18) Lino naakali kuyaabweenda, muntu umwi wakamubalikila akumufwugamina akumubuzya kuti: “Omwiiyi mubotu, ino ncinzi ncondeelede kucita kutegwa ndikajane buumi butamani?” 18 Jesu wakamubuzya kuti: “Nkaambo nzi ncondaamba kuti omubotu? Taakwe mubotu ccita buyo Leza alikke.
nwtsty twaambo tugwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mk. 10:17, 18
Omwiiyi mubotu: Cakutadooneka, muntu ooyu wakabelesya mabala aakuti “Omwiiyi Mubotu” cakuupaupa ameso alimwi akupa bulemu bwakwiinzya buyo mulawo, mbwaanga bulemu buli boobu kanji-kanji basololi bazikombelo mbobakali kuyanda. Nokuba kuti Jesu tanaakali kukaka kwiitwa kuti “Mwiiyi” akuti “Mwami” munzila yeelede (Joh. 13:13), bulemu boonse wakali kubupa kuli Bausyi.
Taakwe mubotu ccita buyo Leza alikke: Aawa Jesu wakatondezya kuti Jehova alikke nguujisi ceelelo cabubotu, nguujisi nguzu zyakuzyiba cintu cibotu alimwi acibi. Kwiinda mukulya kucisamu cakuzyiba bubotu abubi, Adamu a Eva bakalipa nguzu eezyo beni. Mukwiimpana ambabo, Jesu cakulicesya ulekela Bausyi kuti babikke zyeelelo ziyandika. Leza wakatondezya alimwi akupandulula cintu cibotu kwiinda muzintu nzyatulailila mu Jwi lyakwe.—Mk. 10:19.
Kubala Bbaibbele
(Marko 9:1-13) Kunze lyaboobo, wakabaambila kuti: “Ncobeni ndimwaambila kuti nkobali bamwi ibaimvwi aano ibatakafwi kusikila bakasaangune kubona Bwami bwa Leza kabusikide anguzu.” 2 Nokwakainda mazuba aali cisambomwe, Jesu wakabweza Petro, Jakobo alimwi a Johane akubatola atala aacilundu cilamfwu kabali balikke. Mpoonya wakasanduka kabalangilila; 3 zisani zyakwe zyaatala zyakamweka, zyakatuba buu kwiinda sikuwasya zisani uuli woonse waansi aano mbwakonzya kuzitubya. 4 Alimwi Elija a Musa bakalibonya kulimbabo, alimwi aaba bakali kubandika a Jesu. 5 Mpoonya Petro wakaambila Jesu kuti: “Rabbi, ncibotu kuti tukkale aano. Aboobo atubikke matente otatwe, lyako, lya Musa alya Elija.” 6 Mubwini tanaakazyi ncaakeelede kucita, nkaambo bakaliyoowede kapati. 7 Mpoonya kwakaba kkumbi lyakabavwumbilila, alimwi mukkumbi mwakamvwugwa jwi ilyakati: “Ooyu Mwanaangu ngweyandisya. Amumuswiilile.” 8 Mpoonya aawo bakalanga ooku akooku akujana kuti taakwe ngobakacili limwi ccita buyo Jesu. 9 Lino nobakali kuselemuka kuzwa acilundu, wakabalailila kuti batasoli kwaambila muntu naba omwe ncibabona kusikila Mwanaamuntu akabusyigwe kubafwu. 10 Makani aaya bakaayobola mumoyo, pele bakabandika mulicabo ncokwakali kwaamba ooku kubuka kubafwu. 11 Aboobo bakatalika kumubuzya kuti: “Nkaambo nzi balembi ncobaamba kuti Elija uleelede kusaanguna kuboola?” 12 Wakabaambila kuti: “Elija ulasaanguna kuboola akubambulula zintu zyoonse; pele ino eeci ceendelana buti aceeco cilembedwe kujatikizya Mwanaamuntu kuti weelede kwiinda mumapenzi manji akunyansyigwa? 13 Pele ndimwaambila kuti, Elija wakaboola kale alimwi bakamucita kufwumbwa ncibakali kuyanda, mbuli mbokulembedwe kujatikizya nguwe.”
KUPONA BUUMI BWA BUNAKRISTO
“Aabo Leza Mbaaswaanganya . . . ”
(Marko 10:4, 11) Bakati: “Musa wakazumizya kulemba lugwalo lwakumutanda akumuleka mukaintu.” 11 Wakabaambila kuti: “Kufwumbwa uuleka mukaintu wakwe akukwata umbi wacita bumambe alimwi wabisizya mukaintu wakwe mutaanzi,
nwtsty twaambo tugwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mk. 10:4, 11
lugwalo lwakumutanda: Naa “lugwalo lwakumuleka.” Kwiinda mukulailila mwaalumi iwakali kuyanda kuleka mukaintu kuti alembe pepa lyakumuleka alimwi ambweni akubuzya baalu, Mulawo wakali kumupa ciindi cakuliyeeya kujatikizya cakusala eeci cipati. Tacidoonekwi kuti Mulawo ooyu wakali kugwasya bantu kabatafwambaani kulekana alimwi cakali kukwabilila bamakaintu. (Dt. 24:1) Pele mumazuba aa Jesu basololi bazikombelo bakali kukuubya-ubya kulekana. Syaazibwene mumakani aakaindi wamumwaanda wamyaka wakusaanguna mu Farisi uutegwa Josephus, walo iwakaleka mukaintu wakwe wakaamba kuti, kulekana kwakalizumizyidwe “mumakani aali woonse (alimwi makani aali boobo alabacitikila bantu).”
uuleka mukaintu wakwe: Naa “uutanda mukaintu wakwe.” Majwi aa Jesu kweelana ambwaakaalemba Marko, tweelede kwaateelela mbuli mbwaalembedwe kuli Mt. 19:9, kwalo nkwaabikkilizya majwi aakuti “ikutali akaambo kabwaamu.” Majwi ngaakalemba Marko ciindi naakazubulula majwi aa Jesu kujatikizya kulekana alabeleka ikuti naa ikaambo ikapa kulekana nkambi buyo kunze ‘lyabwaamu’ (Mu Chigiriki, por·neiʹa) bwalo ibwacitwa amuntu iwatasyomeka mucikwati.
MAY 21-27
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MARKO 11-12
“Wabikka Mali Manji Kwiinda Baabo Boonse”
(Marko 12:41, 42) Mpoonya wakakkala munsi aazibikkilo zyamali akutalika kubona bantu mbobakali kubikka mali muzibikkilo zyamali, bavwubi banji bakali kubikka makkobili manji. 42 Lino kwakaboola mukamufwu mucete iwakabikka tukkobili tobilo tujisi mpindu nsyoonto kapati.
nwtsty twaambo tugwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mk. 12:41, 42
zibikkilo zyamali: Makani aakaindi aaba Juda atondezya kuti tubbokesi ootu twakusangila twakapangidwe mbuli myeembo naa meja, mpoonya atala twakajisi tupulo. Bantu bakali kusanga mali aakali kubelesyegwa munzila ziindene-indene. Ibbala lya Chigiriki ilyakabelesyegwa aawa, lilajanika alimwi amulugwalo lwa Joh. 8:20, aawo mpolwaamba kuti ‘busena imuli zibikkilo zyamali.’ Kweelede kuti mabala aaya aamba busena bujanika mu Lubuwa Lwabamakaintu. (Amubone kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mt. 27:6 alimwi a Makani Aayungizyidwe B11.) Kweelana ambwaamba malembe aabamayi babukombi bwaba Juda, kwakali zibikkilo zyamali izili 13 izyakabikkidwe mukati kalubuwa oolo mumbali aabwaanda. Alimwi kuyeeyelwa kuti tempele lyakajisi busena bumbi mwalo mwaakali kubikkwa mali aakali kuzwa muzibikkilo zyamali.
tukkobili tobilo: Mu Chigiriki, ootu “tulepita tobilo,” nkokuti ikulyaamba mubunji bbala lya Chigiriki lyakuti le·ptonʹ, ilipandulula kantu kasyoonto kapati. Kalepita nkakkobili kasyoonto ikakali kunjila ziindi zili 128 mudinari yomwe alimwi nkakakkobili kasyoonto kamukuba naa mukuba uuvwelene alubulo ikakali kubelesyegwa mu Israyeli.—Amubone Bupanduluzi Bwamabala Aamu Bbaibbele, “Lepita,” alimwi a Makani Aayungizyidwe B14.
tujisi mpindu nsyoonto kapati: Mu Chigiriki, “itweelene akakkwadirani komwe.” Bbala lya Chigiriki lyakuti ko·dranʹtes (kuzwa kubbala lya Chilatini lyakuti quadrans) lyaamba kakkobili kabana Roma kamukuba naa mukuba uuvwelene alubulo ikakali kunjila ziindi zili 64 mudinari yomwe. Marko aawa wakali kubelesya mali aabana Roma kupandulula nguzu zyatukkobili itwakali kubelesyegwa kapati aba Juda.—Amubone Makani Aayungizyidwe B14.
(Marko 12:43) Aboobo wakaita basikwiiya bakwe akubaambila kuti: “Ncobeni ndimwaambila kuti mukamufwu ooyu mucete wabikka mali manji kwiinda baabo boonse babikka mali muzibikkilo zyamali.
Jehova Ulaukkomanina Mulimo Wanu Ngomubeleka Camoyo Woonse Uumaninide
Nikwakainda mazuba masyoonto, mu Nisani 11, Jesu wakakkala ciindi cilamfwu mutempele, oomo mwaakabuzigwa kuti aambe nkwakapegwa mulawo wakucita zintu nzyaakali kucita, pele wakapa bwiinguzi bulamya kumibuzyo iikatazya yakajatikizya mitelo, bubuke alimwi amakani amwi. Wakabasinsa ibalembi alimwi aba Farisi nkaambo, akati kazintu nzyobakali kucita zimbi, alimwi bakali ‘kulya imbono zyabamukabafu.’ (Marko 12:40) Mpoona Jesu wakakkala, kutegwa mwakali mu Bbuwa lya Bamakaintu, kwalo kweelana aciyanza cabama Juda, kwakali zitambwido zyamali zyamucikombelo izili 13. Wakakkala kwaciindi cili mbocibede, kalangilila ciindi bantu nobakali kubikka kusanga kwabo mucitambwido camali cimwi. Ibantu banji bavwubi bakasika, bamwi babo ndiza kabalibikka aakuba bantu baluleme kapati, cakulitondezya buya mane kubuleya. (Amweezyanisye Matayo 6:2.) Imeso aa Jesu akagama kapati aamukaintu umwi. Imuntu buyo kwiina naakali kunga ulabona cintu cigambya kumukaintu oyu naa kucipo cakwe. Pele Jesu, walo wakali kukonzya kuziba zili mumizeezo yabantu bamwi, wakalizi kuti ooyu mukaintu wakali “mwanakazi mukamufu mucete.” Alimwi wakaluuzi mweelwe wamali oonse ngaakapa—“tudibilisi tobile, nkukuti ikobili lyomwe.”—Marko 12:41, 42.
Jesu wakaita basiciiya bakwe, nkaambo wakali kuyanda kuti balibonene lwabo beni ciiyo ncaakali kuyanda kubayiisya. Jesu wakabaambila kuti ooyu mukaintu, “wabainda boonse bawaala mali muciyobwedo omu.” Kweelana ambwaakabona, imukaintu oyu wakabikka mali manji kwiinda mali aabantu boonse kwaasanganya antoomwe. Walo wakapa ‘zyoonse nzyakajisi’—imali oonse aakasyeede munkomwi. Kwiinda mukucita boobo, wakalibikka mumaanzaa Jehova kuti nguuti mulanganye. Aboobo imuntu iwakabonwa kuba cikozyanyo cakupa kuli Leza ngooyo wakajisi cipo cinyina mpindu mpati. Pele mumeso aa Leza, cakali aampindu iitakonzyi kweelanisigwa!—Marko 12:43, 44; Jakobo 1:27.
(Marko 12:44) Nkaambo boonse babikka kuzwa kuli yaayo aaindilide, pele walo abucete bwakwe, wabikka zyoonse nzyaajisi, zyoonse nzyaayelede kuponenawo.”
Jehova Ulaukkomanina Mulimo Wanu Ngomubeleka Camoyo Woonse Uumaninide
Jesu wakaita basiciiya bakwe, nkaambo wakali kuyanda kuti balibonene lwabo beni ciiyo ncaakali kuyanda kubayiisya. Jesu wakabaambila kuti ooyu mukaintu, “wabainda boonse bawaala mali muciyobwedo omu.” Kweelana ambwaakabona, imukaintu oyu wakabikka mali manji kwiinda mali aabantu boonse kwaasanganya antoomwe. Walo wakapa ‘zyoonse nzyakajisi’—imali oonse aakasyeede munkomwi. Kwiinda mukucita boobo, wakalibikka mumaanzaa Jehova kuti nguuti mulanganye. Aboobo imuntu iwakabonwa kuba cikozyanyo cakupa kuli Leza ngooyo wakajisi cipo cinyina mpindu mpati. Pele mumeso aa Leza, cakali aampindu iitakonzyi kweelanisigwa!—Marko 12:43, 44; Jakobo 1:27.
w87 12/1 30 ¶1
Sena Kupa Kwanu Nkwakulyaaba?
Kuli ziiyo zinji zibotu nzyotukonzya kwiiya kucibalo eeci. Ambweni ciiyo cibotu kapati ncakuti, nokuba kuti toonse tujisi coolwe cakugwasyilizya bukombi bwakasimpe kwiinda muzintu nzyotujisi, iciyandika kapati mumeso aa Leza, nkupa zintu zyesu ziyandisi, ikutali kupa cintu akaambo buyo kakuti taciyandiki kapati kulindiswe. Munzila imwi, sena tupa zintu nzyotutakonzyi kuyeeya nokuba kuti kazitako? Naa sena kupa kwesu nkwakulyaaba ncobeni?
Busongo Buli ‘Mujwi lya Leza’
Sena tacili cintu cikulwaizya kapati kuti akati kabantu boonse ibakali kutempele buzuba oobo, ooyu mukamufwu alikke ngowakasalwa akwaambwa mu Bbaibbele? Kwiinda mucikozyanyo eeci, Jehova utuyiisya kuti ngu Leza uulumba. Ulakkomana kutambula zipego zyesu nzyotupa camoyo woonse, kunyina makani ambooziindene azeezyo bamwi nzyobakonzya kupa. Mmasimpe kunyina nzila imbi mbotu kwiinda yeeyi njaakali kunga wabelesya Jehova ikutuyiisya kasimpe aaka kakkazika moyo!
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Marko 11:17) Wakali kuyiisya akubaambila kuti: “Sena takulembedwe kuti: ‘Ŋanda yangu inakwiitwa kuti niŋanda yakukombela yazisi zyoonse’? Pele nywebo mwaicita kuba ciyubilo cababbi.”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Mk. 11:17
ŋanda yakukombela yazisi zyoonse: Akati kabalembi botatwe bamabbuku aa Makani Mabotu ibakazubulula lugwalo lwa Is. 56:7, alikke Marko nguwakabikkilizya majwi aakuti “yazisi zyoonse [bantu].” (Mt. 21:13; Lk. 19:46) Tempele lyamu Jerusalemu lyakabambilidwe kuba busena bana Israyeli alimwi abamuzwamasi ibakali kuyoowa Leza kabakombela nkuko alimwi akupaila kuli Jehova. (1Bam. 8:41-43) Cakweelela, Jesu wakabakalalila ba Juda ibakali kubelesya tempele kucitila makwebo, akulipanga kuba ciyubilo cababbi. Micito yabo yakapa kuti bantu bazisi zyoonse batyompwe kuunka muŋanda ya Jehova yakukombela, calo icakapa kuti babule coolwe cakumuzyiba.
(Marko 11:27, 28) Bakaboola alimwi ku Jerusalemu. Lino naakali kweenda mutempele, basilutwe babapaizi abalembi abaalu bakaboola 28 akumubuzya kuti: “Ino nkuli nkookajana nguzu zyakucita zintu eezyi? Naa ino nguni wakakupa nguzu zyakucita zintu eezyi?”
Mukuyu Wabelesyegwa Kuyiisya Ciiyo Cijatikizya Lusyomo
Kaindi-kaindi, Jesu abasikwiiya bakwe banjila mu Jerusalemu. Mbuli cilengwa, Jesu waunka kutempele akutalika kuyiisya. Kuboneka kuti basilutwe babapaizi alimwi abaalu babantu kabayeeyede ncaakacita Jesu jilo kuli basikucinca mali, bamubuzya balaamba: “Ino nkuli nkookajana nguzu zyakucita zintu eezyi? Naa ino nguni wakakupa nguzu zyakucita zintu eezyi?”—Marko 11:28.
Kubala Bbaibbele
(Marko 12:13-27) Kumane bakamutumina bamwi ba Farisi abankamu ya Heroda kutegwa bamujanine kaambo kumajwi aakwe. 14 Nibakasika aaba bakamwaambila kuti: “Omwiiyi, tulizyi kuti lyoonse waamba masimpe alimwi tolibotyi-botyi kumuntu uuli woonse, nkaambo tolangi ziimo zyabantu, pele uyiisya nzila ya Leza mukasimpe. Sena cilizumizyidwe kutela mutelo kuli Kaisara naa pe? 15 Sena tutele naa tutateli?” Mbwaanga wakakuzyiba kuupaupa ameso kwabo, wakabaambila kuti: “Ino mundisunkila nzi? Amundipe dinari tubone.” 16 Bakamuletela dinari lyomwe, eelyo wakababuzya kuti: “Ino cikozyanyo eeci alimwi azina eeli nzizyani?” Bakati: “Nzizya Kaisara.” 17 Jesu wakabaambila kuti: “Amupe Kaisara zintu zya Kaisara, pele zintu zya Leza amupe Leza.” Lino majwi ngaakaamba akabagambya. 18 Lino ba Saduki ibaamba kuti kunyina bubuke, bakaboola kuli Jesu akumubuzya kuti: 19 “Omwiiyi, Musa wakatulembela kuti, ikuti munyina wamuntu umwi wafwa akusiya mukaintu pele tanaasiya mwana, imwanookwabo weelede kumubweza mukaintu ooyo akumuzyalila bana munyina. 20 Kwakali babunyina bali ciloba. Wakusaanguna wakakwata, pele naakafwa tanaakasiya mwana. 21 Eelyo wabili wakamukwata, pele awalo wakafwa kakunyina kusiya mwana, awatatu ncimwi buyo. 22 Boonse bali ciloba kunyina naba omwe wakasiya mwana. Mpoonya awalo mukaintu wakafwa. 23 Mububuke, ino uyooba mukaintu wani? Nkaambo boonse ibali ciloba bakalimukwete.” 24 Jesu wakabaambila kuti: “Mulisweekede, nkaambo tamuzyi Magwalo naa nguzu zya Leza. 25 Nkaambo babuka kuzwa kubafwu, baalumi tabakwati abalo bamakaintu tabakwatwi, pele bali mbuli bangelo kujulu. 26 Pele kumakani aakuti bafwide bayoobuka, sena tiimwakabala mubbuku lya Musa mucibalo caamba citewo camamvwa, kuti Leza wakamwaambila kuti: ‘Ndime Leza wa Abrahamu a Leza wa Izaka a Leza wa Jakobo’? 27 Tali Leza wabafwu, pele ngwabaumi. Mulisweekede kapati.”
MAY 28–JUNE 3
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MARKO 13-14
“Amukeelebe Kakole Kakuyoowa Bantu”
(Marko 14:29) Pele Petro wakati kulinguwe: “Nokuba kuti boonse aaba balebwa, mebo tandikoolebwa pe.”
(Marko 14:31) Pele cakusinizya wakazumanana kwaamba kuti: “Nokuba kuti caamba kufwa anduwe, kunyina nonditiikukake pe.” Mpoonya boonse bamwi bakatalika kwaamba mbubonya.
(Marko 14:50) Lino boonse bakamusiya akutija.
(Marko 14:47) Pele umwi wabaabo ibakaliko wakasomona panga lyakwe akuuma muzike wamupaizi mupati akumukosola kutwi.
(Marko 14:54) Pele Petro, wakali kumutobela alaale kusikila mulubuwa lwamupaizi mupati; eelyo wakalikkede antoomwe ababelesi bamuŋanda kayota mulilo iwakali kuvwilima.
(Marko 14:66-72) Lino Petro naakacili mulubuwa, umwi wabasimbi babelesi bamupaizi mupati wakasika. 67 Naakamubona Petro kayota mulilo, wakamulangisya akwaamba kuti: “Ayebo mwakali limwi amu Nazareta ooyu Jesu.” 68 Pele wakakaka kati: “Tandimuzyi alimwi tandicizyi ncoamba,” mpoonya wakaunka anze kumanjililo. 69 Ooko mubelesi musimbi wakamubona, eelyo alimwi wakatalika kwaambila baabo bakaimvwi waawo kuti: “Ooyu ngumwi wabo.” 70 Alimwi wakaakazya makani aayo. Kwiinde kaindi kaniini, aabo bakaimvwi waawo alimwi bakatalika kwaambila Petro kuti: “Masimpe yebo uli umwi wabo, nkaambo uli muna Galilaya.” 71 Pele wakatalika kulisinganya akukonka kati: “Tandimuzyi pe muntu ooyu ngomwaamba!” 72 Mpoonya aawo mukombwe wakalila lwabili, eelyo Petro wakaayeeya majwi Jesu ngaakamwaambila aakuti: “Mukombwe katanalila ziindi zyobilo, ulandikaka ziindi zyotatwe.” Mpoonya wakausa akutalika kulila.
Wakaiya Kulekelela Kuzwa Kuli Simalelo
14 Petro wakamutobela Jesu mane wakaakusika kumanjililo aaŋanda mpati yamu Jerusalemu. Ooku kwakali kuŋanda ya Kayafa, imupaizi mupati iwakavwubide kapati. Maanda aali boobu akali kuyakwa afwaafwi atempele alimwi kwakali amanjililo. Petro naakasika kumanjililo, bakamukasya kunjila. Johane iwakazyibene amupaizi mupati alimwi iwakali kale mukati wakazwa aanze akwaambila mulindizi waamulyango kutegwa amuzumizye Petro kuti anjile. Kulibonya kuti Petro naakanjila tanaakaakukkala afwaafwi a Johane; alimwi tanaakanjila muŋanda kutegwa akaime ikwakali Simalelaakwe. Wakali anze aakali bazike ababelesi ibakabucesya kabayota mulilo bantu nobakali kumubejelezya Jesu naakali kubetekwa.—Mk. 14:54-57; Joh. 18:15, 16,18.
it-2 619 ¶6
Petro
Kwiinda mukugwasyigwa asikwiiya umwi, walo uuboneka kuti wakamutobela naa kumusindikila kuŋanda yamupaizi mupati, Petro wakanjila mulubuwa. (Joh. 18:15, 16) Tanaakazumanana kulisisa mumudima, pele wakaunka kuyooyota mulilo. Aboobo mumuni wamulilo wakapa kuti bamwi bamuzyibe kuti wakali kweenda aa Jesu, alimwi ayalo ŋambawido yakwe yaku Galilaya yakapa kuti bamuzyibe. Nobakamwaambila kuti bamuzyiba, Petro wakakaka ziindi zyotatwe kuti tanaakamuzyi Jesu naaceya, calo icakasololela kuti amukake cakusinizya kuti tamuzyi. Kubusena kumwi mumunzi mukombwe wakalila ciindi cabili, mpoonya Jesu “wakacenguluka akulanga Petro.” Mpoonya Petro wakaunka aanze akulila kapati. (Mt. 26:69-75; Mk. 14:66-72; Lk. 22:54-62; Joh. 18:17, 18) Nokuba boobo, mupailo wa Jesu ngwaakapaila kujatikizya Petro wakaingulwa, aboobo lusyomo lwa Petro tiilwakamanina limwi pe.—Lk. 22:31, 32.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Marko 14:51, 52) Pele mulombwana umwi iwakasamide buyo cisani cibotu cuuba-uba wakatalika kumutobela munsi, mpoonya bakasoleka kuti bamujate, 52 pele wakasiya cisani cakwe akutija amantanda.
Twaambo Tugwasya Mubbuku lya Marko
14:51, 52—Nguni mulombwana “wakacija acinswe”? Marko alikke nguuwamba makani aaya, aboobo makani inga twaakosola kuti wakali kulyaamba lwakwe mwini.
(Marko 14:60-62) Mpoonya mupaizi mupati wakaimikila akati kabo akubuzya Jesu kuti: “Sena toinguli? Ino ncinzi bantu aaba ncobakutamikizya?” 61 Pele wakaumwine buyo, kunyina ncaakaingula. Alimwi mupaizi mupati wakatalika kumwaambauzya akumubuzya kuti: “Sena nduwe Kristo Mwana wa Yooyo Uutembaulwa?” 62 Mpoonya Jesu wakati: “Inzya ndime; alimwi nywebo muyoobona Mwanaamuntu kakkede kujanza lyalulyo lyanguzu alimwi kaboola amakumbi aakujulu.”
Jesu Watolwa Kuli Anasi, Mpoonya Kuli Kayafa
Kayafa ulizyi kuti ba Juda tabayandi kumvwa muntu uuli woonse uulyaamba kuti Mwana wa Leza. Musyule oomu, ciindi Jesu naakaamba Leza kuti Mbaausyi, ba Juda bakali kuyanda kumujaya nkaambo bakaamba kuti “wakali kulipa kweelana a Leza.” (Johane 5:17, 18; 10:31-39) Kazyi kuti mbobalimvwa oobu, cabucenjezu Kayafa waambila Jesu kuti: “Ndikwaambila kuti ukonke kuli Leza uupona kuti ulaamba masimpe akutwaambila naa nduwe Kristo Mwana wa Leza!” (Matayo 26:63) Mubwini, kuli ziindi Jesu naakalyaambide kuti Mwana wa Leza. (Johane 3:18; 5:25; 11:4) Ikuti ataciti boobu aciindi eeci, eeco cilaba mbuli kuti wakaka kuti Mwana wa Leza alimwi akuti ngo Kristo. Aboobo, Jesu waamba kuti: “Inzya ndime; alimwi nywebo muyoobona Mwanaamuntu kakkede kujanza lyalulyo lyanguzu alimwi kaboola amakumbi aakujulu.”—Marko 14:62.
Kubala Bbaibbele
(Marko 14:43-59) Mpoonya naakacili kwaambaula, Judasi, umwi wabali Kkumi Ababili, wakasika ankamu yabantu kabajisi mapanga ankoli, ibakatumwa kuzwa kuli basilutwe babapaizi, balembi alimwi abaalu. 44 Lino sikumwaaba wakabapede citondezyo ncobakamvwana cakuti: “Kufwumbwa ngondiyoomyonta, ngonguwe ooyo; amukamujate akumutola, atakamutiji pe.” 45 Aboobo wakaboola kuli Jesu akwaamba kuti, “Rabbi!” Mpoonya wakamumyonta. 46 Aboobo bakamujata akumwaanga. 47 Pele umwi wabaabo ibakaliko wakasomona panga lyakwe akuuma muzike wamupaizi mupati akumukosola kutwi. 48 Pele Jesu wakabaambila kuti: “Nkaambo nzi ncomwaboola kuti mundijate amapanga alimwi ankoli mbuli kuti muboola kuzoojata mubbi? 49 Buzuba abuzuba ndakali andinywe mutempele kandiyiisya, pele tiimwakandijata pe. Pele caba boobu kutegwa Magwalo azuzikizyigwe.” 50 Lino boonse bakamusiya akutija. 51 Pele mulombwana umwi iwakasamide buyo cisani cibotu cuuba-uba wakatalika kumutobela munsi, mpoonya bakasoleka kuti bamujate, 52 pele wakasiya cisani cakwe akutija amantanda. 53 Lino Jesu bakamutola kumupaizi mupati, alimwi boonse basilutwe babapaizi abaalu abalembi bakabungana. 54 Pele Petro, wakali kumutobela alaale kusikila mulubuwa lwamupaizi mupati; eelyo wakalikkede antoomwe ababelesi bamuŋanda kayota mulilo iwakali kuvwilima. 55 Lino basilutwe babapaizi a Nkuta Mpati Yaba Juda yoonse, bakali kuyandaula kaambo kakumubejekezya Jesu kutegwa bamujaye, pele kunyina nkobakali kujana. 56 Ncobeni bantu banji bakali kumubejekezya, pele twaambo twabo tiitwakali kweendelana. 57 Alimwi abamwi bakali kunyamuka akumubejekezya kabati: 58 “Twakamumvwa kaamba kuti, ‘Ndiyoomwaya tempele eeli lyakayakwa amaanza, alimwi mumazuba otatwe ndiyooyaka limbi litayakwi amaanza.’” 59 Pele nomuba mukaambo aaka, bumboni bwabo tiibwakeendelana pe.