Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
SEPTEMBER 5-11
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 1 BAMI 9-10
“Amumutembaule Jehova Akaambo Kabusongo Bwakwe”
Kuswaya Ikwakalongezyegwa Kapati
Nobakabonana a Solomoni, mwami mukaintu wakatalika kumusunka “amibuzyo iikatazya.” (1 Bami 10:1) Ibbala lyamu Chihebrayo ilyakabelesyegwa aawa lilakonzya kusandululwa kuti “tulabi.” Pele eeci tacaambi kuti mwami mukaintu wakali kubuzya Solomoni mibuzyo iikatazya. Cikkomanisya ncakuti, ku Intembauzyo 49:4, bbala njoona lyamu Chihebrayo lilibelesyedwe kupandulula mibuzyo iiyandika kapati kujatikizya cibi, lufwu alimwi acinunuzyo. Cakutadooneka, mwami mukaintu waku Sheba wakali kwaamba makani aapa kuyeeya aakasunka busongo bwa Solomoni. Bbaibbele lyaamba kuti “wakamwaambila zyoonse izyakali mumoyo wakwe.” Mpoonya Solomoni, “wakayiingula mibuzyo yakwe yoonse. Kunyina cakamukatazya mwami kupandulwida mwami mukaintu ooyu.”—1 Bami 10:2b, 3.
Ciindi Bwaabi Nobwavwula
Kagambidwe kuli ncaakamvwa akubona, cakulicesya mwami mukaintu wakaamba kuti: “Bali acoolwe bantu bako alimwi bali acoolwe babelesi bako ibaima kumbele lyako lyoonse kabaswiilila busongo bwako!” (1 Bami 10:4-8) Tanaakaamba kuti babelesi ba Solomoni balikkomene akaambo kakuti bakazungulukidwe abantu bakavwubide, nokuba kuti abalo bakalivwubide. Muciindi caboobo, babelesi ba Solomoni bakalivwubide mukuti lyoonse bakali kuswiilila busongo mbwaakapegwa a Leza. Eelo kaka cikozyanyo camwami mukaintu waku Sheba ncibotu kubantu ba Jehova mazuba aano, balo ibasyoma busongo bwa Mulengi alimwi abwa Mwanaakwe, Jesu Kristo!
Kuswaya Ikwakalongezyegwa Kapati
Mwami mukaintu waku Sheba wakakkomana kapati abusongo bwa Solomoni alimwi akuzwidilila kwa bwami bwakwe cakuti “kunyina muuya wakacili mulinguwe.” (1 Bami 10:4, 5, bupanduluzi buyungizyidwe.) Bamwi baamba kuti mabala aaya apandulula kuti mwami mukaintu “wakagonkelwa.” Mane buya syaazibwene umwi wakapa muzeezo wakuti mwami mukaintu wakanetuka buya! Kufwumbwa naa cakali buti, ncotuzyi ncakuti mwami mukaintu wakagambwa kuli ncaakabona alimwi akumvwa. Wakaamba babelesi ba Solomoni kuti bakalikkomene akaambo kakucikonzya kumvwa busongo bwa mwami, alimwi wakatembaula Jehova akaambo kakunanika Solomoni kuba mwami. Mpoonya wakapa mwami zipego zidula kapati, ngolida buyo yalikke yakalikusika ku $40,000,000 mali aamazuba aano. Awalo Solomoni wakapa mwami mukaintu zipego, “zyoonse nzyaakali kuyanda alimwi anzyaakalomba.”—1 Bami 10:6-13.
Mbono Zyakumuuya
Sena Mulizyi?
Ino Mwami Solomoni wakajisi ngolida inji buti?
Magwalo aamba kuti Hiramu, mwami waku Turo, wakatuma ngolida iilema makkilogilamu aali 4,000 kuli Solomoni, mpoonya mwami mukaintu waku Sheba awalo wakamupa mweelwe uukozyenye, kumane mato aa Solomoni akamuletela ngolida yaku Ofiri iilema makkilogilamu aali 15,000. Bbaibbele lyaamba kuti “ngolida iyakali kuboola kuli Solomoni mwaka amwaka yakali kulema matalenta aangolida aali 666,” naa kwiinda amakkilogilamu aali 25,000. (1 Bami 9:14, 28; 10:10, 14) Sena kaambo aaka nkamasimpe? Ino bwakali bupati buti busena mwami nkwaakali kuyobweda ngolida kaindi?
Malembe aakaindi, alo basyaazibwene ngobaamba kuti aliluzi, aamba kuti Farao Thutmose watatu waku Egepita, walo wakalela myaka iitandila ku 3,500 yainda, wakatola ngolida iilema makkilogilamu aatandila ku 13,500 kutempele ya Amun-Ra ku Karnak. Mpoonya myaka iitandila ku 2,800 yainda, Mwami wabana Asuri wazina lya Tiglath-pileser watatu wakatambula cipego cangolida yakali kulema makkilogilamu aainda ku 4,000 kuzwa ku Turo, kumane awalo Sargon wabili wakapa cipego cangolida cakali kulema mweelwe uukozyenye kubaleza babana Babuloni. Mpoonya Mwami Philip wabili waku Makedoniya (359-336 B.C.E.) kulibonya kuti wakali kubweza ngolida yakali kulema makkilogilamu aainda ku 28,000 mwaka amwaka kuzwa kumigodi ya Pangaeum ku Thrace.
Ciindi mwana wa Philip, nkokuti Alekizanda Mupati (336-323 B.C.E.) naakasaala munzi waba Persia ku Susa, waambwa kuti wakabweza ngolida iilema makkilogilamu aali 1,180,000 alimwi mu Persia yoonse wakabweza ngolida yakali kutandila ku 7,000,000. Aboobo twaayelanya malipooti aaya, bupanduluzi bwa Bbaibbele kujatikizya ngolida njaakajisi Mwami Solomoni buliluzi.
SEPTEMBER 12-18
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 1 BAMI 11-12
“Amusale Kabotu Muntu Ngomuyanda Kukwatana Limwi”
“Nguni Uuli Kulubazu lwa Jehova?”
Tulakonzya kwiiya zinji kuzwa kucikozyanyo ca Mwami Solomoni. Naakacili mwana, Solomoni wakali kusyoma busolozi bwa Jehova. Leza wakamupa busongo alimwi wakamusyoma kwiinda mukumupa mulimo wakuyaka tempele lyeebeka mu Jerusalemu. Pele Solomoni wakasweekelwa cilongwe cakwe a Jehova. (1Bam. 3:12; 11:1, 2) Mulawo wa Leza cacigaminina wakali kukasya mwami muna Hebrayo “kukwata bamakaintu banji kutegwa moyo wakwe utaleyi.” (Dt. 17:17) Pele Solomoni tanaakamvwida, mukuya kwaciindi wakakwata bamakaintu ibali 700. Alimwi wakaleta abamwanakasuwa bali 300 muŋanda yakwe. (1Bam. 11:3) Bunji bwabamakaintu bakwe tiibakali bana Israyeli, alimwi bakali kukomba baleza bakubeja. Aboobo, Solomoni awalo wakaunduluzya mulawo wa Leza kwiinda mukukwata bamakaintu beenzu.—Dt. 7:3, 4.
Mbuti Mbomukonzya Kukwabilila Moyo Wanu?
Saatani uyanda kuti tube mbuli nguwe, muzangi uutatobeli zyeelelo zya Jehova alimwi weendelezyegwa akuliyanda. Saatani takonzyi kutusinikizya kuyeeya alimwi akucita zintu mbuli mbwacita. Aboobo ulasola kubelesya nzila zimbi kutegwa azuzikizye makanze aakwe. Mucikozyanyo, ulatubikka akati kabantu mbaakanyonganya kale. (1Joh. 5:19) Ulangila kuti tuyoosala kuyanzana ambabo, nokuba kuti tulizyi kuti kuyanzana abantu babyaabi “kunyonganya” mizeezo yesu alimwi ambotucita zintu. (1Kor. 15:33) Nzila eeyo yakabeleka ku Mwami Solomoni. Wakakwata bamakaintu batakombi Leza banji, alimwi mukuya kwaciindi “bamakaintu bakwe bakamuyunga kapati” alimwi “bakoongelezya moyo wakwe” kuzwa kuli Jehova.—1Bam. 11:3; bupanduluzi buyungizyidwe.
“Nguni Uuli Kulubazu lwa Jehova?”
Pele Jehova kunyina nakulanga buyo kulubizya. Bbaibbele lyaamba kuti: “Jehova wakakalala akaambo ka Solomoni, nkaambo moyo wakwe wakaleya kuzwa kuli Jehova . . . , ooyo iwakalibonya kulinguwe ziindi zyobilo, alimwi wakalimucenjezyede kujatikizya makani aaya, kuti teelede kutobela baleza bambi. Pele walo tanaakatobela ncaakamulailila Jehova.” Akaambo kaceeci, Leza tanaakacili kumukkomanina alimwi wakaleka kumugwasya. Basimulyazina ba Solomoni bakasweekelwa coolwe cakuba abwami bwa Israyeli bukamantene alimwi eeci cakaleta mapenzi manji kumazyalani aakali kutobela.—1 Bam. 11:9-13.
Mbono Zyakumuuya
Naakakkomaninwa a Leza
Kweelana abuzangi bwakacitika, Rehoboamu wakabunganya mpi yakwe. Pele Jehova wakatuma musinsimi Semaya kuyoobaambila kuti: “Mutaunki kuyoolwana banabokwanu bana Israyeli pe. Umwi aumwi wanu weelede kupiluka kuŋanda yakwe, nkaambo ndime ndapa kuti cicitike boobu.”—1 Bam. 12:21-24.
Kutasola buya kulwana? Mulakonzya kweezyeezya mbwaakakatazyigwa mumoyo Rehoboamu! Ino bantu bakali kuyoomuyeeyela buti mwami ooyo iwakakongede bantu bakwe kuti uyoobasubula ‘amiluso yamamvwa’ pele lino waile kubuleka buyo buzangi oobu bugambya? (Amweezyanisye 2 Makani 13:7.) Nokuba boobo, mwami alimwi ampi zyakwe “bakaswiilila jwi lya Jehova akupiluka kumaanda aabo, kweelana ambwaakabaambila Jehova.”
Ino ncinzi ncotwiiya? Ncamaano kumuswiilila Leza nokuba kuti kucita boobo kulakonzya kupa kuti tusampaulwe. Kumvwida Leza kupa kuti tukkomaninwe alimwi akulongezyegwa anguwe.—Dt. 28:2.
Ino ncinzi ncaakacita Rehoboamu? Wakamvwida akwaaleka makanze aakwe ngaakajisi aakulwana cisi cipya, akubikkila maano kukuyaka minzi muzilawo zyamisyobo ya Juda a Benjamini yalo njaakacili kweendelezya. Alimwi “wakiiyumya kapati” minzi minji. (2 Mak. 11:5-12) Kwiinda zyoonse, kwaciindi cili mbocibede wakakakatila kumilawo ya Jehova. Ciindi bwami bwamisyobo iili kkumi bwa Israyeli kabuli ansi aabweendelezi bwa Jeroboamu nobwakatalika kukomba mituni, banji ‘bakaba kulubazu lwa Rehoboamu’ kwiinda mukuunka ku Jerusalemu kuyakwiiminina bukombi bwakasimpe. (2 Mak. 11:16, 17) Aboobo, kumvwida kwa Rehoboamu kwakapa kuti bwami bwakwe buyume.
SEPTEMBER 19-25
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 1 BAMI 13-14
“Kukkutila Alimwi Akulibombya Ncokuyandika”
Amuzumanane Kusyomeka Amoyo Omwe
Kumane boobo Jeroboamu waambila muntu wa Leza kuti: “Boola kulindime, ukalye, ujane inguzu, alimwi njookupa bulumbu.” (1 Bam. 13:7) Ino musinsimi ulacita buti lino? Sena ulazizumina zyintu nzyaasyomezyegwa amwami ngwaasinganya? (Int. 119:113) Antela sena ulazikaka zyintu nzyaamusyomezya mwami nokuba kuti mwami uboneka kuti wajokolola moyo? Jeroboamu muntu uulisika kusyule, aboobo ulakonzya kubapa beenzyinyina lubono lunji. Ikuti naa musinsimi wa Leza ujisi moyo wakulombozya lubono, cisyomezyo camwami ndisunko pati. Pele Jehova walailila musinsimi kuti: “Utalyi insima nikuba kunywa maanzi, nikuba kuboola munzila eyo njiyonya njowakatola.” Aboobo musinsimi waingula kwiinda mukubelesya majwi ngaakalaililwa ategwa: “Nekuba kuti wandipa cisela cambono zyamuŋanda yako, nsikooinka ayebo pe. Nsikoolya insima nikuba kunywa maanzi okuno pe.” Kumane boobo, musinsimi wazwa ku Beteli kwiinda mukubelesya nzila iimbi. (1 Bam. 13:8-10) Ino ncaacita musinsimi cituyiisya nzi kumakani aakusyomeka amoyo woonse?—Rom. 15:4.
Amuzumanane Kusyomeka Amoyo Omwe
Ino ncinzi acimbi ncotukonzya kwiiya kukulubizya kwakacitwa amusinsimi wakazwida ku Juda? Bbuku lya Tusimpi 3:5 lyaamba kuti: “Syoma Jehova amoyo wako woonse; utalifunkizyi kumaanu aako omwini.” Muciindi cakuzumanana kusyoma Jehova mbuli mbwaakali kucita musyule, buzuba oobu musinsimi waku Juda wakalisyoma mwini. Kulubizya ooku nkwaakacita kwakamujazya alimwi zyina lyakwe a Jehova lyakabija. Icakamucitikila cikankaizya mbociyandika kulibombya alimwi akusyomeka kuli Jehova!
Amuzumanane Kusyomeka Amoyo Omwe
Musinsimi iwakazwa ku Juda naakakonzya kubona bucenjezu bwamusinsimi mudaala mbwabelesya kweena bantu, naakalibuzya kuti: ‘Nkaambo nzi Jehova ncanga watuma mungelo kumuntu uumbi kuti andipe malailile mapya?’ Musinsimi ooyu naakamulomba Jehova kuti amusalazyile nceelede kucita, pele Magwalo kunyina mpaatondezya kuti wakacita oobo. Pele walo “wakapiluka [amudaala] kuyoolya insima akunywa maanzi.” Eeci tiicakamubotela Jehova pe. Musinsimi iwakeenwa naakatalika kweenda kuya ku Juda, wakaswaangana syuumbwa walo wakamuluma. Eelo kaka mulimo wabusinsimi wakamana cibende!—1 Bam. 13:19-25.
Mbono Zyakumuuya
Taakwe Cikonzya “Kutwaandaanya Kuluyando lwa-Leza”
Yatatu, Jehova natulingula ulatulangisya akuyandaula bubotu buli boonse buli mulindiswe. Mucikozyanyo, eelyo Jehova naakalailila kuti luzubo luzangi lwa Mwami Jeroboamu lunyonyoonwe loonse, wakalailila kuti omwe akati kabana bamwami balombe wazina lya Abija azikkwe kabotu. Ino nkaambo nzi? “Nkaambo kakuti mulinguwe . . . mwajanwa cakubotezya Jehova Leza wa-Israyeli.” (1 Bami 14:1, 10-13) Aboobo, Jehova wakaulingula moyo wamulombe ooyo eelyo wakajana cimwi ‘cakamubotezya’ oomo. Kunyina makani akuceya kwabubotu oobo mbokwakabede, Jehova wakabubona kuti bulayandika kubulemba mu Jwi lyakwe. Alimwi mane wakabulumbula, wakatondezya lubomba munzila yeelede kuli yooyo omwe mumukwasyi muzangi.
SEPTEMBER 26–OCTOBER 2
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 1 BAMI 15-16
“Sena Mulacita Zintu Cabusicamba Mbuli Asa?”
“Milimo Yanu Iyoolumbulwa”
Mumyaka iili 20 yakatobela kuzwa ciindi cisi ca Israyeli nicakaandaana kuba mami obilo, Juda wakasofwaazyigwa amicito yabantu batakombi Leza. Ciindi Asa naakaba mwami mu 977 B.C.E., noiba nkuta yamwami yakasofwaazyigwa abukombi bwabaleza babuzyazi babana Kanana. Pele makani aajatikizya bweendelezi bwa Asa aamba kuti “wakacita zibotu aziluleme mumeso aa-Jehova Leza wakwe.” Asa “wakagwisya zipaililo zyeenzu azipaililo zyakuzilundu, alimwi wakamwaya zilende akugonka zifwanikisyo zyamituni.” (2 Mak. 14:2, 3) Alimwi Asa wakagwisya kubwami bwa Juda “baalumi basibwaamu,” balo bakali kucita bunasodoma kwiinda mubukombi. Asa tanaakagolela buyo waawo pe. Alimwi wakakulwaizya bantu kuti “bayandaule Jehova Leza wabamawisi akubamba mulao amilazyo” ya Leza.—1 Bam. 15:12, 13; 2 Mak. 14:4.
Amubelekele Jehova Camoyo Woonse!
Umwi aumwi wesu weelede kuulingula moyo wakwe akubona naa ulilyaabide cakumaninina kuli Leza. Amulibuzye kuti, ‘Sena ndilikanzide kukkomanisya Jehova, kwiiminina bukombi bwakasimpe alimwi akukwabilila bantu bakwe kuzwa kukuyunga kubyaabi?’ Amuyeeye buyo busicamba mbwaakabelesya Asa kutegwa agwisye ba Maaka ibakali acuuno ‘cabanyina mwami’ mubulelo bwakwe! Ambweni kunyina ngomuzyi uucita zintu mbuli mbobakali kucita ba Maaka, pele kulakonzya kuba bukkale bumbi mbomukonzya kwiiya busungu bwa Asa. Mucikozyanyo, ino mbuti kuti umwi wamukwasyi wanu naa mweenzinyoko wacita cibi, alimwi akugwisyigwa mumbungano? Sena mulakonzya kucileka kuyanzana amuntu ooyo? Ino moyo wanu inga wamukulwaizya kucita nzi?
it-1 184-185
Asa
Nokuba kuti zimwi ziindi wakali kutondezya kuti tanaakajisi busongo alimwi tanaakali kuzibikkila maano zintu zyakumuuya, bube bwakwe bubotu alimwi akutaba siluleyo zilalibonya kapati ikwiinda zibi zyakwe, cakuti wakali kubonwa kuti ngumwi wabami ibakali kusyomeka mumulongo wa Juda. (2Mak. 15:17) Mumyaka iili 41 njaakalela mwami Asa, kwakalela bami ibali lusele baindene-indene mu Israyeli, nkokuti Jeroboamu, Nadabu, Basa, Ela, Zimuri, Omuri, Tibini (iwakalela muzibeela zyacisi ca Israyeli kukazya Omuri), alimwi a Ahabu. (1Bam. 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Naakafwa Asa, mwanaakwe Jehosafati wakaba mwami.—1Bam. 15:24.
Mbono Zyakumuuya
w98 9/15 21-22
Sena Leza Muntu Mwini-mwini Kulindinywe?
Mucikozyanyo, amubale businsimi bujatikizya cisubulo cakuyakulula Jeriko mpoonya mulange-lange mbobwakazuzikizyigwa. Lugwalo lwa Joshua 6:26 lwaamba kuti: “Joshua wakakonka kuti: “Asinganizyigwe muntu uuli woonse uutitalike kuyakulula munzi ooyu wa Jeriko. Abikka buyo ntalisyo yanguwo, mwanaakwe mutaanzi weelede kufwa, alimwi abikka zijazyo zyanguwo, mwanaakwe muniini weelede kufwa.’” Businsimi oobu bwakazuzikizyigwa nokwakainda myaka iili 500, nkaambo kulugwalo lwa 1 Bami 16:34 tubala kuti: “Lino mubulelo bwa [Mwami Ahabu,] Hiyeli muna Beteli wakayakulula munzi wa Jeriko. Naakabikka ntalisyo yanguwo, Abiramu mwanaakwe mutaanzi wakafwa alimwi anaakabikka zijazyo zyanguwo, Segubu mwanaakwe muniini wakafwa kweelana ajwi ndyaakaamba Jehova kwiinda muli Joshua mwana wa Nuni.” Alikke Leza mwini-mwini nguukonzya kupa kuti businsimi buli boobu buzuzikizyigwe.
OCTOBER 3-9
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 1 BAMI 17-18
“Ino Muladooneka Kusikila Lili?”
Amutondezye Lusyomo Amusale Cabusongo!
Nobakanjila buyo mu Nyika Yakasyomezyedwe, bana Israyeli bansiku bakeelede kusala kujatikizya kaambo kamwi ikakali kuyandika kapati: Kukomba Jehova naa kukomba baleza bambi. (Amubale Joshua 24:15.) Ambweni eeco cakali kulibonya kuti ncakusala citakatazyi kapati. Nokuba boobo, kusala kwabo kwakali kuyoobujatikizya buumi bwabo. Cakwiinduluka-induluka kuciindi ca Babetesi, bana Israyeli tiibakali kusala cabusongo. Bakali kumuzangila Jehova alimwi akukomba baleza bakubeja. (Bab. 2:3, 11-23) Alimwi amuyeeye ciindi cimwi kumbele bantu ba Leza nobakeelede kusala. Musinsimi Elija wakabaambila cakusalazya cakusala ncobakeelede kucita: Kukomba Jehova naa kukomba leza wakubeja Baala. (1 Bam. 18:21) Elija wakabakalalila bantu akaambo kakuba amyoyo yobilo. Mulakonzya kuyeeya kuti eeci cakali cakusala citakatazyi nkaambo lyoonse ncabusongo alimwi cilagwasya kukomba Jehova. Alimwi buya, kunyina muntu uuyeeya kabotu iwakeelede kunyomenena kukomba Baala. Nokuba boobo, bana Israyeli aabo bakali ‘kudooneka.’ Cabusongo, Elija wakabakulwaizya kusala bukombi busumpukide, nkokuti kukomba Jehova.
Wakasumpula Bukombi Busalala
Mpoonya bapaizi ba Baala bakatalika kupilingana, “bakakwiilisya loko, akulitenzya mapanga amasumo mbubonya mbubakazibila, mane bulowa bwabo bwakatikaikila ansi.” Kunyina cakacitika pe! “Pele katakwe ijwi niliba lyomwe naba sikuvuwa naba sikuswiilila.” (1 Bam. 18:28, 29) Masimpe, kwakanyina Baala. Cakali buyo cintu cakabambwa a Saatani kucenga bantu kutegwa bazwe kuli Jehova. Masimpe ngakuti, ikusala simalelo uumbi kunze lya Jehova takugwasyi alimwi kupa kuusa.—Amubale Intembauzyo 25:3; 115:4-8.
Wakasumpula Bukombi Busalala
Eliya katanapaila, ambweni makamu aabantu akali kuyeeya kuti Jehova ulaba mbuli Baala sikubeja. Naakamana kupaila, kwakanyina ciindi cakudooneka. Cibalo caamba kuti: “Mpoonya awo mulilo wa-Jehova wakaloka, walya cituuzyo azisamu zyoonse, amabwe, abulongo, akumyankuta maanzi aakali mululindi.” (1 Bam. 18:38) Eelo kaka oobu bwakali bwiinguzi bukkomanisya! Pele ncinzi bantu ncobakacita?
Mbono Zyakumuuya
w08 7/1 11, kabbokesi
Wakalangila Akulindila
Ino Ciyumayuma Cakatola Ciindi Cilamfwu Buti Mumazuba aa Eliya?
Musinsimi wa Jehova Eliya wakaambila Mwami Ahabu kuti ciyumayuma cakaliko kwaciindi cilamfwu ciya kumana lino-lino. Eeco cakacitika “mumwaka watatu”—kweelede kuti bakatalika kubala myaka eeyi kuzwa buzuba Eliya naakaamba kujatikizya ciyumayuma. (1 Bami 18:1) Jehova wakapa kuti mvwula iwe mbwaakamanina buyo kwaambila Eliya kuti uya kucita oobo. Bantu bamwi balakonzya kwaamba kuti, ciyumayuma cakamana mumwaka watatu akuti tiicakatola myaka yotatwe. Nokuba boobo, Jesu a Jakobo batwaambila kuti ciyumayuma cakatola “myaaka yotatwe amyeezi iili musanu muumwi.” (Luka 4:25; Jakobo 5:17) Sena Bbaibbele lilalikazya mukaambo aaka?
Peepe. Ciindi cacilimo ku Israyeli yansiku cakali cilamfwu, cakali kutola myezi iili cisambomwe. Kakunyina akudooneka, Eliya wakaambila Ahabu kujatikizya ciyumayuma cilimo nocakatola ciindi cilamfwu kwiinda lyoonse. Nkokuti ciyumayuma caambwa cakatalika kakwiindide myezi iitandila kucisambomwe. Aboobo, Eliya naakaambilizya kumana kwaciyumayuma “mumwaka watatu” kuzwa naakalaambilizyide, ciyumayuma cakali talikide kale kwamyaka iitandila kuli yotatwe acisela. “Myaaka yotatwe amyeezi iili musanu muumwi” yakaliindide kale bantu nobakabungana kutegwa balibonene musunko mupati a Mulundu wa Karimeli.
Aboobo, amulange-lange ciindi Eliya naakamuswaya Ahabu ciindi cakusaanguna. Bantu bakali kusyoma kuti Baala ngowakali “kweendelezya makumbi,” leza wakeelede kuleta mvwula kutegwa ciyumayuma cimane. Ikuti naa cilimo cakatola ciindi cilamfwu, nkokuti bantu bakali kulibuzya kuti: ‘Ino Baala waunka kuli? Ino ndilili natiilete mvwula?’ Kwaambilizya nkwaakacita Eliya kwakuti, kunyina mvwula iiyakuwa naa mume uuyakuba kusikila walo akaambe, kweelede kuti kwakabanyonganya bakombi ba Baala.—1 Bami 17:1.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Mukamufwu Waku Zarefati Wakalongezyegwa Akaambo Kalusyomo Lwakwe
Mu 1898, magazini ya Zion’s Watch Tower yakaamba ciiyo ncotwiiya kuzwa kumakani aajatikizya mukamufwu kuti: “Mukaintu uulya naakatondezya lusyomo iluyandika, ndendilyo naakabonwa a Mwami kuti uyandika kugwasyigwa kwiinda mu Musinsimi; naatakatondezya lusyomo, mukamufwu umwi uujisi lusyomo wakali kukonzya kujanika. Aboobo, mbocibede akulindiswe, kanji-kanji mulweendo lwesu lwakuya kubuumi, Mwami ulazumizya kuti lusyomo lwesu lusunkwe. Kuti twatondezya lusyomo tuyakulongezyegwa; kuti naa twaalilwa kutondezya lusyomo tatukatambuli zilongezyo.”
Ciindi notwasikilwa masunko amwi cacigaminina, tweelede kulangaula lugwasyo lwa Leza kuzwa mu Magwalo alimwi amumabbuku eesu aapandulula Bbaibbele. Mpoonya tweelede kucita kweelana abusolozi bwa Jehova nokuba kuti inga kacili ciyumu kubutobela. Tuyakulongezyegwa ncobeni kuti twacita kweelana akasimpi aaka ikaamba kuti: “Syoma Jehova amoyo wako woonse; Utalifunkizyi kumaanu aako omwini. Umuzibye munzila zyako zyoonse, nkabela uyooenzya myeendelo yako.”—Tus. 3:5, 6.
OCTOBER 10-16
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 1 BAMI 19-20
“Amulange Kuli Jehova Kutegwa Amuumbulizye”
Amusyome Jehova Ciindi Nomutyompedwe
Amubale 1 Bami 19:1-4. Nokuba boobo, Elija wakayoowa ciindi Namalelo Jezebeli naakali kuyanda kumujaya. Aboobo Elija wakatijila ku Beere-seba. Wakatyompwa kapati cakuti “wakalomba kuti afwe buyo.” Ino ncinzi cakapa kuti alimvwe boobo? Elija wakali muntu uutalondokede, “muntu iwakali kulimvwa mbubonya mbotulimvwa aswebo.” (Jak. 5:17) Ambweni wakatyompwa alimwi akukatala kapati. Ambweni wakayeeya kuti kusoleka nkwaakali kucita kugwasya bantu kuti bakombe Jehova kwakali kwabuyo. Wakayeeya kuti kunyina cakacinca mu Israyeli alimwi akuti wakasyeede buyo alikke iwakacili kubelekela Jehova. (1 Bam. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Tulakonzya kugambwa kuti musinsimi ooyu uusyomeka wakalimvwa boobu. Pele Jehova wakamvwisya kujatikizya mbwaakalimvwide Elija.
Wakaumbulizyigwa a Leza Wakwe
Muyeeya kuti Jehova wakalimvwa buti naakalanga aansi kuzwa kujulu alimwi akubona musinsimi wakwe uuyandwa kalede munsi aacisamu munkanda alimwi kalomba kuti afwe? Tatweelede kuyeeyela buya pe. Ciindi Eliya nozyakamutola ŋonzi, Jehova wakatuma mungelo kulinguwe. Mungelo wakamubusya Eliya kwiinda mukumwaampa akumwaambila kuti: “Buka ulye.” Eliya wakacita oobo, nkaambo mungelo wakamubambilide cakulya, cinkwa cikasaala alimwi amaanzi. Sena wakamulumba mungelo? Cibalo citwaambila buyo kuti musinsimi wakalya akunywa akoona alimwi. Sena wakalityompedwe kapati cakuti tanaakali kukonzya kwaambaula? Kufwumbwa mbocakabede, mungelo wakamubusya alimwi, ambweni kubucedo. Wakainduluka alimwi kwaambila Eliya kuti: “Buka, ulye,” alimwi wakayungizya amajwi aakuti, ‘nkaambo musinzo mulamfwu loko.’—1 Bam. 19:5-7.
Wakaumbulizyigwa a Leza Wakwe
Muzyintu zyoonse eezyi zyakacitika, cibalo cituyeezya kuti Jehova taakwe naakali kujanika muzyintu eezyi zitondezya nguzu zyacilengwaleza. Eliya wakalizyi kuti Jehova tanaakali leza wamumalende wakulengelezya buyo mbuli Baala iwakali kulumbaizyigwa abakombi bakwe bakubeja kuti ngowakali “kweendelezya makumbi” naa kuleta mvwula. Jehova ngo Kasensa kanguzu zyoonse zili muzilenge, alimwi mupati kwiinda zyintu zyoonse nzyaakalenga. Nomuba mujulu lyamajulu takonzyi kukkwana. (1 Bam. 8:27) Mbuti zyoonse eezyi mbozyakamugwasya Eliya? Amuyeeye mbwaakayoowede. Kajisi Leza, Jehova kulubazu lwakwe, Leza uujisi nguzu zinji zigambya, Eliya taakwe ncaakali kukonzya kuyoowa kuli Ahabu a Jezebeli.—Amubale Intembauzyo 118:6.
Wakaumbulizyigwa a Leza Wakwe
Nowakamana mulilo, kwakaumuna kumane Eliya wakamvwa ‘jwi libombe lyaansaansi.’ Ijwi alimwi lyakaambila Eliya kwaamba mbwaakali kulimvwa, wakacita oobo, kwaamba alimwi zyintu izyakali kumulibilisya. Ambweni eeci cakamukatalusya kapati. Cakutadooneka, Eliya wakaumbulizyigwa kapati amajwi aatobela ‘ijwi libombe lyaansaansi’ ngolyakaamba. Jehova wakamusyomezya kuti wakali mubelesi wakwe uuyandika. Munzila nzi? Leza wakayubununa makanze aakwe aakumbele kujatikizya kulwana bukombi bwa Baala mu Israyeli. Cilasalala kuti mulimo wa Eliya taakwe nowakali wabuyo, nkaambo Leza wakali kuyakuzumanana kulwana bukombi bwa Baala. Kuyungizya waawo, Jehova wakali kuyakuzumanana kubelesya Eliya kali musinsimi, nkaambo Jehova wakamutuma kuti apiluke akabeleke kweelana amalailile aagaminide.—1 Bam. 19:12-17.
Mbono Zyakumuuya
Cikozyanyo Cakulyaaba Alimwi Akusyomeka
Mbubwenya buyo, abalo Banakristo banji mazuba aano balalyaaba kubeleka milimo yaciindi coonse iisiyene-siyene. Kwiinda mukucita boobo, balakulwaizyigwa alusyomo alimwi akuyandisisya kubelesya nguzu zyabo cakumaninina mukubelekela Jehova. Milimo imwi iyanda kuti basiye minzi yabo akuyakubelekela ku Bbeteli, mumayake, amilimo imwi buyo—milimo banji njobakonzya kubona kuti taiyandiki kapati. Taakwe Munakristo weelede kubona milimo iili boobu kuti taiyandiki naa kuti milimo yaansi, nkaambo kuli Jehova ilayandika kapati.—Heb. 6:10.
OCTOBER 17-23
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 1 BAMI 21-22
“Amwiiye Jehova Mbwabelesya Nguzu Zyakwe Zyabweendelezi”
it-2 21
Jehova Wamakamu
Ciindi Joshua naakabona mungelo afwaafwi a Jeriko, wakamubuzya naa wakali kulubazu lwa Israyeli naa kulubazu lwabasinkondonyina. Mungelo wakaingula kuti: “Peepe, mebo ndaboola mbuli silutwe wampi ya Jehova.” (Jos. 5:13-15) Musinsimi Mikaya wakaambila Mwami Ahabu a Mwami Jehosafati kuti: “Ndabona Jehova kakkede acuuno cakwe cabwami alimwi amakamu oonse aakujulu kaayimvwi munsi lyakwe, kululyo akulumwensyi lwakwe,” cakusalazya kaamba bana ba Jehova bamuuya. (1Bam. 22:19-21) Cileelela kubelesya majwi aakuti “Jehova wamakamu,” kutali buyo akaambo kakuti bangelo babikkidwe muzibeela, nkokuti bakerubi, baserafi, alimwi abangelo, (Is. 6:2, 3; Matl. 3:24; Ciy. 5:11) pele akaambo kakuti bapanga tubunga, cakuti Jesu Kristo wakaamba kujatikizya “makamu-makamu aali 12 aabangelo” bakali kukonzya kumugwasya ikuti naa wayanda. (Mt. 26:53) Ciindi Hezekiya naakali kukombelezya Jehova kuti amugwasye, wakamwiita kuti: “Jehova wamakamu, Leza wa Israyeli, ookkede acuuno cabwami atala aabakerubi,” ambweni ikwaamba bbokesi lyacizuminano alimwi abakerubi ibali acivwunisyo ibaiminina cuuno cabwami ca Jehova cakujulu. (Is. 37:16; amweezyanisye a 1Sam. 4:4; 2Sam. 6:2.) Mubelesi wa Elisha iwakayoowede wakaumbulizyigwa acileengano, mwalo mwaakabona “cilundu cakazwide mabbiza ankalaki zyankondo zyamulilo” izyakali kwiiminina basikalumamba ba Jehova.—2Bam. 6:15-17.
“Mutwe Wamwaalumi Uuli Woonse ngu Kristo”
Kulicesya. Jehova ngomusongo kwiinda, pesi ulaiswiilila mizeezo yababelesi bakwe. (Matl. 18:23, 24, 32) Ulabazumizya aabo mbeendelezya kupa mizeezo. (1 Bam. 22:19-22) Jehova ulilondokede, pele kwalino kunyina nalangila kuti katucita zintu munzila iilondokede. Muciindi caboobo, ulabagwasya bantu batalondokede kuti bazwidilile nobamubelekela. (Int. 113:6, 7) Mane buya, Bbaibbele lyaamba Jehova kuti “mugwasyi.” (Int. 27:9; Heb. 13:6) Mwami Davida wakaamba kuti wakacikonzya kuuzuzikizya mulimo ngwaakapedwe akaambo buyo kakuti Jehova ulalicesya akuti wakamugwasya.—2 Sam. 22:36.
it-2 245
Kubeja
Jehova Leza ulazumizya kuti “beenwe akucengwa” bantu ibayanda ‘kusyoma zyakubeja’ muciindi cakusyoma makani mabotu aajatikizya Jesu Kristo. (2Tes. 2:9-12) Njiisyo eeyi ilaambidwe kucakacitika myaka minji yamusyule kujatikizya Mwami wa Israyeli Ahabu. Basinsimi bakubeja bakasyomezya Ahabu kuti wakali kuyoozwidilila mukulwana Ramoti-gileadi, kakuli walo musinsimi wa Jehova Mikaya wakaamba kuti wakali kuyoojana mapenzi. Mbubwenya Mikaya mbwaakabona mucilengaano, Jehova wakazumizya “muuya wabubeji” mumilomo yabasinsimi ba Ahabu. Aboobo, cilenge eeci camuuya cakatondezya nguzu zyakuti bacikonzye kwaamba, kutali kasimpe, pele nzyobakali kuyanda balo a Ahabu nzyaakali kuyanda kumvwa. Nokuba kuti wakacenjezyegwa, Ahabu wakazumina kweenwa abubeji bwabo calo cakapa kuti afwe.—1Bam. 22:1-38; 2Mak. 18.
Mbono Zyakumuuya
Ino Kweempwa Kwini-kwini Ninzi?
Mukuya kwaciindi, kukkazika moyo kwa Jehova kwakagola. Wakatuma Elija kuyakwaambila Ahabu a Jezebeli cisubulo Jehova ncaakali kuyoobaletela. Bamukwasyi wabo boonse bakali kuyoojaigwa. Majwi aa Elija akamunyonganya kapati Ahabu. Cigambya ncakuti, mwaalumi ooyu iwakali kulisumpula “wakalibombya.”—1 Bam. 21:19-29.
Nokuba kuti Ahabu wakalibombya aciindi eeco, nzyaakacita naakamana kucita boobo zyakatondezya kuti tanaakeempwa ncobeni. Kunyina naakabugusya bukombi bwa Baala mu bwami bwakwe. Alimwi kunyina naakasumpula bukombi bwa Jehova. Kuyungizya waawo, kuli azintu zimbi nzyaakacita Ahabu izitondezya kuti kunyina naakeempwa ncobeni.
Kumbele, mwami Ahabu wakalomba Mwami Jehosafati wa Juda kuti amugwasye kulwana bana Siriya. Mwami Jehosafati wakali mwami mubotu iwakali kusyoma Jehova, aboobo wakapa muzeezo wakuti basaangune kubuzya musinsimi wa Jehova kabatanaunka kunkondo. Ahabu tanaakali kuyanda kucita boobo. Wakaamba kuti: “Kucili mwaalumi omwe ngotukonzya kubuzya kujatikizya Jehova; pele mebo ndilimusulide nkaambo kunyina nasinsima zibotu kujatikizya ndime, pele usinsima zibi zyalo.” Nokuba boobo, bakamubuzya musinsimi Mikaya. Ahabu wakaliluzi, musinsimi wa Leza wakasinsima makani mabi kujatikizya Ahabu. Muciindi cakweempwa akulomba kulekelelwa kuli Jehova, sizibi Ahabu wakabikka musinsimi muntolongo. (1Bam. 22:7-9, 23, 27) Nokuba kuti Ahabu wakacikonzya kubikka musinsimi wa Jehova muntolongo, kunyina naakalesya kuti businsimi buzuzikizyigwe. Munkondo yakatobela, Ahabu wakajaigwa.—1 Bam. 22:34-38.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
“Oobu Mbookayanda”
Mbubwenya mbotukonzya kulangila, Jehova wamugwasya “muzike uusyomeka alimwi uucenjede” kuti acenjele kapati. Kucenjela kwapa kuti kube kupakamana kapati mumakani aakwaamba cibalo camu Bbaibbele kuti kuli ncociiminina ccita buyo kuti kakuli kaambo kamu Magwalo ikapa kucita boobo. Kuyungizya waawo, kwajanika kuti bupanduluzi bumwi bwakaindi ibwakuti zintu zyaambwa muzibalo zyamu Bbaibbele kuli ncoziiminina, bulabakatazya bantu banji kumvwa. Bupanduluzi bwamusyobo ooyu ibwakuti eeci ciiminina ceeci naa ooyu wiiminina yooyu, bulakatazya kumvwa akupandulula, bulakatazya kubuyeeya, alimwi bulakatazya kujana ciiyo ncotwiiya. Alimwi cilibilisya kapati ncakuti inga cakatazya kapati kuzyiba ziiyo ziyiigwa muzibalo zyamu Bbaibbele zilangwa-langwa akaambo buyo kakusola kuyanda kuzyiba ncoziiminina zintu zyoonse zyaambwa mucibalo. Aboobo, mabbuku eesu mazuba aano abikkila kapati maano kupandulula munzila ngubauba ziiyo nzyotwiiya kujatikizya lusyomo, kuliyumya, kulyaaba kwabunaleza, alimwi abube bumwi buyandika kapati mbotwiiya muzibalo zyamu Bbaibbele.
Ino mazuba aano tucimvwisya buti cibalo cijatikizya Naboti? Tulacimvwisya munzila ngubauba. Muntu ooyu uululeme wakafwa ikutali kuti wakali kwiiminina Jesu naa bananike, pele wakafwa akaambo kakuti wakali mululami. Wakakakatila ku Mulawo wa Jehova mubulelo ibwakali bubyaabi kapati. (My. 36:7; 1Bam. 21:3) Cikozyanyo cakwe cituyiisya kuti uuli woonse akati kesu ulakonzya kupenzyegwa akaambo kabululami. (Amubale 2 Timoteyo 3:12.) Bantu boonse balakonzya kucimvwisya, kuciyeeya, alimwi akutobela ciiyo icili mucibalo eeci ciyumya lusyomo.
Sena lino tweelede kwaamba kuti zibalo zyamu Bbaibbele zijisi buyo ziiyo nzyotukonzya kwiiya alimwi akuti tazijisi zintu zimbi nzyoziiminina? Peepe. Mumabbuku eesu mazuba aano tulangila kwiiya kuti cintu cimwi cituyeezya cintu cimwi naa ncikozyanyo cacintu cimwi. Bunji bwaziindi taanakwaambi kujatikizya ncobaiminina bantu naa zintu zyaambwa muzibalo zyamu Bbaibbele. Mucikozyanyo, cililuzi kwaamba kuti kusyomeka kwa Naboti ciindi naakali kupenzyegwa alimwi alufwu lwakwe zituyeezya kusyomeka kwa Kristo alimwi akwabananike bakwe. Nokuba boobo, alimwi tulakonzya kuyeezyegwa kujatikizya kusyomeka ‘kwambelele zimbi’ zinji zya Mwami. Bupanduluzi buli boobu ibutakatazyi butondezya kuti tuyiisyigwa a Leza.
OCTOBER 24-30
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 2 BAMI 1-2
“Cikozyanyo Cibotu Cakuyiisya Akuyiisyigwa”
Baalu Mbobayiisya Bamwi Milimo Kutegwa Basike Azyeelelo
Cibalo cijatikizya Elisha, simulyazina wa Elija alimwi citondezya bakwesu mazuba aano mbobakonzya kutondezya bulemu bweelede kubaalu ibacibwene. Elija alimwi a Elisha nobakamana kuswaya kakamu kabasinsimi mu Jeriko, baalumi aaba bobilo bakeenda kutozya ku Mulonga wa Jordano. Ooko, “Elija wakabweza cisani cakwe cabusinsimi, wakacivwunga akuuma maanzi, eelyo akaandaana.” Nobakamana kuzabuka anyika njumu, baalumi aaba bakazumanana “kuyaabweenda kumwi kabaambaula.” Cilisalede kuti, Elisha kunyina naakayeeya kuti aciindi eeci wakalizizyi zintu zyoonse. Kusikila ciindi Elija naakaunka, Elisha wakabikkila maano kumajwi oonse mwiiyi wakwe ngaakaamba. Mpoonya Elija wakatolwa akambizi kujulu. Kuzwa waawo, naakapiluka ku Jordano, Elisha wakauma maanzi acisani ca Elija, akoongolola kuti: “Ino uli kuli Jehova Leza wa Elija?” Alimwi maanzi akaandaana.—2 Bam. 2:8-14.
Baalu Mbobayiisya Bamwi Milimo Kutegwa Basike Azyeelelo
Sena mwabona kuti maleele aakusaanguna ngaakacita Elisha ngamaleele ngoonya aamamanino ngaakacita Elija? Nkaambo nzi ncokayandika kukabikkila maano kaambo aaka? Kulibonya kuti Elisha tanaakalimvwa kuti mbwaanga ngonguwe lino wakali kubelesyegwa, wakeelede kucinca zintu mbozyakali kucitwa mpoonya-mpoonya. Muciindi caboobo, kwiinda mukuzumanana munzila Elija mbwaakali kubeleka mulimo wakwe, Elisha wakatondezya bulemu bweelede kumwiiyi wakwe, calo icakabakkazikka moyo basinsiminyina Elisha. (2 Bam. 2:15) Nokuba boobo, kumbele mumulimo wa Elisha iwakatola myaka iili 60 kali musinsimi, Jehova wakamupa kucita maleele manji kwiinda ngaakacita Elija. Ino nciiyo nzi cili waawa kulindinywe nobasikwiiya mazuba aano?
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Bami Babili
2:11—‘Nkuujulu’ nzi ‘Eliya nkwaakatanta nikakamutola kambizi’? Talili leelyo lilibonya kule kapati naa busena bwakumuuya ooko Leza abana bakwe bangelo nkobakkala. (Deuteronomo 4:19; Intembauzyo 11:4; Matayo 6:9; 18:10) ‘Ijulu’ Eliya nkwaakatanta nkuumutalabalanga. (Intembauzyo 78:26; Matayo 6:26) Keenda mumutalabalanga, Eliya wakalonzyegwa kubusena bumbi anyika, ooko nkwaakazumanana kupona kwaciindi cili mbocibede. Alimwi buya kwiinde myaka iili mbwiibede, Eliya wakalemba lugwalo kuli Joramu, mwami wa Juda.—2 Makani 21:1, 12-15.
OCTOBER 31–NOVEMBER 6
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | 2 BAMI 3-4
“Komubweza Mwanaako”
“Ndilizyi Kuti Uyoobuka”
Bubuke bwabili ibwaambwa mu Magwalo bwakacitwa amusinsimi Elisha, simulyazina wa Elija. Mukaintu muna Israyeli iwakali aampuwo mu Sunemu wakamusamausya kapati Elisha. Kwiinda mumusinsimi, Leza wakamulongezya mukaintu ooyu iwatakajisi mwana amulumi wakwe uucembeede kwiinda mukumupa mwana musankwa. Myaka yakatobela, mwana musankwa ooyu wakafwa. Amubuyeeyele buyo buumba mbobakajisi banyina. Kwiinda mukuzumizyigwa amulumi wakwe, wakeenda kwamakkilomita aatandila ku 30 kuunka kuli Elisha a Cilundu ca Karimeli. Musinsimi wakaambila sikumugwasyilizya Gehazi kuti atalikizye kujokela ku Sunemu. Gehazi tanaakali kukonzya kumubusya mwana musankwa iwakafwide. Mpoonya banyina mwana musankwa ooyu ibakali mubuumba bakasika a Elisha.—2 Bam. 4:8-31.
“Ndilizyi Kuti Uyoobuka”
Kali aamutunta muŋanda ku Sunemu, Elisha wakapaila. Camaleele, mwana musankwa iwakafwide wakabuka eelyo wakasangana abanyina lino ibakakkomene kapati! (Amubale 2 Bami 4:32-37.) Kweelede kuti wakayeeya kujatikizya mbwaakapaila Hana iwatakali kuzyala kumatalikilo ciindi naakatola Samuele kuyoobelekela kutente lyakukombela kuti: “Jehova . . . ulanjizya mu Cuumbwe akubusya.” (1 Sam. 2:6) Cilasalala kuti, Leza munzila njemunya eeyi mbwaakabusya mwana musankwa mu Sunemu, utondezya kuti ulakonzya kubabusya bafwide.
Mbono Zyakumuuya
it-2 697 ¶2
Musinsimi
“Bana Babasinsimi.” Mbubwenya bbuku lyakuti Gesenius’ Hebrew Grammar mbolipandulula (Oxford, 1952, p. 418), ibbala lya Chihebrayo lyakuti ben ilyakasandululwa kuti (mwana wa) naa lyakuti benehʹ ilyakasandululwa kuti (bana ba) lilakonzya kwaamba “kuzulilwa kunkamu naa mbunga imwi (naa musyobo, naa mwaambo uuli woonse uugaminide).” (Amweezyanisye a Neh. 3:8, kwalo mabala aakuti “umwi wabasikupanga mafwuta aanunkilila” nkwaasanduludwe kuti “mwana wabasikupanga mafwuta aanunkilila.”) Aboobo, mabala aakuti “Bana babasinsimi” alakonzya kwaamba lwiiyo lupegwa kuli baabo bapedwe mulimo ooyu naa kakamu kabasinsimi. Tubunga ootu twabasinsimi twaambwa kuti tujanika ku Beteli, Jeriko, alimwi aku Giligala. (2Bam. 2:3, 5; 4:38; amweezyanisye a 1Sam. 10:5, 10.) Samuele ngonguwe wakali musololi wakabunga ikakali ku Rama (1Sam. 19:19, 20), kumane kulibonya kuti awalo Elisha wakajisi cuuno cikozyenye mumazuba aakwe. (2Bam. 4:38; 6:1-3; amweezyanisye a 1Bam. 18:13.) Kuyungizwa waawo, malembe atondezya kuti bakaliyakila busena bwakukkala alimwi bakali kubelesya zibelesyo izyakali kulombwa buya, calo icitondezya kuti bakali kupona buumi buuba-uba. Nokuba kuti kanji-kanji bakali kukkala alimwi akulida antoomwe, kweelede kuti umwi aumwi wakali kutambula mulimo wabusinsimi uumugeme.—1Bam. 20:35-42; 2Bam. 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Elisha Wakabona Nkalaki Ziyaka Mulilo—Sena Andinywe Mulazibona?
Mwami waku Aramu wakali kuyandaula musinsimi wa Leza Elisha. Wakamvwa kuti Elisha wakali ku Dotani munzi iwakali atala aacilundu iwakayakilidwe lubaya. Masiku, mwami wa Aramu wakatuma mabbiza, nkalaki zyankondo, alimwi abasikalumamba ku Dotani. Nobwakaca, bakaluuzingulukide kale munzi.—2 Bam. 6:13, 14.
Ciindi mulanda wa Elisha naakabuka akuya anze, wakabona impi yabasikalumamba bana Aramu. Kumane wakalila kuti: “Maawe, simalelo wangu! Tucite buti?” Elisha wakamwaambila kuti: “Utayoowi pe, nkaambo abo mbetuli abo mbanji kwiinda mbabo.” Mpoonya musinsimi wakatalika kupaila akwaamba kuti: “O Jehova, kovumbulula meso aakwe, kuti abone.” Cibalo cilazumanana kwaamba kuti: “Nkabela Jehova wakavumbulula meso aamulanda, elyo wakabona kuti cilundu cakalizwiide mabbiza ankalaki zyamulilo zizyungulukide Elisha.” (2 Bam. 6:15-17) Ncinzi ncotukonzya kwiiya kuliceeci alimwi akuzyintu zimbi izyakacitika mubuumi bwa Elisha?
Nokuba kuti wakazingulukidwe ampi yabana Aramu, Elisha wakakkazika moyo akaambo kakuti wakali kusyoma muli Jehova alimwi wakabona kuti Leza wakali kumukwabilila. Mazuba aano tatulangili kucitikilwa maleele, pele tulizyi kuti Jehova ulabakwabilila bantu bakwe kabali nkamu. Munzila imwi, andiswe tulizingulukidwe amabbiza alimwi ankalaki zyamulilo. Ikuti naa tulaalusyomo lwakuti Jehova ulabakwabilila bantu bakwe alimwi akumusyoma lyoonse, tuyakulimvwa kukwabililwa alimwi uyakutulongezya. (Int. 4:8) Atubone mbotukonzya kugwasyigwa kuzyintu zimbi izyakacitika mubuumi bwa Elisha.
Aciindi cimwi Elisha naakali kulima mumuunda, musinsimi Eliya wakaunka kulinguwe akumusowela cisani cakwe cabusinsimi. Kwiinda mukucita boobo, Eliya wakali kumutamba kuti abe mulanda wakwe, nkokuti mubelesi wakwe. Elisha wakabamba pobwe, akulaya bausyi abanyina, kumane wakasiya munzi ookwabo akutobela Eliya akutalika kumukutaukila. (1 Bam. 19:16, 19-21) Akaambo kakuti Elisha wakalilyaabide kucita kufwumbwa Leza ncaakali kuyanda kuti acite, Jehova wakali kukonzya kumubelesya munzila zinji alimwi mukuya kwaciindi wakamusala kuba musinsimi kunjila mubusena bwa Eliya.
Elisha wakakutaukila Eliya ambweni kwamyaka iili cisambomwe. Ciindi eeco, Elisha “ngonguwe iwakali kutila maanzi amaanza aa-Eliya.” (2 Bam. 3:11) Ino eeci caamba nzi? Mumazuba aayo, cakali cilengwa bantu kulya amaanza. Bamana kulya, mubelesi wakali kutila maanzi mumaanza aasimalelaakwe kwaasanzya. Aboobo, milimo imwi njaakali kucita Elisha yakali kulibonya kuti misyoonto naa iitayandiki kapati. Nokuba boobo, wakali kucibona kuti ncoolwe kuba mulanda wa Eliya.
Mbubwenya buyo, abalo Banakristo banji mazuba aano balalyaaba kubeleka milimo yaciindi coonse iisiyene-siyene. Kwiinda mukucita boobo, balakulwaizyigwa alusyomo alimwi akuyandisisya kubelesya nguzu zyabo cakumaninina mukubelekela Jehova. Milimo imwi iyanda kuti basiye minzi yabo akuyakubelekela ku Bbeteli, mumayake, amilimo imwi buyo—milimo banji njobakonzya kubona kuti taiyandiki kapati. Taakwe Munakristo weelede kubona milimo iili boobu kuti taiyandiki naa kuti milimo yaansi, nkaambo kuli Jehova ilayandika kapati.—Heb. 6:10.
Leza ‘katanamutola Eliya kujulu mukambizi,’ wakatuma musinsimi ooyu kuzwa ku Giligala kuya ku Beteli. Eliya wakaambila Elisha kuti tanaakali kuyandika kuunka anguwe, pele Elisha wakaingula kuti: “Nsikooanzaana ayebo.” Nobakali mulweendo, Eliya wakamwaambila alimwi ziindi zyobilo Elisha kuti acaale, pele taakwe naakazumina pe. (2 Bam. 2:1-6) Mbubwenya mbuli Rute mbwaakakakatila kuli Naomi, awalo Elisha wakakakatila kuli Eliya. (Rut. 1:8, 16, 17) Nkaambo nzi? Cakutadooneka akaambo kakuti Elisha wakali kuukkomanina mulimo ngwaakapegwa a Leza wakukutaukila Eliya.
Elisha wakatusiila cikozyanyo cibotu. Ikuti twapegwa mukuli umwi mumbunga ya Leza, tuyakuubikkila maano kapati ikuti lyoonse katuyeeya kuti tubelekela Jehova. Taakwe coolwe cipati kwiinda ceeco.—Int. 65:4; 84:10.
Baalumi bobilo aaba nobakali kuyaabweenda, Eliya wakati kuli Elisha: “Kumbila ncoyanda kuti nkucitile, nentana kutolwa kuzwa kulinduwe.” Mbubwenya mbuli Solomoni mbwaakalomba cintu cijatikizya zyintu zyakumuuya, awalo Elisha wakacita mbubwenya oobo. Wakalomba kuti ‘zibeela zyobilo zyamuuya wa Eliya zibe alinguwe.’ (1 Bam. 3:5, 9; 2 Bam. 2:9) Mu Israyeli, mwana musankwa mutaanzi kuzyalwa wakali kupegwa zibeela zyobilo zyalukono. (Dt. 21:15-17) Aboobo, Elisha wakali kulomba kubweza busena bwa Eliya, kuba musinsimi. Kuyungizya waawo, Elisha wakali kuyanda kuba sicamba mbubwenya mbuli Eliya, walo iwakali ‘kusungwaalila Jehova cakumaninina.’—1 Bam. 19:13, 14.
Ino Eliya wakaingula buti kukulomba kwamulanda wakwe? Musinsimi wakaamba kuti: ‘Cintu ncokumbila nciyumu, nekubaboobo naa undibone nensi tolwe kuzwa kulinduwe, cilaba mbubonya, pele kuti utandiboni, tacikooyooba obo pe.’ (2 Bam. 2:10) Bwiinguzi bwa Eliya bwakali kwaamba zyintu zyobilo. Cakusaanguna, Leza alikke nguwakali kukonzya kusala kupa Elisha ncaakali kulomba. Cabili, ikuti Elisha wakali kuyanda kutambula ncaakalomba wakeelede kukakatila kuli Eliya, ziyume zitete.
Ino Leza wakakubona buti kulomba kwa Elisha kwazibeela zyobilo zyamuuya wa Eliya? Cibalo caamba kuti: “Nibakacili kuya bweenda akwaambaula, kwakaboneka inkalaki yamulilo amabbiza aamulilo, yakabaanzaanya. Mpawo Eliya wakatanta mukambizi kuya kujulu.” Oobo mbobwakali bwiinguzi bwa Jehova kukulomba kwa Elisha. Elisha wakabona Eliya katolwa kuzwa kulinguwe, wakatambula zibeela zyobilo zyamuuya wa Eliya, alimwi wakaba musinsimi wa Leza mubusena bwa Eliya.—2 Bam. 2:11-14.
Nocakaloka cisani cabusinsimi ca Eliya, Elisha wakacibwezela akucisama. Cisani eeci cakali kumuzyibya Elisha kuti lino musinsimi wa Leza. Bumboni abumbi bwakuti wakasalwa kuba musinsimi bwakalibonya ciindi naakacita maleele kwiinda mukwaandaanya maanzi mu Mulonga wa Jordano.
Ncaakabona ciindi Eliya naakatolwa kujulu akambizi cakutadooneka cakamujatikizya kapati Elisha. Kayi muntu takonzyi kubona nkalaki yankondo amabbiza aamulimo abuzuba. Eezyi zyakali kutondezya bumboni bwakuti Jehova waingula kulomba kwa Elisha. Ciindi Leza naingula mipailo yesu, inga tatuboni nkalaki yankondo naa mabbiza aamulilo mucilengaano. Pele tulizyi kuti Leza ubelesya nguzu kutegwa kuyanda kwakwe kucitwe. Alimwi ciindi notubona Jehova mbwailongezya mbunga yakwe yaanyika, munzila imwi ‘tubona’ nkalaki yakwe kaibeleka.—Ezk. 10:9-13.