INDONESIA
Mujoko Lyacisi ca Japan
Kumatalikilo kwamwaka wa 1942, impi yabasikalumamba mpati yacisi ca Japan yakanjila mucisi ca Indonesia akucisaala. Bakwesu banji bakanjizyigwa milimo yacibbalo—mbuli kupanga migwagwa naa kusalazya migodi. Bamwi bakabikkwa muntolongo izisofweede kapati akupenzyegwa akaambo kakuti bakakaka kutola lubazu munkondo. Bakwesu botatwe bakafwa muntolongo.
Ba Johanna Harp, bana babo basimbi bobilo, alimwi aba Beth Godenze, imulongwe wamukwasyi wabo (akati)
Mucizyi umwi mu Dutch wazina lyakuti Johanna Harp, iwakali kukkala mumunzi uuli kulamfwu muzilundu zyaku East Java, tanaakaangwa akubikkwa muntolongo kwamyaka yobilo yakusaanguna kuzwa noyakatalika nkondo. Walo abana bakwe botatwe ibakubusi bakabelesya ciindi nobakaangulukide ikusandulula bbuku lyakuti Salvation alimwi amamagazini aa Ngazi Yamulindizi kuzwa mu Chingisi kutola muci Dutch.a Mpoonya mabbuku aayo aakasandululwa bakali kwaakkopolola akwaatuma cakusisikizya kuli Bakamboni mu Java moonse.
Bakamboni basyoonto ibakacaangulukide bakali kuswaangana mutubunga tusyoonto alimwi bakali kukambauka cakucenjela. Mucizyi Josephine Elias (katanakwatwa wakali Josephine Tan) wakaamba kuti: “Ciindi coonse notwakali kwiizya abantu, ndakali kusola kujana coolwe cakubaambila kasimpe. Ndakali kubwezelezya bboodi yaccesi ciindi nondakali kuswaya bantu bajisi luyandisisyo kumaanda aabo kutegwa bantu bambi kabayeeya kuti ndakali kubaswaya kuti tuume ccesi.” Mukwesu Felix Tan amukaintu wakwe Bola, bakali kukambauka kuŋanda aŋanda, kabalicengeezya kuti basambala nsipa. Ba Tan baamba kuti: “Ziindi zinji twakali kutobelwa abasikutwela bankamu iitegwa Kempeitai, nkokuti bamapulisa baku Japan ibakali kuyoowegwa kapati. Kutegwa batatuzyibi kuti tuli Bakamboni, twakali kuswaya ziiyo zyesu zya Bbaibbele aaziindi ziindene-indene. Basikwiiya Bbaibbele besu ibali cisambomwe bakayaambele kapati alimwi buya bakabbapatizyigwa ciindi cankondo.”
Manyongwe mu Jakarta
Bakwesu nobakali kusola kwaazibila mapenzi aamuciindi cankondo, tiilyakalampa pe, bakalangana asunko limbi lipati. Mfwulumende ya Japan yakalailila kuti bamuzwakule boonse (kubikkilizya abana Indonesia ibakazyalwa kuba Chinese) balilembye alimwi akubweza kkaadi yakubazyibya iijisi majwi aakukonka kuti banoosyomeka lyoonse ku Bulelo bwa Japan. Bakwesu banji bakali kulibuzya kuti, ‘Sena tweelede kulilembya akusaina kkaadi yakulizyibya, naa tweelede kukaka?’
Ba Josephine Elias amwanookwabo Felix
Mukwesu Felix Tan wakapandulula kuti: “Bakwesu baku Jakarta bakatupa muzeezo wakuti swebo notwakali ku Sukabumi tukake kwiisaina kkaadi eeyo. Pele twakalomba mfwulumende kuti twaacince majwi aakali aakkaadi kuti muciindi cakwaamba kuti ‘mebo nendasaina ndinoosyomeka lyoonse ku,’ abe ‘mebo nendasaina tandikasinkilili’ mpi yabasikalumamba yacisi ca Japan. Cakutayeeyelwa, bakazumina, aboobo toonse twakabweza makkaadi. Ciindi bakwesu baku Jakarta nobakaamvwa makani aaya, bakatwaamba kuti tuli basiluleyo, aboobo bakaleka kuyanzana andiswe.”
Cuusisya ncakuti, bakwesu banji baku Jakarta ibakali kumbele kutongooka bakwesu baku Sukabumi bakaangwa, mpoonya bakatama kasimpe. Mukwesu umwi iwakakaka kusaina kkaadi wakaangwa akubikkwa muntolongo yomwe amukwesu André Elias. Mukwesu Elias wakaamba kuti: “Ndakabandika anguwe kujatikizya makani aakulilembya akumugwasya kwaalanga munzila yeelede makani aaya. Cakulicesya wakalomba kulekelelwa akaambo kakuleka kuyanzana andiswe. Mpoonya twakaba aciindi cibotu cakuyumizyanya, pele cuusisya ncakuti wakafwa akaambo kabukkale bubi kapati bwamuntolongo.”
Merdeka!
Nkondo noyakamana mumwaka wa 1945, bakwesu abacizyi bakaliyandide kapati kuzumanana amulimo wakukambauka. Mukwesu umwi iwakaangwa akupenzyegwa wakalembela ofesi yamutabi yaku Australia kuti: “Ndiciliko alimwi nokuba kuti kwainda myaka yone yamapenzi, lusyomo lwangu lucili luyumu alimwi tandicincide mizeezo. Mumapenzi aangu oonse, tiindakabaluba pe bakwesu. Ndalomba munditumine mabbuku.”
Muciindi buyo cisyoonto, mabbuku aakali kuyandika kapati akasika mucisi, kumatalikilo akali buyo masyoonto, pele kumbele akazyoovwula. Kabunga kabasikumwaya ibali kkumi mu Jakarta bakatalika alimwi kusandulula mabbuku muci Indonesian.
Mu August 17, 1945, basololi bacipani icakali kulwanina lwaanguluko lwacisi ca Indonesia bakaambilizya kuti cisi ca Indonesia calilela lino, calo icakatalisya manyongwe aakubukila bulelo bwaba Dutch, aakatola myaka yone. Bantu banji kapati bakafwa mumanyongwe aaya, alimwi bantu bainda kumamiliyoni aali ciloba bakaisiya minzi yabo kuccija nkondo.
Muciindi eeci coonse camanyongwe, bakwesu bakazumanana kukambauka kuŋanda aŋanda. Ba Josephine Elias bakaamba kuti: “Aabo ibakali kuyanda kulilela bakasola kutusinikizya kwaamba caambyo cabo cakuti ‘Merdeka,’ icaamba kuti ‘Lwaanguluko.’ Pele twakabaambila kuti swebo tatutoli lubazu mutwaambo twacisi.” Mu 1949, bulelo bwaba Dutch bwakapa cisi ca Repulic of the United States of Indonesia (calo lino ciitwa kuti Republic of Indonesia.)bnguzu zyakulilela.
Kuzyikusika mu 1950, bakwesu baku Indonesia bakazumanana kuliyumya mumanyongwe aayo aakatola myaka iitandila kukkumi. Pele mulimo mupati wakali kubalindila kumbele. Ino bakali kuyakwaamwaya buti makani mabotu kubantu banji kapati baku Indonesia? Mumeso aabantu, mulimo ooyu wakali kulibonya kuti tuukonzyeki pe! Nokuba boobo, kabajisi lusyomo luyumu, bakwesu bakazumanana kuyakumbele, kabasyomede kuti Jehova wakali ‘kuyootuma babelesi mumulimo wakwe wakutebula.’ (Mt. 9:38) Alimwi eeco ncencico Jehova ncaakacita.
a Mwana musimbi wa Mucizyi Harp wazina lyakuti Hermine (Mimi), iwakali musyoonto aali boonse wakanjila Cikolo ca Gileadi noyakamana nkondo, mpoonya wakajokela kucisi ca Indonesia kali misyinali.
b Bulelo bwaba Dutch bwakazumanana kweendelezya nsumbu ya West Papua (aciindi eeco iyakali kwiitwa kuti West New Guinea) kusikila mu 1962.