“Ciindi Caluumuno” Cili Afwaafwi!
“Zintu zyoonse zilijisi ciindi cazyo, . . . ciindi cankondo aciindi caluumuno.”—MUKAMBAUSI 3:1, 8.
1. Nciimo nzi cigambya iciliko mumwaanda wamyaka wa 20 kujatikizya nkondo aluumuno?
KABAJISI kaambo kabotu, ibantu banji balombozya luumuno. Imwaanda wamyaka wa 20 walibonena kuceya kwaluumuno kwiinda mwaanda wamyaka uuli woonse. Pele cilagambya kuti cili boobu nkaambo kwiina ciindi cimbi nokwakakutaukwa boobu kulwanina luumuno. Mu 1920 iciinga Calukamantano Lwazisi icitegwa League of Nations cakabambwa. Mu 1928 icizuminano caakati kazisi cakulesya nkondo citegwa Kellog-Briand Pact calo ibbuku limwi ndyocakaamba kuti “mmulongo wiinda kukomena wakusoleka kuleta luumuno lyakamana Nkondo Yanyika Yakusaanguna,” cakagwasilizigwa “azisi zyoonse zyamunyika . . . zyalo zyakazumina kuleka kulwana kuti cibe mulawo wacisi cimwi acimwi.” Mpoonya mu 1945 imbunga iimbi iiminina luumuno iya Lukamantano lwazisi iitegwa United Nations yakabambwa kuti injile mubusena bwambunga ya League of Nations iyatakacili kubeleka.
2. Nimbaakani nzi iijisi ciinga ca United Nations, alimwi ino cazwidilila kusika kuli?
2 Imbaakani yakajisi ciinga ca United Nations mbubwenya mbuli ca League njakubamba luumuno lwanyika yoonse. Pele kuzwidilila kwayo nkuce kapati. Ee, inyika taili mukulwana kapati mbuli munkondo zyanyika zyoonse zyobile. Nokuba boobo, kuli mazwanga manji aacipenzya myaanda-myaanda yazyuulu zyabantu aapa kuti batabi aluumuno mumizeezo, aanyonyoona mpasya zyabo alimwi kanjikanji abuumi bwabo. Sena inga twalipeekezya kusyoma kuti ciinga ca United Nations cilakonzya kucinca mwaanda wamyaka wa 21 kuba “ciindi caluumuno”?
Aayeeme Luumuno Lwini-Lwini
3. Nkaambo nzi luumuno lwini-lwini ncolutakonzyi kuba antoomwe aakusulaika?
3 Luumuno lwaakati kabantu azisi talujatikizyi buyo kubula lunya. Sena kuli uunga waba muluumuno amuntu ngwasulaika? Peepe. Nkaambo kweelana alugwalo lwa 1 Johane 3:15: “Kufumbwa muntu uusula mweenzinyina, mujayi.” Mbubwenya mbozisinizya zintu zyacitika calino-lino, ikusulaikana kupati kanjikanji kuleta nkondo.
4. Mbaani balikke ibakonzya kubaa luumuno, alimwi nkaambo nzi?
4 Iluumuno lulakonzya kuba akati kabantu ibamuyanda alimwi ibamulemeka kapati Leza anjiisyo zyakwe ziluleme mbwaanga Jehova ngu Leza “waluumuno.” Aboobo Jehova tapi luumuno kumuntu woonse. “Basizibi tabakwe luumuno abuniini, mbwaamba Leza wangu.” Cili boobu nkaambo basizibi balakaka kusololelwaa muuya uusalala wa Leza uujisi mucelo waluumuno.—Ba-Roma 15:33; Isaya 57:21; Ba-Galatiya 5:22.
5. Ino Banakristo beni-beni ncinzi ncobatayeeyeli abuniini?
5 Ikulwana bantuma—mbubwenya mbuli mbubacita kanjikanji aabo ibaambwa kuti Mbanakristo ikapati mumwaanda wamyaka wa 20—ncintu ncobatayeeyeli abuniini Banakristo beni-beni. (Jakobo 4:1-4) Masimpe aba Banakristo beni-beni balwana njiisyo izisampaula Leza, pele kulwana oku kulacitwa kutegwa bantu bagwasigwe, ikutali kubacisa. Ikupenzya bamwi akaambo kakwiimpana munjiisyo zyabukombi naa ikusubula bamwi akaambo kakwiimpana kwazisi kulakazyanya kapati a Bunakristo bwakasimpe. Paulo wakalailila Banakristo baku Roma kuti: “Anooli kwakonzyeka, nkukuti mbuli mbumukonzya nubeni, amukalane abantu boonse caluumuno.”—Ba-Roma 12:17-19; 2 Timoteo 2:24, 25.
6. Nkuukuli kulikke ikunga kwajanwa luumuno lwini-lwini sunu?
6 Sunu, iluumuno luzwa kuli Leza lujanwa buyo akati kabakombi beni-beni ba Jehova Leza. (Intembauzyo 119:165; Isaya 48:18) Kwiina mazwanga aakati kazisi aanyonganya lukamantano lwabo, nkaambo koonse-koonse tabatoli lubazu mutwaambo twacisi. (Johane 15:19; 17:14) Akaambo kakuti ‘balikamantene amoyo omwe amiyeeyo yomwe,’ kunyina mazwanga aanjiisyo zyabukombi aanyonganya luumuno lwabo. (1 Ba-Korinto 1:10) Iluumuno lujisi Bakamboni ba Jehova mmaleele aasunu aaletwaa Leza kwiinda mucisyomezyo cakwe cakuti: “Njoobika Luumuno lube simutwe wako, a-Bululami bube sikukubelesya.”—Isaya 60:17; Ba-Hebrayo 8:10.
Nkaambo nzi Ncocili “Ciindi Cankondo”?
7, 8. (a) Nokuba kuti mbaasiluumuno, ino ciindi cino bacibona buti Bakamboni ba Jehova? (b) Ncibelesyo nzi cipati ncabelesya munkondo Imunakristo?
7 Nokuba kuti mbaasiluumuno, Bakamboni ba Jehova ciindi cino bacibona kuti “[n]ciindi cankondo.” Taili nkondo iini-ini mbwaanga ikusinikizya mulumbe wa Bbaibbele kuli bamwi kwiinda mukubelesya zilwanyo inga cakazyanya akutamba kwa Leza kwakuti “amuntu woonse uuyanda anywe cabuyo maanzi aabuumi.” (Ciyubunuzyo 22:17) Awa kunyina kusinikizya muntu kuti asanduke! Inkondo njobalwana Bakamboni ba Jehova njakumuuya buyo. Paulo wakalemba kuti: “Zintu zyesu zyakulwisya tazyeensi zyabantu buyo, nzyanguzu zya-Leza zyakumwaisya mampangala mayumu.”—2 Ba-Korinto 10:4; 1 Timoteo 1:18.
8 Icipati akati “[ka]zyakulwisya” zyesu “[ndi]panga lya-Muuya, nkukuti ijwi lya-Leza.” (Ba-Efeso 6:17) Eli panga lilijisi nguzu kapati. “Ijwi lya-Leza lili abuumi, lili anguzu, lilabosya kwiinda iceba ilijisi mabemba obile, lilayasa mane kukwaanzaanya buumi amuuya, aalo maswaanganino aazifuwa amooma, alimwi lilabeteka kuyeeya akuyanda kwamoyo.” (Ba-Hebrayo 4:12) Kwiinda mukubelesya panga eli, Banakristo balakonzya kumwaisya “miyeeyo yoonse azintu zyoonse zili buti zilisumpula cakulwisya luzibo lwa-Leza.” (2 Ba-Korinto 10:5) Lilabagwasya kuyubununa njiisyo zyakubeja, imicito mibyaabi alimwi abusongo bwabantunsi ibutali busongo bwa Leza.—1 Ba-Korinto 2:6-8; Ba-Efeso 6:11-13.
9. Nkaambo nzi ncokuteelede kuyozya-yozya munkondo yesu kujatikizya mubili wesu mubyaabi?
9 Inkondo yakumuuya iimbi njeeyo iilwanwa kujatikizya mubili wesu uubisya. Banakristo batobela cikozyanyo ca Paulo iwakazumina kuti: “Ndaumisya loko mubili wangu, ube muzike wangu, kutabi kuti, ndamana kukambaukila bamwi, ime ndemwini ndaba musowe.” (1 Ba-Korinto 9:27) Banakristo ku Kolose bakalaililwa kuti balilesye ‘kuzizo zyabo zyaansi, baleke bwaamu abusofwaazi amujamuja azisusi zibi akulikumbuzya (icintu comwe akukomba mituni).’ (Ba-Kolose 3:5) Awalo mulembi wa Bbaibbele Juda wakalaya Banakristo kuti ‘balwanine lusyomo ndobakapegwa basalali lomwe lwalyoonse.’ (Juda 3) Nkaambo nzi ncotweelede kucita boobo? Paulo waingula kuti: “Nkaambo mwapona canyama, mulafwa, pele kuti kamujazya Muuya milimo yanyama, mulapona.” (Ba-Roma 8:13) Kweelana akaambo aaka kasalede, kunyina nokunga kwaba kuyozya-yozya munkondo yesu yakulwana tumpenda tubyaabi.
10. Ncinzi cakacitika mu 1914, alimwi ino eco ciyoosololela kunzi onoono?
10 Ikaambo akambi iciindi cino ncocinga caambwa kuti nciindi cankondo nkakuti “buzuba bwakuliya inkoto bwa-Leza wesu” bwaswena afwaafwi kapati. (Isaya 61:1, 2) Mu 1914, cakasika ciindi Jehova ncaakabikkide cakuti Bwami bwabu Mesiya bukkazikwe akuti buzumizigwe kulwa nkondo cabusungu abweende bwa Saatani. Iciindi cakabikkidwe cakuti bantunsi basole bweendelezi bwabantu kakunyina lugwasyo lwa Leza cakamana aciindi eco. Muciindi cakutambula Mweendelezi wa Leza wabu Mesiya, ibantu banji bazumanana kumukaka mbubwenya mbobakacita banji mumwaanda wamyaka wakusaanguna. (Incito 28:27) Aboobo akaambo kakukazigwa kwa Bwami, Kristo wasinikizigwa ‘kweendelezya akati kabasinkondonyina.’ (Intembauzyo 110:2) Mucoolwe Ciyubunuzyo 6:2 cisyomezya kuti ‘uyoozunda.’ Eci uyoocicita “kunkondo yabuzuba bupati bwa-Leza Singuzuzyoonse . . . butegwa muci-Hebrayo Harmagedoni.”—Ciyubunuzyo 16:14, 16.
Ecino “[N]ciindi Cakwaamba”
11. Nkaambo nzi Jehova ncaakkazika moyo kapati, pele ino ncinzi ciyoocitika kumbele?
11 Ikuzwa mu 1914 kwainda myaka iili 85 kuzwa ciindi ibweende bwazintu bwabantunsi nobwakacinca. Jehova wabakkazikila moyo kapati bantu. Wazibya Bakamboni bakwe makani oonse kujatikizya mbocimanide ciindi. Ituulunzuma twabantu bali muntenda. Imaunda-maunda aabantu aya ayelede kucenjezyegwa nkaambo “Jehova . . . tayandi kuti bantu bafwidilile, ulayanda kuti boonse bajane ciindi cakweempwa.” (2 Petro 3:9) Nokuba boobo, onoono cilasika ciindi “cakuyubunuka kwa-Mwami Jesu kuzwa kujulu. Uyooyubunuka antoomwe abaangelo bakwe basinguzu.” Mpoonya, boonse ibakaka mulumbe wa Bwami bwa Leza acaali bayoolibonena “muliyano” ngwayoocita Jesu “kulibaabo abatamuzi Leza akutaswiilila Makani Mabotu aa-Mwami wesu Jesu.”—2 Ba-Tesalonika 1:6-9.
12. (a) Nkaambo nzi ikwiide kuyeeyela buyo ciindi mapenzi mapati naatikatalike ncocitagwasyi? (b) Nintenda nzi njaakacenjezya Jesu kujatikizya ceeci?
12 Ino kukkazika moyo nkwakkazikide Jehova kuyoosika lili kumamanino? Ikwiide kuyeeyela buyo ciindi “mapenzi mapati” naatikatalike tacigwasyi pe. Cakusalazya Jesu wakati: “Pele taakwe muntu naba umwi uuzi buzuba obo nanka ciindi.” Pele wakalailila kuti: “Nkaambo kaako amulangile, nkaambo tamuzi buzuba mbwazoosika mwami wanu. . . . Amulibambe, nkaambo kuciindi ncimutezi nciconya ncazoosika Mwana a-Muntu.” (Matayo 24:21, 36, 42, 44) Ikucaamba cakusalazya eci cipandulula kuti abuzuba tweelede kuzumanana kupakamana kuzintu zicitika munyika akunooyeeya matalikilo aamapenzi mapati. (1 Ba-Tesalonika 5:1-5) Cinjizya muntenda kapati kaka ikuyeeya kuti tulakonzya kuyozya-yozya, ikwiile kuliiba katulindila kubona mboziticitike zintu! Jesu wakati: “Amukalilangisye, kuti ambweni myoyo yanu ilalengaala nkaambo kabulyatu, abukolwi, amakataazyo aabuumi buno, abuzuba obuya nobuyoomutilimuna mbuli kooze.” (Luka 21:34, 35) Ikujatikizya makani aya inga twasinizya kuti: “Myuuwo yone” yalunyonyooko ono iijisigwi ‘abaangelo ba Jehova bone’ tainoojisigwi pe mane kukabe kutamani.—Ciyubunuzyo 7:1-3.
13. Ncinzi bantu ibatandila kutuulunzuma tuli cisambomwe ncobazyiba?
13 Akaambo kabuzuba obo bwamilandu ibuli mukufwambaana kapati, imajwi aa Solomoni aakuti kuli “ciindi cakwaamba” ajisi bupanduluzi bulibedelede. (Mukambausi 3:7) Akaambo kakuzyiba kuti cino nceciindi cakwaamba, tuulunzuma tutandila kucisambomwe twa Bakamboni ba Jehova bali mukwaamba cabusungu imakani aajatikizya bulemu bwabweendelezi bwa Leza alimwi akucenjezya kujatikizya buzuba bwakwe bwamuliyano. Balalyaaba cakulisungula mubuzuba bwa Kristo bwalumamba.—Intembauzyo 110:3; 145:10-12.
Aabo Ibaamba Kuti “Luumuno, Anukuti Taakwe Luumuno”
14. Mbasinsimi nzi bakubeja ibakaliko mumwaanda wamyaka waciloba B.C.E.?
14 Mumwaanda wamyaka waciloba B.C.E., ibasinsimi ba Leza ba Jeremiya a Ezekiele bakaambilizya milumbe ya Leza yalubeta kuli Jerusalemu akaambo kakuzanga mukutamvwida Leza. Nokuba kuti ibatumwa ba Leza bakali kukazyigwa ankumekume zyabasololi bazikombelo, ilunyonyooko ndobakasinsima lwakacitika mu 607 B.C.E. Aaba basololi bazikombelo bakaba “basinsimi bafubafuba . . . [Ibaka]leesya bantu ba [Leza] munzila imbi cakwaamba kuti, Muli aluumuno, muli aluumuno, anukuti taakwe luumuno.”—Ezekieli 13:1-16; Jeremiya 6:14, 15; 8:8-12.
15. Sena basinsimi bakubeja nkobali asunu? Amupandulule.
15 Mbubwenya mbuli “basinsimi bafubafuba” bakuciindi eco, ibunji bwabasololi bazikombelo sunu abalo balakakilwa kucenjezya bantu kujatikizya buzuba bwa Leza bwalubeta ibuboola. Muciindi caboobo, bali mukusyoma nkamu zyamapolitikisi kuti ziyoozwidilila kuleta luumuno aluliibo. Kabakanzide kukkomanisya bantu kutali Leza, baambila bantu babo zintu nzyobayanda kumvwa muciindi cakupandulula kuti Bwami bwa Leza bulikkazikidwe akuti Mwami wabu Mesiya uli afwaafwi kuzunda. (Daniele 2:44; 2 Timoteo 4:3, 4; Ciyubunuzyo 6:2) Mbwaanga mbasinsimi bakubeja abalo baamba kuti “muli aluumuno, anukuti taakwe luumuno.” Pele ikusyoma kwabo onoono kuyoosanduka kuba mapenzi mapati aacivwundumukila ibaakulibonena bukali bwayooyo ngobatalemeki alimwi ngobasampauda zina cakuzwa munzila. Ibeendelezi babukombi bwanyika yoonse bwalo mu Bbaibbele ibwaambwa kuti mmukaintu muvwuule bayoojaigwa kabacaambilizya luumuno lwabo lwakubeja.—Ciyubunuzyo 18:7, 8.
16. (a) Ncinzi capa kuti Bakamboni ba Jehova bazyibwe kapati? (b) Ino baindene buti abaabo ibaambilizya kuti “muli aluumuno, anukuti taakwe luumuno”?
16 Nokuba kuti ibunji bwankumekume zyabasololi bazumanana muzisyomezyo zyabo zyaluumuno zyakuupaupa ameso kunyina nocizungaanya kusinizya kwabaabo ibajisi lusyomo muzisyomezyo zya Leza zyaluumuno lwini-lwini. Kwamyaka iyiinda kumwaanda omwe, Bakamboni ba Jehova bazyibwa kuti mbakwabilizi basyomeka ba Bwami bwa Leza, basikulwana babukombi bwakubeja basicamba alimwi basikusumpula Bwami bwa Leza basinizizye. Muciindi cakubutika bantu kuti baone kwiinda mukwaamba majwi aakondelezya kujatikizya luumuno, cabusungu basoleka kubusya bantu kukasimpe kakuti sunu nciindi cankondo.—Isaya 56:10-12; Ba-Roma 13:11, 12; 1 Ba-Tesalonika 5:6.
Jehova Waleka Kuumuna
17. Ino caamba nzi kuti onoono Jehova uyooleka kuumuna?
17 Alimwi Solomoni wakati: “Leza uyoobeteka baluleme abasizibi boonse, nkaambo zintu zyoonse zili aciindi cazyo.” (Mukambausi 3:17) Inzya, Jehova ulibikkide ciindi ncayoobeteka bukombi bwakubeja alimwi “[a]bami baansi [ibalibamba] . . . kukulwisya Jehova amunanike wakwe.” (Intembauzyo 2:1-6; Ciyubunuzyo 16:13-16) Iciindi eco caakusika, imazuba aa Jehova ‘aakutontola tontolo’ ayoomana. (Intembauzyo 83:1; Isaya 62:1; Jeremiya 47:6, 7) Kwiinda mu Mwami wakwe wabu Mesiya ngwabikkide acuuno cabweendelezi, nkokuti Jesu Kristo, ‘uyooamba’ mumwaambo uumvwugwa buyo abaabo basikumukazya kuti: “Jehova uyooinka mbuli mwaalumi sintanze, uyoobusya busungu mbuli silumamba. Uyookwiila akuvuluma, uyoolwisya basinkondonyina canguzu. Ndakalyuumwide ciindi cilamfu. Ndakalitontwede akulyaanga. Pele sunu ndalila mbuli mwanakazi uumyongwa. Ndafooma akufwekemba loko. Njooyuminizya zilundu atulundulundu, njoopusamya misamu yazyo yoonse. Njoocita kuti milonga ibe nyika injumu, amaziba oonse njooayuminizya. Nkabela njooenzya boofu munzila njibatezi, njoobatola mumigwagwa njebatabwene. Njoosandula mudima kunembo lyabo ube mumuni, amasena aapilingene njooalulamika. Ngaaya makani ngenti cite, nkabela nsikooyoobalekelezya pe.”—Isaya 42:13-16.
18. Muunzila nzi bantu ba Leza mobati ‘kaumune’ onoono?
18 Jehova ‘aakwaambaula’ mukukwabilila Buleza bwakwe, ibantu bakwe tabacinooyooyandiki kwaambilizya kuti balikwabilile. Ciyooba ciindi cabo “cakuumuna.” Mbubwenya mbwaakazuzikizigwa kubabelesi ba Leza bamusyule, ayoobeleka alimwi imajwi aaya aakuti: “Tamukooyoolwana munkondo eyi pe. Amwiimik[il]e buyo mumindando yanu, mukabone lufutuko lwa-Jehova ndwati mucitile.”—2 Makani 20:17.
19. Ncoolwe nzi ibanabakwabo Kristo bakumuuya ncobayooba aco onoono?
19 Talulikomeneni kaka luzundo olo kuli Saatani ambunga yakwe! Ibanabakwabo Kristo ibasumpwidwe mubulemu bayootola lubazu mukuzunda kwabululami ikugambya, kweelana acisyomezyo cakuti: “Lino kaba kaindi buyo, Leza siluumuno ulamulyataulila Saatani kunsi lyamaulu aanu.” (Ba-Roma 16:20) Iciindi caluumuno cali kulindilwa kuzwa kaindi casika lino.
20. Ino ciyooba ciindi cakutyani onoono?
20 Banoojisi buumi bulongezedwe kaka anyika boonse ibayoofwutuka nguzu zya Jehova ezi zinji kapati! Ndilyonya bayoosangana abaalumi abanakazi ibakapona musyule ibanoosikilidwe ciindi cakubuka. Ibulelo bwa Kristo bwamyaka iili Cuulu ncobeni bunooli “ciindi cakuzikila . . . , ciindi cakusilika . . . , ciindi cakuyaka . . . , ciindi cakuseka . . . , ciindi cakuzyana . . . , ciindi cakukumbata [alimwi] . . . , [a]ciindi cakuyanda.” Inzya, alimwi mane do kukabe kutamani cinooli “ciindi caluumuno”!—Mukambausi 3:1-8; Intembauzyo 29:11; 37:11; 72:7.
Ino Mwiingula Buti?
◻ Ino luumuno lutamani luyeeme anzi?
◻ Nkaambo nzi ciindi cino Bakamboni ba Jehova ncobacibona kuti “[n]ciindi cankondo”?
◻ Ndilili bantu ba Leza nobeelede ‘kwaamba’ alimwi anobeelede ‘kuumuna’?
◻ Ino Jehova uyooleka buti kuumuna, alimwi ino ndilili?
[Kabbokesi kali apeeji 23]
Jehova Ulaa Ciindi Ncabikkide ica
◻ kukwela Gogo kuti alwane bantu ba Leza.—Ezekieli 38:3, 4, 10-12
◻ kweendelezya mizeezo yabeendelezi bantunsi kuti banyonyoone Babuloni Mupati.—Ciyubunuzyo 17:15-17; 19:2
◻ kucitya lukwatano lwa Mwanaambelele.—Ciyubunuzyo 19:6, 7
◻ kutalisya nkondo ya Harmagedoni.—Ciyubunuzyo 19:11-16, 19-21
◻ kwaanga Saatani kutegwa Bulelo bwa Jesu Bwamyaka iili Cuulu butalike.—Ciyubunuzyo 20:1-3
Izintu eezi izyaambwa zyandandamikwa mumulongo kweelana ambozyaambwa mu Magwalo. Tulakonzya kusinizya kuti ezi zyoonse zyosanwe ziyoocitika mumulongo ngwaziyanda alimwi aaciindi Jehova mwini ncabikkide.
[Zifwanikiso izili apeeji 25]
Ibulelo bwa Kristo bwamyaka iili cuulu mmasimpe buyooba ciindi . . .
cakuseka . . .
cakukumbata . . .
cakuyanda . . .
cakuzikila . . .
cakuzyana . . .
cakuyaka . . .