Manyongwe Ankondo Mbozitujatikizya Toonse
“Mweelwe wabantu bajatikizyigwa akaambo kamanyongwe aacitika munyika, watanta kapati kuzwa ciindi ca Nkondo Yanyika Yoonse Yabili. Alimwi bantu bali 2 bbiliyoni bajatikizyigwa kapati.”
United Nations Deputy Secretary-General Amina J. Mohammed, January 26, 2023.
Manyongwe ankondo zilakonzya kutalika cakutayeeyela nomuba mumasena muli luumuno kwaciindi ecino. Kunze lyaboobo, mapenzi aaboola akaambo kankondo alakonzya kubajatikizya nobaba bantu batakkali mumasena oomo nkondo moicitikila. Kuyungizya waawo, mapenzi aayo alakonzya kuzumanana kwaciindi cilamfwu nokuba kuti yakamana kale. Amuleke tulange-lange zikozyanyo zimwi:
Kubulila kwazyakulya. Mbunga ya World Food Programme yakaamba kuti, “bunji bwaziindi nkondo njiileta nzala. Amana buya, kanji-kanji bantu bakkala mumasena mucitikila nkondo inga tabajisi cakulya cikkwene.”
Kulicisa akunyongana mumizeezo. Ciindi nokulibonya kuti kulaba nkondo mubusena bumwi, bantu bakkala mumo inga balalibilika kapati. Kunze lyaboobo, inga bali muntenda yakulicisa akunyongana mumizeezo. Alimwi inga tabajisi abusilisi bweelede.
Kubula kwakukkala. Lipooti yakapegwa aba United Nations High Commissioner for Refugees, itondezya kuti kutalikila mu September 2023, bantu bainda ku 114 miliyoni, bakabula kwakukkala akaambo kankondo. Amana cintu cipati cipa kuti bantu babule kwakukkala, manyongwe ankondo zicitika munyika.
Kuyuma kwabuumi. Kanji-kanji bantu balapenga akaambo kankondo alimwi akudula kwazintu. Cili boobu akaambo kakuti, mfwulumende muciindi cakulanganya banamaleya mubusilisi alimwi amulwiiyo, yalo igwasyilizya nkondo. Alimwi noyamana nkondo ciladula kuyakulula masena aakanyonyoonwa.
Kusofwaala kwanyika. Bantu balapenga kapati ciindi nyika njobakkala noyasofwaazyigwa acaali. Maanzi alaadooti, muya alimwi anyika isofweede, zipa kuti bantu kabaciswa. Alimwi ciindi nkondo noyamana tubbomba tulacaala munyika.
Kwaamba masimpe, nkondo ilanyonyoona kapati alimwi ipa kuti buumi buyume.