BA KAMAL VIRDEE | MAKANI AAKULUULA
“Lyoonse Ndakali Kulombozya Kuti Bantu Boonse Kabeendelezyegwa Cabululami”
Mebo abanabokwesu basimbi bobilo twakajanika kumuswaangano wamasi wakuti, “Divine Victory” iwakali mu August 1973 mudolopo lya Twickenham ku England. Ooku twakaakubonana a Mukwesu Edwin Skinner, iwakatalika mulimo wabumisyinali ku India mu 1926. Naakamvwa kuti twaambaula mwaambo waci Punjabi wakati: “Ino mutyani kuno? Mukaboole ku India!” Aboobo twakaunka ncobeni alimwi aaya ngaakali matalikilo aakubelekela mucilawo mobabelesya mwaambo waci Punjabi. Pele andimulwiide cakacitika katutanaba amubandi ooyu.
Ndakazyalilwa mudolopo lya Nairobi ku Kenya, mu April 1951. Bazyali bangu bakali kuzwa ku India alimwi bakali kuzulilwa mucikombelo ca Sikh. Bataata bakazyi kukwata mulamwaabo iwakafwidwa mulumi, aboobo bakaba abamakaintu bobilo. Bamaama balo ibakali mukaintu wakusaanguna, kunyina ncobakali kukonzya kucita kujatikizya makani aaya. Balo abakazyinyina bakali kuzyalila antoomwe bana. Aboobo tobana kubikkilizya amweenima twakali 7. Mu 1964 nondakakkwanya buyo myaka iili 13, bataata bakafwa.
Kuyandaula Bululami
Nondakali kukomena ibantu banji bakali kuzwangana akusalululana. Kumbele, ndakazyikubona kuti mukwasyi wesu wakalikozyenye awa Leya a Rakele ibaambidwe mu Bbaibbele. Banamukwasyi tiibakali kubeendelezya kabotu babelesi bana Kenya akaambo kakuti bakali kubonwa kuti mbaansi kapati. Bataata bakali kutukulwaizya kuti katumvwana buyo abana Europe, kabayeeya kuti inga batuyiisya zintu zibotu. Bakatukasya kuyanzana abana Africa nkaambo bakali kuyeeya kuti kunyina ncotwakali kukonzya kwiiya kulimbabo. Kuyungizya waawo bakatukasya kuyanzana abana Pakistani, nkaambo bakali kubonwa kuti mbaasinkondoma. Mbwaanga lyoonse ndakali kulombozya kuti bantu boonse kabeendelezyegwa cabululami, muzeezo wabataata ndakaubona kuti tiiwakaluzi.
Cikombelo ca Sikh cakatalisyigwa a Guru Nānak kumamanino aamwaanda wamyaka wa 15. Ndakali kuzisyoma njiisyo zya Nānak alimwi amuzeezo wakuti kwakali buyo Leza omwe wakasimpe. Pele nondakabona bantu bamucikombelo eeci kabateendelezyanyi kabotu ndakazyiba kuti kuli cakalubide.
Eeci tacili cintu cilikke cakali kundinyonganya. Mbwaanga cikombelo ca Sikh cakatalika kumamanino aamwaanda wamyaka wa 15, ndakali kulibuzya kuti: ‘Ino mbukombi nzi bwakaliko kacitanatalika cikombelo eeci? Ino mbukombi nzi bwakusaanguna mbwaakali kukkomanina Leza?’ Bazyali besu bakabikkide makkalenda kubwaanda aakajisi mafwoto aabasololi bakusaanguna bali 10 bacikombelo ca Sikh. Pele ndakali kulibuzya kuti: ‘Ino bakazyiba buti kuti mbobakali kuboneka oobu? Nkaambo nzi bantu boonse, kubikkilizya abanamukwasyi ncobabakotamina basololi aaba kakuli balo bakali kuyiisya kuti tweelede kukomba Leza omwe buyo wakasimpe?’
Mu 1965, twakalongela ku India kandili amyaka iili 14. Buumi ku India bwakali buyumu nkaambo twakali bacete. Kumane nokwakainda mwaka omwe, mukwasyi wesu wakalongela mudolopo lya Leicester ku England. Pele tiicakali kukonzyeka kuti toonse tuunkile antoomwe, aboobo twakali kuunka tobilo-tobilo.
Kandili aamyaka iili 16, ndakatalika kubeleka tulimo tumwi mpoonya kumangolezya ndakali kuunka kucikolo camasiku kutegwa ndizumanane alwiiyo lwangu. Pele ndakazyoobona kuti babelesima bamwi tiibakali kweendelezyegwa kabotu. Mucikozyanyo, bamakuwa bakali kuvwola mali manji kwiinda bamuzwakule. Mbwaanga ndakali kuyanda kuti bantu boonse kabeendelezyegwa cabululami, ndakaambila bamakaintu ibakali bamuzwakule kuti batakate kubeleka kutegwa mali ayungizyigwe. Ndakali kulombozya kuti bantu boonse kabeendelezyegwa kabotu.
Kujana Bwiinguzi
Mu 1968, kwakandiswaya Bakamboni ba Jehova aŋanda alimwi cakali ciindi cakusaanguna kubandika ambabo. Cisyomezyo cakuti Bwami buyoopa kuti bantu boonse beelane cakandikkomanisya kapati. Umwi wa Bakamboni bakandiswaide wakapiluka amukaintu wakwe. Mebo abanabokwesu bobilo Jaswinder alimwi a Chani mwana wabakaintu babataata twakatalika kwiiya Bbaibbele. Notwakamana buyo ziiyo zili 6, twakasinizya kuti Jehova ngo Leza wakasimpe, Bbaibbele ndi Jwi lyakwe alimwi akuti bulikke Bwami mbobukonzya kuleta bululami bwini-bwini kubantu boonse.
Nokuba boobo, banamukwasyi bakatalika kutukazya akutupenzya akaambo kakuti twakali kwiiya Bbaibbele. Nobakafwa bataata, mwana wabakaintu babataata musankwa nguwakaba silutwe wamukwasyi. Cuusisya ncakuti, banyina bakali kumukulwaizya kuti katukazya. Wakali kubauma basyoonto bangu nkokuti Jaswinder a Chani, akubabbakela azijombo zijisi lubulo kumpela. Mbwaanga mebo ndakali amyaka iili 18, taakali kukonzya kundilwana akaambo kakuti ndakali kukonzya kumulipoota kupolisi, pele basyoonto bangu wakali kubacita kufwumbwa ncayanda. Zimwi ziindi wakali kulibweza Bbaibbele, mpoonya wakali kulijalula akulyuumpa kabalangilila, kumane wakali kubaambila kuti, “Amumwaambile Jehova wanu kuti auzime mulilo!” Aciindi eeco, twakalijanikide kale ziindi zisyoonto kumiswaangano cakusisikizya. Pele twakaliyandide kumubelekela Leza wakasimpe, Jehova. Nokuba boobo, eeci cakali kulibonya mbuli kuti inga tiicakonzyeka kweelana abukkale mbobwakabede. Aboobo twakayeeya kuti tuloboke akuunka kubusena bumbi ibuli kabotu. Ino eeci cakali kuyookonzyeka buti?
Cakusisikizya twakatalika kuyobola mali ngotwakeelede kuula cakulya camasyikati, aakukkwezya bbasi alimwi amali aambi ngondakeelede kupa bakaintu mbobakakwatide bataata. Aboobo naakavwula-vwula mali twakaula mabbeeke otatwe alo ngotwakasisa kubusena bumbi, mpoonya aasyoonto-syoonto twakatalika kutola zisani mane kusikila azula. Mu May 1972, kakusyeede aasyoonto kuti Jaswinder akkwanye myaka iili 18, mali ngotwakajisi akasika kuma dola aali 260. Twakakkwela citima kuya kudolopo lya Penzance lili kumusanza lwaambo kwa England. Notwakaakusika, twakatumina Bakamboni bakubusena oobu. Bakwesu bakatutambula camaanza obilo. Aboobo kutegwa tujane mali aakuligwasyilizya alimwi akulentiŋa ŋanda, twakatalika kubeleka milimo iindene-indene, kubikkilizya awakupala nswi.
Twakazumanana kwiiya Bbaibbele abanabukwetene bacembeede bamwi, ba Harry aba Betty Briggs. Twakabbapatizyigwa mu September 1972, kubusena bwakubbapatizyila ibuli kucibumbili ca Ŋanda ya Bwami yaku Truro. Chani wakatalika bupainiya mpoonya mebo a Jaswinder twakali kumugwasyilizya kujana ziyandika.
Kubelekela Kubusena Bubulide
Nokuba kuti ba Harry abakaintu babo bakalicembeede, lyoonse bakali kuunka kuyookambauka kunsumbu zya Scilly, munsi-munsi ankomwe iili kumusanza lwaambo kwa England. Cikozyanyo cabo cibotu cakatukulwaizya kubaiya. Aboobo mu 1973, notwakamana kubandika amukwesu Skinner, kweelana ambokutondezyedwe kumatalikilo twakalizyi ncotwakeelede kucita.
Mu January 1974, twakaunka ku India mudolopo lya New Delhi, kwalo mukwesu Dick Cotterill nkwaakatuzumizya kukkala muŋanda yabamisyinali. Chani wakazumanana abupainiya, mpoonya mebo a Jaswinder twakayungizya ciindi cakubeleka mubukambausi.
Mukuya kwaciindi twakatumwa mucilawo icili kunyika lwaambo ku India nkobabelesya mwaambo waci Punjabi, kwalo nkotwakakkala kwaciindi cili mbocibede muŋanda yabamisyinali mudolopo lya Chandigarh mpoonya kumbele twakazwa akutalika kulilentiŋila. Mu September 1974, ndakatalika mulimo wabupainiya bwaciindi coonse, kumane mu 1975 ndakatambwa kuba mupainiya waalubazu. Mulimo wakukambauka wakandigwasya kubona kuti kwakali kuyandika mabbuku manji aamumwaambo waci Punjabi kutegwa bantu banji baiye kujatikizya luyando lwa Jehova abululami bwakwe. Mpoonya mu 1976, bakuofesi yamutabi waku India bakatutamba swebo totatwe kuti tukagwasyilizye kusandulula mabbuku aamuci Punjabi. Mbwaanga kwakanyina mincini naa makkompyuta aakubelesya, mulimo wakali kuminya. Twakali kusandulula kwiinda mukulemba aamaanza, kubala alimwi akubambulula muyandika. Kuzwa waawo, mabala twakali kwaapulinta kubelesya muncini uupulinta wakaindi.
Mbungano yesu mudolopo lya Chandigarh, Punjab ku India
Ndakalikkomene Nokuba Kuti Ndakatalika Kuciswa-ciswa
Bukkale bwesu bwakacinca mukulaba kwaliso. Jaswinder wakazyi kukwatwa kumukwesu umwi, kumane bakalongela ku Canada. Mpoonya awalo Chani wakakwatwa kumukwesu waku German iwakaswaide ku United States kumane bakalongela nkuko. Mu October 1976, ndakapiluka ku England akaambo kakuti ndakazyi kuciswa kapati. Bamaama amwanookwesu musankwa balo ibatakali kukakazya kasimpe, bakanditambula amaanza obilo. Ndakajanwa abulwazi bumwi bukatazya kapati ibunyonganya maseelo amubulowa alimwi ndakali kuyandika kusilikwa munzila ziindene-indene kubikkilizya akugusyigwa mubengwa, ikabeela kali munsi-munsi abula. Aboobo ndakacileka mulimo wabupainiya.
Ndakali kumwaambila Jehova mumupailo kuti, ikuti naa ndayumya inga ndaakutalika alimwi mulimo wabupainiya. Amana buya eeco ncondakacita! Nokuba kuti tiindakalinapona cakumaninina, mu 1978 ndakalongela ku Wolverhampton kwalo nkondakali kucita bupainiya mucilawo mwakali buyo mwaambo waci Punjabi. Twakali kulemba tupepa twakutamba bantu kumiswaangano, mpoonya twakali kututola kumuncini wakali munsi-munsi kutegwa tukapange makkopi aambi. Mpoonya twakali kutwaabila kubantu bakali kubelesya mwaambo waci Punjabi kutegwa bakajanike kumakani aabuleya. Calino ku Britain kuli mbungano zili 5 zibelesya mwaambo ooyu alimwi atubunga totatwe.
Bakumutabi waku Britain bakalizyi kuti ndakali musanduluzi wamwaambo waci Punjabi ku India. Kumane kumamanino aamyaka yakuma 1980 bakumutabi bakanditumina fooni. Aboobo ndakatalika kuunka kuyoogwasyilizya ku Beteli yaku London mumulimo wakupanga software, mabala aakkompyuta alimwi akugwasyilizya ikubamba maalufabbeti aamumwaambo waci Gurmukhi aakali kukonzya kubelesyegwa mumulimo wakupulinta. Ndakajisi bubi kapati nkaambo ndakali kubeleka mulimo wakumubili, ikulanganya bamaama alimwi akweenda musinzo mulamfwu kuya ku Beteli. Pele cakali kukkomanisya kubelekela ku Beteli.
Nondakali kuyiisyigwa mulimo waa Beteli ku London cakuma 1980
Ndakatambwa kuba wamukwasyi wa Beteli mu September 1991, akutalika mulimo wakusandulula mabbuku aamumwaambo waci Punjabi. Eeci tiindakali kucilangila, akaambo kakuti ndakali kuciswa-ciswa alimwi ndakaliindide kale aciimo cakutambwa ku Beteli. Pele Jehova wakandipa coolwe eeci. Nokuba kuti ndakalikkomene kubelekela ku Beteli, penzi lyakuciswa-ciswa lyakazumanana. Ciindi nondakali kusilikwa kubelesya nzila ya chemotherapy kanji-kanji ndakali kuba apenzi lyakubula bulowa. Nokuba boobo, ndakali kuyaabupona cakuti basilisi bangu bakakkomana kapati, mpoonya bakanditamba kujanika kumuswaangano kwalo ikwakali basyaazibwene mumakani aabusilisi ibali 40 kucibbadela cipati caku London. Bakandipa maminiti aali 10 kuti ndipandulule kaambo ncondakali kukakila kubikkwa bulowa, mpoonya kwakaba cibeela cakwiingula mibuzyo calo cakeendelezyegwa amukwesu uubelekela mu Hospital Information Desk.
Muziindi eezyi zikatazya, mwanookwesu Jaswinder a Chani bakali kundilanganya caluyando alimwi ndilalumba kapati akaambo kaluzyalo ambobakandigwasya balongwe abamukwasyi wa Beteli. Jehova wakandipa nguzu zyakuti ndizumanane kumubelekela nokuba kuti ndakali kuciswa.—Intembauzyo 73:26.
Cileleko Icizwa Kuli Jehova Ncecivwubya
Myaka iili 33 iyainda njondabeleka a Beteli yandipa kuti ‘ndilabile akubona kuti Jehova mubotu.’ (Intembauzyo 34:8; Tusimpi 10:22) Ndilakulwaizyigwa azikozyanyo zyabakwesu abacizyi ibacembeede basyomeka. Ndalanga musyule, ndilakkomana kapati kubona bantu mbondakagwasya kwiiya Bbaibbele ibabelesya mwaambo waci Punjabi kabamubelekela Jehova cakusyomeka. Lino tulamvwana kapati abanamukwasyi. Bamaama amwanookwesu musankwa tabali Bakamboni, pele kanji-kanji bamaama inga bandaambila kuti, “Yebo ulilyaabide ncobeni kuli Leza.” Ciindi nondakali kuyanda kuti ndileke mulimo waa Beteli kutegwa ndilanganye bamaama, mwanookwesu musankwa wakandaambila kuti, “Kozumanana buyo amulimo wako, ucita kabotu.” Nokuba kuti bamaama bakkala mumaanda aabacembeede aali kulamfwu aku Beteli, inga ndilabaswaya-swaya.
Kufwumbwa ndajana penzi mubuumi, inga ndilalyaambila kuti: ‘Utayoowi, Kamal. Jehova nintobo yako. Bulumbu bwako bunooli bupati kapati.’ (Matalikilo 15:1) Ndilamulumba Jehova, “Leza uubeteka kabotu,” akaambo kakundibikkila maano kuzwa kubwana alimwi akundipa mulimo ulaampindu kapati mubuumi. (Isaya 30:18) Eelo kaka ndilacilangila ciindi ‘nokutakabi muntu naba omwe uukkala munyika uuyakwaamba kuti: Ndaciswa.’—Isaya 33:24.
Kumutabi waku Chelmsford