Taakwe Luumuno Kubatumwa Bakubeja!
“Nkaambo basizibi balanyonyooka, pele balangila Jehova mbombabo bayookona nyika. Kaba kaindi kaniini sizibi takooyooba wo; . . . Pele babombemyoyo bayoovuba nyika, bayookondwa muluumuno lunji.”—INTEMBAUZYO 37:9, 11.
1. Nkaambo nzi ncotweelede kulangila kujana batumwa, boonse beni-beni abakubeja, “[ku]ciindi cakumamanino”?
BATUMWA babeji naa beni-beni? Yoonse yobile misyobo yabatumwa yakaliko mumazubaa Bbaibbele. Ino mbuti lyalo sunu? Kuli Daniele 12:9, 10, tubala kuti mutumwa wakujulu wakaambila munsinsimi wa Leza kuti: “Majwi alijalidwe akunamatikwa mane ciindi cakumamanino cisike. Bantu banji bayoolisalazya akulibotya akulitubya, pele basizibi bayoocita bubi. Taakwe naba omwe wabasizibi uuyoomvwisya pe; basongo mbebayoomvwisya.” Lino tukkede “[ku]ciindi cakumamanino.” Sena tulabona lwiindano luliwo akati “[ka]basizibi” alimwi abasongo? Masimpe tulabona!
2. Mbuti Isaya 57:20, 21 mbwiili mukuzuzikizigwa sunu?
2 Kucaandaano ca 57, kapango ka 20 alimwi a 21, tubala majwi aamutumwa wa Leza Isaya aakuti: “Pele bantu basizibi bali mbuli maanzi aalwizi aayuwana, nkaambo taakonzyi kuumuna pe, pele lyoonse alaya bulivundaanya matope amatombe. Basizibi tabakwe luumuno abuniini, mbwaamba Leza wangu.” Ino alulama kaka majwi aayo kukupandulula nyika eeyi mbwiiyaabuswena kusika mumwaanda wamyaka wa 21! Bamwi mane balabuzya kuti, ‘Mwati tuyoosika buya mumwaanda oyo?’ Ino batumwa “basongo” batwaambila nzi kumakani aya?
3. (a) Nkwiindana nzi ikutondezegwa kuli 1 Joni 5:19, Ci? (b) Mbuti aabo “basongo” mbobapandululwa ku Ciyubunuzyo caandaano ca 7?
3 Mwaapostolo Johane wakapegwa busongo a Leza mumuuya uusalala. Kuli 1 Joni 5:19, muka Bbaibbele ka Cizuminano Cipya kwaambwa kuti: “Tulizi kuti tuli bakwe Leza, nikuba kuti bantunsi boonse mba Mubi.” Ikwiindana anyika eyi kuli bana Israyeli bakumuuya bali 144,000, ibaceede balo bayaabucembaala. Sunu aaba bayaabusanganwa “[aba]nkamu impati . . . bazwa kuzisi zyoonse akumisyobo yoonse akumikowa yoonse akumyaambo yoonse,” abalo lino ibabalilwa kumamiliyoni osanwe akwiinda, alimwi ibalaa busongo. “Mbaaba bakazwa kumapenzi ayo mapati.” Ino nkaambo nzi ncobalumbulwa? Nkaambo kakuti abalo “bakasanzya zikobela zyabo akuzitubya mubulowa bwa-Mwanambelele” kwiinda mukutondezya lusyomo mucinunuzyo ca Jesu. Mbubali batumwa bamumuni, abalo “[Leza] balamumanina milimo isikati amasiku muntempele yakwe.”—Ciyubunuzyo 7:4, 9, 14, 15.
Ibategwa Mbatumwa Baluumuno
4. (a) Nkaambo nzi aabo bategwa mbatumwa baluumuno ibanyika ya Saatani ncobatakwe ankobaya? (b) Mbuti Ba-Efeso 4:18, 19 mbwiizuzikizigwa sunu?
4 Mbuti ino aabo bategwa batumwa baluumuno ibamubweende bwanyika ya Saatani? Kuli Isaya caandaano ca 33, kapango ka 7, tubala kuti: “Amuswiilile basilumamba babo mbubalila anze! Batumwa baluumuno balalila loko.” Ma! Ede abageme buya aya majwi aabo ibayaabuzemba akukankama kuya kumadolopo mapati aanyika eyi kusola kuleta luumuno. Ede nkulipenzya buyo koonse! Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti bageme mitabi buyo yamapenzi aanyika eyi muciindi cakwaalizyanya acisiko. Cakusaanguna, tabazi kuti Saatani nkwali, ooyo walo mwaapostolo Paulo ngwaakaita kuti “leza waansi aano.” (2 Bakolinti 4:4, Ci) Saatani wakasyanga lunyungu lwabubi akati kabantunsi, icakapa kuti bunji bwabo, kubikkilizya abaleli, lino bubeelele bupanduluzi bwa Ba-Efeso 4:18, 19 ibwakuti: “Balisizidwe mumiyeeyo yabo, balipambukide kubuumi bwa-Leza nkaambo kakutaziba kuli mulimbabo kuzwa kubuyumu bwamyoyo yabo. Aba baba zitiliba, aboobo balyaabilila kuzisusi zibi, kuti babeleke milimo yoonse iisofweede cakulikumbuzya.”
5. (a) Nkaambo nzi mbunga zyabuntu ncozikakililwa kuleta luumuno? (b) Mmulumbe nzi wuumbulizya walo waambwa mu Intembauzyo 37?
5 Kunyina mbunga yabuntunsi butalondokede iikonzya kuzyula miyanda yamuuya wakulikumbuzya, ikuliyanda alimwi alusulo mumyoyo yabantu uuvwulide loko sunu. Alikke buyo Mulengi wesu, Mwami Mupati Jehova, nguunga wacicita eco! Kunze lyaboobo, mbasyoonto buyo babombe akati kabantunsi ibalisungwide kulibombya kubusolozi obu. Iziyoocitikila baaba alimwi abaabo babi bamunyika eyi zilaindana azili ku Intembauzyo 37:9-11 kwalo kwaambwa kuti: “Nkaambo basizibi balanyonyooka, pele balangila Jehova mbombabo bayookona nyika. Kaba kaindi kaniini sizibi takooyooba wo; . . . Pele babombemyoyo bayoovuba nyika, bayookondwa muluumuno lunji.”
6, 7. Ino zikombelo zyanyika eyi zilaa mpuwo nzi iitondezya kuti zyakakilwa kuba batumwa baluumuno?
6 Sena ino kulakonzya kujanwa batumwa baluumuno mukati kazikombelo zyanyika eeyi iili mumalwazi? Ino bukombi bwacita nzi kusikila sunu? Ikulanga zyali kucitika musule zitondezya kuti bukombi bwali kutola lubazu mukutila bulowa kunji myaanda yamyaka, mane anokuba kukutalisya buya. Mucikozyanyo, magazini iitegwa Christian Century iyakazwa munsondo ya August 30, 1995, kiiluula manyongwe aamoomo mwakali mucisi ca Yugoslavia, yakaamba kuti: “Mu Bosnia yalo iisaalidwe bama Serb, ibapaizi bakkala muzyuuno zyakumbele buya muŋanda yamilawo yakulipangila, alimwi balajanika akwalo kumasena nkwiilwaninwa nkondo kwalo nkamu zyabasikalumamba alimwi anoziba zilwanyo nkozilongezegwa nozitanaya munkondo.”
7 Mwaanda wamyaka wabamishinali ba Kristendomu mobaujisi kubeleka mu Afrika abalo ncimwi buyo, mbuli bwakatondezyegwa kabotu-kabotu mu Rwanda, mwalo mobasika ku 80-pasenti ba Katolika. Ipepa lya The New York Times lya July 7, 1995, lyakaluula kuti: “Imagazini ya Katolika itegwa Golias yalo iili akati-kati, iimwaigwa ku Lyons [France], icikanza kubandauka bapaizi bambi bana Rwanda bali 27 alimwi abamasiite bali bone balo bakajaya naa ibakakulwaizya kujaya mu Rwanda mwakali.” Imbunga iitegwa African Rights [Inguzu Zyeelede Bana Afrika] yalo iikwabilila nguzu zyeelede bantu iyaku London, yakapa bupanduluzi bwakuti: “Kwiinda mane ambobeelede kulungulula kuumuna kwabo, icipati kapati ncakuti basizikombelo beelede kulungulula lubazu ndobakatola bapaizi, bamafwundisi babo abamasiite babo, munkondo yakumana musyobo.” Eeci cilakozyanya aciimo camu Israyeli iciindi Jeremiya mutumwa mwini-mwini wa Jehova naakapandulula “bweeme” bwa Israyeli, antoomwe abaleli bayo, bapaizi, alimwi abasinsimi bayo, kayungizya akuti: “Amumyoombe yazikobela zyako mulajanwa bulowa bwabantu bapengede batakwe milandu.”—Jeremiya 2:26,34.
8. Nkaambo nzi ncokunga kwategwa Jeremiya wakali mutumwa waluumuno?
8 Jeremiya walifwini kwiitwa kuti musinsimi wakusinganya, pele ulakonzya akwiitwa kuti mutumwa wa Leza waluumuno. Wakalwaamba luumuno ziindi zisika kuli zeezyo nzyaakalwaamba Isaya walo katana. Jehova wakamubelesya Jeremiya ikwaambilizya lubeteko lwa Jerusalemu, naakaamba kuti: “Oyu munzi wandikalazya, wandinyemya, mazuba oonse kuzwa kubuzuba bwakuyakwa bwawo mane kusikila kubuzuba obuno, aboobo njanda kuumwaya kumeso aangu, nkaambo kabubi boonse mbubacitide bana ba-Israyeli abana ba-Juda kukundikalazya, balo abami babo abasilutwe babo abapaizi babo abasinsimi babo, bantu ba-Juda abaabo bakede mu-Jerusalemu.” (Jeremiya 32:31, 32) Eeci cakali kwiiminina kuboola kwalubeta lwakwe Jehova kubaleli alimwi abasololi ba Kristendomu sunu. Ikutegwa luumuno lwini lube koonse, aaba baleta bubi abulwani baleelede kugwisyigwa! Mmasimpe tabali batumwa baluumuno pe.
Sena UN ngusiluumuno?
9. Mbuti UN mbuyalitaminina kuba mutumwa waluumuno?
9 Sena calo Ciinga Calukamantano Lwazisi (UN) nyika yoonse kunyina nocinga caba mutumwa waluumuno wini-wini? Kayi majwi aamatalikilo aamulawo waciinga eeco, walo wakapegwa mu June 1945, kakwiindide buyo mazuba aali 41 kuzwa ciindi bbomba lyanyukkiliya nolyakanyonyoona munzi wa Hiroshima, akaamba makanze aayo ikuti: “Nkuvwuna mazyalani aaza kumbele kumanyongwe aankondo.” Imasi aali 50 aakali kulangila kuba mu Ciinga Calukamantano Lwazisi nyika yoonse akeelede “kukamantanya nguzu [zyabo] mukubamba luumuno akuliiba akati kamasi.” Sunu UN ilaa basimbunga bali 185 ibategwa boonse balilyaabide kumakanze ngoona.
10, 11. (a) Mbuti majwi aabasololi babukombi mbwaatondezya kuti bazuminizya UN? (b) Muunzila nzi bamapaapa mobabejelezya “Makani Mabotu aa Bwami”?
10 Myaka yoonse eyi yainda, UN yalikulumbaizigwa cini-cini, ikapati kubasololi babukombi. Mubuzuba bwa April 11, 1963, Paapa John XXIII wakasaina lugwalo lwakwe kucikombelo coonse ilulaa mutwe wakuti “Pacem in Terris” (“Luumuno Anyika”) mwalo mwaakaamba kuti: “Ncintu ncetulombozya kapati kuti Ciinga ca Calukamantano Lwazisi nyika yoonse—mububambe bwayo alimwi amulubono lwayo—lyoonse kiiyaabutandila kusika kukukomena akubulemu awo mpiilangilwa mulimo wayo.” Amane mu June 1965, basololi babukombi, ibategwa baiminina cisela camweelwe wabantu bakkala munyika, bakasekelela buzuba bwakuzyalwa bwa 20 ibwa UN mudolopo lya San Francisco. Mweena mu 1965, Paapa Paul VI naakali kuswaya ku UN wakaipandulula kuti “[UN] mbobulangizi bwamamanino ibwalumvwano aluumuno.” Mu 1986, Paapa John Paul II wakatola lubazu mukukulwaizya Mwaka Waluumuno Akati Kamasi [UN International Year of Peace.]
11 Alimwi naakali kuswaya mu October 1995, paapa wakaambilizya kuti: “Sunu tusekelela Makani Mabotu aa Bwami bwa Leza.” Pele sena ncobeni ngomutumwa wa Leza iwamakani mabotu aa Bwami? Kaambaula kujatikizya mapenzi aanyika, wakayungizya akwaamba kuti: “Mbutuyaabuswaana buyumuyumu boonse obu, mbuti mbotunga twatauzumina imulimo uucitwaa Ciinga Calukamantano Lwazisi nyika yoonse?” Aboobo UN njasalide paapa kwiinda Bwami bwa Leza.
Ikaambo ‘Kakulilila loko’
12, 13. (a) Mbuti UN mbuyacita bwakapandululwa kuli Jeremiya 6:14? (b) Mbuti basolozi ba UN mbobajatikizigwa abupanduluzi buli kuli Isaya 33:7?
12 Ikusekelela kwa buzuba bwa 50 bwakuzyalwa kwa UN teekwakatondezya bulangizi bwini-bwini “[bwa]luumuno anyika.” Kaambo kamwi kalatondezyegwa amulembi umwi mupepa lya Toronto Star mu Canada, walo iwakalemba kuti: “U.N. ngusyuumbwa uutakwe menyo, walo uuvwuluma ciindi naswaana bukali bwabantu, pele ccita mane alindile basimbunga bakwe kuti bamusakile menyo aacikuwa nkokuya alume.” Kanjikanji kuluma kwali kunga nkwakutobola buyo alimwi kwamukilwa kale. Batumwa baluumuno lwabweende bwanyika obu bwaino, alimwi kapati abo bali mu Kristendomu, bali kwaaindulula majwi aa Jeremiya 6:14 aakuti: “Balasilika-silika mibunda yabantu bangu amajwi aabo aakuti, Muli aluumuno, muli aluumuno! anukuti taakwe luumuno pe.”
13 Bamalembi bapati batobelenye iba UN babelekesya alimwi cakutadooneka balisinizizye ikusola kusumpula UN. Pele imazwanga aatamani akati kabasimbunga bayo bali 185 ibaindene-indene makanze aajatikizya mbuli mboyeelede kulesyegwa nkondo, mbozyeelede kusalwa zyakucita, akweendelezya mali ali kwiisinkilila kuzwidilila. Mulipooti yakwe yamwakaa mwaka ya 1995, mulembi mupati waino wakalemba kuti “muuya wamanyongwe aanyukkiliya aanyika yoonse mbwiizulwa uuyaabujokoloka” uyaabupa kuti “masi abelekelaamwi mukusumpula makwebo abukkale bwabantu boonse.” Pele ulayungizya akwaamba kuti: “Mukubula coolwe, izyali kucitika munyika kwamyaka ili mbwiibede eyi yainda zilabukazya kapati bulangizi obo bubotu.” Masimpe ooyu utegwa mutumwa waluumuno ‘ulalila loko.’
14. (a) Nkaambo nzi ncokunga kwategwa UN nincete kumali akukulilemeka? (b) Mbuti Jeremiya 8:15 mbwiili mukuzuzikizigwa?
14 Imutwe wamakani umwi muli The Orange County Register yaku California wakali wakuti: “U.N. Nincete Kumali Alimwi Akukulilemeka.” Icibalo eco cakaamba kuti kuzwa mu 1945 kusikila mu 1990, kwali nkondo ziinda ku 80, izyakajaya bantu bainda ku 30 miliyoni. Cakazubulula mulembi umwi wamukumwaya kwa October 1995 kwa Reader’s Digest walo “waamba kuti nkondo zilwana U.N. ‘zilaa basilutwe batacibwene, basikalumamba batamvwi, kumvwana abasikusoka zisinyina, ikukakilwa kukasya cijaye-jaye alimwi zimwi ziindi mane kiigwasyilizya amuzisesemyo ezyo.’ Kunze lyaboobo, ‘buyamba, lucengo, alimwi akutabelesya zintu bweelede zilakankamanisya.’” Mucibeela cilaa mutwe wakuti, “U.N. noyakkwanya myaka iili 50,” The New York Times yakaamba makani aamutwe wakuti, “Buyamba Abutaka Bulaatyompokezya Makanze aa U.N. Naabota Buti.” Mupepa lyaku London mu England, ilitegwa, The Times icibalo cimwi cakapegwa mutwe wakuti, “Mbwiikompeme Boobu Amyaka Yakuzyalwa Iili 50—UN iyandika kunyanyaazya buya kutegwa iyume alimwi.” Cili buyo mbuli mbotubala kuli Jeremiya caandaano ca 8, kapango ka 15 kuti: “Twakali kulangila luumuno, pele katakwe coolwe ncitwakajana pe. Twakali kulangila ciindi cakuponesegwa, pele kwasika makani aayoosya buyo.” Alimwi bantunsi baciyoowegwa kunyonyoonwa ankondo yanyukkiliya. Kalasalala kaambo kakuti UN tali ngomutumwa waluumuno bantu ngobayandika.
15. Mbuti Babuloni yansiku alimwi aluzubo lwayo lwabukombi mboyajanika kuba yabunyonyoosi alimwi iizilusya?
15 Ino coonse eci ciyootusisya kuli? Ijwi lya Jehova ilyabusinsimi talitulekeli kudooneka pe. Icakusaanguna, ino ncinzi ciboola kuzikombelo zyanyika eyi ezyo zyali kumvwana loko a UN? Oolu loonse nduzubo luzwa kucisiko comwe cakukomba mituni, ica Babuloni wansiku. Baleelelwa mbobapandululwa ku Ciyubunuzyo 17:5 kuti “Babuloni Mupati uuzyala basibwaamu azisesemyo zyaansi.” Jeremiya wakaipandulula eeyi mbunga yakuupaupa ameso. Mbuli muvwuule, bali koongelezya basimapolitikisi, ikubaupaupa ba UN alimwi akutangana zilongwe ziteelede abasimbunga bayo bamapolitikisi. Bali kutola lubazu lupati munkondo zyali kucitika. Umwi mupanduluzi wamakani wakaamba boobu kujatikizya nkondo yabukombi mu India: “Karl Marx ibukombi wakabwiita kuti ndubanje lwabanamaleya. Aako kaambo akalo takaluzi kabotu pe nkaambo lubanje lulazilusya, lulabaungumanya bantu kubapa ŋonzi. Peepe, bwalo bukombi bubeleka mbuli kkokkeeni iini-ini. Yalo ileta kulwana kuyoosya alimwi ncintu cinyonyoosi kapati.” Pele awalo mulembi oyu taluzi kabotu pe. Bukombi bwakubeja bulajanika koonse kobile, kukuzilusya alimwi akubujayi.
16. Nkaambo nzi bantu basyomeka ncobeelede kuti lino bazwe muli Babuloni Mupati? (Amubone a Ciyubunuzyo 18:4, 5.)
16 Ncinzi ino ncobeelede kucita bantu basyomeka? Majwi aamutumwa wa Leza Jeremiya, alaingula kuti: “Amucije kuzwa akati ka-Babuloni, muvune umwi aumwi buumi bwakwe. . . . nkaambo nceciindi ca-Jehova cakuliya inkoto.” Tulakkomana cini-cini ikuti mamiliyoni aabantu accija kuzwa mubwaange bwa Babuloni Mupati, bwalo ibuli mbobwami bwanyika yoonse bwabukombi bwakubeja. Sena andinywe muli akati kabaaba? Naa mbuboobo mulakonzya kapati kuteelela mbuli Babuloni Mupati mbwaajatikizya masi aanyika, ikuti: “Bamasi bakali kunywa waini wayo, aboobo bamasi bakasondoka.”—Jeremiya 51:6, 7.
17. Ndubeta nzi lino ilulaafwaafwi kucitilwa Babuloni Mupati, alimwi ncinzi citobela ntaamu eyo?
17 Ino-ino basimbunga ya UN ‘basondokede’ bayooendelezegwa a Jehova kuti babukile bukombi bwakubeja, mbuli bwaamba Ciyubunuzyo 17:16 kuti: “Ameja aali ikumi ngowabona kucinyama, aba balamusula mwanakazi sikuvuula, balamusyaazya alike, balamusamununa, balalya mubili wakwe akumuumpa amulilo.” Aaya ayooba ngamatalikilo aamapenzi mapati alo aambwa kuli Matayo 24:21 alimwi aayoomanina muli Amagedoni, inkondo yabuzuba bupati bwa Leza Singuzuzyoonse. Mbuli Babuloni yansiku, Babuloni Mupati awalo uyooswaana lubeteko lwakaambilizigwa kuli Jeremiya 51:13, 25 kuti: “Inywe nomukede kumbali lyamaanzi manji, nomuvubide zintu zinji ziyandisi, mamanino aanu asika, mpokweela kunyanzya kwanu. Ncobeni ndakulwisya, O cilundu cinyonyoona, mbwaamba Jehova, uwe oonyonyoona nyika yoonse. Njootandabika ijanza lyangu kulinduwe, njookukunkulisya kuzwa kumandomba, njoocita kuti ube cilundu citentedwe.” Masi aasofweede aabusya-busya nkondo ayoobutobela bukombi bwakubeja mukunyonyoonwa bwaakubeenzya buzuba bwa Jehova bwakubajosezya cibi abalo.
18. Ndilili Isaya 48:22 niizuzikizigwa alimwi ibuti?
18 Kulugwalo lwa 1 Ba-Tesalonika 5:3 kwaambwa boobu kujatikizya babi: “Nobanoozoocili mukwaamba kuti, Kwatontola, kwaliiba, elyo muciindi eco nciconya lunyonyooko luzoofwambaana kubasikila mbuli insungo mbozisikila uumisi, nkabela tabakooyooloboka pe.” Aaba mbambabo Isaya mbaamba kuti: “Amuswiilile . . . Batumwa baluumuno balalila loko.” (Isaya 33:7) Ee ncobeni, mbuli mbotubala kuli Isaya 48:22, “Taakwe luumuno, mbwaamba Jehova, kulibasizibi.” Pele ino oku kumbele kubalindila nzi balo batumwa baluumuno lwa bunaleza? Icibalo cesu citobela cilatwaambila.
Mibuzyo Yakwiindulula
◻ Majwi nzi malemu ngobakabelesya basinsimi ba Leza ikuyubulula batumwa bakubeja?
◻ Nkaambo nzi mbunga zyabuntu ncozikakilwa mukusoleka kuleta luumuno lukkala?
◻ Mbuti batumwa baluumuno beni-beni mbobaindene abagwasilizi ba UN?
◻ Ncinzi ncobeelede kucita babombe kutegwa bakakkomane muluumuno ndwasyomezya Jehova?
[Zifwanikiso izili apeeji 23]
Isaya, Jeremiya, a Daniele boonse bakakwaambilizya ikukakilwa kwakusoleka kwamuntu mukuleta luumuno
[Cifwanikiso icili apeeji 24]
“Bantunsi boonse mba mubi.”—Mwaapostolo Johane
[Cifwanikiso icili apeeji 25]
“Bali mumudima.”—Mwaapostolo Paulo