“Zintu Zyoonse Zilijisi Ciindi Cazyo”
“Zintu zyoonse zilijisi ciindi cazyo, amakani oonse aansi alijisi mazuba aao.”—MUKAMBAUSI 3:1.
1. Ndipenzi nzi ndyobajisi bantunsi batalondokede, alimwi ino zimwi ziindi eci casololela kuzintu nzi?
BANTU kanjikanji balaamba kuti, “Neekalifwambeene kucicita.” Naa ambweni akaambo kambozyacitika zintu baamba kuti, “Neentakaciimba buyo lubilo.” Ikulimvwa boobo kutondezya penzi ndyobajisi bantunsi batalondokede ikujatikizya kuzyiba ciindi ceelede kucitwa zintu zimwi. Ikulezya kuli boobu kwapa kuti zilongwe zimane. Kwapa kuti kube kutyompokelwa. Alimwi iciinda kubija ali zyoonse, kwacesya lusyomo ndobajisi bamwi muli Jehova amumbunga yakwe.
2, 3. (a)Nkaambo nzi ncocili cintu camaanu ikutobela ziindi Jehova nzyabikkide? (b) Muzeezo nzi wakutaciindizya ngotweelede kubaanguwo kujatikizya kuzuzikizigwa kwabusinsimi bwamu Bbaibbele?
2 Mbwaanga Jehova ulijisi busongo abupampu mbobatajisi bantunsi, ikuti wayanda ulakonzya kuzizyibila limwi zintu ziyoocitika akaambo kantaamu iili yoonse iibwezegwa. Ulakonzya ‘kulungulula makani aamamanino nikuba kuzwa kumatalikilo.’ (Isaya 46:10) Aboobo ulakonzya kusala ciindi cibotu cakucita kufwumbwa ncayanda. Muciindi cakusyoma kupima kwesu ikutaluzi, cilagwasya naa twatobela ziindi nzyabikkide Jehova!
3 Mucikozyanyo, icakusyomeka Banakristo basimide balindila ciindi Jehova ncabikkide kuti businsimi bumwi bwamu Bbaibbele buzuzikizigwe. Bajisi bubi mumulimo wakwe kumwi kabayeeya njiisyo iili kubbuku lya Malilo 3:26 yakuti: “Ncibotu kuti muntu aumune akulindila lufutuko lwa-Jehova.” (Amweezyanisye Habakuku 3:16.) Alimwi balisinizizye kuti lubeta lwalunyonyooko Jehova ndwaambilizya, ‘nokuba kuti lwamuka, . . . ncobeni lulaza, talukooyoocedelelwa pe.’—Habakuku 2:3.
4. Ino mbuti mbwaayelede kutugwasya kulindila Jehova cabusicamba imabbuku aa Amosi 3:7 alimwi a Matayo 24:45?
4 Kulubazu lumbi, ikuti naa twakakilwa kumvwisya zibalo zyamu Bbaibbele zimwi naa bupanduluzi ibupegwa mumabbuku aa Watch Tower, sena inga catupa kulibilikila eco? Ikulindila ciindi Jehova ncabikkide kuti akasalazye makani ncintu camaanu. “Ncobeni Mwami Jehova taciti cintu, atana kuyubunwida balanda bakwe basinsimi maseseke aakwe.” (Amosi 3:7) Taciliboteli kaka cisyomezyo eci! Pele tweelede kuziba kuti Jehova ulaayubununa makani aakwe aamaseseke aciindi ncasalide mwini. Nkakaambo kaako Leza ncaazumizya “muzike musyomesi uucenjede” kuti aabile bantu “zilyo zyabo [zyakumuuya] kuciindi ceelede.” (Matayo 24:45) Aboobo kwiina kaambo ncotweelede kulibilika kapati naa kunyongana buya akaambo kakuti imakani amwi taasalede kabotu mubupanduluzi. Pele tulakonzya kusyoma kuti, ikuti naa twamulindila cabusicamba Jehova, uyootupa ezyo nzyotuyandika “kuciindi ceelede” kwiinda mumuzike musyomesi.
5. Ino nimpindu nzi njotuyoojana kwiinda mukulanga-langa bbuku lya Mukambausi 3:1-8?
5 Mwami musongo Solomoni wakaamba zintu zili 28, cimwi acimwi kacijisi ‘ciindi caco cibikkidwe.’ (Mukambausi 3:1-8) Ikuteelela ncozyaamba abupanduluzi bwazintu Solomoni nzyaakaamba ciyootugwasya kuzyiba ciindi ceelede aciteelede cakucita zintu zimwi kweelana ambwazilanga Leza. (Ba-Hebrayo 5:14) Mpoonya eco ciyootupa kweendelezya maumi esu munzila yeelede.
“Ciindi Cakulila Aciindi Cakuseka”
6, 7. (a) Ncinzi icipa kuti ‘kabalila’ ibantu babikkila maanu sunu? (b) Ino bantu bamunyika basola buti kuubya-ubya mapenzi aabukkale ngobajisi?
6 Nokuba kuti kuli “ciindi cakulila aciindi cakuseka,” nguni uutalombozyi kuseka kuleka kulila? (Mukambausi 3:4) Mukubula coolwe, tukkede munyika iizwide zintu izitupa kulila lyoonse. Imakani aatyompya ngaazwide mulisikapepele. Tulayoowa notumvwa makani aajatikizya bakubusi bayasa basicikolonyina antobolo kuzikolo, ibazyali ibapenzya bana babo, izigwebenga izijaya naa kulemanya bantu banyina amulandu alimwi anokuli manyongwe aacitwaa zilengwaleza aanyonyoona bantu ampasya. Ibana basinzala ibabboonkana meso alimwi abamuzwakule ibatija muzisi zyabo akaambo kankondo nzyotutondezyegwa atelevisyini. Musyule izintu izyatakazibidwe mbuli kujaya musyobo, bulwazi bwasikalileke naa AIDS, ikubelesya tuzunda tubyaabi munkondo alimwi aguwo lyamvwula ibbyaabi (El Niño) lino zilatulibilisya mumizeezo amumyoyo—cimwi acimwi kweelana apenzi ndyocileta.
7 Cakutadooneka inyika yasunu izwide manyongwe amacise. Nokuba boobo, kababee bayanda kuubya-ubya mapenzi aaya, basicibeela cakulikondelezya bazumanana kuleta zintu zitagwasyi, kanjikanji zintu zyabwaamu akulwana izibambilwa kuti zituleesye kutegwa tutaabikkili maanu mapenzi aajisi bamwi. Pele imuuya wakutabikkila maanu iwakukkomanina zyabufwubafwuba anseko zyabuyo iziletwaa kulikondelezya kuli boobo tazyeelede kukozyanisigwaa lukkomano lwini-lwini. Ilukkomano iluli akati kamicelo yamuuya wa Leza ncintu ncoitakonzyi kupa nokuceya inyika ya Saatani.—Ba-Galatiya 5:22, 23; Ba-Efeso 5:3, 4.
8. Sena Banakristo sunu beelede kubikkila maanu kapati kukulila naa kukuseka? Amupandulule.
8 Akaambo kakubija kwanyika, tulakonzya kuzyiba kuti ecino tacili nceciindi cakubikkila maanu kapati kunseko. Tacili ciindi cakuponena kulikondelezya akusobana naa cakulekela “kulikkomanisya” kuti cibe ncecintu ciyandika kapati kwiinda zintu zyakumuuya. (Amweezyanisye Mukambausi 7:2-4.) Imwaapostolo Paulo wakati ‘aabo babelesya zintu zyaansi beelede batapangiki moyo kukubelesya nzizyo.’ Nkaambo nzi? “Nkaambo ziyanza zyaansi ano zili mukwiindilila.” (1 Ba-Korinto 7:31) Ibuzuba abuzuba mbobapona Banakristo, balayeeya kabotu-kabotu mbuli mbozibijide ziindi motukkede.—Ba-Filipi 4:8.
Nobalila, Balikkomene Cini-Cini!
9. Mbukkale nzi bubyaabi kapati ibwakaliko kuciindi kalitanatalika Zambangulwe, alimwi ino eci caamba nzi kulindiswe sunu?
9 Ibantu ibakali kupona kuciindi ca Zambangulwe lyanyika yoonse tiibakabubikkila maanu pe buumi. Bakazumanana kucita milimo yabo yabuzuba abuzuba elyo bakakakilwa kulila akaambo ‘kabubi bwabantu baansi ibwakali kuyoosya,’ bakali kwiile kulangilila ‘nyika noyakali kuyaabuzula luuni.’ (Matalikilo 6:5, 11) Eco ciimo cibyaabi kapati wakacaamba Jesu alimwi wakasinsima kuti mbubakali kuzyooba bantu kuciindi cesu. Wakacenjezya kuti: “Kumazuba ayo maanzi naatakalina kupaya bakali kulya akunywa, bakali kukwata akukwatizigwa, kusikila kubuzuba obo mbwaakanjila mubwaato Nowa, nkabela teebakezi mane kupaya kwamaanzi kwakasika akubatola. Mbubonya obo mbukuzooba kuboola kwa-Mwana a-Muntu.”—Matayo 24:38, 39.
10. Ino bana Israyeli ibakali kupona kuciindi ca Hagai bakatondezya buti kuti tiibakacibikkila maanu ciindi ncaakabikkide Jehova?
10 Kuciindi ca Hagai, kakwiindide myaka iitandila ku 1,850 kuzwa ciindi ca Zambangulwe, ibana Israyeli banji bakatondezya kuti tiibakazibikkila maanu pe abalo zintu zyakumuuya. Akaambo kakuti bakajisi bubi muzintu zyabo beni, bakakakilwa ikuzyiba kuti ciindi eco ncobakali kupona cakali ciindi cakubikkila maanu kapati kuzintu nzyaakali kuyanda Jehova. Tubala kuti: “Aba bantu balaamba kuti ciindi cakuyakulula iŋanda ya-Jehova tacina kusika. Mpawo ijwi lya-Jehova lyakasika kumulomo wa-Hagai musinsimi, lyakati, Sa casika ciindi canu cakukala mumaanda aavumbidwe kabotu, nekuba kuti iŋanda eyi icimwaikide? Lino mbuboobu mbwaamba Jehova wamakamu, Amuyeeye makani aamusikila.”—Hagai 1:1-5.
11. Mmibuzyo nzi yeelela njotweelede kulibuzya?
11 Mbotuli Bakamboni ba Jehova sunu ibajisi mikuli azyoolwe zyakubelekela Jehova mbuli zeezyo zyakajisi bana Israyeli kuciindi ca Hagai, inga cainda kubota kuti naa icabusungu twaziyeeya kabotu nzila zyesu zyabuumi. Sena ‘tulalila’ kujatikizya bukkale bwamunyika alimwi amasampu aaletwa kuzina lya Leza? Sena cilatucisa ibantu nobakaka kusyoma kuti Leza nkwali naa nobaunduluzya njiisyo zyakwe ziluleme? Sena tulimvwa mbuli mbubakalimvwa bantu abo ibakalembwa ankumu balo mbaakabona Ezekiele mucilengaano imyaka ili 2,500 yainda? Kujatikizya mbabo tubala kuti: “Jehova wakamwaambila [muntu iwakajisi cilembyo] kuti, Inda akati kamunzi, akati ka-Jerusalemu, ukalembe citondezyo ankumu zyabantu boonse balila akutongela nkaambo kazisesemyo zyoonse zicitwa mukati kawo.”—Ezekieli 9:4.
12. Ino bbuku lya Ezekieli 9:5, 6 lyaamba nzi kubantu sunu?
12 Ncocaamba cibalo eci kulindiswe sunu cilalibonya notubala malailile aakapegwa baalumi bali cisambomwe ibakajisi zilwanyo zyakupwayauzya aakuti: “Amumutobele, mukainde mukati kamunzi, mukaume bantu. Meso aanu atabafwidi luse. Mutabafwidi luzyalo pe. Bacembele, bakubusi abanakalindu, twana abanakazi, boonse buyo muleelede kubanyonyoona. Pele mutagumi muntu naba omwe uujisi lulembo lwangu. Amutalike kucikombelo cangu.” (Ezekieli 9:5, 6) Ikufwutuka kwesu mumapenzi mapati ayo aali mukufwambaana kuboola kuyeeme aakuzyiba kwesu kuti cino ciindi motukkede nceciindi cakulila.
13, 14. (a) Mbantu bali buti Jesu mbaakaamba kuti mbaasicoolwe? (b) Amupandulule ncomuyeeya kuti bupanduluzi obu bulabeelela Bakamboni ba Jehova.
13 Ikulila ‘nkobalalila’ babelesi ba Jehova akaambo kabukkale bwamunyika bweetezya kwiina nokwabalesya kukkomana. Pele, nenkamu yabantu iinda kukkomana anyika! Jesu wakapa cipimyo calukkomano naakati: “Bali acoolwe bacete mumuuya, . . . abo balila, . . . abo balibombya, . . . abo bafwa inzala yabululami anyota yambubo, . . . beetelezi, . . . abo basalala mumoyo, . . . basikutontozya, . . . abo bapenzegwa nkaambo kabululami.” (Matayo 5:3-10) Kuli bumboni bunji butondezya kuti ibupanduluzi obu bweelela inkamu ya Bakamboni ba Jehova caantoomwe ikutali mbunga yabukombi iimbi iili yoonse.
14 Ikapati kuzwa mumwaka wa 1919 nobwakaboozyegwa bukombi bwakasimpe, ibantu ba Jehova ibakkomene balaa kaambo ‘kakuseka.’ Bakakkomana cini-cini munzila yakumuuya mbubwenya mbuli baabo ibakapiluka kuzwa ku Babuloni mumwaanda wamyaka wacisambomwe B.C.E. ibakati: “Jehova naakaboozya baangidwe ba-Zioni, twakali mbuli balota. Lino milomo yesu yakazula inseko, andimi zyesu akwiimba. . . . Jehova watucitila milimo mipati, aboobo twabotelwa.” (Intembauzyo 126:1-3) Pele nomuba muciindi cakuseka kwakumuuya, Bakamboni ba Jehova balayeeya mbozikatazide ziindi motukkede. Ibulangizi bwanyika impya bwaakuzuzikizigwa alimwi abantu baanyika ‘baakujatisya buumi bwinibwini,’ ndendilyo nociyoosika ciindi lyalo inseko noziyoobweza busena bwakulila mane do kukabe kutamani.—1 Timoteo 6:19; Ciyubunuzyo 21:3, 4.
“Ciindi Cakukumbata Aciindi Cakulikasya Kukumbata”
15. Nkaambo nzi Banakristo ncobasalaula nobasala balongwe?
15 Banakristo balasalaula kujatikizya baabo mbobasanganizya kuti mbalongwe. Lyoonse bayeeya kucenjezya kwa Paulo kwakuti: “Mutalyeeni. Mweenda abamineme, anywebo mulaminama.” (1 Ba-Korinto 15:33) Awalo Mwami musongo Solomoni wakati: “Uuenda abasongo ulasongwaala, pele muzwalani wabafubafuba ulabisizigwa.”—Tusimpi 13:20.
16, 17. Ino Bakamboni ba Jehova babulanga buti bulongwe, kweebana, ilukwatano alimwi ino nkaambo nzi?
16 Aabo mbobasala babelesi ba Jehova kuti babe balongwe babo mbaabo ibajisi luyando kuli Jehova akubululami bwakwe mbuli ndobajisi balo. Nokuba kuti balalukkomanina luyanzano abalongwe babo, icamaanu balacitantamuka cilengwa cabulekelezi kumakani aakweebana calo cidumide kapati mumasi amwi sunu. Muciindi cakutola lubazu akuyeeya kuti nkulikomanisya buyo kunyina mbocibede, ikweebana balakulemeka kuti nintaamu mpati kapati iisololela kulukwatano iiyelede kubwezwa ilyalo oyo wiibweza nalibambilide kumubili, kumizeezo akumuuya—alimwi anaangulukide ikwiinda mu Magwalo kuti inga wabaa luyanzano lwamulukwatano lutamani.—1 Ba-Korinto 7:36.
17 Bamwi balakonzya kulimvwa kuti tacicibeleki pe ikubaa muzeezo uli boobo kujatikizya kweebana alimwi alukwatano. Pele Bakamboni ba Jehova tabalilekeli kuyungwa abeenzinyina kumakani aakusala balongwe naa kusala zyakucita ikujatikizya kweebana alimwi alukwatano. Balizi kuti “maanu alulamikwa kumilimo yao.” (Matayo 11:19) Jehova nguuzi zintu ziinda kubota lyoonse, aboobo ilulayo lwakwe lwakukwata naa kukwatwa buyo “muna-Kristo” balalutobela kapati. (1 Ba-Korinto 7:39; 2 Ba-Korinto 6:14) Tabaciimbi lubilo pe kukwata kabajisi muzeezo uulubide wakuti cilizumizidwe kulekana naa kwaandaana ikkwato lyabo lyaakunyongana. Balalindila kuti bajane muntu ngobati kwatane limwi iweelede, kabazyi kuti kufwumbwa kuti zikonke zyamulukwatano zyacitwa nkokuti mulawo wa Jehova watalika kubeleka wakuti: “Lino tabacili bobile pe, baba nyama yomwe. Nkaambo kaako, abo mbaakakakatizya Leza muntu atabapambukanyi.”—Matayo 19:6; Marko 10:9.
18. Ncinzi cinga caba ntalisyo yalukwatano lwalukkomano?
18 Ilukwatano ncizuminano cabuumi boonse iciyandika kulibambila kabotu. Imwaalumi uyoolibuzya camaanu kuti, ‘Sena musimbi oyu ncobeni ngomuntu uundeelede?’ Mbubonya buyo, icimbi ciyandika nceelede kulibuzya ncakuti, ‘Sena mebo ndilamweelela musimbi oyu? Sena ndili Munakristo uusimide uukonzya kulanganya zintu zyakumuuya nzyayandika musimbi?’ Boonse bobile ibayanda kukwatana bajisi mukuli kuli Jehova wakuti kabali bantu bayumu munzila yakumuuya, ibeelela kubamba luyanzano lwamulukwatano luyumu iluzumizidwe a Leza. Izyuulu-zyuulu zyabanabukwetene Banakristo balakonzya kupa bumboni bwakuti akaambo kakuti kukulwaizigwa kwaabila kwiinda kutambula, imulimo waciindi coonse nentalisyo iyiinda kubota yalukwatano lwalukkomano.
19. Nkaambo nzi Banakristo bamwi ncobatakwatili naa kukwatwa?
19 Ibanakristo bamwi ‘balalikasya kukumbata’ kwiinda mukusala kuzumanana katakwatwa naa kukwatwa akaambo kamakani mabotu. (Mukambausi 3:5) Bamwi balalusumpya lukwatano kusikila ciindi nobabona kuti beelela lino munzila yakumuuya akukonzya kukwelelezya sikukwatana limwi weelede. Pele alimwi katubayeeya a Banakristo ibatakwete naa batakwetwe ibalombozya bubotu bwalukwatano pele ibakakilwa kujana muntu wamulukwatano. Tulakonzya kusyoma kuti Jehova ulabakkomanina akaambo kakukaka kutyola njiisyo zya Leza mukuyandaula lukwatano lwabo. Alimwi inga cabota kuti naa twabalumba akaambo kakusyomeka kwabo akubakulwaizya awo mpobeelede.
20. Nkaambo nzi ‘ncobalikasya kukumbatana’ zimwi ziindi nobaba banabukwetene?
20 Sena mane abanabukwetene muziindi beelede ‘kulikasya kukumbatana’? Ee muziindi zimwi, nkaambo Paulo wakati: “Ncindaamba nceeci, bakwesu. Ciindi [cicisyeede] ncifwiifwi. Kuzwa sunu abo bakwete banakazi babe mbuli batakwete.” (1 Ba-Korinto 7:29) Aboobo zimwi ziindi izilongezyo amikuli yamulukwatano yeelede kuba mubusena bwabili kumikuli yateokrasi. Ikuzilanga munzila eyi zintu takukanyonganyi lukwatano pe, pele kuyooluyumya buya nkaambo kulagwasya mukuyeezya banabukwetene kuti lyoonse Jehova nguuyelede kuba musemu iweendelezya zintu mulukwatano lwabo.—Mukambausi 4:12.
21. Nkaambo nzi ncotuteelede kubabeteka banabukwetene kujatikizya makani aabuzyali?
21 Kunze lyaboobo, ibanabukwetene bamwi balikasya kuzyala ikutegwa kabaangulukide kapati kubeleka mulimo wabo kuli Leza. Oku nkulyaaba kupati nkobacita alimwi Jehova uyoobalumbula akaambo kaceeci. Pele nokuba kuti Ibbaibbele likulwaizya kutakwata naa kutakwatwa akaambo kamakani mabotu, kwiina nolyaamba cakugamika aakutazyala akaambo kakaambo nkoonya. (Matayo 19:10-12; 1 Ba-Korinto 7:38; amweezyanisye Matayo 24:19 alimwi a Luka 23:28-30.) Aboobo ibanabukwetene beelede kulisalila beni kweelana abukkale bwabo ambobalimvwa beni. Kunyina muntu iweelede kubatongooka banabukwetene kujatikizya kusala nkobacita.
22. Ncintu nzi ciyandika kuti tucizyibe?
22 Inzya, “zintu zyoonse zilijisi ciindi cazyo, amakani oonse aansi alijisi mazuba aao.” Mane kuli “[a]ciindi cankondo aciindi caluumuno.” (Mukambausi 3:1, 8) Icibalo citobela ciyoopandulula ncociyandika kapati kuti tuzyibe naa tuli muciindi cili akati kaziindi ezi zyobile.
Sena Inga Mwapandulula?
◻ Nkaambo nzi ncociyandika kapati kuti tuzyibe kuti “zintu zyoonse zilijisi ciindi cazyo”?
◻ Nkaambo nzi sunu ncokuvwulide “ciindi cakulila”?
◻ Nkaambo nzi Banakristo ncobakkomene cini-cini nokuba kuti ‘balalila’?
◻ Ino Banakristo bamwi batondezya buti kuti ciindi cino bacibona kuti “[n]ciindi cakulikasya kukumbata”?
[Cifwanikiso icili apeeji 18]
Nokuba kuti Banakristo ‘balalila’ akaambo kabukkale bwamunyika. . .
[Cifwanikiso icili apeeji 19]
. . . mbabantu ibainda kukkomana munyika
[Cifwanikiso icili apeeji 20]
Imulimo waciindi coonse nentalisyo iyiinda zyoonse yalukwatano lwalukkomano