A1
Nzila Zigwasya Mukusandulula Bbaibbele
Bbaibbele lyakasaanguna kulembwa mumwaambo wakaindi wa Chihebrayo, wa Chiaramu alimwi awa Chigiriki. Mazuba aano lilajanika lyoonse mbolibede naa cibeela mumyaambo yiinda ku 3,000. Bunji bwabantu ibabala Bbaibbele mazuba aano tabaizyi myaambo yakabelesyegwa kulemba Bbaibbele kumatalikilo, aboobo basyoma busanduluzi bwandilyo. Ino ninzila nzi zigwasya izyeelede kubelesyegwa mukusandulula Bbaibbele, alimwi mbuti mbozyakabelesyegwa mukusandulula Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya?
Bantu bamwi balakonzya kuyeeya kuti nzila yakusandulula bbala abbala ilakonzya kumugwasya sikubala kubona naa kumvwisya icakali kwaambwa mumyaambo molyakasaanguna kulembwa Bbaibbele. Pele eeci talili lyoonse nocili boobo pe. Amubone twaambo tumwi ncocitali boobo:
Taakwe myaambo iikozyenye mumbazu zyoonse caboola kumakani aajatikizya mbwaakkalana mabala, bunji bwamabala aali mumwaambo alimwi ambotulembwa twaambo. Syaabupampu mumwaambo wa Chihebrayo, S. R. Driver, wakalemba kuti “myaambo iliindene ikutali buyo mukukkalana kwamabala amusemu wangawo, pele alimwi . . . ambotuswaanganizyigwa twaambo kutegwa kwaambwe kaambo kamvwika.” Bunji bwaziindi myaambo iliindene mukwaamba muzeezo omwe. Aboobo, ba Driver bakazumanana kwaamba kuti: “Nzila mbokaambwa naa kulembwa kaambo mumwaambo umwi aumwi ziliindene.”
Taakwe mwaambo wamazuba aano uukozyene cakumaninina caboola kubunji bwamabala ambwaakkalana mumwaambo wa Chihebrayo, Chiaramu a Chigiriki cakaindi, aboobo ikusandulula Bbaibbele bbala abbala kulakonzya kupa kuti twaambo tutalimvwisyi alimwi zimwi ziindi inga kwapa muzeezo uutaluzi.
Ncolyaamba bbala naa kaambo cilakonzya kwiindana kweelana acaambwa mucibalo molibelesyedwe bbala naa mokabede kaambo aako.
Musanduluzi ulakonzya kusandulula bbala abbala kuzwa mumwaambo wakusaanguna muzibeela zimwi, pele weelede kucenjela kapati.
Nzyeezyi zikozyanyo zimwi zitondezya kuti ibusanduluzi bwabbala abbala bulakonzya kupa kuti bantu batumvwe bumbi twaambo:
Magwalo abelesya bbala lya “koona” ikwaamba koona kwini buya kwaŋonzi alimwi akoona kwalufwu. (Matayo 28:13; Milimo 7:60) Ibbala lyakoona nolibelesyegwa muzibalo zyaamba kufwa, basanduluzi ba Bbaibbele balakonzya kubelesya majwi aakuti “koona mulufwu,” calo icigwasya mubali wamazuba aano kuti atanyongani.—1 Bakorinto 7:39; 1 Batesalonika 4:13; 2 Petro 3:4.
Mwaapostolo Paulo wakabelesya kaambo kamwi kajanika mulugwalo lwa Baefeso 4:14 kalo ikakonzya kusandululwa bbala abbala kuti “kuuma nsolo kwabantu.” Kaambyo aaka kakaindi kaamba cilengwa cakucenga bantu kwiinda mukuuma nsolo. Mumyaambo minji, ikusandulula maambilambali aaya bbala abbala taakwe ncocaamba pe. Pele ikusandulula kaambo aaka kuti “bucenjezu bwabantu” nenzila iilimvwisya yakwaamba cini caambwa.
Mulugwalo lwa Baroma 12:11, kubelesyedwe majwi aa Chigiriki aakuti “kubila kumuuya” ikuti naa asandululwa bbala abbala. Mabala aaya taakwe ncaamba mu Chitonga, aboobo mu Bbaibbele eeli asandulwidwe kuti “amupye moyo akaambo kamuuya.”
Bbala abbala mu Chitonga: “bacete mumuuya”
Muzeezo: “aabo bazyi kuti bayandika zintu zyakumuuya”
Mu Mulumbe wakwe Waacilundu uudumide, Jesu wakabelesya majwi bunji bwaziindi aasandulwidwe kuti “Bali acoolwe bacete mumuuya.” (Matayo 5:3, The Bible in Tonga, 1963) Pele mumyaambo minji, ibusanduluzi bwabbala abbala bwamajwi aaya tabumvwiki pe. Zimwi ziindi, ibusanduluzi bwakwiile kutobela bbala abbala bulakonzya kwaamba kuti ‘ibacete mumuuya’ tabakkwene kabotu naa tabakwe nguzu. Pele aawa Jesu wakali kuyiisya bantu kuti kutegwa bakkomane, beelede kuzyiba kuti bayandika kusololelwa a Leza ikutali kuzuzikizya nzyobayandika kumubili. (Luka 6:20) Aboobo, busanduluzi bwakuti “aabo bazyi kuti bayandika kusololelwa a Leza” naa “aabo bazyi kuti bayandika Leza” buliluzi kapati mukwaamba cini cakaambwa kumatalikilo.—Matayo 5:3; The New Testament in Modern English.
Muzibalo zinji, bbala lya Chihebrayo ilisandululwa kuti “munyono,” “bbivwe” naa “buzuba” lyaamba cintu comwe abbala lya Chitonga ilyaamba kubijilwa akaambo kakutasyomeka kwamweenzinyoko ngomumvwana limwi kapati naa kunyonokela bamwi akaambo kazintu nzyobajisi. (Tusimpi 6:34; Isaya 11:13) Nokuba boobo, ibbala ndimunya eeli lya Chihebrayo lilakonzya kwaamba bube bubotu. Mucikozyanyo lilakonzya kubelesyegwa kwaamba “busungu,” naa luyandisyo ndwajisi Jehova lwakukwabilila babelesi bakwe naa kuyanda kuti “kakombwa buyo alikke.” (Kulonga 34:14; 2 Bami 19:31; Ezekieli 5:13; Zekariya 8:2) Alimwi lilakonzya kubelesyegwa ikwaamba “busungu” mbobajisi babelesi basyomeka kuli Leza akubukombi bwakwe naa ‘kutayanda bantu bamuzangila.’—Intembauzyo 69:9; 119:139; Myeelwe 25:11.
Ibbala lya Chihebrayo lyakuti yadh bunji bwaziindi lisandululwa kuti “janza,” pele kweelana acaambwa mucibalo, bbala eeli lilakonzya kusandululwa kuti “bweendelezi,” “bwaabi,” “nguzu,” alimwi amunzila zimbi buyo zinji
Bbala lya Chihebrayo kanji-kanji ilyaamba janza lyamuntu lijisi bupanduluzi bwiindene-indene. Kweelana acaambwa mucibalo, bbala eeli lilakonzya kusandululwa kuti “bweendelezi,” “bwaabi” naa “nguzu.” (2 Samuele 8:3; 1 Bami 10:13; Tusimpi 18:21) Alimwi buya, ibbala eeli lisandulwidwe munzila zinji ziindene-indene mu Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya lya Chitonga.
Akaambo katwaambo ootu, cilisalede kuti kusandulula Bbaibbele tacaambi ikwiile kusandulula bbala lyamumwaambo wakusaanguna abbala ndilyonya kufwumbwa mpolyajanika. Musanduluzi weelede kubelesya bupampu kutegwa asale mabala aaluzi kapati aamumwaambo ngwasandulula alo aakonzya kwaamba kaambo keni kali mumalembe aamumwaambo wakusaanguna. Kuyungizya waawo, weelede kutubikka kabotu twaambo kweelana ambwaakkalana mabala mumwaambo ngwasandulula, kutegwa kacuuba-uba kubala.
Kulubazu lumwi, takuyandiki kuciindizya kulembulula twaambo. Musanduluzi uukosaula kulemba twaambo twamu Bbaibbele kweelana ambwayeeya kuti ngomuzeezo mupati waambwa ulakonzya kwiimpya cini caambwa mulugwalo. Munzila nzi? Musanduluzi uuli boobo ulakonzya kulubizya kwiinda mukuyungizya muzeezo wakwe mwini uutako mumalembe aakusaanguna naa ulakonzya kugwisya kaambo kayandika kapati kali mumo. Aboobo, nokuba kuti kukosaula kulembulula twaambo twamu Bbaibbele inga kwapa kuti kacuuba-uba kubala, ikuciindizya kucita boobo kulakonzya kupa kuti sikubala aindwe kaambo keni-keni ikali mulugwalo.
Kulemenena kulubazu lomwe akaambo kanjiisyo zyabukombi kulakonzya kunyonganya mulimo wamusanduluzi. Mucikozyanyo, lugwalo lwa Matayo 7:13 lwaamba kuti: “Nzila iitola kulunyonyooko ilikwazeme.” Basanduluzi bamwi, ambweni akaambo kakuyungwa anjiisyo zyabukombi, bakabelesya bbala lyakuti “helo” muciindi cakuti “lunyonyooko” kweelana acini caambwa abbala lya Chigiriki.
Kunze lyaboobo, musanduluzi wa Bbaibbele weelede kuyeeya kuti Bbaibbele lyakalembwa mumwaambo walyoonse, uuzyibidwe kapati abanamaleya mbuli balimi, beembezi alimwi abazubi banswi. (Nehemiya 8:8, 12; Milimo 4:13) Aboobo, busanduluzi bubotu bwa Bbaibbele bupa kuti mulumbe uuli mumo kaulimvwisya kubantu babombe myoyo, kunyina makani abukkale bwabo. Mabala mauba-uba, aamvwika alimwi abelesyegwa lyoonse mabotu kwiinda mabala aatabelesyegwi abanamaleya.
Basanduluzi ba Bbaibbele ibali mbobabede babweza ntaamu iitaluzi yakugwisya zina lya Leza, lyakuti Jehova muma Bbaibbele aasandululwa mazuba aano nokuba kuti izina eeli lilajanika mumalembe aakaindi aa Bbaibbele. (Amubone Makani Aayungizyidwe A4.) Mubusanduluzi bunji, mubusena bwazina lya Leza kubikkidwe zina lyabulemu mbuli lyakuti “Mwami,” alimwi mumwi ikaambo kakuti Leza ulijisi zina kakazimaanizyigwa. Mucikozyanyo, mubusanduluzi bumwi, mupailo wa Jesu uulembedwe mulugwalo lwa Johane 17:26 waamba kuti: “Ndakuzyibya kulimbabo,” mpoonya kuli Johane 17:6 waamba kuti, “Ndakuyubununa kuli baabo mbookandipa.” Nokuba boobo, ibusanduluzi busyomeka bwamupailo wa Jesu bwaamba kuti: “Ndabazyibya zina lyako,” alimwi akuti “ndabazyibya zina lyako bantu mbookandipa.”
Mbuli mbokwaambidwe mumajwi aantalisyo aali mu Bbaibbele lyakusaanguna lya Chingisi lya Busanduluzi Bwanyika Mpya: “Kunyina notwakosaula kulembulula Magwalo pe. Ncotwasolekesya kucita kuzwa kumatalikilo nkusandulula kaambo bbala abbala ikuti kacikonzyeka, ikuti kaceendelana atwaambyo twa Chingisi alimwi ikuti kusandulula bbala abbala kakutasowi muzeezo waambwa.” Aboobo, iba New World Bible Translation Committee bakasolekesya kutawida kulubazu lomwe caboola kukubelesya mabala atwaambyo twamumyaambo yakusaanguna alimwi akutabelesya mabala aatabaliki kabotu naa aasowa muzeezo. Aboobo, Bbaibbele lilakonzya kubalwa kakunyina buyumuyumu alimwi mubali ulakonzya kusyoma cakumaninina kuti mulumbe wandilyo iwakasololelwa amuuya uusalala wakasandululwa cakusyomeka.—1 Batesalonika 2:13.