Atube Baabo Ibajisi Lusyomo
“Ndiswe baabo abajisi kusyoma kuyoofutusya myuuya yesu.”—BA-HEBRAYO 10:39.
1. Nkaambo nzi ncokunga kwambwa kuti ilusyomo lwamubelesi wa Jehova umwi aumwi uusyomeka ndubotu kapati?
ICIINDI ciboola mwanooli mu Ŋanda ya Bwami iizwide bakombi ba Jehova, amukalange baabo ibanooli munsi lyanu. Amukatelaike inzila zinjaanji mobatondezya lusyomo. Ambweni muyoobona bantu bacembeede ibamubelekela Leza kwamakumi aamyaka, ibakubusi balo abuzuba ibakukazya kuyungwa abeenzinyina alimwi abazyali ibabeleka canguzu ikutegwa bakomezye bana ibayoowa Leza. Kuli baalu bamumbungano alimwi abakutausi ibajisi mikuli minji. Inzya, mulakonzya kubona bakwesu abacizi ibasimide munzila yakumuuya baziimo zyoonse balo ibazunda zisinkilizyo zyamisyobo yoonse ikutegwa babelekele Jehova. Taluliboteli kaka lusyomo lwaumwi aumwi wambabo!—1 Petro 1:7.
2. Nkaambo nzi lulayo lwa Paulo lwakubbuku lya Ba-Hebrayo caandaano 10 alimwi a 11 ncolugwasya kulindiswe sunu?
2 Mbasyoonto bantu ibatalondokede bateelelesya mboluyandika lusyomo kwiinda bwakateelela mwaapostolo Paulo. Atwaambe kuti walo wakaamba kuti, ilusyomo lwini-lwini lusololela ‘kulufwutuko lwamuntu.’ (Ba-Hebrayo 10:39) Pele Paulo wakalizi kuti lusyomo lulakonzya kulwanwa akucesyegwa munyika iino iizwide bantu ibanyina lusyomo. Wakalilibilikide kapati kujatikizya Banakristo bana Hebrayo ibaku Jerusalemu aku Judaya, balo ibakali kusolekesya kubamba lusyomo lwabo. Mbotuya bulanga-langa zibeela zyabbuku lya Ba-Hebrayo caandaano 10 alimwi a 11, atuzibikkile maanu inzila ezyo Paulo nzyaakabelesya kuyumya lusyomo lwabo. Mbotucitila boobo, tulabona mbuli mbotunga twayumya lusyomo lwesu alimwi alwabaabo ibali munsi lyesu.
Amutondezye Kuti Mulasyomana
3. Mbuti majwi aa Paulo aajanika ku Ba-Hebrayo 10:39 mbwaatondezya kuti wakali kubasyoma ibanyina abacizi ibakali mulusyomo?
3 Icintu cakusaanguna ncotunga twabona mmuuya wakukulwaizya ngwaakajisi Paulo kubaswiilizi bakwe. Wakalemba kuti: “Pele swebo endiswe tuyoopiluka cifuteesule akufwa pe, ndiswe baabo abajisi kusyoma kuyoofutusya myuuya yesu.” (Ba-Hebrayo 10:39) Paulo wakali kuyeeyela buyo zintu zibotu, ikutali zibyaabi ku Banakristonyina basyomeka. Alimwi amubone kuti wakabelesya kaambo kakuti “swebo.” Paulo wakali muntu mululami. Pele mukukanana kwakwe tanaakatondezya muuya wakulisumpula kubaswiilizi bakwe mbuli kuti wakali mululami kapati kwiinda mbabo. (Amweezyanisye Mukambausi 7:16.) Muciindi caboobo, wakalibikkilizya awalo mulimbabo. Wakatondezya lusyomo lwini-lwini kuti walo abasikubala bakwe Banakristo ibasyomeka bakali kuyooyaana azisinkilizyo zipati, alimwi cabusicamba boonse bakali kuyookaka ikupiluka cifwuteesule kulunyonyooko akuti bakali kuyooba bantu ibajisi lusyomo.
4. Ntwaambo nzi ntwaakajisi Paulo itwakusyomena basyominyina?
4 Nkaambo nzi Paulo ncaakajisi lusyomo luli boobo? Sena tanaakazizi zintu nzyobakali kulubizya Banakristo bana Hebrayo? Mukwiimpana aceeco, wakabapa lulayo lugaminide lwakali kuyoobagwasya kuzunda kulubizya kwabo kwakumuuya. (Ba-Hebrayo 3:12; 5:12-14; 6:4-6; 10:26, 27; 12:5) Nokuba boobo, Paulo wakajisi twaambo tubotu tobile ncaakabasyomena ibanyina. (1) Mbwaakali kwiiya Jehova, Paulo wakasoleka kubona bantu ba Leza mbuli mbwababona Jehova. Eci tiicakali buyo kumakani aakulubizya kwabo pele cakali kujatikizyaa ziimo zyabo zibotu alimwi anguzu zyabo zyakukonzya kusala kucita zintu zibotu kumbele. (Intembauzyo 130:3; Ba-Efeso 5:1) (2) Paulo wakali kuzisyoma kapati inguzu zyamuuya uusalala. Wakalizi kuti kunyina zisinkilizyo naa kukompama kwabuntunsi ikwakali kukonzya kulesya Jehova ikupa “inguzu zigambya” ku Munakristo uuli woonse uusoleka kumubelekela cakusyomeka. (2 Ba-Korinto 4:7; Ba-Filipi 4:13) Aboobo ilusyomo Paulo ndwaakajisi kubanyina abacizi tiilwakali lwabuyo, tiilwakali lwakuupaupa ameso naa lwakuzumbauzya buyo. Lwakali lusyomo luyumu alimwi lwakali lwamu Magwalo.
5. Ino lusyomo lwa Paulo inga twalwiiya buti, alimwi ncinzi cilangilwa kuyoocitika ikuti twacita obo?
5 Mmasimpe, ilusyomo ndwaakatondezya Paulo lwakabanjila bambi. Kweelede kuti bakagwasigwa kapati aabo ibakali mumbungano zyaku Jerusalemu aku Judaya akaambo kakuti Paulo wakabakananina cakukulwaizya. Banakristo bana Hebrayo bakagwasigwa kwiinda mutwaambo oto ikuti bakanze mumyoyo yabo ikuba bantu ibajisi lusyomo mbwaanga bakali mumapenzi aakusampaulwa ikutyompya alimwi akutabikkilwa maanu abama Juda basikukazya ibalisumpula kapati. Sena inga twacita obo andiswe sunu kubeenzuma? Ncuuba-uba kapati ikubona mulongo mulamfwu wazintu zibyaabi nzyobacita bamwi alimwi atumpenda twabo. (Matayo 7:1-5) Pele tulakonzya kugwasyanya kapati ikuti twabikkila maanu alimwi akulemeka lusyomo lulibedelede olo umwi aumwi ndwajisi. Kwiinda mukukulwaizigwa kuli boobo, ilusyomo lulakonzya kukomena.—Ba-Roma 1:11, 12.
Ikulibelesya Kabotu Jwi lya Leza
6. Nkuukuli Paulo nkwakali kuzubulula naakalemba majwi aalembedwe ku Ba-Hebrayo 10:38?
6 Alimwi Paulo wakayaka lusyomo mubasyominyina kwiinda mukwaabelesya camaanu Magwalo. Mucikozyanyo, wakalemba kuti: “Pele muntu wangu uuluzi unooyoopona akusyoma, kuti akapiluke cifuteesule, muuya wangu tuukooyookondwa kulinguwe pe.” (Ba-Hebrayo 10:38) Awa Paulo wakali kuzubulula majwi aamusinsimi Habakuku.a Kulalangilwa kuti majwi aaya bakalaazi kabotu basikubala ba Paulo, Banakristo bana Hebrayo balo bakaazi kabotu imabbuku aabusinsimi. Ikweelana aambaakani yakwe yakuyumya lusyomo lwa Banakristo mu Jerusalemu alimwi amunsi-munsi ankuko mumwaka wa 61 C.E., icikozyanyo ca Habakuku ncaakabelesya cakali kweelela kapati. Nkaambo nzi?
7. Ndilili Habakuku naakalemba businsimi bwakwe, alimwi ino bwakali buti bukkale ku Juda ciindi eco?
7 Habakuku wakalemba bbuku lyakwe kakusyeede makumi aamyaka aainda-inda buyo kuli obile kuti Jerusalemu anyonyoonwe mu 607 B.C.E. Mucilengaano, imusinsimi wakabona ba Kasidi (naa bana Babuloni), ‘imusyobo mukali, uulula,’ kausaala Juda cakufwambaana akunyonyoona Jerusalemu, mukucita boobo bakalobya bantu banji azisi. (Habakuku 1:5-11) Pele ilunyonyooko luli boobo lwakasinsimwa kuciindi ca Isaya, imyaka yiinda kumwaanda omwe musyule. Kuciindi ca Habakuku, Jehoakimu wakanjilila busena bwa Mwami mubotu Josiya, elyo ibubi bwakavwula alimwi mu Juda. Jehoakimu wakapenzya baabo ibakali kukambauka makani aa Jehova mane akubajaya. (2 Makani 36:5; Jeremiya 22:17; 26:20-24) Aboobo tacigambyi pe kuti imusinsimi Habakuku iwakapengede mumoyo wakoongolola kuti: “O Jehova, njooleka lili kukukwiilila?”—Habakuku 1:2.
8. Nkaambo nzi cikozyanyo ca Habakuku ncocakali kunga cabagwasya Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna alimwi abasunu?
8 Habakuku kunyina naakazyi mbolwakaswenede afwaafwi lunyonyooko lwa Jerusalemu. Mbubwenya buyo, Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna kunyina nobakazyi bweende bwazintu bwaba Juda nobwakali kuyoomana. Aswebo sunu kunyina notuzyi “buzuba obo nanka ciindi” lubeta lwa Jehova noluyoosikila bweende bwazintu obu bubyaabi. (Matayo 24:36) Aboobo atubone bwiinguzi bwa Jehova ibujisi zibeela zyobile mbwaakapa Habakuku. Ikusaanguna, wakasyomezya musinsimi kuti imamanino akali kuyoosika aciindi ceelede. Leza wakati, “tacikooyoocedelelwa pe,” nokuba kuti kweelana akulanga kwabantunsi inga calibonya mbuli kuti camuka. (Habukuku 2:3) Cabili, Jehova wakayeezya Habakuku kuti: “Pele mululami, lusyomo lwakwe ndoluyoomuponya.” (Habakuku 2:4) Tatuliboteli kaka itwaambo otu tuuba-uba! Iciyandika kapati tacili ciindi mamanino naayakusika pe, pele ncakuti naa tulazumanana kupona bukkale bwalusyomo.
9. Mbuti babelesi ba Jehova ibamvwa mbobakazumanana kupona akaambo kakusyomeka kwabo (a) mu 607 B.C.E.? (b) nowakainda mwaka wa 66 C.E.? (c) Nkaambo nzi ncociyandika ikuyumya lusyomo lwesu?
9 Jerusalemu naakanyonyoonwa mu 607 B.C.E., Jeremiya, imulembi wakwe Baruki, Ebedimeleki alimwi abaabo basyomeka iba Rekabu bakalibonena kuzuzikizigwa kwacisyomezyo ca Jehova ncaakaamba kwiinda muli Habakuku. Bakazumanana ‘kupona’ kwiinda mukuloboka lunyonyooko lubyaabi lwa Jerusalemu. Nkaambo nzi? Jehova wakabalongezya nkaambo kakusyomeka kwabo. (Jeremiya 35:1-19; 39:15-18; 43:4-7; 45:1-5) Mbubwenya buyo, Ibanakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna bakalutobela lulayo lwa Paulo nkaambo basikalumamba bana Roma nobakasaala Jerusalemu mu 66 C.E. akucileka kakunyina akaambo, aabo Banakristo cakusyomeka bakatobela kucenjezya kwa Jesu kwakuti batije. (Luka 21:20, 21) Bakazumanana kupona akaambo kakusyomeka kwabo. Mbubwenya buyo, tuyoozumanana kupona ikuti tukajanike tulasyomeka mamanino aakusika. Takalikomeneni kaka ikaambo aka kujatikizya ncotweelede kuyumya lusyomo lwesu lino!
Ikupandulula Zikozyanyo Zyalusyomo Munzila Iisalala
10. Ino lusyomo lwa Musa wakalupandulula buti Paulo, alimwi ino mbuti mbotunga twamwiiya Musa munzila eyi?
10 Alimwi Paulo wakayaka lusyomo kwiinda mukubelesya zikozyanyo zigwasya. Mbomuya bubala Ba-Hebrayo caandaano 11, amubikkile maanu mbwapandulula zikozyanyo zyabantu bamu Bbaibbele munzila iisalala. Mucikozyanyo, waamba kuti Musa “wakalibilamine mbuli sikubona yooyo uutabonwa.” (Ba-Hebrayo 11:27) Munzila imwi, Jehova wakali muntu mwini-mwini kuli Musa cakuti cakali mbuli kuti wakali mubwene Leza uutalibonyi. Sena andiswe mbotubede obo? Ncuuba-uba ikubandika makani aacilongwe a Jehova, pele ikuciyumya cilongwe eco kuyandika kubeleka canguzu. Oyo ngomulimo ngotweelede kucita! Sena Jehova mmuntu mwini-mwini kulindiswe cakuti lyoonse tulamubikkila maanu notusala zyakucita mubuumi, kubikkilizyaa zintu zilibonya kuti nzinsyoonto-syoonto? Ilusyomo lwamusyobo oyo luyootugwasya kuliyumya nomuba mukukazigwa kutaambiki.
11, 12. (a) Muubukkale buli buti imulangilwa kuti molwakasunkwa lusyomo lwa Enoki? (b) Mbulumbu nzi bukulwaizya mbwaakatambula Enoki?
11 Alimwi amulange cikozyanyo ca Enoki. Ikukazigwa nkwaakakazigwa takwaambiki pe. Enoki wakeelede kwaambilizya mulumbe mubyaabi walubeta kubantu babyaabi ibakali kupona kuciindi eco. (Juda 14, 15) Ikupenzegwa nkwaakapenzegwa mwaalumi oyu uusyomeka kwakali kwalunya kapati cakuti Jehova ‘wakamutola,’ kuzwa kuciimo cakupona kuya kuciimo cakoona mulufwu kabataninga kumujaya basinkondonyina. Aboobo Enoki tanaakalibonena kuzuzikizigwa kwabusinsimi mbwaakaambilizya. Pele wakatambula cipego calo munzila zimwi icakali kwiinda kubota.—Ba-Hebrayo 11:5; Matalikilo 5:22-24.
12 Paulo upandulula kuti: “[Enoki] naatakalina kutolwa wakalungululwa kuti wakali kukonda Leza.” (Ba-Hebrayo 11:5) Ino eci cakali kwaamba nzi? Naatakalina koona mulufwu kulalangilwa kuti Enoki wakatambula cilengaano cimwi, ambweni cakali kwaamba nyika ya Paradaiso omo walo mwayoobusigwa lino-lino. Atwaambe kuti, Jehova wakazibya Enoki kuti wakamukkomanina kapati akaambo kakusyomeka kwakwe. Enoki wakakkomanisya moyo wa Jehova. (Amweezyanisye Tusimpi 27:11.) Ibuumi bwa Enoki bulatujatikizya kapati, tabusyi na? Sena inga mwayanda kupona buumi bwakusyomeka munzila iili boobo? Anu amuyeeye cakuzinzibala kujatikizya zikozyanyo zili boobo; amuzibone kuti mbantu beni-beni. Amukanze kupona kamusyomeka buzuba abuzuba. Alimwi kamuyeeya kuti abo ibajisi lusyomo tababelekeli Jehova akaambo kabuzuba naa ciindi elyo Leza nayoozuzikizya zisyomezyo zyakwe zyoonse. Muciindi caboobo, tukanzide kubelekela Jehova kukabe kutamani! Ikucita boobo ninzila iyiinda kubota mubweende bwazintu buno amuli boobo ibuboola.
Mbotunga Twayuma Mulusyomo
13, 14. (a) Mbuti majwi aa Paulo aalembedwe ku Ba-Hebrayo 10:24, 25 mbwaanga atugwasya kucitya kuti miswaangano yesu ibe ziindi zikondelezya? (b) Nkaambo nzi kapati ncokuli miswaangano ya Bunakristo?
13 Paulo wakatondezya Banakristo bana Hebrayo inzila zili mbozibede izigwasya kapati omo mobakali kukonzya kuyumya lusyomo lwabo. Atulange-lange nzila zyobile buyo. Tulaazyi kabotu malailile aakwe ku Ba-Hebrayo 10:24, 25, aatukulwaizya kuswaangana lyoonse kumiswaangano yesu ya Bunakristo. Pele kamuyeeya kuti imajwi aa Paulo aakasololelwaa muuya taambi kuti tweelede kunoojanika buyo kumiswaangano eyo kakunyina kutola lubazu. Muciindi caboobo, Paulo upandulula miswaangano kuti nzyoolwe motukonzya kuzyibana kabotu, akukulwaizyanya kuyaambele mukubelekela Leza. Tulajanika kutegwa twaabile ikutali buyo kutambula. Eco cipa kuti miswaangano yesu kayikondelezya.—Incito 20:35.
14 Pele icintu cipati ncotujanikila kumiswaangano nkuti tukombe Jehova Leza. Tulacita obo kwiinda mukuswiilisisya nokupailwa alimwi akutola lubazu mukwiimba nyimbo, kwiinda mukuswiilisisya zyaambwa alimwi akwiinda mukwaabila “micelo yamilomo”—ikutembaula Jehova notutola lubazu mukwiingula alimwi amuzibeela zyamiswaangano. (Ba-Hebrayo 13:15) Ikuti katuziyeeya mbaakani ezi akusoleka kuzizuzikizya kumuswaangano umwi aumwi, cakutadooneka ilusyomo lwesu lunooyumizigwa ciindi aciindi.
15. Nkaambo nzi Paulo ncaakakulwaizya Banakristo bana Hebrayo ikuti bajatisye kumulimo wabo, alimwi ino nkaambo nzi lulayo olo ndoonya ncolweede kutobelwa sunu?
15 Inzila imbi yakuyumya lusyomo njakwiinda mumulimo wakukambauka. Paulo wakalemba kuti: “Atujatisye buzumino bwabulangizi bwesu, kuti kutabi notuzungaana, nkaambo walo oyo uwakasyomezya ulisyomekede.” (Ba-Hebrayo 10:23) Mulakonzya kukulwaizya bamwi kujatisya cintu cimwi ciindi nokulibonya kuti bayanda kutyompwa. Saatani wakali kusungilizya Banakristo bana Hebrayo abo ikuti bauleke mulimo wabo, alimwi uli mukusungilizya bantu ba Leza sunu kucita mbubwenya obo. Ino ncinzi ncotweelede kucita notuli mupenzi lili boobo? Amulange ncaakacita Paulo.
16, 17. (a) Ino Paulo wakabujana buti busicamba bwamumulimo? (b) Nintaamu nzi nzyotweelede kubweza ikuti twajana kuti cibeela cimwi camulimo wesu wa Bunakristo cilatukatazya?
16 Ku Banakristo baku Tesalonika, Paulo wakalemba kuti: “Nokuba kuti twakapenzegwa kale akucitilwa bubi ku-Filipi, mbomuziba, twakaba akaanzambwene muli-Leza wesu kumwaambila Makani Mabotu aa-Leza akati kankondo zinjizinji.” (1 Ba-Tesalonika 2:2) Ino mbuti ‘mbobakacitilwa bubi’ ba Paulo abeenzinyina ku Filipi? Kweelana abasikwiiya bamwi, ibbala lya Cigiliki lyakabelesyegwaa Paulo lyaamba kutukilwa, kuusigwa nsoni naa kupenzyegwa calunya kapati. Babetesi baku Filipi bakabauma amisako, bakababikka muntolongo, akubaanga muziliba. (Incito 16:16-24) Ino eco cakamucitikila Paulo cakamujatikizya buti? Sena bantu ibakali mumunzi wakatobela mulweendo lwakwe lwabumishinali, iwa Tesalonika bakajana kuti Paulo wapiluka cifwuteesule akaambo kakuyoowa? Peepe, ‘wakaba akaanzambwene.’ Wakabuzunda bukandu elyo wakazumanana kukambauka cabusicamba.
17 Ino busicamba bwa Paulo bwakazwide kuli? Sena muulinguwe mwini? Peepe, wakaamba kuti wakaba akaanzambwene “muli-Leza wesu.” Ibbuku limwi libelesyegwaa basikusandulula Bbaibbele lyaamba kuti ikaambo aka kalakonzya kulembwa kuti “Leza wakagusya bukandu mumyoyo yesu.” Aboobo ikuti kamutali basicamba mumulimo wanu naa ikuti cibeela cimwi camulimo mucibona kuti cilakatazya, ino mulekela nzi kulomba Jehova kuti acite mbubwenya obo akulindinywe? Amumulombe kuti agusye bukandu ibuli mumoyo wanu. Amumulombe kuti amugwasye kuba basicamba kujatikizya mulimo. Kunze lyaboobo, amubweze ntaamu zimbi izigwasya. Mucikozyanyo, amucite bubambe bwakubeleka aamuntu umwi haazibwene mucibeela cabukambausi icimukatazya. Ambweni mboobo bujatikizya cilawo camakwebo, bukambausi bwamumugwagwa, bwamukwiizya naa bwaaluwaile. Ambweni oyo ngomuyakubeleka limwi unoolisungwide ikusaanguna. Ikuti naa mboobo, amulangisisye akwiiya. Pele amube basicamba kutegwa mukonzye kusoleka cibeela eco.
18. Nzilongezyo nzi nzyotunga twabaazyo ikuti twaba basicamba mumulimo wesu?
18 Ikuti mwaba basicamba, amuyeeye cinga cacitika. Naa mwazumanana alimwi ikuti tiimwatyompokelwa, mulalangilwa kuyoocitikilwa zintu zibotu kapati nomukananina bamwi kasimpe, ezyo zinooli zintu nzyomwali kunga mwaindwa. (Amubone peeji 25.) Muyookkomana akaambo kakuzyiba kuti mwamukondelezya Jehova kwiinda mukucita cintu cimwi icali kumukatazya nywebo. Uyoomulongezya akumugwasya kuzunda bukandu mbomujisi. Ilusyomo lwanu luyooyuma. Mmasimpe, kunyina nomunga mwabelekela kuyumya lusyomo lwabamwi kakunyina kuyumya lwanu aciindi ncoona eco.—Juda 20, 21.
19. Mbulumbu nzi butaliboteli ibubambilidwe ‘baabo ibajisi lusyomo’?
19 Amuzumanane ikuyumya lusyomo lwanu alimwi alwabaabo bali munsi lyanu. Mulakonzya kucita obo kwiinda mukuliyumya nobeni alimwi akukulwaizya bamwi kwiinda mukulibelesya kabotu Jwi lya Leza, kwiinda mukwiiya zikozyanyo zyamu Bbaibbele zyabantu basilusyomo alimwi akubabona kuti mbantu ncobeni, kwiinda mukulibambila alimwi akutola lubazu mumiswaangano ya Bunakristo alimwi akwiinda mukujatisya kucoolwe cesu citaliboteli camulimo waabuleya. Mbomucitila zintu ezi, amuzibe kuti ncobeni muli akati ‘kabaabo ibajisi lusyomo.’ Alimwi kamuyeeya kuti ibantu bali boobu bajisi bulumbu bubotu kapati. ‘Mbaabo ibajisi kusyoma kuyoobafwutusya.’b Ilusyomo lwanu aluzumanane kukomena alimwi Jehova Leza amubambe kamupona kukabe kutamani!
Bupanduluzi buyungizidwe
a Paulo wakazubulula busanduluzi bwa Septuagint bwabbuku lya Habakuku 2:4, ibubikkilizya kaambo kakuti “[i]kuti muntu umwi akapiluke cifuteesule, muuya wangu tuukooyookondwa kulinguwe pe.” Ikaambo aka kunyina nokalibonya pe mumagwalo aakusaanguna aa Cihebrayo. Ibamwi bayeeya kuti ibusanduluzi bwa Septuagint bwakazwide kumagwalo aamusyule aa Cihebrayo aataciko pe sunu. Nokuba boobo, Paulo wakakabikkilizya awa kwiinda mukusololelwaa muuya wa Leza uusalala. Aboobo kalizumizidwe a Leza.
b Ilugwalo lwamwaka lwa Bakamboni ba Jehova mumwaka wa 2000 ndwakuti: “Swebo tatuli baabo bapilukila musule . . . pele tuli baabo basyoma.”—Bahibulu 10:39, Ci.
Inga Mwaingula Buti?
• Ino Paulo wakatondezya buti kuti wakali kubasyoma Banakristo bana Hebrayo, alimwi ncinzi ncotunga twaiya kuli ceeci?
• Nkaambo nzi kubandika makani aamusinsimi Habakuku ikwakacitwaa Paulo ncokwakeelede kapati?
• Nzikozyanyo nzi zyamu Magwalo zyabantu bakajisi lusyomo nzyaakapandulula kabotu Paulo?
• Ninzila nzi zigwasya zyakuyumya lusyomo nzyaakakulwaizya Paulo?
[Cifwanikiso icili apeeji 15]
Naakazwaa kupenga kapati ku Filipi, Paulo wakaba sicamba kutegwa azumanane kukambauka
[Cifwanikiso icili apeeji 16]
Sena inga mwavwuzya busicamba kutegwa musole zibeela ziindene-indene zyabukambausi?