Sena Bantu Balakonzya Kumana Manyongwe Ankondo?
Bantu balalwana akaambo katwaambo tusiyene-siyene. Bamwi balalwana akaambo kamapolitikisi, kuyanda kucinca zintu alimwi akuyanda kuti kabeendelezyegwa kabotu. Kulubazu lumwi, bamwi balalwana akaambo kakuyanda kweendelezya cilawo cimwi naa kupegwa zintu zili mucilawo cimwi. Manyongwe manji alatalisyigwa akaambo kakutamvwana alimwi akwiindana kwazikombelo. Aboobo, ino ncinzi bantu ncobacita kutegwa baleke kulwana akupa kuti kube luumuno? Sena bantu balakonzya kuzwidilila kulesya nkondo?
MFWULUMENDE MBOZISUMPULA BUKKALE BWABANTU
Ino zijisi makanze nzi?: Mfwulumende inga ziyanda kusumpula bukkale bwabantu, kugwasya naa kucesya-cesya bucete bwalo kanji-kanji ibuli mbobutalisya nkondo.
Nkaambo nzi ncocikatazya?: Mfwulumende inga iyandika kucinca kujatikizya mboyaabelesya mali. Mucikozyanyo mu 2022, mali aasika ku 34.1 bbiliyoni dollars akabelesyegwa nyika yoonse kubamba zintu zikonzya kugwasya kusumpula bukkale bwabantu mumasena manji kapati. Pele aayo akali masyoonto kapati twaayezyanisya ayaayo aabelesyegwa mubusikalumamba.
“Mali manji alabelesyegwa kugwasya baabo bajatikizyidwe ankondo muciindi cakwaabelesya kulesya manyongwe alimwi akubamba luumuno.”—António Guterres, secretary-general of the United Nations.
Ncolyaamba Bbaibbele: Mfwulumende zyamunyika alimwi ambunga zimwi zilakonzya kubagwasya bacete, pele masimpe ngakuti tazikonzyi kubugwisya bucete cakumaninina.—Deuteronomo 15:11; Matayo 26:11.
MFWULUMENDE MBOZIBANDIKA KUJATIKIZYA KUBAMBA LUUMUNO
Ino zijisi makanze nzi?: Mfwulumende inga zibandika bukkale alimwi akuzuminana muzintu zikonzya kubagwasya boonse.
Nkaambo nzi ncocikatazya?: Nkamu yomwe naa ziinda waawo, inga kazitayandi kupanga cizuminano. Eeci inga capa kuti kutabi luumuno.
“Talili lyoonse cizuminano nocikonzya kuzwidilila. Nkaambo masi obilo aakapangene cizuminano zimwi ziindi alakonzya kwiimpana akutalisya nkondo.”—Raymond F. Smith, American Diplomacy.
Ncolyaamba Bbaibbele: Bantu beelede ‘kuyandaula luumuno.’ (Intembauzyo 34:14) Pele bantu banji mazuba aano “tabasyomeki . . . tabanyoneki . . . alimwi mbaasikwaaba bamwi.” (2 Timoteyo 3:1-4) Bube oobu bubyaabi bulakonzya kupa kuti beendelezi bamfwulumende cibaalile kuleta luumuno.
MFWULUMENDE MBOZIZUMINANA KUCESYA NAA KUMANIZYA ZILWANYO
Ino zijisi makanze nzi?: Mfwulumende inga zijisi makanze aakucesya naa kumanizya zilwanyo zyanyukkiliya, tuzunda tujaya tupangwa abantu amisamu iijaya.
Nkaambo nzi ncocikatazya?: Masi taayandi kucesya zilwanyo naa kuzimanizya, akaambo kakuti alalibilika kuti alakonzya kumaninwa nguzu zyabweendelezi akuleka kukwabililwa. Nokuba kuti masi azigwisya zilwanyo zyankondo zyoonse, taakonzyi kulesya bantu kulwana.
“Masi manji tanaakacizuzikizya cisyomezyo cakuti alazimanizya zilwanyo zyankondo nowakainda mwaka wa 1991. Nzyeezi zintu nzyobakaalilwa kuzuzikizya, kucesya-cesya ntenda naa mazwanga alaakati kamasi alimwi akupa kuti bantu kabakwabilidwe munyika.”—“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.”
Ncolyaamba Bbaibbele: Bantu beelede kuleka kubelesya zilwanyo zyankondo ‘akufwula mapanga aabo kuba maamba aakulimya.’ (Isaya 2:4) Kutegwa nkondo imane, bantu beelede kubeleka canguzu nkaambo nkondo kaitanaba muntu usaanguna kuyeeya mumoyo.—Matayo 15:19.
MFWULUMENDE MBOZIPANGA ZIZUMINANO ZYAKULESYA NKONDO
Ino zijisi makanze nzi?: Mfwulumende zimwi zilazuminana kubelekela antoomwe kutegwa zilikwabilile kuli basinkondonyina. Nozicita boobo, inga ziyanda kukwabililwa nkaambo kuti cisi comwe cayanda kubalwana inga bacizinga.
Nkaambo nzi ncocikatazya?: Kulwana masi manji aciindi comwe takukonzyi kuleta luumuno. Kuyungizya waawo, talili lyoonse masi naacita kweelana ambobakazuminana ikuti bayoobelekela aantoomwe kuti naa balwanwa asinkondonyina.
Encyclopedia Britannica yaamba kuti: “Nokuba kuti mbunga ya League of Nations alimwi aya United Nations yakabeleka canguzu kukamantanya masi, pele alo alazumanana kulwana.”
Ncolyaamba Bbaibbele: Bantu nobabelekela antoomwe balazwidilila. (Mukambausi 4:12) Nokuba boobo, mbunga zyabantu tazikonzyi kuleta luumuno lwini-lwini alimwi akukwabilila bantu. ‘Mutasyomi bami pe naba mwanaamuntu uutakonzyi kuleta lufwutuko. Nkaambo afwa, eelyo walo ulapiluka kubulongo; mubuzuba mbubonya oobo nzyayeeya zyoonse zilamana.’—Intembauzyo 146:3, 4.
Nokuba kuti masi manji alabeleka canguzu kubamba luumuno, nkondo zyazumanana kucitika.