LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • yb16 p. 88-p. 96 munc. 2
  • Ooku Nkondiyanda Kuyootalikila!

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Ooku Nkondiyanda Kuyootalikila!
  • Bbuku Lyaamwaka lya Bakamboni ba Jehova Lyamu 2016
  • Tutwe Twamakani
  • Kukambauka mu Java
  • Bantu mu Sumatra Bamvwa Makani Mabotu
Bbuku Lyaamwaka lya Bakamboni ba Jehova Lyamu 2016
yb16 p. 88-p. 96 munc. 2
Bakamboni ba Jehova ku Semarang, Java (cakuma 1937)

Bakamboni mu Semarang, Java (kuma 1937)

INDONESIA

“Ooku Nkondiyanda Kuyootalikila!”

Ba Alexander MacGillivray, ibabelesi bamutabi ku Australia bakeenda ooku akooku muofesi yabo kabasakene mumizeezo. Kwamazuba aali mbwaabede bakali kuyeeya penzi limwi ilyakabakatazyide, pele mubuzuba oobu bakajana nzila yakulimanizya. Aboobo lino bakeelede kubandika amukwesu Frank Rice.

Ccaati iitondezya myeelwe yabasikumwaya alimwi abapainiya mucisi ca Indonesia kuzwa mu 1931 kusika mu 1950

Aciindi eeci ba Rice, imupainiya uuzyandamene wamyaka iili  28, bakazwide aakusika kuofesi yamutabi mvwiki zisyoonto musyule. Bakaiya kasimpe kabacili bakubusi eelyo tiikwakainda ciindi cilamfwu, bakatalika mulimo wabupainiya. Mpoonya kwamyaka yiinda kukkumi bakakambauka mucisi ca Australia coonse, kabeendela abbiza, ncinga, honda naa ŋanda yamavwili iijisi njini. Nobakakkala mazuba masyoonto ku Bbeteli, ba Rice bakalilibambilide kuunka kucilawo citobela nkobakeelede kuyookambaukila.

Ba MacGillivray bakaita ba Frank Rice kuti baunke kuofesi yabo, akubatondezya maapu aakali nsumbu izili kunyika kwacisi ca Australia. Mpoonya bakabuzya mukwesu Rice kuti: “Ba Frank, sena inga mwayanda kuyootalisya mulimo wakukambauka kumasena aaya? Kunyina mukwesu naba omwe uukambauka munsumbu eezyi zyoonse!”

Meso aamukwesu Rice akakwelelezyegwa kulanga aamulongo wansumbu izyakali kulibonya mbuli ngale mulwaanje lutegwa Indian Ocean—nkokuti busena ibwakali kwiitwa kuti Netherlands East Indies (lino ibuli ncecisi ca Indonesia).a Munsumbu eezyo kwakali kukkala bantu banji kapati ibatakalina buzuba bamvwa makani mabotu aa Bwami bwa Leza. Kabatondeka dolopo lipati lya Batavia (lino litegwa Jakarta), ba Rice bakati, “Ooku nkondiyanda kuyootalikila!”

Kukambauka mu Java

Mu 1931, ba Frank Rice bakasika ku Jakarta, dolopo lipati alimwi imuli bantu banji kapati munsumbu ya Java. Bakajana ŋanda yakutelela aakati-kati kadolopo akwiizuzya zibbokesi zyamabbuku aapandulula Bbaibbele, calo icakagambya mukaintu mukamwini ŋanda eeyo.

Mukwesu Frank Rice a Clem Deschamp mu Jakarta

Mukwesu Frank Rice a Clem Deschamp mu Jakarta

Ba Rice balayeeya ategwa: “Kumatalikilo ndakalimvwa mbuli kuti ndilisweekede alimwi ndakayeeya kwesu. Bantu bakali kweendeenda kabasamide nsuuti zituba azisoti, pele mebo ndakali kwiile kuzwa nkasaalo muzisani zyangu izilemu zyaku Australia. Kunyina bbala noliba lyomwe njondakazyi lyaci Dutch naa ci Indonesian. Nindakamana kupaila kuli Jehova kulomba busolozi, ndakayeeya kuti kweelede kuti kuli bantu baambaula Chingisi mudolopo mwini mucitilwa makwebo. Ooku nkonkuko nkondakatalikila kukambauka—kwakali bantu banji kapati kaka mubusena oobu ibakajisi luyandisisyo!”

Mbwaanga bantu banji mudolopo lya Jakarta bakali kwaambaula ci Dutch, ba Rice bakasoleka canguzu kwiiya kwaambaula majwi masyoonto aamwaambo ooyu, eelyo ndilyonya bakatalika kukambauka kuŋanda aŋanda. Alimwi bakatalika kwiiya aci Indonesian, aboobo mukuya kwaciindi bakauzyiba mwaambo ooyu awalo. Ba Rice baamba kuti: “Penzi ndindakajisi ndyakuti ndakanyina mabbuku mumwaambo waci Indonesian. Mpoonya Jehova wakandisololela kumwiiyi umwi muna Indonesia iwakajisi luyandisisyo mukasimpe alimwi wakazumina kusandulula kabbuku kakuti Where Are the Dead? (Ino Bafwide Bali Kuli?) Kwakasandululwa atubbuku tumbi, mpoonya muciindi cisyoonto buyo, bantu banji ibaambaula mwaambo waci Indonesian bakatalika kuba aluyandisisyo mukasimpe.”

Mu November 1931, kwakasika bapainiya bobilo bambi mu Jakarta ikuzwa ku Australia, ba Clem Deschamp, ibakajisi myaka yakuzyalwa iili 25 alimwi amweenzinyina iwakajisi myaka iili 19 wazina lyakuti Bill Hunter. Ba Deschamp aba Hunter bakaletelezya aŋanda yamavwili—ŋanda iijisi njini—iyakali kuvwula kubelesyegwa abapainiya, yalo iili njimwi yamaanda aamusyobo ooyu yakusaanguna kusika mu Indonesia. Nobakamana kwiiya kwaambaula majwi masyoonto muci Dutch, bakatalika kukambauka mumadolopo mapati oonse munsumbu ya Java.

Ba Charles Harris baliimvwi kumbali aancinga alimwi aŋanda yamamvwili yanjini

Ansi kululyo: Mukwesu Charles Harris wakali kuunka kuyookambauka kubelesya ncinga alimwi aŋanda yamavwili

Iwakatobela mumikondo yaba Deschamp aba Hunter, mukwesu Charles Harris, imupainiya umbi waku Australia uuzyandamene. Kuzwa mu 1935, mukwesu Harris wakabeleka kapati munsumbu ya Java kwiinda mukubelesya ŋanda yamavwili ancinga alimwi kwakaceede asyoonto kuti aimane; wakamwaya mabbuku mumyaambo yosanwe: Nkokuti ci Arabic, ci Chinese, ci Dutch, Chingisi alimwi aci Indonesian. Myaka imwi wakamwaya mabbuku aatandila ku 17,000.

Mabbuku manji ngaakamwaya mukwesu Harris akapa kuti bantu banji basinsimuke. walupati-pati imwi mu Jakarta yakabuzya mukwesu Clem Deschamp ategwa: “Ino kuli bantu bongaye babelekela munsumbu ya East Java?”

Mukwesu Deschamp wakavwiila kuti: “Ngumwi buyo.”

Walupati-pati ooyo yakamuvwenyukila ategwa: “Sena uyeeya kuti inga ndaasyoma makani aayo? Kweelede kuti kuli nkamu mpati yababelesi munsumbu eeyi, ikapati ndabona kuvwula kwamabbuku aamwaigwa koonse-koonse!”

Bapainiya bakusaanguna tiibakali kukkala abusena bomwe, pele bakali kweenda lyoonse kusikila mpobagolela kutegwa basikile bantu banji. Mukwesu Bill Hunter waamba kuti: “Twakabeleka munsumbu yoonse, kunyika, kumusanza, kujwe alimwi akumbo; bunji bwaziindi tiitwakali kujokela alimwi kumuntu ngotwakabandika kale limwi.” Nobakali kucita boobu, bakali kuyaabusyanga mbuto zyakasimpe zinji kapati zyalo kumbele izyakamena akuba butebuzi bupati bwakumuuya.—Muk. 11:6; 1 Kor. 3:6.

Bantu mu Sumatra Bamvwa Makani Mabotu

Mu 1936, bapainiya munsumbu ya Java bakabandika mbobakonzya kuyungizya mulimo wabo kuti basike akunsumbu ya Sumatra—insumbu yacisambomwe kukomena munyika yoonse mboizulwa. Nsumbu eeyi iijisi malundu amampangala ili akati kanyika, alimwi ijisi madolopo mapati amampulazi kubikkilizya amatoolo mapati alimwi amasyokwe imuwa mvwula yamucobocobo.

Bapainiya bakazuminana kuti batume mukwesu Frank Rice kunsumbu eeyi, aboobo bakasangilana tuli ntobakajisi kutegwa bajane mali aakupa mukwesu kuti akkwezye. Muciindi cisyoonto buyo, mukwesu Rice wakasika kudolopo lya Medan, ku North Sumatra kajisi zibbeeke zyakwe zyamumuunda zyobilo, zibbokesi zyamabbuku izili 40, alimwi amali masyoonto munkomo. Mukwesu Rice wakali mwaalumi uujisi lusyomo luyumu. Ndilyonya wakatalika kubeleka, kalaalusyomo lwakuti Jehova wakali kuyoomupa nzyayandika kutegwa aucite mulimo wakwe.—Mt. 6:33.

Imvwiki yamamanino yakukambauka ku Medan, mukwesu Rice wakayaanya mwaalumi imu Dutch mubotu moyo iwakamutamba kuti bakanywe kkofi. Mukwesu Rice wakaambila mwaalumi ooyu kuti wakali kuyandika moota kutegwa akambauke makani mabotu munsumbu yoonse. Katondeka moota uufwide iwakali mumuunda wakwe, mwaalumi ooyo wakati, “Ikuti kokonzya kuubamba, inga waba wako ikuti wandipa magiluda aali 100.”b

Mukwesu Rice wakaingula kuti: “Ndinyina magiluda aayo aali 100.”

Mwaalumi ooyo wakamulangisya mukwesu Rice. Mpoonya wakabuzyisisya ulaamba: “Sena uliyandide ncobeni kukambauka munsumbu yoonse ya Sumatra?”

Mukwesu Rice wakavwiila kuti: “Inzya.”

Mwaalumi ooyo mu Dutch wakati: “Ikuti naa mboobo, koubamba moota akuubelesya. Uyakundipa aakale waakwaajana.”

Mukwesu Rice wakatalika kuubamba moota ooyo, mpoonya muciindi cisyoonto buyo moota wakalila kubeleka. Kumbele mukwesu wakalemba kuti: “Amoota uuzwide mabbuku, tanki lizwide petro, alimwi amoyo uuzwide lusyomo, ndakaunka kuyookambaukila bantu bamunsumbu ya Sumatra.”

Ba Henry Cockman antoomwe aba Jean alimwi aba Clem Deschamp ku Sumatra (1940)

Mukwesu Henry Cockman antoomwe aba Jean aba Clem Deschamp mu Sumatra, 1940

Nokwakainda mwaka, naakamana kukambauka munsumbu yoonse mboizulwa, mukwesu Rice wakapiluka ku Jakarta. Naakali kooko, wakausambala moota magiluda aali 100, mpoonya mali aayo wakaatumina mwaalumi uulya mu Dutch ku Medan.

Nokwakainda mvwiki zisyoonto, mukwesu Rice wakatambula lugwalo kuzwa ku Australia lumuzyibya zyabusena bupya nkwaakeelede kuyookambaukila. Cakutasowa ciindi, wakabikka zintu zyakwe muzibbeeke akuunka kuyootalisya mulimo wabukambausi ku Indochina (lino ku Cambodia, Laos, alimwi a Vietnam).

a Alimwi musyule oomu bwakali kwiitwa kuti Dutch East Indies. Ba Dutch bakasika kubusena oobu myaka iili 300 musyule akutalisya bulelo bwacibbalo ibwakayeeme aamakwebo aatununkilizyo aakali kuletela mpindu kapati. Mumakani oonse aamba zyacisi eeci, tulabelesya mazina aamasena aaya aabelesyegwa lino.

b Mweelwe wamali aaya sunu uleelene amadola aaku America aali 1,100.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi