Capítulo 6
La namakgtayayaw kamanan tiku stakmakgolha
1, 2. ¿Tuku tuwa kitaxtu chu tuku tapaxuwan limin akxni tsukukgo stakkgo kamanan?
LIWANA tasiya pi ni xtachuna makgastakkan chatum kgawasa tiku lankata chu aktsu kgawasa tiku kgalhi akgkitsis o akgkaw kata. Limin taʼakglhuwit kgalhikan kamanan tiku stakmakgolh pero na limin tapaxuwan chu tlan kitaxtu. Wilakgo liʼakxilhtit la xla José, David, Josías chu Timoteo nema limasiya pi tlan namakgantaxtikgo tuku nakalakgayawakan chu tlan natalalinkgo Jehová (Génesis 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Reyes 22:3-7; Hechos 16:1, 2). Lhuwa kamanan nachuna tlawamakgo la uku. Max kalakgapasa makgapitsi.
2 Pero makgapitsi kamanan tuwa makgkatsikgo akxni tsukukgo stakkgo. Tsuku talakgpali xtalakapastaknikan. Lakgkgawasan chu laktsuman nialh lakaskinkgo nakamapakgsikan chu lisitsikgo akxni xnatlatnikan kawanikgo tuku ni xlitlawatkan. Pero kamanan lhuwa tuku ni katsikgo chu maklakaskinkgo pi kakapaxkikgolh chu kakamakgtayakgolh xnatlatnikan. Lu lipaxuw akxni tsukukan stakkan pero uma kilhtamaku natlatni chu kamanan ni katsikgo tuku natlawakgo. ¿La tlan nakamakgtayakan kamanan akxni tsukukgo stakkgo?
3. ¿La tlan nakamakgtayakgo natlatni xkamanankan tiku stakmakgolha?
3 Natlatni tiku stalanikgo xtastakyaw Biblia tlakg ni tuwa nakamakgtayakgo xkamanankan xlakata tlan natitaxtukgo umakgolh xatuwa kata. Kputum países chu putum kilhtamaku, natlatni chu lakgkgawasan nema kgalhakgaxmatkgonit tuku wan Biblia lu tlan kakitaxtuninit (Salmo 119:1).
LIWANA CHU LAKATANKS NALATACHUWINAN
Kakakgaxpatni minkamanan akxni natachuwinamputunkgoyan
4. ¿Tuku xlakata tlakg xlakaskinka liwana nakatachuwinankan akxni stakmakgolha kamanan?
4 Biblia wan: «Nitlan kitaxtu tuku tlawaputunkan komo ni pulana liwana chuwinankan» (Proverbios 15:22). Talakaskilh pi liwana xtachuwinanti akxni aktsujku xwanit pero akxni tsuku staka tlakg talakaskin, xlakata lakgkgawasan nialh lu tawilakgo kxchikkan wata tlakg katatawilakgo tiku kataʼankgo kʼescuela chu amakgapitsi. Komo ni liwana chu lakatanks nalatachuwinan natlatni chu xakamanan, max namakgkatsikgo pi ni xalak familia. Wa xlakata, ¿la natlawakgo xlakata tlan nalatachuwinan?
5. ¿La xliʼakxilhatkan kamanan tiku stakmakgolh nakatachuwinankgo xnatlatnikan?
5 Kamanan chu xanatlatni xlimakgtayanatkan. Xlikana pi max kamanan tlakg tuwa namakgkatsikgo nakatachuwinankgo xnatlatnikan nixawa akxni laktsujku xwankgonit. Kalakapastakwi pi «akxni ni anan tiku liwana pulalinan, nitlan kitaxtuni kachikin; pero anan lakgtaxtut akxni anan lhuwa stakyawananin» (Proverbios 11:14). Uma tachuwin kamakgtaya lakgkgawasan chu tiku laklankata. Kamanan tiku stakmakgolh chu akgatekgskgo uma, katsikgo pi chuntiyaku maklakaskinkgo nakapulalinkan, xlakata la uku kgalhikgo laklanka taʼakglhuwit nixawa xapulana. Xlikatsitkan pi xnatlatnikan tiku kstalaninanin Cristo wa tiku tlan nakamaxkikgo tastakyaw, xlakata tlakg lhuwa tuku katsinikgonit chu kalimasiyanikgonit akglhuwata kata pi kapaxkikgo. Wa xlakata kamanan tiku tlan lakapastakkgo ni katikalakgmakgankgolh xnatlatnikan akxni aku stakmakgo.
6. ¿Tuku natlawakgo natlatni tiku liwana lakapastakkgo xlakata nakatachuwinankgo xkamanankan tiku aku stakmakgo?
6 Xlakata lakatanks nalatachuwinan, natlatni xliskujatkan xlakata nalimaxtunikgo kilhtamaku xkamanankan akxni nakatachuwinamputunkgo. Liwana xliʼakxilhatkan pi xkamanankan tlan nakatachuwinan. Max tuwa chuna nawan. Biblia wan pi anan «kilhtamaku akxni ni nachuwinankan chu kilhtamaku akxni tlan nachuwinankan» (Eclesiastés 3:7). Akxni kgawasa nachuwinamputun, max natalakaskin natlatni ni nachuwinankgo. Max xmakgataxtinit kilhtamaku xlakata nakgalhtawakga, najaxa o wi tuku xʼama tlawa kxchik. Pero, komo xkgawasa tachuwinamputun tlakg tlan nawan nalakgpali tuku xʼama tlawa chu nakgaxmatni. Komo ni nakgaxmatni, max alistalh nialh katitachuwinamputulh. Kalakapastakwi xliʼakxilhtit Jesús. Akgtum kilhtamaku xlakapastaknit najaxa, pero akxni lakgankgolh lhuwa latamanin, nialh jaxli chu tsukulh kamasiyani (Marcos 6:30-34). Lhuwa lakgkgawasan katsikgo pi xnatlatni ni kgalhikgo kilhtamaku; pero xlimakgkatsitkan pi nakamakgtayakgo akxni namaklakaskinkgo. Wa xlakata, kakamaxtuniw kilhtamaku kinkamanankan chu kakaʼakgatekgsniw.
7. ¿Tuku ni xlitlawatkan natlatni?
7 Kalakapastakwi akxni kajku lakgkgawasan xwanitaw, chu ni tunkun nakalikilhniyaw tuku nakinkawaniyan. Natlatni xlipaxuwatkan akxni katatawilakgo xkamanankan. ¿Tuku tlawakgo natlatni akxni kgalhikgo kilhtamaku? Komo natlatni ni nakalimaxtunikgo kilhtamaku xfamiliajkan, kamanan naʼakxilhkgo. Komo kamanan nalakpuwankgo pi xcompañeros tlakg tlan katalalinkgo nixawa xnatlatnikan, namin kilhtamaku nakgalhikgo taʼakglhuwit.
TUKU NALITACHUWINANA
8. ¿La tlan nakamasiyanikan kamanan pi ni naʼakgskgawinankgo, palha naskujkgo chu akgstitum nalinkgo xlatamatkan?
8 Komo natlatni nina kamasiyanikgo xkamanankan ni naʼakgskgawinankgo chu palha naskujkgo, xlakaskinka nakamasiyanikgo akxni stakmakgolha (1 Tesalonicenses 4:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Na xlakaskinka pi xkamanankan xliputum xnakujkan nakanajlakgo pi lu xlakaskinka akgstitum nalinkgo xlatamatkan chu nitu nalimaxkajwikgo (Proverbios 20:11). Natlatni lhuwa tuku tlan nakalimasiyanikgo xliʼakxilhtitkan. Chuna la lakchixkuwin tiku ni xtatayananin Jehová tlan “nakalitlajakan nakanajlakgo xpalakata ntu ntlan xlatamatkan xlakpuskatinkan”, nachuna lakgkgawasan nakatsinikgo tuku tlan xpalakata xtayatkan xnatlatnikan (1 Pedro 3:1). Pero, ni kaj talakaskin nawilikan liʼakxilhtit, xlakata kamanan lhuwa tiku kamasiyanikgo tuku nitlan chu lhuwa tuku akxilhkgo alakatanu. Wa xlakata, lu xlakaskinka pi natlatni tiku kapaxkikgo xkamanankan xlikatsitkan tuku lakpuwankgo xlakata tuku akxilhkgo chu kgaxmatkgo chu wa xlakata xlakaskinka lu nalatachuwinan (Proverbios 20:5).
9, 10. ¿La natlawakgo natlatni akxni nakatalichuwinankgo xkamanan xlakata talakgxtumit chu tuku xlakata xlakaskinka?
9 Chu chuna xlitatlawat xlakata talakgxtumit. ¿Limaxananaw nakalitachuwinanaw kinkamanankan xlakata talakgxtumit? Maski limaxananaw xlakaskinka nakalitachuwinanaw, komo nichuna natlawayaw atanu tiku nakamasiyani. Komo ni nakamasiyaniyaw, ni katsiyaw la nakamasiyanikan. Anta kBiblia Jehová liwana kinkalitachuwinanan xlakata talakgxtumit chu ni matsekga, nachuna xlitlawatkan natlatni (Proverbios 4:1-4; 5:1-21).
10 Kilipaxtikatsinitkan xlakata Biblia liwana lichuwinan talakgxtumit chu Watchtower maxtunit lhuwa artículos nema limasiya pi tastakyaw xlakata talakgxtumit chuntiya makgtayanan la uku. ¿Tlan xlimaklakaskiw umakgolh likgalhtawakga? Akgtum liʼakxilhtit, ¿tuku xlakata ni talikgalhtawakgayaw kinkgawasakan o kintsumatkan capítulos xla volúmenes 1 chu 2 xla libro Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas. Max lu kaks nalilakawana la nakitaxtu alistalh.
11. ¿La tlan tlakg liwana nakamasiyanikan kamanan xlakata naskujnanikgo Jehová?
11 ¿Tuku tlakg xlitachuwinatkan xkamanan natlatni? Apóstol Pablo wa akxni tsokgnalh: «Namasiyunikgoyatit [minkamanankan] ntu xatlan xtachuna lantla xtalakaskin nkimPuchinakan» (Efesios 6:4). Kamanan putum kilhtamaku xlikatsinitkan xlakata Jehová. Chu tlakg talakaskin natsukukgo paxkikgo chu naskujniputunkgo. Na tlakg nakamakgtaya kamanan komo nakawilikan liʼakxilhtit. Akxni kamanan naʼakxilhkgo pi xnatlatnikan paxkikgo Dios “xlipaks xnakujkan, chu xlipaks xlatamatkan chu xlipaks xtalakapastaknikan” chu naʼakxilhkgo pi kamakgtaya kxlatamatkan max nachuna natlawaputunkgo (Mateo 22:37). Nachuna, komo kamanan naʼakxilhkgo pi xnatlatnikan ni lhuwa tuku kgalhiputunkgo chu pulana wilikgo xTamapakgsin Dios kxlatamatkan, max xlakan nachuna natlawakgo (Eclesiastés 7:12; Mateo 6:31-33).
Lu kamakgtaya familia akxni chali chali likgalhtawakgakgo Biblia
12, 13. ¿La natlawakan xlakata familia nalakgatikgo takgalhtawakga?
12 Akxni katalikgalhtawakgakan Biblia familia akgatunu semana tlan kamasiyanikan kamanan tuku xla Dios (Salmo 119:33, 34; Proverbios 4:20-23). Talakaskin pi putum semanas nakatakgalhtawakgakan (Salmo 1:1-3). Natlatni chu kamanan xlikatsitkan pi pulana nawilikgo nakgalhtawakgakgo kfamilia chu alistalh natlawakgo atanu. Nachuna, xlakata nakamakgtaya akxni nakgalhtawakgakgo kfamilia xputumkan xlakaskinka xliʼakxilhatkan. Chatum tlat wa: «Makgtayanan akxni tiku pulalin takgalhtawakga tlawa pi ni tuwa namakgkatsikgo pero ni kaj takgaman naliʼakxilhkgo; ni xtachuna nawan la ktamakxtumit pero xlakaskinka naʼakxilhkgo. Min kilhtamaku nila kgalhtawakgakan la xlilat chu talakaskin pi nakawanitilhakan kamanan la xliʼakxilhatkan. Komo nitlan nataxtuniyan xapulana, kalakputsa la tlan natlawaya alistalh». Uma tlat wa pi oración nema xlimatsuki takgalhtawakga kskini Jehová xlakaskinka xʼakxilhkgolh putum familia (Salmo 119:66).
13 Natlatni tiku kstalaninanin Cristo kalakgchan napulalinkgo takgalhtawakga kfamilia. Xlikana makgapitsi ni lu katsinikgo la namakgalhtawakganankgo chu max nila tlawakgo pi kalakgatikgolh takgalhtawakga xfamiliajkan. Pero, komo “nakalimasiyaniyaw” pi kapaxkiyaw kinkamanankan tiku aku stakmakgolh nakamakgtayaputunaw xlakata nastaka xtakanajlakan, natataktujukgo chu xaʼakgstitum nawankgo (1 Juan 3:18). Max namin kilhtamaku ni katikgalhtawakgaputunkgolh pero max na namakgkatsikgo pi lakaskinaw tlan kakakitaxtunilh.
14. ¿La tlan natlawakan chuna la wan Deuteronomio 11:18, 19 xlakata nakamasiyanikan kamanan tuku xla Dios?
14 Ni kajwatiya akxni katakgalhtawakgakan familia tlan nakamasiyanikan tuku xla Dios. ¿Lakapastaka tuku Jehová kalimapakgsilh natlatni? Jehová wa: «Kawilitit kminakujkan uma kintachuwin chu kmilistaknikan chu nachiyatit kmimakankan, chu nakalimuchikanatit. Na nakamasiyaniyatit minkamanankan, chu nalitatachuwinana akxni natawilaya kminchik chu akxni lapat ktiji chu akxni pimpata lhtataya chu akxni natakiya» (Deuteronomio 11:18, 19; na kaʼakxilhti Deuteronomio 6:6, 7). Uma ni wamputun pi natlatni putum kilhtamaku nakalitachuwinankgo xkamanan tuku wan Biblia. Pero, xatlat tiku kapaxki xkamanan xliputsat kilhtamaku akxni nakamatliwakglhni xtakanajla xfamilia.
TASTAKYAW CHU MASTAKAN KAKNI
15, 16. 1) ¿Tuku wamputun stakyawanankan? 2) ¿Tiku kalakgayawakanit nakastakyawakgo kamanan, chu tiku lakgchan nakgaxmata tastakyaw?
15 Tastakyaw lakgpali tayat chu na wamputun pi nalatachuwinankan. Nakawanikan tuku ni xlitlawatkan chu ni kaj nakacastigarlikan, maski min kilhtamaku chuna natalakaskin. Akxni laktsujku xwankgonit minkamanan xkastakyawaya chu la uku xlakata stakmakgolha chuntiya natalakaskin, chu max tlakg maklakaskinkgo nixawa xapulana. Lakgkgawasan tiku liwana lakapastaknankgo katsikgo pi chuna xliwanat.
16 Biblia wan: «Wantiku xatonto kaj nitu liʼakxilha xtastakyaw xtlat, pero wantiku kuentajtlawani tastakyaw xaskgalala» (Proverbios 15:5). Uma texto lhuwa tuku kinkamasiyaniyan. Wamputun pi naʼanan tastakyaw. Xlakata kgawasa “kuenta natlawani tastakyaw” pulana talakaskin nastakyawakan. Jehová kalakgayawanit xchatiykan nakastakyawakgo xkamanankan, pero tlakg chuna xlitlawat xatlat. Chu xakgawasa lakgchan nakgaxmata tastakyaw. Tlakg lhuwa tuku nakatsini chu ni lu katiʼakgtsankgalh komo nakgaxmata xtastakyaw xtlat chu xtse (Proverbios 1:8). Biblia wan: «Tiku ni kuentajtlawa tastakyaw nitu nakgalhi chu natamamaxani pero tiku namaki tastakyaw wa tiku namalankikan» (Proverbios 13:18).
17. ¿La nakastakyawakgo natlatni xkamanankan?
17 Ni namalakatsalikgo akxni natlatni nakastakyawakgo kamanan. Ni putum kilhtamaku nakakilhnikgo nema nakalimakgasitsikgo, asta max alistalh nalakpuwankgo pi nila tlawakgo tuku tlan (Colosenses 3:21). Pero na ni nakamaxkikan talakaskin natlawakgo tuku natlawaputunkgo chu ni nakastakyawakan. Komo ni nakastakyawakan lu nitlan nakitaxtu. Proverbios 29:17 wan: «Kacastigarli minkgawasa chu ni katimaʼakglhuwin, chu namakgapaxuwa milatamat». Nachuna, versículo 21 wan: «Komo putum maxkiya talakaskin natlawa miskujni lata akxni kgawasaku, alistalh nipara katipaxtikatsinin». Maski uma texto wa kakilhchanima skujnin, na kamakgtaya kamanan tiku wilakgolh kfamilia.
18. ¿Tuku limasiyakgo natlatni akxni stakyawanankgo, chu la kitaxtu akxni liwana kastakyawakgo xkamanankan?
18 Akxni tlat liwana stakyawa xkgawasa limasiyani pi paxki (Hebreos 12:6, 11). Komo natlatni akinin, katsiyaw pi tuwa liwana nastakyawananaw chu ni nalakgpaliyaw tuku wanaw. Max nalakpuwanaw pi xlakata ni natawila taʼakglhuwit tlakg tlan nawan namaxkiyaw talakaskin natlawa tuku natlawaputun kinkgawasakan. Pero, xatlat tiku chuna tlawa nialh katikgalhakgaxmatkgolh xfamilia (Proverbios 29:15; Gálatas 6:9).
TASKUJUT CHU TAKGAMAN
19, 20. ¿Tuku xlilakapastakatkan natlatni akxni xkamanankan nalaksakkgo tuku nalilakgastanankgo?
19 Makgasa kamanan xmakgtayanankgo ktaskujut xalak kakiwin chu kchiki. La uku lhuwa kamanan lu lhuwa kilhtamaku nitu tlawakgo chu niti kaʼakxilha. Xlakata wi tuku natlawakgo kamanan, latamanin lhuwa tuku tlawakgo xlakata nalilakgastanankgo. Chu katsiyaw pi kakilhtamaku ni kuentajtlawanikgo xtastakyaw Biblia, uma tlawa pi lhuwa kamanan lu nitlan nakakitaxtuni.
20 Wa xlakata, tlat tiku xaskgalala laksaka tuku nalilakgastanankgo xkamanan. Pero na kililakapastakatkan pi kamanan stakmakgo. Chu max chuna la staktilhamakgo tlakg nalakaskinkgo pi nialhti nakamapakgsi. Wa xlakata lu tlan nawan komo xatlat natsuku maxki talakaskin xakstu nalaksaka tuku natlawa komo nalimasiya pi tlawa chuna la katsininit kBiblia. Max kgawasa ni nalaksaka tlakg xatlan tatlakgni o nakatalalin tiku ni lu tlan xtayatkan, o atanu. Akxni chuna nala natachuwinankan xlakata tlakg nakuentajtlawa akxni wi tuku nalaksaka.
21. ¿Tuku xlakata nakamakgtaya kamanan akxni katsikgo la xlilhuwa kilhtamaku nalimaxtukgo xlakata talakgastan?
21 ¿La xlilhuwa kilhtamaku nakamaxkikan talakaskin nalakgastanankgo? Kmakgapitsi países natlatni tlawakgo pi xkamanan nalakpuwankgo pi tlan lhuwa kilhtamaku nalakgastanankgo. Akxni chuna tlawakgo max kaj talakgastan nalistakkgo kamanan. Natlatni nakamasiyanikgo pi talakaskin nalimaxtukgo kilhtamaku xlakata familia, xakstukan nakgalhtawakgakgo, nakatalalinkgo tiku tliwakga wi xtakanajlakan, naʼankgo ktamakxtumit chu namakgtayanankgo kchiki. Uma nakamakgtaya xlakata «lilakgastan xla yuma latamat» ni namasputu tuku katsinikgonit kxTachuwin Dios (Lucas 8:11-15).
22. Maski talakaskin pi kamanan nalakgastanankgo, ¿tuku na talakaskin nakamasiyanikan?
22 Mapakgsina Salomón wa: «Kkatsinit pi ni anan tuku tlakg tlan xpalakatakan pi wa nalipaxuwakgo chu natlawakgo tuku tlan kxlatamatkan; chu nachuna pi putum lakchixkuwin, kawayankgolh chu xlikana kakgotnankgolh chu kalipaxuwakgolh putum tuku lu liskujkgonit. Wa uma tuku kinkamaxkinitan Dios» (Eclesiastés 3:12, 13). Xlikana pi talakaskin napaxuwayaw kkilatamatkan. Pero na talakaskin palha naskujaw. La uku, lhuwa kamanan ni katsikgo la tlan tamakgkatsi palha skujkan chu la tlan tamakgkatsi akxni lakkaxtlawakan akgtum taʼakglhuwit nema kgalhikan. Makgapitsi ni kamasiyanikan akgtum taskujut nema tlan nalimakgskujkgo alistalh. Uma lu tuwa nema xlitlawatkan natlatni. ¿Nakamakgtayakgo xkamanan xlakata nakatsinikgo akgtum taskujut? Komo nakamasiyanikgo xkamanankan tiku aku stakmakgo pi lu xlakaskinka palha naskujkgo chu asta nalipaxuwakgo, xlakan na nalakgatikgo xtaskujutkan chu lu tlan nakakitaxtuni xliputum xlatamatkan.
AKXNI LAKLANKATA NAWANKGO
Kakawani minkamanan pi kapaxkiya chu tlan kaʼakxilha
23. ¿La tlan nakawanikgo natlatni xkamanankan pi lu tlan tuku tlawakgolh?
23 Maski tuwa namakgkatsiyaw akxni kgalhiyaw kamanan tiku aku stakmakgo, uma tachuwin xalak Biblia lu xlikana: «Tapaxkit nikxni sputa» (1 Corintios 13:8, TNM). Putum kilhtamaku kakalimasiyanitit pi kapaxkiyatit. Kiʼakstukan kakinkakgalhskinkan: «¿Kkawani kinkamanan pi tlan tuku tlawakgolh akxni lakkaxtlawakgo xtaʼakglhuwitkan o makgantaxtikgo tuku nila xtlawakgo? ¿Kkawani la uku pi kkapaxki chu kakxilha tuku tlan tlawakgo?». Maski min kilhtamaku tawila taʼakglhuwit, komo kamanan liwana katsikgo pi kapaxkiyaw max na nakinkapaxkikgoyan.
24. ¿Tukuya tastakyaw xalak Biblia makgtayanan akxni kamakgastakkan kamanan, pero tuku xlitalakapastakat?
24 Talakaskin nakgalhiyaw asta akxni kamanan xakstukan nalaksakkgo tuku lu xlakaskinka natlawakgo. Max namin kilhtamaku natlatni ni katilakgatikgolh tuku nalaksakkgo xkamanankan. ¿Chu komo xakgawasa nialh naskujniputun Jehová Dios? Max wi tiku chuna natlawa. Asta makgapitsi xkamanan Jehová xalak akgapun lakgmakgankgolh xtastakyaw chu ni kgalhakgaxmatkgolh (Génesis 6:2; Judas 6). Kamanan ni akgtum computadora nema tlan natlawa tuku nalakaskina. Tlan nalaksakkgo tuku nalakaskinkgo, wa Jehová tiku nakatatlawa kuenta xlakata tuku nalaksakkgo. Maski chuna, Proverbios 22:6 xlikana tuku limapakgsinan: «Kamamakgatawakga kgawasa chuna la nawan xtiji; chu akxni nakgolon ni namakgxtakga».
25. ¿La tlakg tlan napaxtikatsiniyaw Jehová xlakata kinkamaxkin talakgalhaman nakgalhiyaw kinkamanankan?
25 Wa xlakata kakalimasiyaniw kinkamanankan pi lu kapaxkiyaw. Kaliskujwi xlakata natlawayaw la wan Biblia akxni nakamakgastakaw. Akgstitum kaliw kilatamatkan xlakata nakawiliniyaw lu tlan liʼakxilhtit. Chuna nakamakgtayayaw kinkamanankan xlakata akxni laklankata nawankgo namakgantaxtikgo tuku nalakgatayakgo chu napekuanikgo Dios. Chuna tlakg tlan nalimasiyayaw pi paxtikatsiniyaw Jehová xlakata kgalhiyaw kinkamanankan.