Referencias xlakata Tuku natalikgalhtawakga Xlatamat chu xtaskujut kstalanina Cristo
7-13 XLA MAYO
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | MARCOS 7, 8
«Katiyalh xkiwi nema makgapatinan chu chuntiya kakistalanilh»
(Marcos 8:34) Alistalh katasanilh latamanin chu xtamakgalhtawakgen, chu kawanilh: «Komo wi tiku kistalaniputun, akstu kalakgmakganka, chu katiyalh xkiwi nema makgapatinan chu chuntiya kakistalanilh.
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Mr 8:34
akstu kalakgmakganka: O «nalakgmakgan tuku lakaskin». Uma wamputun pi kiʼakstukan nakinkalakgmakgankanan o namastayaw talakaskin pi wa Dios napulalin kilatamatkan. Tachuwin xagriego tlan matitaxtikan la «xʼakstu nawanikan pi ni», xlakata min kilhtamaku wamputun pi nialh katitlawaw tuku lakaskinaw, tuku lakgatiyaw o tuku lakgchamputunaw kkilatamatkan (2Co 5:14, 15). Watiya uma tachuwin maklakaskilh Marcos akxni tsokgli pi Pedro wa pi ni xlakgapasa Jesús (Mr 14:30, 31, 72).
14-20 XLA MAYO
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | MARCOS 9, 10
«Akgtum talakawan nema matliwakglha kintakanajlakan»
(Marcos 9:7) Chu tasiyalh akgtum puklhni nema kaʼakgtlapalh, chu takgaxmatli tachuwin kpuklhni: «Wa uma kinKgawasa, tiku lu kpaxki. Kakgaxpatnitit».
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Mr 9:7
tachuwin: Evangelios lichuwinankgo pi Jehová kaj makgtutu wa tiku katachuwinalh latamanin chu uma xlimakgtiy. (Jn 12:28; kaʼakxilhti nota xla takgalhtawakga xlakata Mr 1:11 kreferencia xla mwbr18.04).
Kaputsaw kBiblia tuku lhuwa xtapalh
(Marcos 10:17, 18) Akxni xtlawama ktiji, chatum chixku tokgosun lakgmilh chu lakgtatsokgostalh chu kgalhskilh: «Makgalhtawakgena tiku tlan likatsi, ¿tuku kilitlawat xlakata tlan nakmakglhtinan latamat nema ni kgalhi xlisputni?». 18 Jesús kgalhtilh: «¿Tuku xlakata kilimapakuwiya Makgalhtawakgena tiku tlan likatsi? Ni anan tiku tlan likatsi, kajwatiya Dios tlan likatsi.
nwtsty notas xla takgalhtawakga xlakata Mr 10:17, 18
Makgalhtawakgena tiku tlan likatsi: Uma chixku maklakaskilh tachuwin «Makgalhtawakgena tiku tlan likatsi» xlakata namalanki Jesús, xlakata tiku xpulalinkgo takanajla xlakgatikgo chuna xkalikatsinika. Maski Jesús ni xtaʼakglhuwi akxni xwanikan «Makgalhtawakgena» chu «Malana» (Jn 13:13), xla ankgalhin xmalanki xTlat.
Ni anan tiku tlan likatsi, kajwatiya Dios: Akxni Jesús maklakaskilh uma tachuwin, limasiyalh pi kajwatiya Jehová lakgchan nawan tuku tlan. Xlakata wa Jehová Tiku lakgchan namapakgsinan xlikalanka kakilhtamaku, kajwatiya xla tlan nawan tuku tlan chu tuku nitlan. Akxni Adán chu Eva ni kgalhakgaxmatnankgolh chu wakgolh xtawakat kiwi nema xlilakgapaskan tuku tlan chu tuku nitlan, lakpuwankgolh pi xkalakgchan nalaksakkgo tuku kaj Dios lakgchan. Pero Jesús taktuju chu katsi pi xTlat wa tiku lakgchan nawan tuku xlitatlawat. Xlakata kgalhiyaw Biblia, katsiyaw tuku Dios wan pi tlan (Mr 10:19).
KILATAMATKAN LA KSTALANINANIN CRISTO
«Tuku Dios makxtum tlawanit...»
(Marcos 10:4) Xlakan kgalhtikgolh: «Moisés wa pi chatum chixku tlan xmakgxtakgli xpuskat chu xlimaxkit xwanit maktum kapsnat niku xwa tuku xlakata xlakxtlawama xtamakgaxtokgat».
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Mr 10:4
kapsnat niku xwa tuku xlakata xlakxtlawama xtamakgaxtokgat: O «kapsnat niku wan pi lakxtlawaka tamakgaxtokgat». Limapakgsin xwan pi chixku tiku xlakxtlawaputun xtamakgaxtokgat, xlilakkaxwilit xwanit maktum kapsnat xlakatin mapakgsinanin, uma max xkilhchanima nakakgalhskin lakgkgolotsin. Chuna xkgalhi kilhtamaku xlakata nalilakpuwan komo tlan o nitlan tuku xtlawama. Uma lakatanks masiya pi Limapakgsin ni xmasta talakaskin pi kaj lakapala nalakxtlawakan tamakgaxtokgat chu xkamakgtaya lakpuskatin (Dt 24:1). Pero kxkilhtamaku Jesús, xpulalinanin takanajla tlawakgolh pi lu ni tuwa xlakxtlawaka tamakgaxtokgat. Josefo, judío tiku lichuwinan tuku lanit chu latamalh kxapulana siglo, fariseo xwanit chu xlakxtlawanit xtamakgaxtokgat, xla wa pi tlan xlakxtlawakan tamakgaxtokgat «kaxatukawa tuku xlakata, chu xlakgstipan lakchixkuwin lhuwa anan tuku tlan lilakxtlawakan tamakgaxtokgat».
(Marcos 10:11) Xla kawanilh: «Komo chatum chixku lakxtlawa xtamakgaxtokgat chu tatamakgaxtokga atanu puskat, akgskgawima tiku pulana xtamakgaxtokga.
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Mr 10:11
lakxtlawa xtamakgaxtokgat: O «skini xpuskat pi kaʼalh». Xlakata tlan naʼakgatekgsaw umakgolh xtachuwin Jesús, kililakapastakatkan Mateo 19:9, niku wan «nitu tlawanit talakgxtumit nema ni xlitatlawat». Xtachuwin Jesús nema min kMarcos kilhchanima tiku xlakxtlawa xtamakgaxtokgat pero ni wa xlakata «talakgxtumit xalimaxana» (xagriego porneía).
akgskgawima tiku pulana xtamakgaxtokga: Jesús lakgmakgalh xtalakapastaknikan makgalhtawakgenanin nema xlismanikgonit pi lakchixkuwin tlan «kaj katuwa» xlilakxtlawakgolh xtamakgaxtokgatkan (Mt 19:3, 9). Atsinu ni putum judíos, xlakpuwankgo pi ni xlilat nalimawakakan chatum chixku pi akgskgawima xpuskat. Makgalhtawakgenanin xwankgo pi kaj watiya lakpuskatin tlan xkalimawakakan pi xʼakgskgawimakgo xchixkukan. Akxni Jesús wa pi chixku chu puskat xkgalhikgo watiya talakgatay ktamakgaxtokgat, Jesús maxkilh kakni puskat.
21-27 XLA MAYO
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | MARCOS 11, 12
«Tlakg lhuwa mastalh nixawa amakgapitsin»
(Marcos 12:41, 42) Chu tawilalh niku tlan xkalakglakachalh niku xmujukan tumin, chu tsukulh akxilha la lhuwa latamanin xmujumakgolh tumin, chu tiku xkgalhikgo tumin lhuwa xmujukgo. 42 Chu milh chatum puskat tiku limaxkgen xwanit chu xninita xchixku, chu mujulh okgxtiy laktsu tumin nema ni lhuwa xtapalh.
nwtsty notas xla takgalhtawakga xlakata Mr 12:41, 42
niku xmujukan tumin: Xamakgan taputsan xla judíos wan pi umakgolh caja, la trompeta o la akgalokgot xtasiyakgo chu klhukikanit niku tlan xmujukan tumin. Tumin nema xmujukgo latamanin, tipalhuwa la xmaklakaskinkan. Watiya uma tachuwin xagriego maklakaskinkan kJuan 8:20, akxni lichuwinankan anta «niku xmujukan tumin». Uma tachuwin max kilhchanima lakatum kʼatrio xla lakpuskatin (kaʼakxilhti sgd, pulaktu 15). Chuna la wan tuku tsokgwilikgonit makgalhtawakgenanin, xkawilikanit xlilhman atrio 13 niku xkamujukan tumin. Lakpuwankan pi anta ktemplo xwi tlakg xalanka niku xmakikan tumin chu anta xlinkan tumin nema xmujukan kʼarcas.
okgxtiy laktsu tumin: Xagriego: «okgxtiy leptones», uma maklakaskinkan akxni talichuwinama lhuwa leptón, nema kilhchanima tuku laktsu chu lakstakaka. Akgtum leptón, okgxtum tumin xacobre o xabronce nema tlakg xaʼaktsina xwanit nema xmaklakaskinkan kʼIsrael (1 denario = 128 leptones) (kaʼakxilhti sgd pulaktu 18).
nema ni lhuwa xtapalh: Xagriego: «okgxtum cuadrante». Tachuwin xagriego kodrántes (kilhtikanit ktachuwin latín quadrans) kilhchanima okgxtum tumin xla romanos nema xlitatlawanit cobre o bronce (1 denario = 64 cuadrantes). Marcos maklakaskin tumin xla romanos xlakata nalichuwinan la xtapalh xwanit tumin nema xmaklakaskinkgo judíos (kaʼakxilhti sgd, pulaktu 18).
Kaputsaw kBiblia tuku lhuwa xtapalh
(Marcos 11:17) Xla xkamasiyanima chu xkawanima: «Tatsokgnit, “Kinchik nalimapakuwikan chiki niku putum kachikinin natlawakgo oración”, pero wixin xputatsekgnikan kgalhananin limaxtupatit».
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Mr 11:17
chiki niku putum kachikinin natlawakgo oración: Kgalhtutu tiku tsokgwilikgolh Evangelio lichuwinankgo Isaías 56:7, pero kajwatiya Marcos maklakaskin tachuwin «putum kachikinin [latamanin]» (Mt 21:13; Lu 19:46). Templo nema xwi kJerusalén, israelitas chu tiku ni israelitas nema xpekuanikgo Dios tlan xkakninanikgo chu xtlawanikgo oración Jehová (1Re 8:41-43). Wa xlakata, Jesús kawanilh pi nitlan tuku xtlawamakgo judíos tiku kstanankgo anta, chu xputatsekgni kgalhananin xtlawakgonit. Xtayatkan umakgolh lakchixkuwin xtlawama pi latamanin xalak putum kachikinin nialh xʼankgolh kxchik Jehová, chu nila xlakgapaskgolh.