Capítulo 16
Kaliskujwi xlakata tlan natawila kifamiliajkan
1. ¿Tuku xlakpuwanit Dios xpalakata familia?
AKXNI Jehová kamamakgaxtokgli Adán chu Eva, chixku limasiyalh xtapaxuwan akxni wa lakglilakgatit tachuwin nema wi ktatsokgni xahebreo nema tlakg xamakgan (Génesis 2:22, 23). Pero, Malakatsukina ni kajwatiya xlakaskin pi xkamanan xalak katiyatni xpaxuwakgolh. Xlakaskin pi tiku tamakgaxtokgkgonit chu familias xtlawakgolh xtalakaskin. Kawanilh xapulana tamakgaxtokgat: «Kakgalhitit mi lakkamanan chu kalhuwantit; kamalakgatsamatit katiyatni chu kakuentajtlawatit, chu kakuentajtlawatit skiti xalak pupunu, animales nema kgoskgo kkatalhman chu putum animales nema tatsuwikgo kkatiyatni» (Génesis 1:28). Uma lu tlan taskujut nema tlan xkamamakgkatsinilh chu xkamakgapaxuwalh. Adán, Eva chu xkamanan lu xpaxuwakgolh komo xmakgantaxtikgolh xtalakaskin Jehová.
2, 3. ¿La tlan natekgskgo tapaxuwan familias la uku?
2 La uku, familias na tlakg paxuwakgo komo akxtum tlawakgo xtalakaskin Dios. Apóstol Pablo tsokgnalh: «Akgstitum kaknina nawan, tlakg xaliwaka nkgalhiy xlakgasi, ni xman wa lantla nalikgalhiy ntlan latamat yunu nkatuxawat, wampi xawa wa ntu xla xlipan latamat» (1 Timoteo 4:8). Familias tiku kakninanikgo Dios chu makgantaxtikgo tastakyaw nema Jehová kamaxki kBiblia lu nalipaxuwakgo «latamat yunu nkatuxawat» (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16). Chu maski kaj chatum xalak familia lilatama tuku wan Biblia, tlakg tlan natawilakgo nixawa akxni ni tiku chuna tlawa.
3 Kʼuma libro akxilhnitaw lhuwa tastakyaw xalak Biblia nema makgtayanan xatapaxuwan natawila familia. Max asta akxilhnitaw pi makgapitsi tastakyaw makglhuwa lichuwinaw kʼuma libro. ¿Tuku xlakata? Xlakata masiyakgo tuku xaxlikana nema pulaklhuwa la kinkamakgtayakgoyan kkilatamatkan. Familia tiku lilatama tastakyaw xalak Biblia akxilha pi tiku xlikana kakninani Dios «nalikgalhiy ntlan latamat yunu nkatuxawat». Kaʼakxilhparaw uma pulaktati lu xlakaskinka tastakyaw.
LU XLAKASKINKA MACHOKGOKAN TUKU NITLAN TLAWAPUTUNKAN
4. ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka namachokgoyaw tuku nitlan tlawaputunaw ktamakgaxtokgat?
4 Mapakgsina Salomón wa: «Xtachuna akgtum kachikin niku tanukanit, nema ni kgalhi xpatsaps, chuna chatum chixku tiku ni machokgo tuku tlawaputun» (Proverbios 25:28; 29:11). Lu xlakaskinka “namachokgokgo” tuku nitlan tlawaputunkgo tiku lakaskinkgo pi xatapaxuwan katawi xtamakgaxtokgatkan. Komo namastayaw talakaskin nakinkatlajayan tuku nitlan tlawaputunaw la akxni lipekua sitsiyaw o lu talakgxtumiputunaw, tlawa tuku nitlan nema lhuwa kata lin nalilakkaxtlawakan chu makgapitsi nialhla lakkaxtlawakan.
5. ¿La tlan chatum lataman tiku makglakgalhina namachokgo akxni natlawaputun tuku nitlan, chu tuku tlan nakitaxtuni?
5 Liwana katsiyaw pi nipara chatum xkamanan Adán ni tlawa talakgalhin (Romanos 7:21, 22). Nachuna, machokgokan akxni tlawaputunkan tuku nitlan na xtatlaw espíritu (Gálatas 5:22, 23). Wa xlakata, xʼespíritu nakinkamakgtayayan xlakata namachokgoyaw tuku tlawaputunaw komo naskiniyaw Dios kʼoración, natlawayaw chuna la wan Biblia chu komo nakatalalinaw tiku kgalhikgo uma tayat chu ni nakatalalinaw tiku ni kgalhikgo uma tayat (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbios 13:20; 1 Pedro 4:7). Uma nakinkamakgtayayan xlakata “natsalaniyaw talakgxtumit nema ni xlitatlawat” maski kkilakatinkan nakinkawilinikanan (1 Corintios 6:18). Ni xalakluku nawanaw chu ni katismanipasaw kuchu o tlan namakgxtakgaw. Nachuna, ni katisitsiw akxni nakinkawanikanan tuku nitlan chu akxni natitaxtuyaw tuku lu tuwa. Kimputumkan asta laktsu kamanan, kaliskujwi xlakata nakgalhiyaw uma lu xlakaskinka xtatlaw espíritu (Salmo 119:1, 2).
LA XLITAʼAKXILHAT PULALINKAN FAMILIA
6. 1) ¿La lakkaxwilinit Dios xlakata tiku napulalinan? 2) ¿Tuku xlilakapastakat chixku akxni napulalinan xlakata xatapaxuwan natawila familia?
6 Xliʼakgtiy tastakyaw nema na lu xlakaskinka wa xlakata la pulalinkan familia. Pablo lichuwinalh la lakkaxwilikanit akxni wa: «Klakaskin mpi nakatsiyatit mpi wa nCristo, xapuxku lantla xlipaks nchixkuwin; chu wa nchixku, na wa xpuxku mpuskat; chu wa Dios, xpuxku nCristo» (1 Corintios 11:3). Uma wamputun pi chixku pulalin familia, xpuskat tataya chu kamanan kgalhakgaxmatkgo xnatlatni (Efesios 5:22-25, 28-33; 6:1-4). Wa xlakata, xlitakatsit pi limin tapaxuwan akxni pulalinankan chuna la xlilat. Lakchixkuwin tiku kakninanikgo Jehová katsikgo pi ni watiya wamputun pulalinankan chu kaj mapakgsinankan. Tlawakgo la Jesús, tiku xʼAkgxakgakan. Maski «xapuxku ntiliwi[lika] kxokgspun xlipaks nkatuwaj», «ni wa limilh mpala kaj namakgtayakan, wampi kaj namakgtayakgoy amakgapitsin» (Efesios 1:22; Mateo 20:28). Nachuna, kstalanina Cristo ni pulalinan kaj xlakata tlan nakitaxtuni, wata pulalinan xlakata tlan nakitaxtuni xpuskat chu xkamanan (1 Corintios 13:4, 5).
7. ¿Tukuya tastakyaw xalak Biblia makgtaya puskat xlakata namakgantaxti tuku lakgayawanit Dios kfamilia?
7 Nachuna, xapuskat tiku kakninani Jehová ni tatalakxtumiputun xchixku chu na ni mapakgsiputun. Paxuwa akxni tataya chu makgtaya. Min kilhtamaku Biblia wan pi xapuskat «tapakgsini» xchixku, uma liwana limasiya pi wa xʼakgxakga (Génesis 20:3). Akxni tamakgaxtokga «wa ntapakgsiniy xchixku» (Romanos 7:2). Nachuna, Biblia limapakuwi «makgtayana» chu «xtatakgatsin» chixku (Génesis 2:20). Xapuskat kgalhi tayat chu tuku tlan tlawa nema ni kgalhi xchixku chu makgtaya chuna la natalakaskin (Proverbios 31:10-31). Biblia na lichuwinan pi puskat “xmakgtayana” chixku uma wamputun, pi akxtum taskuja (Malaquías 2:14). Umakgolh tastakyaw xalak Biblia makgtaya xachixku chu xapuskat xlakata naʼakgatekgskgo tuku lakgayakgo chatunu chatunu chu nalamaxki kakni chu tlan nalalikatsini chuna la kalakgchan.
“LIWANA NAKGAXMATAW”
8, 9. Kalichuwinanti makgapitsi tastakyaw xalak Biblia nema kamakgtaya putum xalak familia tlakg tlan nalatachuwinan.
8 Uma libro makglhuwa lichuwinanit pi xlakaskinka nalatachuwinankan. ¿Tuku xlakata? Xlakata tlakg ni tuwa lakkaxtlawakan taʼakglhuwit akxni latamanin ni kajwatiya latachuwinan, wata na liwana nalakgaxmatni. Na makglhuwa talichuwinanit pi akxni latachuwinankan pulaktiy tuku xlitatlawat. Kstalanina Cristo Santiago chuna lichuwinalh: «Chatum lataman pulana liwana kakgaxmatli, pero ni lu lakapala nachuwinan» (Santiago 1:19, TNM).
9 Na xlakaskinka kuenta natlawayaw la nachuwinanaw. Akxni palha chuwinanaw, nitlan limamakgkatsininanaw o akxni malakatsaliyaw la nitlan nalawaniyaw, ni wamputun pi liwana chuwinamaw (Proverbios 15:1; 21:9; 29:11, 20). Maski tuku nawanaw xaxlikana, tlakg natlawaninan tuku nitlan komo ni nalimasiyayaw tapaxkit, tlankajwa nawanaw o ni nalakgalhamananaw. Liwana nalakpuwanaw tuku nawanaw, la kaj “limakgamikanit matsat” kintachuwinkan (Colosenses 4:6). Kintachuwinkan xliwanat «xtachuna la manzanas nema litatlawanit oro chu kawilikanit niku litatlawanit plata» (Proverbios 25:11). Familias tiku katsinikgo liwana latachuwinan tlakg paxuwakgo.
LA XLILAKASKINKA TAPAXKIT
10. ¿Tukuya tapaxkit lu xlakaskinka ktamakgaxtokgat?
10 Tachuwin «tapaxkit» makglhuwa talichuwinan kʼuma libro. ¿Lakapastakaw tukuya tapaxkit tlakg talichuwinan? Xlikana, wa tapaxkit nema lakgalhini chatum chixku chu chatum puskat (kxagriego, é·ros) nema lu makgtayanan ktamakgaxtokgat, chu tamakgaxtokgat tiku tlan kakitaxtuni lapaxki chu lu tlan latalalin (kxagriego, phi·lí·a). Pero tlakg xlakaskinka tapaxkit nema kxagriego wankan a·gá·pe. Wa uma tapaxkit nema kgalhiniyaw Jehová, Jesús chu amakgapitsi latamanin (Mateo 22:37-39). Wa tapaxkit nema Jehová kakgalhini latamanin (Juan 3:16). Lu lipaxuwayaw xlakata na tlan nalimasiyaniyaw uma tapaxkit tiku tamakgaxtokgaw chu kinkamanankan (1 Juan 4:19).
11. ¿La kamakgtaya tapaxkit tiku tamakgaxtokgkgonit?
11 Uma tapaxkit lu xlakaskinka ktamakgaxtokgat «ntu lakatanks makxtum tlawanan» (Colosenses 3:14). Makxtum katlawa tiku tamakgaxtokgkgonit chu kamakgtaya pi tlan nalalikatsinikgo chu nachuna xkamanankan. Akxni familias lu tuwa tuku titaxtukgo, tapaxkit kamakgtaya xlakata makxtum nalakkaxtlawakgo xtaʼakglhuwitkan. Akxni kgolonkgo tiku tamakgaxtokgkgonit, tapaxkit kamakgtaya xlakata akxtum nalamakgtaya chu chuntiya nalapaxki. «Tapaxkit [...] ni putsa tuku kaj xla minini, [...]. Putum tapatinan, putum kanajla, putum kgalhkgalhi, putum tayani. Tapaxkit nikxni sputa.» (1 Corintios 13:4-8, TNM.)
12. ¿Tuku xlakata tliwakga wili tamakgaxtokgat akxni paxkikan Dios?
12 Lu tliwakga tawila tamakgaxtokgat akxni ni kaj xlakan lapaxki, wata akxni na paxkikgo Jehová (Eclesiastés 4:9-12). ¿Tuku xlakata? Apóstol Juan tsokgnalh: «Xampi wa yuma liwi lantla napaxkiyaw Dios, mpi natlawayaw ntuwan xlimapakgsin» (1 Juan 5:3). Wa xlakata tiku tamakgaxtokgkgonit ni kajwatiya nakamasiyanikgo xkamanankan nakakninanikgo Jehová xlakata kapaxkikgo, xlakata chuna limapakgsinan Jehová (Deuteronomio 6:6, 7). Tiku tamakgaxtokgkgonit ni kajwatiya ni nalaʼakgskgawi xlakata lapaxki, ni chuna tlawakgo xlakata paxkikgo Jehová, tiku «nakamalakgaxokge wantiku tlawakgo talakgxtumit nema ni xlitatlawat chu tiku laʼakgskgawi» (Hebreos 13:4, TNM). Asta maski chatum ktamakgaxtokgat nawili laklanka taʼakglhuwit, tapaxkit nema kgalhinikgo Jehová kamakgtaya xlakata natlawakgo tuku wan Biblia. Lu paxuwakgo familias tiku akxtum paxkikgo Jehová.
FAMILIA TIKU TLAWA XTALAKASKIN JEHOVÁ
13. ¿La makgtaya familia tuku lu xlikana xlakaskinka akxni tlawakgo xtalakaskin Dios?
13 Xliputum xlatamat chatum kstalanina Cristo xlitlawat xtalakaskin Dios (Salmo 143:10). Wa uma tuku xlikana kilhchanima kakninanikan Dios. Tlawakan xtalakaskin Dios kamakgtaya familias xlakata wa natlawakgo tuku lu xlikana xlakaskinka (Filipenses 1:9, 10). Akgtum liʼakxilhtit, Jesús makatsininalh: «Kminit tlawaniy ntapapitsit nchixku, xpalakata xtlat, chu ntsumat xpalakata xtsi, chu wa mpuwitit wa xpalakata xputiatsi. Chi nchu wa xtalatlawana nchixku, watiya nawan wa nti xala kxchik» (Mateo 10:35, 36). Chuna la lichuwinalh Jesús, lhuwa kstalaninanin wa xfamiliajkan tiku kaputsastalanikgonit. Uma lu nitlan limakgkatsikan chu lu lipuwankan. Maski chuna, tlakg kilipaxkitkan Jehová Dios chu Jesucristo nixawa kifamiliajkan (Mateo 10:37-39). Komo natayaniyaw maski nakinkaputsastalanikgoyan kifamiliajkan, max xlakan natalakgpalikgo akxni naʼakxilhkgo la lakgpali latamat xlakata kakninanikan Dios (1 Corintios 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2). Chu maski ni natalakgpalikgo, ni putum kilhtamaku tlan katikitaxtulh komo nialh naskujniyaw Dios akxni nakinkaputsastalanikanan.
14. ¿La nakamakgtaya natlatni komo natlawaputunkgo xtalakaskin Dios xlakata tlakg tlan nakamakgtayakgo xkamanankan?
14 Tlawakan xtalakaskin Dios kamakgtaya natlatni xlakata liwana nalaksakkgo tuku natlawakgo. Akgtum liʼakxilhtit, kmakgapitsi kachikinin natlatni lakpuwankgo pi kaj limakimakgo xtuminkan xkamanankan chu lakpuwankgo pi nakakuentajtlawakgo akxni nakgolonkgo. Chu maski chuna xlilat chu kalakgchan kamanan tiku laklankata nakuentajtlawakgo xnatlatnikan tiku linkgoya kata, xlakan ni xlitlawatkan pi xkamanankan kaj wa naputsakgo lhuwa tuku nakgalhikgo. Natlatni ni kamakgtayamakgo xkamanankan komo nakamasiyanikgo pi pulana nawilikgo tuku maklakaskinkgo nixawa tuku xla Dios (1 Timoteo 6:9).
15. ¿La lu tlan liʼakxilhtit litaxtulh Eunice, xtse Timoteo, xlakata tlawakan xtalakaskin Dios?
15 Akgtum lu tlan liʼakxilhtit xlakata uma wa Eunice, xtse Timoteo, xʼamigo Pablo (2 Timoteo 1:5). Maski xchixku Eunice ni xkakninani Jehová, makgtayalh Timoteo xlakata xkakninanilh Jehová chu na makgtayaninalh Loida, xnana Timoteo (2 Timoteo 3:14, 15). Akxni tlakg lankata wa Timoteo, Eunice mastalh talakaskin pi xʼalh alakatanu chu xʼalh talichuwinan xTamapakgsin Dios Pablo (Hechos 16:1-5). Max lu lipaxuwalh Eunice akxni akxilhli pi xkgawasa lu xlichuwinan Dios. Xlakata xkakninani Dios akxni stakli liwana litasiyalh tuku masiyanika akxni aktsujku xwanit. Max Eunice lu tlan limakgkatsilh chu lu lipaxuwalh akxni xlichuwinankan taskujut nema xtlawama Timoteo, maski max lu xlakapastaka kxchik (Filipenses 2:19, 20).
FAMILIA CHU KILHTAMAKU NEMA AKU MIMA
16. ¿Tuku tlawalh Jesús xpalakata xtse, pero tuku tlakg xlakaskinka akxilhli kxlatamat?
16 Jesús stakli kʼakgtum familia niku xkakninanikan Dios, chu akxni stakli liskujli xlakata tlan xtawi xtse (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26). Pero Jesús pulana xmakgantaxtiputun xtalakaskin Dios, chu malakkilh tiji xlakata latamanin tlan xkgalhikgolh latamat nema ni kgalhi xlisputni. Malakkilh tiji akxni mastalh xlatamat nema ni xkgalhi talakgalhin xlakata xkalakgmaxtulh tiku kgalhikgo talakgalhin (Marcos 10:45; Juan 5:28, 29).
17. Xlakata Jesús ni makgatsankgananilh Dios, ¿tuku kgalhkgalhimakgo tiku tlawakgo xtalakaskin Dios?
17 Akxni Jesús nilh alistalh Jehová malakastakwanilh xlakata xlatamalh kʼakgapun, maxkilh limapakgsin chu alistalh wililh xliMapakgsina kxTamapakgsin xalak akgapun (Mateo 28:18; Romanos 14:9; Apocalipsis 11:15). Xlakata xtamakamastan Jesús tlawalh pi tlan xkalaksakli makgapitsi tiku tlan xtamapakgsinankgolh kʼuma Tamapakgsin. Na malakkilh tiji xlakata amakgapitsi latamanin xkgalhikgolh latamat niku nialh naʼanan talakgalhin unu kKatiyatni kʼakgtum paraíso (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4). Pulaktum tlakg xalanka talakgalhaman nema kgalhiyaw wa pi tlan kalitachuwinanaw amakgapitsi uma xalakwan xalaksasti tamakatsin (Mateo 24:14).
18. ¿Tuku kamalakapastakakan chu la kamatliwakglhkan familias chu tiku anta makgtapakgsikgo?
18 Chuna la lichuwinalh apóstol Pablo, akxni kakninanikgo Dios latamanin tlan nakgalhikgo «wa ntu xla xlipan latamat». Xlikana, chuna tlan kgalhiyaw tapaxuwan. Kalakapastakwi: «kakilhtamaku titaxtuma chu nachuna tuku lakgati, pero tiku tlawa xtalakaskin Dios putum kilhtamaku latama» (1 Juan 2:17, TNM). Wa xlakata, komo kamanan akinin o natlatni, xachixku o xapuskat, kaj kiʼakstukan kamakgastakmaw kinkamanankan o ni kgalhiyaw, kaliskujwi xlakata natlawayaw xtalakaskin Dios. Akxni maski lu tuwa tuku titaxtumaw o kgalhiyaw laklanka taʼakglhuwit, putum kilhtamaku kililakapastakatkan pi xlakskujnin Dios akinin. Wa xlakata, putum tuku natlawayaw kamakgapaxuwalh Jehová (Proverbios 27:11). Chu kintayatkan kakinkamakgapaxuwan la uku chu kilhtamaku nema aku mima tlan nakgalhiyaw latamat nema ni kgalhi xlisputni kxasasti kakilhtamaku.