Referencias xlakata Tuku natalikgalhtawakga Xlatamat chu xtaskujut kstalanina Cristo
3-9 XLA DICIEMBRE
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | HECHOS 9-11
Kaputsaw kBiblia tuku lhuwa xtapalh
(Hechos 10:6) Uma chixku anta tamakgxtakgma kxchik Simón, tiku liskuja xuwa nema ya xchik lakatsu kpupunu».
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Hch 10:6
Simón, tiku liskuja xuwa: Tiku xliskujkgo kxuwa animales xmaklakaskinkgo kgaxta o kgexta xlakata namaʼaktinikgo xmakchixit, xliwa o xmanteca nema xtamakgxtakgni. Alistalh, xlakata xliskujkgolh, wi tuku kxtakgamawakanikgo nema lu tliwakga xwanit chu xlitlawakanit tipalhuwa tuwan. Akxni chuna xtlawakan lu lixkajnit xkinkala chu xtalakaskin lhuwa chuchut, max uma masiya tuku xlakata Simón xlama lakatsu kpupunu, max kxkilhpan Jope. Chuna la xwan Limapakgsin nema maxkika Moisés, tiku xliskujkgo animales xanin, xataxkajwani xlitaxtukgo (Le 5:2; 11:39). Wa xlakata, lhuwa judíos ni xkaʼakxilhputunkgo chu ni xtamakgxtakgkgolh kxchikkan tiku xliskujkgo xuwa xlakata anta klhtatakgolh. Asta Talmud xwan pi uma taskujut tlakg lixkajnit xwanit nixawa naxakakan kgatsasa. Pero Pedro limasiyalh pi ni xlaksakpaxkinan akxni tamakgxtakgli kxchik Simón. Limasiyalh pi ni kaj pulaktum tuku xlakapastaka chu uma makgtayalh namakgantaxti taskujut nema xʼama tlawa: naʼan kxchik chatum tiku ni judío. Makgapitsi tiku lu katsikgo wankgo pi tachuwin xagriego «tiku lisjuka xuwa» (byrseús) wa atanu tuku xlilakgapaskan Simón.
10-16 XLA DICIEMBRE
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | HECHOS 12-14
Kaputsaw kBiblia tuku lhuwa xtapalh
(Hechos 13:9) Alistalh Saulo, tiku na xlimapakuwikan Pablo, litatsamalh espíritu santo, kaks lakaʼakxilhli.
nwtsty notas xla takgalhtawakga xlakata Hch 13:9
Saulo, tiku na xlimapakuwikan Pablo: Lata uma kilhtamaku Saulo limapakuwikan Pablo. Apóstol Pablo hebreo xwanit pero xlakachinit la chatum romano (Hch 22:27, 28; Flp 3:5). Wa xlakata, max lata aktsujku xwanit xkgalhiya akgtiy xtukuwani: xahebreo Saulo chu xaromano, Pablo. Amacha kilhtamaku lu xtalismani pi judíos xkgalhikgolh akgtiy tukuwani, liwaka tiku ni kʼIsrael xlamakgo (Hch 12:12; 13:1). Akgtum liʼakxilhtit, makgapitsi xtalilakgapasni Pablo na xkgalhikgo tukuwani xagriego o xaromano, maski xkgalhikgo xtukuwanikan xahebreo (Ro 16:7, 21). Pablo xlitaxtu apóstol «xpalakatakan xaʼakgmakgat chixkuwin», xlaksakkanit xlakata nakalini tamakatsin tiku ni judíos xwankgonit (Ro 11:13). Wa xlakata, max lakpuwa namaklakaskin xtukuwani xaromano xlakata ni lu xlakgmakganka (Hch 9:15; Gál 2:7, 8).Makgapitsi tiku lu kgalhtawakgakgonit wankgo pi maklakaskilh xtukuwani xaromano xlakata namaxki kakni Sergio Paulo, pero nila wankan pi uma xlikana xlakata chuntiya maklakaskilh xtukuwani akxni nialh xlama kChipre. Amakgapitsi lakpuwankgo pi Pablo ni maklakaskimputulh xtukuwani xahebreo xlakata akxni xwankan xagriego xtakgaxmata la akgtum tachuwin nema xmaklakaskinkan xlakata nalichuwinankan chatum lataman (o tantum animal) nema lu lankajwa xtasiya akxni xtlawan.
Pablo: Anta kTatsokgni xaGriego, tukuwani Paulos (xalatín Paulus), nema wamputun «xaʼaktsu» o «xaʼaktsina», 157 xlimakglit maklakaskinkan akxni lichuwinankan Pablo chu makgtum akxni lichuwinankan mapakgsina xalak Chipre nema xwanikan Sergio Paulo (Hch 13:7).
17-23 XLA DICIEMBRE
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | HECHOS 15, 16
Kaputsaw kBiblia tuku lhuwa xtapalh
(Hechos 16:37) Chanchu wanikgolh Pablo mayulhnu: «Lu siyuj tasnokgnitaw, ni mpala tu ntalakgalhin. Na romanos kin, wampi chunata mpi kinkamanukgon kpulachin. Chanchu, ¿pa kaj tsekg kinkamaxtukgoyan? Pus ni chuna nkatilalh. Watiya nkaminkgolh mapakgsinanin, na wa nkakinkamaxtukgon».
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Hch 16:37
romanos kin: Uma wamputun pi xtapakgsikgo kRoma. Pablo chu max nachuna Silas xtapakgsikgo kRoma. Limapakgsin xalak Roma xwan pi putum tiku anta xtapakgsi xlakgcha’an pi liwana xlakkaxtlawaka chu nikxni xlitamalakgaxokget xwanit xlakatin latamanin komo nina xwankan tuku natlawanikan. Tiku xtapakgsi kRoma wi tuku tlan xtlawa, nema amakgapitsin nila xtlawakgo, kaxanikawa niku xlatamalh niku Roma xmapakgsi. Ni xlakgchan namakgantaxti limapakgsin klaktsu kachikin niku xlama, wata xlimakgantaxtit xwanit xlimapakgsin Roma. Komo xlimawakakan pi wi tuku xtlawanit, tlan xmasta talakaskin pi xlilakkaxtlawaka limapakgsin xalak kachikin, pero ankgalhin tlan kskin pi xlakkaxtlawakgolh tribunal xalak Roma. Chu komo xwankan pi namakgnikan, tlan kskini xtamakgtay mapakgsina. Apóstol Pablo lichuwinalh Dios xlikalanka niku xmapakgsinan Roma. Tatsokgtawilanit pi Pablo makgtutu maklakaskilh tuku tlan xtlawa xlakata romano xwanit: 1) Anta kFilipo kawanilh mapakgsinanin pi xlakatsalakgonit limapakgsin akxni kgaxikgolh. 2) Anta kJerusalén wa pi romano xwanit xlakata ni ksnokgka. 3) Akxni xʼamaka lakkaxtlawakan, skilh pi mapakgsina xalak Roma, Cesar, kalakaniya xkgaxmatnilh (Hch 22:25; 25:11).
24-30 XLA DICIEMBRE
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | HECHOS 17, 18
«Kalichuwinaw Dios chu kamasiyaw chuna la apóstol Pablo»
(Hechos 17:2, 3) Wa xlakata, chuna la xlismaninit Pablo tanulh niku xwilakgolh chu akgtutu sábados kalimaʼakgatekgsnilh Tatsokgni, 3 liwana xlichuwinama chu xlimasiyama Tatsokgni pi xtalakaskin Cristo xpatinalh chu xtakipa kkalinin, xwan: «Wa uma Cristo, uma Jesús tiku akit kkalitachuwinaman».
nwtsty notas xla takgalhtawakga xlakata Hch 17:2, 3
kalimaʼakgatekgsnilh: Pablo ni kajwatiya xmasta xalaktlan tamakatsinin xla Tamapakgsin, wata aktanks xlichuwinan, chu na limasiyalh pi xlikana tuku xwan akxni xkilhtiya kTatsokgni, uma wamputun, kTatsokgni xaHebreo. Ni kajwatiya likgalhtawakgalh Tatsokgni, na anta kilhtiyalh tuku nakalimaʼakgatekgsni chu kalitachuwinalh chuna la tlan xʼakgatekgsnikgolh tiku xkgaxmatnimakgo. Verbo xagriego dialégomai wamputun «wi tuku nalitachuwinana achatum lataman, nakgalhchuwinana o wi tuku nalitaʼakglhuwiya», chu ni kaj akstu chuwinankan. Uma tachuwin xagriego na tamaklakaskin kHechos 17:17; 18:4, 19; 19:8, 9; 20:7, 9.
xlimasiyama Tatsokgni: Tachuwin xagriego wamputun «wilikan kxpaxtun». Uma max kilhchanima pi Pablo liwana tamalakxtumilh tuku xlichuwinankanit xlakata Mesías nema xwi kTatsokgni xaHebreo chu tuku titaxtulh kxlatamat Jesús xlakata nalimasiya la Jesús makgantaxtilh tuku xtatsokgnit.
(Hechos 17:17) Wa xlakata, kamakgtayaputulh naʼakgatekgskgo judíos anta ksinagogajkan chu nachuna latamanin tiku xkakninanikgo Dios, chu chali chali nachuna xtlawa xpalakatakan tiku kaj xtitaxtukgo kplaza niku stanankan.
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Hch 17:17
kplaza niku stanankan: Plaza niku kstanankan xalak Atenas (kxagriego agorá) xwi xnoreste Acrópolis, 200 metros xlitilanka xwanit chu 250 metros xlilhman. Ni kajwatiya kstanankan chu xtamawanankan, anta tlakg xtlajakan tumin, tlakg xtlawakan tuku xla politica chu tuku xla xtalismaninkan. Xalak Atenas xlakgatikgo xtamakxtumikgo anta chu xlichuwinankgo xlakata xliskgalala latamanin.
(Hechos 17:22, 23) Alistalh Pablo tayalh kxlakʼitat Areópago chu wa: «Lakchixkuwin xalak Atenas, kakxilha pi putum tuku wixin tlawayatit, limasiyayatit pi tlakg kapekuaniyatit atanu dioses nixawa amakgapitsin latamanin. 23 Akgtum li’akxilhtit, akxni xaktitaxtuma chu liwana xakakxilhtilhama tuku kakninaniyatit, ktekgsli akgtum pumakamastan niku xtatsokgnit: “Xpalakata chatum Dios tiku ni Lakgapasaw”. Wa xlakata, akit kkalitachuwinaman ama tuku wixin kakninaniyatit maski ni lakgapasatit.
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Hch 17:22, 23
Xpalakata chatum Dios tiku ni Lakgapasaw: Tachuwin xagriego Agnóstoi Theói xtatsokgtawilanit kʼakgtum pumakamastan kʼAtenas. Tiku xalak Atenas limasiyakgolh pi xkapekuanikgo dioses akxni katlawanikgolh lhuwa templos chu pumakamastan. Asta xkatlawanikgonit pumakamastan dioses nema ni xkatsikgo la xtasiyakgo o la xwankgonit, akgtum liʼakxilhtit, dios xlimaxtukgo Lilanka, Katsikan pi ni putum tlan tlawakan, Litliwakga, Wi tuku namatlawikana chu Talakgalhaman. Max xlakata xpekuankgo napatsankgakgo chatum Dios chu namakgasitsikgo, tlawanikgolh akgtum pumakamastan “chatum Dios nema ni xlakgapaskgo”. Chuna xlimasiyamakgo pi xkatsikgo pi xwi chatum Dios nema ni xlakgapaskgo. Pablo liwana maklakaskilh uma pumakamastan xlakata nakalitachuwinan uma Dios nema nema ni xlakgapaskgo, xaxlikana Dios.
Kaputsaw kBiblia tuku lhuwa xtapalh
(Hechos 18:21) wata kawanilh pi xʼamaja chu na kawanilh: «Nakkalakgtaspitparayan komo Jehová lakaskin». Chu kʼÉfeso tajucha kbarco
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Hch 18:21
komo Jehová lakaskin: Uma tachuwin limasiya pi lu xlakaskinka nalakapastakaw tuku xtalakaskin Dios akxni wi tuku tlawayaw o akxni lakkaxwilimaw tuku natlawayaw. Apóstol Pablo ankgalhin lakapastakli uma tastakyaw (1Co 4:19; 16:7; Heb 6:3). Santiago na kamakgpuwantinilh tiku xlikgalhtawakgagolh xtatsokgni pi xwankgolh: «Lapi wa [Jehová] xlakaskilh, na xlatamaw, natlawayaw, yuma, su wa ama» (Snt 4:15). Umakgolh tachuwin ni kaj la kagtum talismanin nawankan. Akxni tiku wan: «Komo Jehová lakaskin», xliskujat xlakata nalilatama xtalakaskin Jehová. Ni talakaskin putum kilhtamaku natakgaxmata pi chuna nawanaw; na tlan maski kaj nalakapastakaw (kaʼakxilhti Hch 21:14; 1Co 4:19; Snt 4:15 chu Rbi8-S, Apéndice 1D).