Referencias xlakata Tuku natalikgalhtawakga Xlatamat chu xtaskujut kstalanina Cristo
5-11 XLA NOVIEMBRE
TUKU LHUWA XTAPALH XALAK BIBLIA | JUAN 20, 21
«¿Tlakg kimpaxkiya nixawa umakgolh?»
(Juan 21:15-19) Akxni xwayankgonita, Jesús wanilh Simón Pedro: «Simón xkgawasa Juan, ¿tlakg kimpaxkiya nixawa umakgolh?». Xla kgalhtilh. «Chuna Malana, wix katsiya pi kpaxkiyan». Wanilh: «Kakamawi laktsu kiborregos». 16 Chu wanipa xlimakgtiy: «Simón xkgawasa Juan, ¿kimpaxkiya?». Xla kgalhtilh: «Chuna Malana, wix katsiya pi kpaxkiyan». Wanilh: «Kakakuentajtlawa laktsu kiborregos». 17 Wanipa xlimakgtutu: «Simón xkgawasa Juan, ¿kimpaxkiya?». Pedro lilipuwa xlakata xlimakgtutu chuna kgalhskilh: «¿Kimpaxkiya?». Wa xlakata wanilh: «Malana, wix putum katsiya; wix katsiya pi kpaxkiyan». Jesús wanilh: «Kakamawi laktsu kiborregos. 18 Lu xlikana kwaniyan: akxni tlakg kgawasaku xwanita, wix klhakganana chu xpina niku xpimputuna. Pero akxni nakgolona, nakastonkga mimakxpan chu atanu tiku namalhakganiyan chu nalinan niku wix ni pimputuna». 19 Jesús chuna wanilh xlakata xlimasiyanilh la xʼamaka makgnikan Pedro xlakata xlimalankilh Dios. Akxni chuna wanikgolh uma, wanilh: «Chuntiya kakistalani».
nwtsty notas xla takgalhtawakga xlakata Jn 21:15, 17
Jesús wanilh Simón Pedro: Jesús chu Pedro lichuwinankgolh uma akxni nina makgas xtitaxtunit lata Pedro makgtutu xwanit pi ni xlakgapasa Jesús. Xla makgtutu kgalhskilh Pedro komo xpaxki, chu uma makgalipuwa Pedro (Jn 21:17). Tuku talichuwinan kJuan 21:15-17 maklakaskin akgtiy verbos xagriego: agapáo, chu filéo, umakgolh akgtiy tachuwin kxatotonaco matitaxtikan la tapaxkit. Jesús makgtutu kgalhskin Pedro: «¿Kimpaxkiya?». Chu xla makgtutu kgalhtilh pi xpaxki. Makgatunu xkgalhtinan Pedro, Jesús xwani pi tapaxkit nema xkgalhini xlimaʼakgpuwantinit nakamawi chu nakakuentajtlawani xtakanajlakan kstalaninanin Jesús, nema kalimapakuwikan unu la “laktsu borregos” (Jn 21:16, 17; 1Pe 5:1-3). Jesús maxkilh talakaskin Pedro pi makgtutu xwanilh pi xpaxki chu alistalh lakgayawalh nakakuentajtlawa xborregos. Chuna Jesús liwana limasiyalh pi xtapatinit maski Pedro makgtutu xwanit pi ni xlakgapasa.
¿tlakg kimpaxkiya nixawa umakgolh?: Tachuwin xagriego nema matitaxtikan «nixawa umakgolh», tlan pulaklhuwa tuku kilhchani. Makgapitsi eruditos tlakg lakgatikgo matitaxtikgo uma tachuwin la «¿tlakg kimpaxkiya nixawa umakgolh amakgapitsi stalaninanin?» o «¿tlakg kimpaxkiya nixawa umakgolh stalaninanin?». Pero wa tuku tlakg kilhchanima uma tachuwin wa: «¿tlakg kimpaxkiya nixawa umakgolh?», nema xkilhchanima skiti o la kskitinankan. Wa xlakata, tuku max Jesús xwaniputun Pedro wa: «¿Tlakg kimpaxkiya nixawa la paxkiya tuku lhuwa xtapalh o tuku lhuwa xkgalhi? Komo tlakg kimpaxkiya kakamawi kiborregos». Uma takgalhskinin lu xlilat xwanit, xlakata tuku xtitaxtunit kxlatamat Pedro. Maski wa tiku na xapulana kstalanina Jesús litaxtulh (Jn 1:35-42), ni tunkun makgaxtakgli xtaskujut xlakata nastalani. Wa xlakata, makgapitsi papaʼ alistalh, Jesús makgpuwantinilh Pedro xmakgxtakgli xtaskujut nema lhuwa xmatlaji xlakata kskitina o xchipana lakchixkuwin xlitaxtulh (Mt 4:18-20; Lu 5:1-11). Alistalh, akxni nina makgas xninit Jesús, Pedro ampa skitinan chu amakgapitsi apóstoles stalanikgolh (Jn 21:2, 3). Wa xlakata, tasiya pi uma kilhtamaku Jesús xmaʼakxilhnima Pedro pi xtalakaskin wi tuku nalaksaka. ¿Tlakg xlakaskinka xʼama liʼakxilha la kskitinan, o tlakg xlakaskinka xʼama liʼakxilha nakamatliwakglhni xtakanajlakan xborregos o kstalaninanin Jesús? (Jn 21:4-8).
xlimakgtutu: Pedro makgtutu xwanit pi ni xlakgapasa Cristo, chu Jesús maxkilh talakaskin pi makgtutu xwa pi xpaxki. Makgatunu akxni Pedro kgalhtinalh pi xpaxki, Jesús wanilh pi pulana xwililh tuku xla xtakanajla xlakata xlimasiyanilh xtapaxkit. Pedro chu amakgapitsi kstalaninanin Cristo, kamatliwakglhkgolh chu kakuentajtlawakgolh kstalaninanin Jesús tiku ni xmakgxtakgkgo Dios xlakata chuntiya xmaklakaskinkgo xkamatliwakglhnika xtakanajlakan, maski xatalaksakni xwankgonit (Lu 22:32).
Kaputsaw kBiblia tuku lhuwa xtapalh
(Juan 20:17) Jesús wanilh: «Ni kakinchipa, xlakata nina klakgan xaTlat. Pero kakalakgpi kinatalan chu kakawani: “Klakgama kinTlat tiku na minTlatkan chu kiDios tiku na miDioskan”».
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Jn 20:17
Ni kakinchipa: Verbo xagriego háptomai tlan kilhchani «xamanankan» o «chipanankan». Makgapitsi matitaxtikgo xtachuwin Jesús la: «Ni kakixama». Pero Jesús ni xlakpuwan pi nitlan xwanit pi María Magdalena kxamalh, xlakata nitu kawanilh lakpuskatin tiku tantuchipakgolh akxni akxilhkgolh pi xlakastakwanita (Mt 28:9). Max María Magdalena xlakpuwan pi Jesús xʼamaja kʼakgapun, chu komo lu xlakaskin pi xMalana xtamakgxtakgli, tliwakglh chipalh chu ni xmaxki talakaskilh xʼalh. Xlakata nalimasiyani pi nina xʼama, Jesús wanilh María pi nialh xchipalh chu xʼalh kamakatsini kstalaninanin Jesús pi xla xlakastakwananita.
(Juan 20:28) Tomás kgalhtinalh chu wa: «¡KiMalana chu kiDios!».
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Jn 20:28
¡KiMalana chu kiDios!: Xagriego: «¡Malana nema ktapakgsini o Dios (ho theós) nema ktapakgsini!». Makgapitsi eruditos lakpuwankgo pi uma tachuwin wamputun pi kaks lakawankgolh kxlakatin Jesús, pero wa xkilhchanimakgo Dios, xTlat Jesús. Pero makgapitsi wankgo pi ktachuwin griego xapulana, umakgolh tachuwin wa xwanimaka Jesús. Komo xlikana uma, tachuwin «¡KiMalana chu kiDios!» xlitatalakxtumit amakgapitsi tuku tatsokgnit kBiblia. Tuku tatsokgnit masiya pi, pulana, Jesús kskininit María pi wa uma tuku xkawanilh kstalaninanin: «Klakgama kinTlat tiku na minTlatkan chu kiDios tiku na miDioskan», wa xlakata ni xlilat nalakpuwanaw pi Tomás xlakpuwan pi Jesús wa Dios tiku kgalhi xliputum litliwakga (Jn 20:17). Tomás xkgaxmatnit akxni Jesús xtlawani oración “xTlat” chu xlimapakuwi «kajwatiya xaxlikana Dios» (Jn 17:1-3). Wa xlakata Tomás max wanilh Jesús «kiDios» xlakata xla xliʼakxilha Jesús la chatum dios, pero ni wani Dios tiku kgalhi xliputum litliwakga (kaʼakxilhti nota xla takgalhtawakga xlakata Jn 1:1). O max wanilh Jesús chuna la amakgapitsi kskujnin Dios wankgolh akxni katachuwinankgolh ángeles tiku xliminkgo xtamakatsin Jehová, chuna la talichuwinan kTatsokgni xaHebreo. Tomás max liwana xlakgapasa niku xtalichuwinan pi chatum lataman o wa tiku tsokgli libro xalak biblia, xtachuwinan chatum ángel xtachuna la komo wa Jehová xtachuwinama (katamalakxtupi Gé 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Jue 6:11-15; 13:20-22). Max wa uma xlakata Tomás limapakuwilh Jesús «kiDios», xlakata xkatsi pi Jesús xpalakachuwinan xaxlikana Dios.
(Juan 1:1) Akxni nina tuku xʼanan Tachuwin xwija, chu Tachuwin anta xtawi Dios, chu Tachuwin dios xwanit.
nwtsty nota xla takgalhtawakga xlakata Jn 1:1
Tachuwin dios xwanit: «Tachuwin» kilhchanima Jesús (kaʼakxilhti nota xlakata Tachuwin). Juan ni xwamputun pi Tachuwin wa Dios tiku kgalhi putum litliwakga. Watiya versículo wan pi «Tachuwin» anta «xtawi Dios», wa xlakata tlan nawanaw pi ni watiya tiku kalichuwinamaka. Jesús lichuwinankan la Dios xlakata wa xapuxku xkgawasa Dios nema tlakg xlakaskinka, chu Dios maklakaskilh xlakata natlawa putum tuku anan. Makgapitsi Biblia xaʼinglés, francés chu alemán matitaxtikgo chuna la tatsokgtawilanit kTraducción del Nuevo Mundo, niku taʼakgatekgsa pi «Tachuwin» «la Dios» xwanit. Colosenses 2:9 kgalhmakgtaya uma versículo akxni wan pi «Cristo litsama xtayat Dios». Tachuwin xagriego «la Dios» tamaklakaskin kSeptuaginta xlakata natamatitaxti xaHebreo tachuwin «Dios» o «la Dios» nema tlan kilhchani «tiku kgalhi litliwakga». Akxni Tachuwin limapakuwikan «la Dios» o «kgalhi litliwakga» tatalakxtumi tuku wan Isaías 9:6, niku lichuwinan pi Mesías xʼamaka limapakuwikan «Tliwakga Dios» (ni «Dios tiku kgalhi putum litliwakga»).