Watchtower BIBLIOTECA KʼINTERNET
Watchtower
BIBLIOTECA KʼINTERNET
totonaco
  • BIBLIA
  • LIKGALHTAWAKGA
  • TAMAKXTUMIT
  • w15 1/6 págs. 3-5
  • Tuku tlawanit ciencia

Nitu video xlakata tuku laksakti.

Kakilatapatiw, ni liwana tasiya uma video.

  • Tuku tlawanit ciencia
  • Makatsinina Lichuwinan xTamapakgsin Jehová 2015
  • Subtítulos
  • Xtachuna tuku putsapat
  • TUKU TLAWANIT CIENCIA LA UKU
  • Tuku nila katsi ciencia
    Makatsinina Lichuwinan xTamapakgsin Jehová 2015
Makatsinina Lichuwinan xTamapakgsin Jehová 2015
w15 1/6 págs. 3-5
Ciencia maxtunit putlaw, GPS, tuku liʼakxilhkan akskitit, satélites chu aviones

LICHUWINAN TUKU WI KXMAKNI REVISTA | CIENCIA: ¿MAKGATLAJANIT BIBLIA?

Tuku tlawanit ciencia

Chuna la wan maktum diccionario, tachuwin ciencia kilhchanima «tuku katsikan xlakata tuku anan o tuku la kkakilhtamaku, nema takatsi xlakata takgalhtawakga chu tuku putsananikan». Talakaskin lhuwa taskujut xlakata tlan nakatsikan putum uma chu ni putum kilhtamaku tlan kitaxtu tuku talakaskin. Científicos limaxtukgo lhuwa semanas, akglhuwa papaʼ o asta akglhuwa kata xlakata tuku lakputsananikgo. Chu maski lakgachunin nitu litaxtu, min kilhtamaku kamakgtaya latamanin. Kaʼakxilhwi makgapitsi.

Akgtum empresa xalak Europa tlawakgonit akgtum lu xatlan filtro nema litatlawanit lu xapalha plástico chu maxtuni chuchut tuku nixatlan. Umakgolh kamaklakaskinkanit akxni wi tuku masputunan, la akxni tachikilh tiyat kʼHaití kata 2010.

Lhuwa mil kilómetro katalhman, wilakgolh satélites nema tlan litekgskan tuku wi kkatiyatni (GPS). Xapulana xmaklakaskinkgo soldados pero la uku kamakgtaya tiku kgalhikgo putlaw, tiku matlawanikgo avión, tiku matlawanikgo barcos, tiku wi niku ankgo chu tiku talatnankgo xlakata nakatsikgo niku wilakgo. Xlakata científicos tiku tlawakgolh uma, la uku tlakg ni tuwa chanaw niku amputunaw.

¿Maklakaskina celular, computadora o Internet? ¿Mapaksanitan akgtum likuchun nema aku taxtunit? ¿Tawakanitata kʼavión? Komo chuna, maklakaskinita tuku tlan tamakxtukgonit científicos xpalakata latamanin. Xlikana, ciencia tipalhuwa la tlawanit pi tlakg tlan nalatamayaw.

TUKU TLAWANIT CIENCIA LA UKU

Científicos xala uku tlakg lhuwa tuku tlawamakgolh chu tlakg liwana putsananimakgo tuku wi kkatalhman chu putum tuku anan kkatiyatni. Físicos nucleares lakputsananimakgo átomos xlakata nakatsikgo tuku kgalhi chu astrofísicos lakputsananikgo lata titaxtunita lhuwa millones kata xlakata nakatsikgo la kilhtsukulh putum tuku anan. Xlikana, makgapitsi lakpuwankgo pi xlakata lakputsananikanit tuku ni tasiyakgo, xtalimasiyalha pi wi Dios tiku matlawinalh Biblia.

Wilakgolh científicos chu filósofos nema lu kalakgapaskan nema tlakg lichuwinankgo xlakata uma. Chuna la wan tsokgna Amir Aczel, lichuwinankgo «tuku wankgo científicos xlakata nalimasiyaputunkgo pi niti Dios». Akgtum liʼakxilhtit, chatum físico tiku lu lakgapaskan xlikalanka katiyatni wa pi «xlakata ni anan tuku tataya pi lama Dios liwana limasiya pi nitu Dios». Amakgapitsi wankgo pi kanajlanikan tuku tlawanit Dios tiku matlawinalh Biblia xtachuna kanajlanikan «magia» chu pi ciencia ni nalaktamaknukan tuku xla «magia».a

Pero tlan nakinkakgalhskinkanan: ¿kgalhinit ciencia putum tuku talakaskin xlakata kakilhtamaku xlakata chuna nawan? Ni chuna. Maski lhuwa tuku tlawakgonit, lhuwa científicos wankgo pi anan lhuwa tuku nila katsikgo o nikxni katikatsikgolh. Steven Weinberg, premio Nobel de Física, wa: «Nikxni liwana katikatsiw putum tuku anan». Makgalhtawakgena Martin Rees, astrónomo real xalak Gran Bretaña, tsokgli: «Anan makgapitsi tuku nikxni katiʼakgatekgswi». Xlikana lhuwa ananku tuku kilikatsitkan tuku anan kkatiyatni, lata célula nema ni tasiya asta putum tuku anan kkakilhtamaku. Akgtum liʼakxilhtit:

  • ADN

    Biólogos nila akgatekgskgo tuku la xpulakni akgatunu células: la matliwakglhnankgo, la tlawakgo proteínas chu la tapitsikgo. Wa uma tuku ciencia nila lakkaxtlawa.

  • Chatum kgawasa makgosuma pelota

    Tuku wanikan gravedad nema tlawa pi ni kaʼunin nalatawakayaw nema chali chali kinkamakgtayayan lhuwa tuku ni takatsi. Tiku putsananikgo uma, ni liwana katsikgo la gravedad kinkalhtanktiyayan akxni kgosaw o la tlawa pi Papaʼ chuntiya nalitamakgstili Katiyatni.

  • Akgapun

    Cosmólogos wankgo pi 95% tuku anan kkakilhtamaku ni tasiyakgo chu científicos nila lilhkakgo tuku maklakaskinkgo. Chu pulaktiy la kalilakgapaskgo: materia oscura wa nema ni tasiya chu energía oscura wa litliwakga nema ni akxilhaw. ¿Tuku wamputun uma? Niti katsi.

Ananku lhuwa tuku científicos ni la akgatekgskgo. Chatum neurólogo tiku lu lakgapaskan wan: «Tuku ni katsiyaw tlakg lhuwa ni xtachuna tuku katsiyaw. Klakpuwan pi chatum científico, tuku tlakg katsiputun chu tuku katsi lakaskin pi chuna katatlawalh chu katakanajlalh».

Wa xlakata, komo lakpuwana pi ciencia kgalhi putum takgalhtin, natlawa pi nialh nakanajlanikan Dios chu Biblia, kalakapastakti pi científicos kaj tsinu katsikgo xlakata tuku anan kakilhtamaku maski kgalhikgo lhuwa tuku lilakputsanankgo. Lu tlan tuku lichuwinan Encyclopedia Britannica akxni lisputa artículo xlakata tuku lanita chu la tsukulh talakputsanani tuku anan kʼakgapun: «La uku, atsinu nina chan akgtati mil kata lata talakputsananima akgapun, tuku wi kʼakgapun nila akgatekgsaw chuna la babilonios ni xʼakgatekgskgo». Wa xlakata, ¿la kiliʼakxilhatkan tuku ciencia ni liwana akgatekgskgonit? ¿Ni nakakuentajtlawaniyaw?

Xtatayananin Jehová ni kkawaniyaw tuku nalaksakkgo amakgapitsin xlakata uma. Kliskujaw xlakata naktlawayaw uma xtastakyaw Biblia: «Wa mintasmalhwankan, kalakgapaskgolh xlipaks nchixkuwin» (Filipenses 4:5). Kkawaniyan pi kalakputsanani tuku Biblia chu ciencia akxtum tuku lichuwinankgo chu la lamakgatsi.

a Makgapitsi latamanin lakgmakgankgo Biblia xlakata la masiyakgo makgapitsin takanajla xala makgasa o la uku, pi Katiyatni wi kxʼitat kakilhtamaku o Dios kaj akgchaxan kilhtamaku nema kgalhi puxamatati hora litlawalh putum tuku anan (kaʼakxilhti recuadro «Tuku liwana katsikgo científicos chu Biblia»).

Tuku liwana katsikgo científicos chu Biblia

Biblia ni maktum libro xla científicos. Pero, wi tuku xlikana lichuwinan tuku científicos xala uku nakatsiputunkgo. Kaʼakxilhwi makgapitsi.

  • Akgapun

    La akglit kata kgalhi kakilhtamaku chu Katiyatni

    Científicos lakpuwankgo pi Katiyatni max kgalhi 4,000 millones kata chu la lakatsukunit kakilhtamaku max 13,000 o 14,000 millones kata nema titaxtunita. Biblia ni wan tuku kilhtamaku malakatsukika kakilhtamaku. Na nipara lakatum wan pi katiyatni nina akglhuwa mil kata kgalhi. Xapulana versículo xalak Biblia wan: «Kxapulana, Dios tlawalh akgapun chu katiyatni» (Génesis 1:1). Uma tlawa pi científicos kalakputsananikgolh la akglit kata kgalhikgo akgapun chu Katiyatni chu kalimaklakaskinkgolh tuku katsinikgonit.

  • Kasipijni, kakiwin chu chuchut

    Lakkaxwilikan Katiyatni xlakata xʼanalh latamat

    Kcapítulo 1 xla Génesis lichuwinan la lakkaxtlawaka katiyatni xlakata xʼanalh latamat chu maklakaskin tachuwin kilhtamaku xlakata nalimasiya tuku tlawatilhaka asta akxni xtawilakgolh latamanin. Biblia ni liwana lichuwinan la makgapalh uma akgchaxan «kilhtamaku». Científicos xala uku tlan nalakputsananikgo tuku lalh akgatunu kilhtamaku chu nalakputsananikgo la xlimakgas makgapalalh. Pero liwana katsiyaw pi akgatunu «kilhtamaku» liwaka puxamatati horas makgapalalh.

  • Katiyatni

    Litliwakga nema tlawa pi ni natamokgowasa Katiyatni

    Biblia wan pi Katiyatni kaj lawaka (Job 26:7). Ni chuna lichuwinan la xtawan makgasa tiku xwankgo pi katiyatni xkukanit chatum lanka chixku o kstipun elefantes nema xyakgolh kstipun lanka kgayin. Wa científicos tiku lakputsananikgolh la wi katiyatni. Nicolás Copérnico chu Johannes Kepler wankgolh pi planetas litamakgstilimakgolh Chichini chu kamatsuwi litliwakga nema ni tasiya. Chu titaxtulh akglhuwa kata, Isaac Newton limasiyakgolh pi gravedad tlawa pi katatsuwikgolh putum tuku wi kʼakgapun.

  • Bacterias

    Taskulunkit chu takuchin

    Libro Levítico nema wi kBiblia lichuwinan tuku xlitlawatkan israelitas xlakata ni xkapasakgolh tajatat amakgapitsin, chuna la tiku xtatatlakgo lakatum xkawilikan tipuxum kilhtamaku. Nachuna, limapakgsin nema wi kDeuteronomio 23:12, 13 xkawanikgo israelitas pi xtaxtukgolh kcampamento xlakata naʼankgo kbaño chu namaknukgo xkgatsasakan. Titaxtunita akgtiy ciento kata akxni científicos chu makuchinanin nachuna tsukukgolh tlawakgo.

Akglhuwata siglo lata tsokgka uma limapakgsin. ¿La katsikgolh uma tiku tsokgkgolh Biblia, akxni tiku xlamakgolh kxkilhtamakujkan ni xkatsikgo maski lu xkgalhtawakgakgonit? Dios, tiku matsokgninalh Biblia, masta xtakgalhtin: «Chuna la akgapun tlakg talhman nixawa tiyat, nachuna kintiji tlakg talhman ni xtachuna la mintijikan, chu kintalakapastakni nixtachuna la mintalakapastaknikan (Isaías 55:9).

    Likgalhtawakga xatotonaco (1993-2026)
    Ktaxtuputun
    Matsukikan sesión
    • totonaco
    • Matitaxtikan
    • La lakkaxwilikan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tuku milikatsit
    • La maklakaskinkan uma página
    • Tlan nalakgpaliya tuku tsokgwili mimpalakata
    • JW.ORG
    • Matsukikan sesión
    Matitaxtikan