Ol i Painim Bel Isi long Taim Bilong Pait
Wanpela man long Panama i raitim dispela stori bilong Kirap!
PANAMA em i wanpela kantri i stap long hap bilong Saut Amerika. Bipo dispela kantri i stap olsem hap bilong narapela kantri ol i kolim Kolambia i go inap long yia 1903. Long dispela taim Panama i kisim indipendens na nupela gavman i kirap long dispela hap.
Kirap long dispela taim gavman bilong Panama i pas gut na wok wantaim gavman bilong Amerika. As bilong dispela samting em wanpela traipela baret i kirap long narapela nambis i go inap narapela nambis, ol i kolim Panama-Kanal, em ol ensinia bilong Amerika i bin kirap long wokim long 1904 i go inap 1914 bilong helpim wokabaut bilong ol sip i save raun long solwara. Tasol isi isi dispela pasin sekan i wok long lus na pasin birua i wok long kamap namel long tupela kantri.
Long dispela as tasol ol ami bilong Amerika i kam kirapim pait long Panama, long wan klok long moningtaim long Disemba 20, 1989. Nau yumi laik stori long sampela samting i kamap paslain na i kirapim dispela pait.
Ol Samting i Kamap Paslain long Pait
Long yia 1968 wanpela ofisa bilong ami, nem bilong em Omar Torrijos Herrera, i kirapim wanpela pait bilong pinisim wok gavman demokrat bilong Panama long dispela taim. Em i daunim dispela gavman na nau nupela gavman bilong ami i tokaut strong olsem gavman i mas bosim olgeta samting. Long dispela taim gavman bilong Amerika i bosim yet Panama-Kanal, olsem na wanpela tok pait i kamap long husat tru i mas bosim.
Long yia 1977, presiden bilong Amerika long dispela taim, em Jimmy Carter, em wantaim Jeneral Torrijos tupela i sainim wanpela pepa (Panama Canal Treaty) bilong pasim tok olsem long kirap bilong yia 2000 bai gavman bilong Panama i bosim olgeta wok bilong lukautim Panama Kanal.
Tasol long yia 1981, Torrijos i dai taim helikopta bilong em i pundaun, na narapela ofisa bilong ami, em Jeneral Manuel Antonio Noriega, i kisim ples bilong em. Long Februeri 1988, wanpela kot long Florida, long Amerika i sutim tok olsem gavman bilong Noriega i wok long salim ol drak nogut long pasin hait i go long Amerika. Kirap long dispela taim, pasin birua namel long dispela tupela kantri i wok long kamap ples klia isi isi. Long yia 1989, ol manmeri long Panama i vot long eleksen bilong makim nupela gavman, tasol gavman bilong Noriega i pasim wok bilong dispela eleksen na em i stap gavman yet. Nau gavman bilong Amerika i wok strong long rausim Noriega long wok gavman. Bilong mekim olsem, Amerika i pasim ol lain politik bilong en long wok wantaim gavman bilong Noriega, na Amerika i pasim ol kago na kaikai samting i no ken i go long Panama. Olsem na long Disemba 15, 1989, wanpela grup (General Assembly) bilong gavman i tokaut olsem gavman i redi long pait wantaim gavman bilong Amerika. Orait long de bihain long en, ol i sutim na kilim i dai wanpela man long nevi bilong Amerika. Dispela samting i kirapim Presiden Bush bilong Amerika long salim ami bilong em i go kirapim pait long Panama.
As tru na Amerika i salim ol ami i go long Panama, i bilong lukautim ol lain Amerika, olsem 35,000 samting manmeri i stap long hap bilong Panama, na long lukautim ol sip i wok long go i kam long Panama-Kanal. Na tu dispela pait i bilong kirapim bek gavman demokrat, na holimpas dispela man Noriega na salim em i go kot long Amerika long pasin bilong salim ol drak nogut i go long ol narapela kantri. Dispela ami Amerika i salim i winim tru namba bilong ol dispela soldia i go pait long Vietnam bipo. Ol soldia bilong Amerika ol inap olsem 26,000 samting, na ol soldia bilong Panama ol inap olsem 12,000 wantaim sampela ol man nating, inap olsem 3 tausen samting, em ami bilong Noriega i lainim ol long pait na ol i insait long wanpela kain ami (Dignity Battalions).
Long wan klok samting, long moningtaim tru, long Disemba 20, 1989, ol manmeri i stap long biktaun Panama na narapela taun ol i kolim Kolon, na ol narapela manmeri i stap klostu long hap bilong ol ami, ol i kirap nogut taim ol i harim pairap bilong pait; em pairap bilong masin-gan na krai bilong ol roket-bom i pairap. Ami bilong Amerika i mekim wok long kain kain nupela masin bilong pait i gat bikpela pe tru, olsem 6-pela balus bilong pait (F-117A Stealth fighters), em wan wan i olsem 50 milion kina bilong wokim, na kain kain nupela bom, na helikopta, na ol traipela masin bilong pait long en. I no longtaim, olsem sampela aua bihain na ami bilong Amerika i daunim ami bilong Panama, tasol wan wan long ami bilong Amerika i wok long pait i go inap planti de moa long ami bilong Noriega (Dignity Battalions).
Ol Kristen i No Insait long Pait
Ol man long olgeta hap ol i save olsem ol Witnes Bilong Jehova i no save insait long ol wok bilong politik. Olsem na ol i stap olsem wanem long taim dispela bikpela hevi i painim kantri Panama? I gat olsem 6,000 Witnes i stap long Panama, olsem na taim ol ami bilong Amerika na ol wokman i stretim bek ol samting olsem redio na telefon samting, ol Witnes i kirap mekim wok bilong save long sindaun bilong ol narapela Witnes long dispela hap, olsem sampela i kisim bagarap o olsem wanem? Maski haus bilong sampela famili i bagarap, na ol samting bilong ol i lus, i no gat wanpela i dai o i kisim bikpela bagarap.
Wanpela Witnes i stap klostu long hetkwota bilong ol ami long ples ol i kolim Korilo em i stori olsem: “Mi stap long haus wantaim man bilong mi na wantu wanpela bom i pairap klostu. Mi tokim man bilong mi: ‘Yumi lusim dispela haus, long wanem ol i wokim long diwai na paia inap kukim.’ Mipela ranawe lusim haus na kamap long wanpela hap em ol soldia bilong tupela ami i wok long pait strong tru. Mipela i hait insait long wanpela haus, na ol i wok yet long tromoi bom.
“Long de bihain mitupela i lusim dispela hap. Mipela i pasim wanpela ka na askim draiva long kisim mipela i go long haus bilong pren bilong man bilong mi. Taim mipela i go insait long ka, mi luksave olsem ol man i stap long ka i holim ol gan samting, na nau mi save ol i bilong dispela ami em lain bilong Noriega i lainim ol long pait. I no longtaim na ol man i tok, ‘Lusim ka na go ausait.’ Mipela i amamas long wanem sapos mipela i bin bungim ol soldia bilong Amerika, ol inap long kilim mipela i dai wantaim ol dispela lain ami insait long ka.
“Mipela i go long haus bilong wanpela pren bilong man bilong mi. Ol i strongpela Katolik na pikinini man bilong ol i skul long kamap wanpela pris. Tasol maski long dispela, ol i stilim ol kaikai samting long ol stua em ol bom i bagarapim na ol i kaikai i stap. Olsem na mi tokim man bilong mi: ‘Dispela samting i no stret long mi, long wanem mi wanpela Witnes Bilong Jehova na bel bilong mi i gat tok; olsem na mi no ken stap hia.’ Olsem na mipela i go i stap wantaim sampela Witnes, na ol i lukautim gut mipela.
“Man bilong mi i bel hevi tru, long wanem mitupela i no gat haus, na olgeta samting mitupela i bin wok strong long bungim i lus olgeta. Tasol mipela i stap laip yet na dispela em i bikpela samting. Pasin bilong man bilong mi i senis nau, na em i no pasim mi long go long ol miting bilong ol Witnes Bilong Jehova olsem em i save mekim bipo. Wanpela taim em i go wantaim mi long harim wanpela tok, na em i kirap nogut long pasin sekan i stap namel long ol Witnes na pasin bilong ol long lukautim gut ol samting.”
Narapela meri Witnes, klostu nau em i winim 80 krismas, em i stap long dispela hap bilong pait na em i stori olsem: “Long wan klok long moningtaim, kandre meri bilong mi i paitim dua na em i tok: ‘Pait i kirap pinis!’ Taim mi opim dua, mi lukim ol manmeri i hariap i go ausait. Ol man i pulap long ol rot ausait na ol i paul na ran nabaut nabaut long abrusim ol bom na ol katres bilong gan. Tasol mi pasim dua bilong haus na mi go bek long bet.
“Long de bihain ol man i ran i go nabaut nabaut gen long rot, tasol long dispela taim ol i no ranawe long ol bom o katres samting; nogat. Ol i go bilong stilim ol samting long stua. Ol i laik givim kaikai long mi long liklik pe tasol, tasol mi no baim, long wanem mi save ol i bin stilim. Bihain ol i laik givim nating long mi, tasol mi no laik kisim. Mi askim ol, ‘Yupela i wanem kain Kristen na yupela i stilim samting i no bilong yupela?’ Na wanpela i bekim tok olsem: ‘God bilong mi i orait long mi mekim olsem.’ Tasol mi tok: ‘Ating God bilong yu i larim yu i mekim, tasol trupela God Jehova i no inap mekim olsem.’ ”
Ol i Stil long Olgeta Hap
Klostu olsem 80 kilomita samting lusim biktaun Panama i gat taun Kolon i stap, klostu long solwara Atlantik. Winim 100 tausen manmeri i stap long dispela taun. Long dispela hap tu bikpela pait i kamap na ol man i wok tu long stilim ol samting long ol stua. Wanpela wasman bilong wanpela kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela hap i stori olsem: “Klostu long wan klok long Trinde moning, ol man long taun i kirap nogut taim ol soldia bilong Amerika i tromoi bom long hetkwota bilong nevi bilong Panama, sampela kilomita ausait long taun Kolon. Pait i stap inap nait olgeta, na planti taim ol bom i pundaun klostu tru long mipela.
“Long Fraide taun i bagarap olgeta na ol raskol i holim ol gan samting na ol i wok long bosim taun. I no gat polis bilong lukautim ol man o ol stua samting. Wanpela man i bin opim wanpela traipela hevipela bokis em ol gan samting i pulap long en, na ol man nating inap kisim wanpela long laik bilong ol yet. Ol man i lusim kalabus ol tu i kisim ol dispela gan. Ol i salim ol gan long olgeta hap, na tu ol i putim sampela long maket inap long olgeta man i ken lukim. Ol liklik manki tu i karim gan raun.
“Ol man i ran i go i kam olsem ol i longlong pinis, na sampela i wok long raun long ol ka na sutim gan i go antap long skai. Ol man i wokabaut long rot long dispela taim ol i mas was gut, nogut ol i bagarap. Tasol maski dispela samting i kamap, mi wok long painim ol lain Witnes Bilong Jehova, ol i stap orait o olsem wanem? Long dispela moningtaim mi bungim sampela bilong ol, na mipela i stretim tok long mekim sampela bung long apinun. Taim mi go bek long haus, mi redi long kisim kaikai long belo na mi harim krai bilong ol helikopta. Mi go long windo na wantu mi lukim wanpela helikopta bilong Amerika i sutim tripela roket-bom i go long wanpela longpela haus i gat 15-pela plua olgeta.
“Mi pilim olsem em i pasin nogut tru, long wanem dispela em haus bilong ol man nating, i no bilong ol ami bilong Panama, na winim 100 famili samting wantaim 4-pela famili bilong ol Witnes Bilong Jehova i stap long dispela haus. Ol dispela bom i pairap long plua ol dispela famili Witnes i stap long en. Sampela man ol i no Witnes Bilong Jehova na ating ol i kros long ol soldia bilong Amerika, na ol i stap insait long dispela haus na putim gan i go long windo na ol i sutim katres i go long ol helikopta na ol Amerika i bekim. Blakpela smok i wok long lusim dispela haus. Taim mi telefon long wanpela Witnes i stap long dispela haus, no gat man i bekim tok, olsem na mi pret, nogut ol i bagarap. Bihain, mi telefon long narapela famili i stap long dispela haus, na ol i tokim mi olsem i no gat wanpela Witnes i kisim bagarap, na mi amamas tru.”
Narapela Witnes long dispela taun i stori long dispela pasin stil i bin kamap na em i tok olsem: “Klostu tupela wik olgeta i no gat polis i mekim wok long taun, na ol raskol tasol i bosim na i stilim ol samting long ol stua long dispela taun. Namel long ol man i stil em ol man i save go long lotu, na ol man i gat bikpela wok olsem ol loya na dokta samting. Ol i stilim ol stov, na ol bokis ais, na ol redio, na ol komputa samting. Long ofis mi save wok long en, ol i stilim ol samting i gat pe olsem 22 tausen kina.
“Sampela man i bin kisim bagarap taim ol i bin stilim ol samting. Wanpela lain stilman i wok long stilim ol samting long wanpela traipela bokis i stap klostu long Haus Kingdom bilong ol Witnes Bilong Jehova. Sampela i bin dai taim narapela traipela bokis i bin pundaun antap long ol, tasol ol narapela i stap wantaim ol i wok long stil yet—i olsem wanpela samting i no bin kamap. Na ol i kisim ol naip na gan na ol i kirap pait namel long ol yet long kisim ol dispela samting ol i stilim. Dispela samting i kamapim long ples klia ol samting nogut inap kamap sapos i no gat ‘ol gavman,’ bilong lukautim ol samting. Long ol kain taim olsem, ol man i no gat lo bilong Jehova i stap long bel bilong ol, bai ol i mekim ol samting long laik bilong ol yet.”—Rom 13:1-4.
Stretim Rot Bilong Helpim Ol Narapela
Taim brens-ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova hia long Panama i kisim save pinis long husat husat ol Witnes em haus na ol samting bilong ol i lus, brens-ofis i stretim rot bilong helpim ol. Long biktaun Panama, planti stua i stap nating, em ol man i bin stilim olgeta samting long en. Olsem na Komiti bilong Brens i toktok wantaim ol Witnes i stap long ol narapela hap em kaikai i stap yet long stua samting. Ol Witnes long dispela hap i laik givim mani na kaikai, olsem na komiti i askim ol long baim ol samting em inap i stap longpela taim, olsem flaua, na rais, na bin, na wel bilong kukim kaikai, na ol narapela kaikai olsem.
Ol i pulapim ol dispela kaikai long wanpela traipela trak, na sampela de bihain long dispela pait ol man em ol samting bilong ol i lus long dispela pait ol inap kisim nating ol dispela kaikai samting. Ol Haus Kingdom i kamap olsem ples bilong tilim kaikai samting long ol manmeri em ol samting bilong ol i lus long dispela pait. Ol i mekim olsem i go inap long taim ol inapim laik bilong olgeta. Planti kaikai i stap yet, na ol i givim long ol man em olgeta samting bilong ol i lus long dispela pait.
Planti manmeri ol i lus long ol samting bilong skin ol i sem long askim ol man long helpim ol, na dispela i narapela kain tru long pasin bilong ol stilman, em ol i mangal na pulim samting bilong ol narapela man. Dispela samting i save kamap taim bagarap i painim wanpela hap i gat ol man i stap em ol i save mekim ol samting bilong tingim skin bilong ol yet na pulim ol samting bilong narapela man.
Sampela man bilong Panama i bilip olsem aninit long nupela gavman sindaun bilong ol manmeri bai kamap gutpela. Sampela i tingting yet olsem as bilong dispela pait i bilong kamapim strong na save bilong narapela lain. Tasol ol Witnes Bilong Jehova i wok long painim ol man i gat gutpela bel na tokaut long ol long Kingdom bilong God, em dispela wanpela gavman tasol em inap stretim hevi bilong Panama na olgeta hevi bilong graun wantaim.—Daniel 2:44; Matyu 6:9, 10.
[Ol Piksa long pes 20, 21]
Long dispela pait ol i bagarapim ples Korilo, na ol man i go insait long ol stua na stilim ol samting; ol samting bilong pait tu i bagarap
[Ol Piksa long pes 22]
Ol man i go insait long ol stua na stilim ol samting na bagarapim ol stua