Daieklisen i Kirapim Pait Long Lotu Kristen
LONG Februeri 23, long yia 303 bihain long Krais, ol Rom i bung bilong lotuim wanpela god bilong ol, em Temines. Ol i bung long nupela nambawan biktaun bilong ol, em Nikomidia, long Esia Maina. Narapela i laik winim narapela long kamapim klia olsem ol i givim bel long king na long kantri. Tasol ol Kristen, em ol i bikpela lain liklik, ol i no i stap.
King Daieklisen wantaim namba tu king, em Galirias, tupela i sanap long haus king na lukluk i kam daun long ples bung bilong ol Kristen. Mak bilong kirapim pait i kamap na sampela soldia na bikman bilong gavman i brukim dispela haus bung na i go insait. Ol i kisim olgeta samting i stap insait, na kukim long paia olgeta Baibel ol i kisim, na bihain ol i bagarapim haus olgeta.
Ol i kirap mekim nogut tru long ol Kristen. Em samting nogut i bin kamap long taim Daieklisen i stap king. Ol man bilong raitim stori bilong bipo i tok, “em laspela bikpela taim ol man i bin mekim nogut long ol Kristen,” na ol i tok, “i olsem ol i laik pinisim nem Kristen.” Sapos yumi skelim as bilong ol dispela samting nogut i bin kamap, dispela bai givim save long yumi.
Lotu Haiden na Lotu Kristen i Pait
Mama i karim Daieklisen long Dalmesia, em hap i bin kamap kantri Yugoslavia. Em i kisim biknem insait long ami bilong Rom, na long yia 284 ol i makim em i kamap king. Em i kisim biknem, long wanem, em i stretim wok gavman na makim 3-pela man moa bilong wok wantaim em long bosim kantri. Daieklisen i stap Nambawan Bikman na em i givim wankain bikpela namba long Maksimian, em i bin wok wantaim em long ami, na Maksimian i gat wok long lukautim hap bilong wes long kantri. Na em i makim tupela king bilong wok aninit long em na Maksimian, na tupela inap kamap Nambawan Bikman taim em i lusim dispela wok. Konstantias Kloras i stap king aninit long Maksimian, na Galerias bilong Tres i wok wantaim Daieklisen.
Galerias i givim bel tru long lotuim ol god haiden, olsem Daieklisen i mekim. Galerias i laik tru long kamap Nambawan Bikman, olsem na em i giaman na tokim Daieklisen, em i ting ol ami i laik daunim king. Em i no amamas long ol soldia i tok ol i Kristen na ol i wok long tanim tingting bilong ol narapela. Ol dispela soldia i no save insait long lotu haiden na Daieklisen i ting ol i bikhet long em. Olsem na Galerias i kirapim Daieklisen long pinisim lotu Kristen olgeta. Long taim bilong kol (long yia 302/303 C.E.) Daieklisen i orait long rausim ol Kristen i stap long ami na long haus king. Tasol em i tok, ol i no ken kilim ol i dai, nogut ol narapela i bel nogut long dispela na bikhet moa yet.
Tasol Daieklisen i tingting planti yet long rot bilong stretim dispela hevi, na em i askim sampela bikman bilong ami na gavman long givim tingting long em. Em i toktok wantaim Hierekles, em namba wan gavman bilong provins Bitinia. Dispela man bilong laikim tru pasin bilong ol Grik em i tok, ol i mas kirapim pait long ol Kristen na kilim olgeta i dai. Daieklisen i givim bel long ol god bilong Rom, na dispela i mekim na em i kirapim pait long lotu Kristen. Olsem na wanpela man i tok, “pait i kirap namel long ol god bilong Rom na god bilong ol Kristen, na ol i pait i go inap long wanpela lain i daunim pinis narapela lain.”—Stephen Williams, long buk Diocletian and the Roman Recovery.
Ol Tok King i Putim
Bilong kamapim dispela wok bilong mekim nogut long ol Kristen, Daieklisen i putim 4-pela tok. Ol i bagarapim pinis haus bung bilong ol Kristen long Nikomidia na long de bihain Daieklisen i putim tok olsem: Ol i mas bagarapim olgeta haus bung samting bilong ol Kristen, na ol Kristen i mas givim olgeta buk holi bilong ol long ol ami samting na bai ol i kukim long paia, na ol Kristen i holim namba long gavman ol i no ken holim moa bikpela namba olsem.
Taim tupela paia i kirap insait long haus bilong Nambawan Bikman yet, ol i tok ol Kristen i wok long dispela haus king ol i bin kirapim. Olsem na Daieklisen i putim namba 2 tok, em olsem: Ol i mas holim na putim long kalabus olgeta bisop na ol narapela bikman bilong lotu Kristen. Namba 3 tok i bilong kirapim ol dispela bikman long lusim bilip na i tok, ol i mas mekim ofa long ol god bilong Rom, na sapos ol i no laik mekim, ol man i ken givim pen long ol bilong kirapim ol long mekim. Na namba 4 tok i go moa na i tok, sapos wanpela man i tok em i Kristen, ol i mas kilim em i dai.
Ol i bagarapim tru ol Kristen, olsem na sampela i no stap gut long God na Krais (ol i kolim ol traditores)—ol i pret na ol i givim ol Baibel bilong ol i go long ol birua bambai ol birua i no ken kilim ol i dai. Wanpela man bilong raitim stori bilong bipo (Will Durant) i tok, “sampela tausen Kristen i tok, ol i no Kristen moa . . . Tasol bikpela hap lain em ol man i mekim nogut long ol, ol i sanap strong long bilip; na taim ol narapela i lukim o harim tok long ol Kristen i karim bikpela pen na sanap strong, dispela i strongim bilip bilong ol Kristen i laik pundaun, na i pulim planti nupela man i kam insait long ol kongrigesen em ol birua i wok long painim.” Ol birua i bin kilim i dai ol Kristen long Frigia, Kapadosia, Mesopotemia, Fonisia, Isip, na long ol narapela hap em Rom i bosim.
Man bilong raitim stori bilong lotu Kristen, em Yusibias bilong Sisaria, em i tok planti tausen Kristen i bin dai long dispela taim. Tasol wanpela man i raitim stori bilong Rom, em Edward Gibbon, em i tok ol Kristen i dai ol i no winim tu tausen. (Buk The Decline and Fall of the Roman Empire) Wanpela man bilong raitim buk i tok: “Gibbon i no bilipim ol dispela stori, long wanem, ol Kristen i as bilong en na ol i laik litimapim nem bilong ol dispela Kristen i bin dai na strongim ol narapela.” Em i tok moa olsem: “Tru sampela man bilong raitim stori ol i save skruim sampela tok moa, na taim sampela tasol i dai ol i tok, ‘planti tru’ ol i bin dai, . . . na ol i stori olsem ol wel animal long ples bung i bagarapim tru olgeta narapela man i gat rong, tasol wanpela ‘strong bilong antap’ i pasim ol na ol i no bagarapim ol Kristen. Tasol maski hap stori bilong ol i kamap long tingting bilong ol yet tasol, ol samting i bin painim ol Kristen i nogut tru.” Tru tumas, ol man i bin mekim nogut tru long ol Kristen—ol i bin paitim ol na givim kain kain pen long ol.
Sampela saveman i tok, Galerias i as bilong ol dispela pasin nogut ol i mekim long ol Kristen, i no Daieklisen. Tasol Profesa William Bright i tok: “Maski Galerias i as tru bilong bikpela wok dispela gavman haiden i mekim bilong pinisim Kingdom i no bilong dispela graun, i gat as tru na hap asua bilong dispela i mas go long Daieklisen.” (Buk The Age of the Fathers) Tru, i gat 4-pela ol i bosim ples, tasol Daieklisen i stap nambawan bikpela bos. Olsem man bilong raitim ol buk, em Stephen Williams, i tok: “Daieklisen i bin bosim olgeta as tingting bilong dispela Gavman i go inap long yia 304, na bikpela hap asua i stap long em bilong ol pasin nogut ol i bin mekim long ol Kristen inap long dispela yia.” Sik i kisim Daieklisen na long yia 305 em i lusim dispela bikpela wok bos bilong em. Insait long 6-pela yia samting bihain, ol pasin nogut ol man i mekim long ol Kristen i kamapim klia pasin birua bilong Galerias—em i nolaik tru long olgeta samting bilong lotu Kristen.
Lotu Kristen Long Yia 350 Samting
Ol dispela samting nogut tru i bin kamap long yia 300 samting i truim tok profet aposel Pol na aposel Pita na sampela man moa bilong raitim Baibel ol i bin mekim. “Man bilong sakim lo” i kamap pinis, em ol bisop na ol narapela bikman o bos bilong lotu ol i tok ol i Kristen. Ol tok Daieklisen i putim i kamapim klia dispela samting, na namba 2 tok i kamapim klia moa yet. (2 Tesalonaika 2:3, 4; Aposel 20:29, 30; 2 Pita 2:12) Long yia 350 samting planti pasin i no bilong lotu Kristen tru ol i kamap pinis na planti man i bihainim. Planti Kristen giaman olsem ol i insait long ami bilong Rom. Olsem wanem? Long dispela taim bipo i no gat sampela Kristen i stap gut long “ol dispela gutpela tok” ol aposel i bin givim long ol Kristen?—2 Timoti 1:13.
Yusibias i kolim nem bilong sampela Kristen em ol man i bin mekim nogut long ol, na em i stori long olgeta bikpela pen na hevi ol i bin karim, na ol birua i kilim ol i dai. Tasol olgeta i holimpas olgeta tok i tru ol i save long en long dispela taim na ol i dai, o nogat, em yumi no inap save long nau. Yumi ken ting olsem, sampela i bin bihainim gut ol toksave bilong Jisas, em i tok ol i mas klia long pasin bilong brukim lain, na pasin pamuk, na ol i no ken lusim lo bilong God liklik. (Kamapim Tok Hait 2:15, 16, 20-23; 3:1-3) Sampela i bin stap gut long bilip na abrusim bagarap, tasol ol man bilong raitim stori bilong bipo i no save long ol na ol i no stori long ol. (Matyu 13:24-30) Tru tumas, wok ol dispela lain i mekim na i pasim ol Kristen long mekim lotu bilong ol long ai bilong ol man, klostu em i pinisim lotu Kristen olgeta. Olsem na ol i bin sanapim wanpela hap ston long Spen bilong makim dispela taim na i gat rait long en i litimapim nem bilong Daieklisen na i tok, em i ‘pinisim bilip giaman bilong ol tumbuna em Krais i as bilong en.’ Tasol wok ol i mekim bilong kisim na bagarapim ol Baibel, em bikpela wok bilong Daieklisen long taim em i kirapim pait long ol Kristen, dispela wok i no pinisim Tok bilong God olgeta.—1 Pita 1:25.
Wok bilong Satan, em bos bilong dispela graun, i popaia—em i no bin pinisim lotu Kristen olgeta. Tasol em i wok i go moa long mekim ol kain pasin bilong trik na giaman. Em i mekim long rot bilong King Konstantin bilong Rom, em i stap king long yia 306 i go inap 337. (Jon 12:31; 16:11; Efesus 6:11) Konstantin em wanpela haiden, tasol em i no pait long ol Kristen. Em i ting i gutpela em i mas bungim lotu haiden wantaim lotu Kristen na kamapim wanpela nupela lotu em yet i stap bos bilong en na olgeta man em i bosim i mas bihainim.
Dispela i givim save long yumi olgeta! Olsem: Yumi mas givim bel tru long Jehova, na taim ol man i mekim nogut tru long yumi, bai yumi sanap strong—bai yumi no lusim bilip bilong abrusim bagarap long han bilong ol. (1 Pita 5:9) Na taim i no gat birua, bai yumi no slek long wok. (Hibru 2:1; 3:12, 13) Yumi mas strong long bihainim gut ol lo bilong Baibel, na bai yumi stap gut long Jehova, em God tru na em inap kisim bek lain bilong em long han bilong ol birua.—Buk Song 18:25, 48.
[Piksa Kredit Lain long pes 28]
Musei Capitolini, Roma