Origen—Skul Bilong Em i Mekim Wanem Long Lotu Kristen?
“Em i nambawan bikpela tisa bilong lotu Kristen bihain long taim bilong ol Aposel.” Man i bin tanim Baibel long tok Latin (Vulgate), em Jerome, em i mekim dispela tok bilong litimapim nem bilong Origen, em wanpela tisa bilong lotu i bin stap 200 yia samting bihain long Krais. Tasol i no olgeta man i litimapim Origen olsem. Sampela i ting Origen i as bilong ol tok i sakim bilip bilong lotu. Wanpela man i bin stap olsem 300 yia i go pinis, em i kamapim tok bilong ol man i bin sutim tok long Origen, na em i tok: “Planti tok bilong em i kranki tru, na ol inap bagarapim man olsem gip nogut bilong Snek, na Origen i trautim i go namel long ol man.” Inap olsem 300 yia samting bihain long indai bilong em, ol i makim Origen olsem man i bikhet na sakim bilip.
OLSEM WANEM na Origen i kirapim sampela man long laikim em, na sampela narapela long birua long em? Tok bilong em i mekim wanem long bilip bilong lotu Kristen?
Givim Bel Long Lotu
Mama i karim Origen long 185 C.E. samting, long wanpela biktaun bilong Isip ol i kolim Alexandria. Em i bin skul gut long ol buk samting bilong ol Grik, tasol papa bilong em, Leonides, em i kirapim Origen long kisim wankain gutpela skul long ol tok bilong Baibel. Taim Origen i gat 17 krismas, empera bilong Rom i kamapim wanpela lo i tambuim man long senisim lotu bilong em. Ol i kalabusim papa bilong Origen, long wanem, em i bin kamap wanpela Kristen. Origen em i yangpela, na em i strong long bihainim pasin bilong papa long kalabus na i dai bilong holimpas bilip. Mama bilong Origen i save long tingting bilong em, olsem na em i haitim ol klos bilong Origen bilong pasim em long lusim haus. Long rot bilong pas, Origen i tokim papa: “Plis, no ken larim pasin bilong wari long mipela i senisim tingting bilong yu.” Leonides i sanap strong, olsem na ol i kilim em i dai, na famili bilong em i no gat man bilong lukautim ol moa. Tasol skul Origen i kisim pinis inapim em long mekim wok tisa na skulim ol man long ol save bilong ol Grik, na long dispela rot em inap lukautim mama na 6-pela ol liklik brata bilong em.
Empera i laik pasim lotu Kristen na bai lotu i no ken go bikpela. Lo bilong em i no pasim ol sumatin tasol, em i pasim ol tisa tu, olsem na olgeta tisa bilong lotu Kristen i ranawe na lusim Alexandria. Taim ol man i no Kristen i laik kisim sampela skul long tok bilong Baibel, ol i askim yangpela Origen long helpim ol. Origen i givim bel long dispela wok, olsem em i wanpela wok em i kisim long God. Planti sumatin bilong em, ol i kilim ol i dai long holimpas bilip bilong ol, na sampela i bin dai paslain long ol i pinisim skul bilong ol. Origen yet inap kisim bagarap, tasol em i no pret long strongim bel bilong ol sumatin bilong em, maski ol i stap long ai bilong jas, o long kalabus, o paslain stret long ol i dai, long wanem ol i holimpas bilip bilong ol. Eusebius, em man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo na em i bin stap 300 yia samting bihain long Krais, em i tok, taim ol man i kisim ol sumatin i go long hap bilong kilim ol i dai, Origen “i no save pret, em i go na givim kis long ol.”
Pasin bilong Origen i kirapim planti man i no Kristen long kros tru long em, ol i tok em asua bilong Origen na sampela pren bilong ol i bin kamap Kristen na long dispela ol i dai. Planti taim em i abrusim pasin birua bilong ol man i bung na i laik kilim em i dai. Oltaim Origen i mas go sindaun long narapela narapela hap bilong abrusim ol man i wok long painim em, tasol dispela i no pasim em long skulim ol narapela. Bisop bilong Alexandria, em Demetrius, em i tingim tru dispela pasin bilong Origen olsem em i no pret, na em i givim bel long wok bilong em. Olsem na taim Origen i gat 18 krismas tasol, Demetrius i makim em bilong stap het bilong skul bilong lotu long Alexandria.
Bihain, Origen i kamap saveman i gat biknem, na man bilong raitim planti buk. Sampela i tok, em i bin raitim 6,000 buk, tasol tru tru ating namba i no bikpela olsem. Wok i givim biknem tru long Origen, em wok bilong em long kamapim wanpela buk ol i kolim Hexapla. Em 50 buk i gat ol rait bilong Ol Skripsa Hibru long en. Origen i wokim dispela Hexapla i gat 6-pela hap bilong en long ol wan wan pes, ol wan wan hap i olsem: (1) ol tok bilong Baibel long tok Hibru na tok Aram, (2) ol dispela rait yet long tok Grik, (3) ol tok bilong Baibel Grik bilong Aquila, (4) ol tok bilong Baibel Grik bilong Symmachus, (5) ol tok bilong Baibel Grik Septuagint, em Origen i bin stretim na bai i wankain stret long tok Hibru, (6) ol tok bilong Baibel Grik bilong Theodotion. Wanpela saveman bilong Baibel, em John Hort, i tok: “Long rot bilong putim rait bilong ol narapela narapela Baibel wantaim, Origen i laik helpim mining bilong ol tok i kamap klia moa long planti skripsa we ol man i ritim ol tok Grik bai paul long en sapos ol i yusim Baibel Septuagint tasol.”
“No Ken Kalapim Dispela Tok”
Tasol planti samting bilong lotu long taim bilong Origen (185–254 C.E. samting) i paul, na dispela i mekim bikpela samting long wok tisa bilong em long Baibel. Long dispela taim Kristendom i nupela yet, tasol ol bilip giaman i paulim pinis lotu, na ol wan wan haus lotu bilong en i bin skulim ol man long kain kain bilip.
Origen i orait long sampela bilong ol dispela bilip em Baibel i no as bilong en, na em i kolim ol dispela bilip olsem ol samting ol aposel i bin skulim ol man long en. Tasol long sampela askim em i pilim olsem em i ken kamapim tingting bilong em yet. Long dispela taim tingting ol man i kamapim nating i givim hatwok long planti sumatin bilong em. Bilong helpim ol, Origen i bin skul gut long ol dispela tok i stiaim ol yangpela sumatin bilong em. Em i laik givim gutpela bekim long ol sumatin i kamapim ol askim em kain kain tingting bilong man i as bilong en.
Bilong helpim ol tok ol man i kamapim nating na bai i wanbel wantaim ol tok bilong Baibel, Origen i bihainim tingting olsem planti tok bilong Baibel em i tok piksa tasol. Em i ting olgeta tok bilong Baibel i makim sampela samting bilong spirit, tasol i no olgeta taim ol tok bilong en i makim samting tru tru. Wanpela saveman i tok, dispela tingting i mekim na Origen “inap mekim olgeta tok bilong Baibel i kamap wanbel long ol tingting nating bilong ol man na long samting em i skulim ol narapela long en. Tasol em i tok tu (na ating em i bilip tru) olsem em i man bilong givim bel na mekim gutpela wok long autim ol mining tru bilong Baibel.”
Wanpela pas Origen i raitim long wanpela sumatin bilong em i helpim yumi long save long tingting bilong em. Origen i tok ol Israel i bin wokim ol samting bilong tempel bilong Jehova long gol i kam long Isip. Long tingting bilong em, dispela i olsem tok piksa i makim olsem i stret em i ken yusim tingting bilong ol Grik long skulim ol man long bilip Kristen. Em i tok: “Gutpela tru ol pikinini bilong Israel i bin karim ol samting i kam wantaim ol taim ol i lusim Isip, em ol samting ol lain Isip i no bin mekim stretpela wok long en. Tasol gutpela tingting bilong God i bin stiaim ol man Hibru long yusim ol dispela samting bilong mekim wok bilong God.” Long dispela rot Origen i bin kirapim sumatin bilong em long “bihainim wanem wanem tingting bilong ol Grik i helpim wok bilong skul gut long bilip Kristen.”
Dispela pasin bilong kamapim nating mining bilong ol tok bilong Baibel i mekim na i bin hatwok long save olsem wanem ol bilip Kristen i narapela kain long ol tok bilong ol saveman Grik. Olsem: Long buk bilong em, nem bilong en On First Principles, Origen i stori long Jisas olsem em i ‘dispela wanpela Pikinini bilong God, em mama i karim em, tasol i no gat wanpela taim em i bin kamap nupela.’ Em i tok moa olsem: ‘Em i bilong oltaim oltaim. Win bilong laip o narapela samting i no mekim na em i kamap Pikinini bilong God, nogat, em i kain olsem God.’
Origen i no bin kisim dispela tingting long Baibel, long wanem, Baibel i tok dispela wanpela Pikinini bilong Jehova, em “God i bin wokim em paslain long olgeta narapela samting,” na em i “[namba wan] bilong olgeta samting God i bin wokim.” (Kolosi 1:15, NW; KTH 3:14) Saveman Augustus Neander i tok olsem Origen i kisim dispela tingting olsem “Pikinini i bin stap oltaim oltaim” long “taim em i skul long ol tingting bilong Pleto.” Olsem na Origen i brukim wanpela as tingting bilong Baibel: “Yupela i no ken kalapim [tok bilong God].”—1 Korin 4:6.
Kisim Kot Olsem Man i Sakim Bilip
Taim em i nupela tisa yet, lain bilong bosim lotu bilong Alexandrine, ol i rausim Origen long wok pris. Ating dispela i kamap, long wanem, Bisop Demetrius i jeles long biknem Origen i wok long kisim. Origen i go sindaun long Palestine we ol man i givim biknem yet long em olsem man i strong long sambai long ol bilip Kristen, na em i mekim yet wok pris long dispela hap. Tru tumas, taim “pasin bilong sakim bilip” i kamap long hap bilong Is, ol man i singautim em long helpim sampela bisop i pundaun long dispela pasin na ol i ken kam bek long misin. Origen i dai long 254 C.E., na bihain long dispela, pasin bilong toktok planti long samting em i bin mekim i kamap bikpela. Bilong wanem?
Taim lotu Kristen i kamap pinis olsem wanpela bikpela lotu, ol bilip bilong en i kamap ples klia tru. Olsem na ol saveman bilong Baibel i kamap bihain long taim bilong Origen, ol i no orait long planti tingting Origen i kamapim nating na i no klia tumas. Dispela i mekim na ol tok bilong em i kirapim planti kros insait long misin. Bilong mekim i dai kros na helpim misin long stap wanbel, misin i bin tokaut olsem Origen em i man bilong sakim bilip.
I no Origen tasol i popaia long sampela bilip. Baibel i bin tok profet pinis olsem bai i gat pasin bilong lusim ol stretpela bilip Krais i bin skulim ol man long en. Dispela pasin bilong tromoi lotu i tru i kamap bikpela pinis long 100 C.E. samting, bihain long indai bilong ol aposel. (2 Tesalonaika 2:6, 7) Bihain, sampela man i tok ol i Kristen, ol i makim lotu bilong ol olsem lotu i bihainim “bilip tru olsem Jisas i kamapim,” na olgeta narapela misin Kristen i “sakim lotu i tru.” Tasol tru tru, bilip bilong ol lotu i gat nem Kristen long dispela taim i narapela kain olgeta long lotu Kristen tru.
“Toktok i Pait Long Tingting Bilong God”
Maski Origen i kamapim planti tingting nating, sampela wok bilong em i gutpela. Olsem: Long Hexapla em i raitim nem bilong God long 4-pela leta long tok Hibru, ol i kolim Tetragramaton. Dispela i bikpela samting bilong kamapim olsem ol Kristen bilong pastaim ol i save long dispela nem, na ol i bin yusim dispela nem tru bilong God—em Jehova. Tasol wanpela bikman bilong lotu i stap olsem 400 yia samting bihain long Jisas, em Theophilus, i tok: “Ol samting Origen i bin wokim i olsem naispela hap i gat ol plaua long en. Sapos mi painim gutpela plua tru, bai mi kisim; tasol sapos mi lukim samting i gat ol nil long en, bai mi abrusim olsem samting i save sutim skin.”
Pasin bilong bungim tok bilong ol saveman Grik wantaim tok bilong Baibel i mekim na ol samting Origen i skulim ol man long en i kranki, na dispela i nogutim tru Kristendom. Olsem: Tru, planti tingting nating bilong Origen bihain ol man i sakim, tasol bilip bilong em olsem “Pikinini i bin stap oltaim oltaim,” dispela i helpim bilip bilong God Triwan em Baibel i no as bilong en. Buk The Church of the First Three Centuries i tok: “Laik bilong bihainim tingting bilong man [em Origen i kirapim] dispela bai i no pinis hariap.” Dispela i kamapim wanem samting? “Bilip Kristen i paul, na planti tingting kranki i kam insait long lotu Kristen.”
Origen yet inap bihainim tok bilong aposel Pol, na bai em i no gat asua long helpim pasin bilong tromoi bilip i tru sapos em i “givim baksait long olkain toktok nabaut i no bihainim tingting bilong God. Na stap longwe long ol man i ting ol i gat gutpela save na ol i mekim kain kain toktok i pait long tingting bilong God.” Tasol em i no mekim olsem, planti samting em i skulim ol man long en i “pait long tingting bilong God,” olsem na Origen i “lusim pinis pasin bilong bilip.”—1 Timoti 6:20, 21; Kolosi 2:8.
[Piksa long pes 31]
“Hexapla” bilong Origen i kamapim klia ol i bin yusim nem bilong God long Ol Skripsa Grik
[Kredit Lain]
Published by permission of the Syndics of Cambridge University Library, T-S 12.182
[Piksa Kredit Lain long pes 29]
Culver Pictures