Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Wanem Samting i Gutpela—Diwai o Plastik?
Taim man i katim abus i no tan yet long hap plang bilong katim kaikai samting, em inap ting klinpela samting bilong katim long en, em long hap plang ol i bin wokim long strongpela plastik; nogut em i mekim long hap plang diwai. Tasol tupela saveman long Yunivesiti Bilong Wiskonsin, Amerika, i kisim save olsem, diwai i winim plastik long mekim dispela kain wok. Ripot bilong tupela i kamap long nius Berkeley Wellness Letter. Dispela tupela saveman i bin kapsaitim binatang jem olsem salmonela long tupela hap plang—wanpela em plang plastik na wanpela em plang diwai. Salmonela i as bilong marasin nogut i save kamap long kaikai i nogut pinis. Long plang plastik ol dispela jem i bin stap laip, tasol long plang diwai ol i stap laip liklik taim tasol, olsem 3-pela minit na bihain ol i dai. Taim ol saveman i larim ol jem i stap long tupela kain hap plang i go nait olgeta, long moningtaim plang diwai i no gat jem moa, tasol plang plastik i gat planti jem moa. Na sapos plang plastik i gat ol liklik baret o mak long en, man bai hatwok long klinim gut. Tasol maski man i mekim wok long hap plang plastik o diwai, taim em i katim pinis abus i no tan yet, em i mas wasim long sop na wara i hat—dispela i bikpela samting.
Olgeta De Sampela i Dai
Wanpela nius bilong Brasil (Folha de S. Paulo) i tok: ‘Long Brasil long olgeta de inap 4-pela meri—em 1,460 long olgeta yia—ol i dai long hevi ol i kisim taim ol i rausim bel.’ Nius i tok, ol i ting i no ol dispela meri tasol i dai—planti meri moa i save dai, olsem 4,300 samting long olgeta yia. Na nius i tok: ‘Long Sentral na Saut Amerika i gat planti meri moa i dai. Yunaitet Nesen i ting, long olgeta 10-pela 10-pela meri i gat bel na ol i dai, 5-pela bilong ol i dai, long wanem, ol i rausim bel. Olsem na taim yumi skelim dispela samting i olsem: Long olgeta yia long Sentral na Saut Amerika, 15 tausen meri i dai, em olsem 41 meri long olgeta de.’
Sanap Stret
Bagarap inap painim baksait bilong yu sapos yu no sanap stret. Wanpela nius (International Herald Tribune) i kamapim wanpela ripot olsem: Man i no lain long sanap stret bai putim bikpela hevi long baksait bilong em. Na sapos sol bilong em i slek i go daun, em i no inap pulim gut win, olsem na skin i no kisim bikpela hap oksijen—em bikpela samting bilong helpim skin. Na sapos man i no sanap stret na sol bilong em i slek i go daun, skin bilong em i no gat strong na skin bai pen. Pen i bikpela moa long baksait na nek. Na skin bilong man i no gutpela sapos em i no sanap stret. Maski em i yangpela, em i kamap olsem lapun, na skin bai kamap olsem patpela. Tasol man i save sanap stret em i olsem man i no pret long wanpela samting. Sapos man i sanap gut na sol bilong em i no slek i go daun—yau, sol, namel long skru antap long lek, skru namel long lek, skru daunbilo long lek—olgeta bai lain gut. Tasol i no olsem wanpela man i mas sanap olsem soldia, olsem skru bilong lek i pas wantaim na het na sol bilong em i go antap, nogat. Dispela bai givim hevi long bun bilong baksait. Ol saveman i tok, ol man i no save sanap stret na baksait i krungut, planti ol inap stretim dispela pasin, long wanem, em i no wanpela sik, em pasin bilong ol tasol.
Birua Inap Kamap
Wanpela nius (International Environmental Update) i kamapim tok bilong sampela man i save skelim skelim ol samting bilong ol traipela sip bilong karim wel, na ol i tok: ‘Ol dispela sip i trip nabaut long solwara ol inap kamapim bikpela hevi.’ Nius i tok, ‘olgeta kantri i gat bikpela wok long wel, olsem na maski planti handet sip bilong karim wel i olpela pinis, na ol i ros, na ol boskru i no lain gut long wok bilong ol, ol sip i wokabaut yet.’ Ol i ting wanpela bikpela sip bilong karim wel, ol inap mekim wok bilong en 15 yia tasol na em bai bagarap. Tasol long olgeta wan handet wan handet bikpela sip bilong karim wel, 65 i kisim pinis 15 krismas o sampela i winim 15 krismas. Ol bikman bilong sampela kampani bilong kisim wel, ol i ting i gutpela sapos ol i no mekim wok moa long sampela bilong ol dispela olpela sip. Tasol i olsem i no gat wanpela lain o kampani i gat strong long tokim ol kampani, sip bilong ol i no ken raun moa. Tasol ating i no olsem sip i olpela na dispela i as bilong hevi, nogat; em wok man i mekim bilong stiaim sip. Nius i kamapim tok bilong wanpela saveman i save skelim ol samting wel i bagarapim, na em i tok: ‘Planti birua i kamap long ol sip bilong karim wel, i no asua bilong sip, em asua bilong man.’
Ol Samting Pikinini i Mekim Bilong Karim Hevi
Wanem samting i helpim sampela pikinini long karim ol bikpela hevi long nau? Bilong save long dispela samting, sampela saveman long Yunivesiti Loiola long Sikago, Amerika, i bin skelim 400 pikinini i gat 9-pela i go inap 13 krismas, na ol i no gat wankain sindaun. Ol saveman i kisim save long 3-pela samting 200 bilong ol dispela pikinini i save mekim bilong karim hevi. Nius American Health i kamapim dispela ripot bilong ol. Namba wan samting i olsem: Ol pikinini i no sem long askim man i bikpela pinis long helpim ol, na ol i kamapim hevi bilong ol long dispela man bambai em i ken strongim bel na tingting bilong ol. Planti taim man bilong helpim ol em papa o mama. Namba 2 samting i olsem: Ol i redi long karim hevi long samting ol i mekim na ol i bin wok long helpim wanlain bilong ol long abrusim hevi. Namba 3 samting i olsem: Ol i save mekim sampela samting bilong amamas o ol i stap isi tasol na dispela i helpim bel bilong ol long sindaun isi. Tasol ol saveman i kisim save tu long 3-pela samting sampela pikinini i save mekim bilong daunim hevi, olsem: Ol i belhat, o bagarapim skin bilong ol long drak nogut, o ol i no mekim wanpela samting bilong stretim hevi—ol i ranawe tasol long ol hevi.
Amamas Long Esia
Wanpela lain (Survey Research Hong Kong Limited) i bin skelim amamas bilong ol man long Taiwan na long Ripablik Bilong Korea, na ol i kisim save olsem: Ol man i save stap amamas tru em ol rabisman em ol i gat 30 krismas samting. Long Filipin, pe bilong ol wokman long olgeta yia i no winim K500 na 41 pesen bilong olgeta manmeri ol i stap rabis, tasol 94 pesen bilong ol i tok, ol i stap amamas. Na klostu olgeta kantri long hap bilong Esia i gat wankain tingting; wanpela kantri tasol nogat—em Japan. Maski Japan i gat planti mani kago, winim ol narapela kantri long hap bilong Esia, na pe bilong ol wokman long olgeta yia em olsem K27,000, tasol inap 40 pesen bilong ol Japan i tok, ol i no amamas.
No Ken Larim Wok i Bosim Sindaun Bilong Yu
Sua long bel, sik long klok, bel na tingting i les tru, no inap i go long wok, kisim bagarap—olgeta dispela samting inap kamap sapos bel na tingting bilong man i no stap isi. Na i no ol wokman tasol i kisim hevi long dispela samting, nogat; bos tu bai kisim hevi, long wanem, taim wokman i no inap wok gut, bisnis inap bagarap. Wanpela lain bilong Leba (French International Office of Labor) i kamapim ripot bilong dispela na ol i tok, nau long dispela taim ol man i mekim planti wok, olsem na bel na tingting bilong ol i no stap isi. Ripot i tok, ‘em wanpela bikpela hevi tru long nau.’ Wanpela nius bilong ol dokta long Frans (Le Concours Médical) i tok: Long planti ples wok long Yurop ol i rausim sampela man long wok, olsem na ol narapela wokman i mas mekim sampela wok moa antap long wok ol i mekim. Na ol bos i tingim bisnis na ol i laik ol wokman i mekim bikpela wok moa na kampani i ken kisim winmani; ol dispela samting i mekim na bel na tingting bilong wokman i no stap isi. Na nius i tok, long Frans sampela man i save dai, long wanem, ol i mekim bikpela wok tumas, winim skel bilong ol. Sampela lain i skelim dispela samting i tok, bel na tingting bilong man i save stap isi taim em i prenim gut ol man, olsem ol man long ples wok. Na ol dokta i tok, man i mas malolo na kisim win, eksasais, kaikai gut, na em i mas kisim stretpela tingting long wok—em i no ken kisim wok i kam long haus. Man i mas i gat taim bilong malolo gut wantaim famili bilong em.
Ol i No Toktok Gut Wantaim
Wanpela nius bilong Jemani (Nassauische Neue Presse) i tok: ‘Long olgeta de planti marit long Jemani i save toktok wantaim inap 10-pela minit tasol.’ Olsem na taim ol marit i gat hevi ol i tromoi liklik hap taim tasol bilong stretim. Na ol man long Jemani i gat wok long givim tok bilong helpim ol marit, ol i tok, taim planti yangpela marit i no wanbel long wanpela samting, ol i no save long rot bilong stretim hevi bilong ol. Dispela i as na planti nupela marit i bagarap. Long olgeta 5-pela 5-pela marit, 2-pela i save bagarap taim ol i marit 4-pela yia tasol. Dispela nius i kamapim tok bilong wanpela savemeri (Rosemarie Breindl) em i tok: ‘I no gat planti marit i makim gutpela rot bilong stretim hevi bilong ol, olsem na planti marit i ting pasin bilong brukim marit i rot bilong stretim hevi.’
Wanpela Wok Nogut i Kamap Bek
Nius India Today i tok, insait long sampela yia i go pinis sampela man i bin wok strong long lukautim ol animal na ples bilong ol. Tasol maski olsem, planti man i wok yet long brukim lo bilong gavman na kilim i dai ol animal bilong stilim sampela hap skin bilong en. Long 1988 ol i ting i gat olsem 4,500 taiga long India i raun long bus. Long 1992 i gat 1,500 tasol. Ol stilman i save baim sampela samting bilong taiga i go long ol man, olsem skin, na blut, na bun, na kapa bilong pinga, na sem bilong en tu. Ol i save wokim marasin bilong ples long bun bilong taiga. Tasol ol stilman i no bagarapim ol taiga tasol, nogat; long 1992 ol i bin kilim 48 raino bilong India bilong kisim kom bilong ol. Na long 1983 i gat 5,000 elefan bilong India, tasol nau i gat 1,500. Ol sekuriti bilong bus i pret nogut long ol stilman, long wanem, ol i holim gan nogut, olsem na sampela sekuriti i no pasim moa yunifom bilong ol. Na sampela sekuriti i no laik mekim wok moa inap long taim ol i ken kisim sampela samting bilong lukautim ol yet.