Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • bsi05 p. 12-23
  • Stadi Namba 5—Ol Skripsa Hibru

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Stadi Namba 5—Ol Skripsa Hibru
  • “Olgeta Tok”—Em i Tru na i Helpim Yumi, Volume 13
  • Ol Liklik Het Tok
  • TAIM BILONG RAITIM OL KOPI
  • TOK HIBRU
  • OL OLPELA RAIT LONG OL NARAPELA TOK PLES
  • OL OLPELA RAIT HIBRU BILONG OL SKRIPSA HIBRU
  • OL TOK TRU BILONG OL SKRIPSA HIBRU LONG TOK HIBRU
“Olgeta Tok”—Em i Tru na i Helpim Yumi, Volume 13
bsi05 p. 12-23

Stadi Namba 5​—⁠Ol Skripsa Hibru

Olsem wanem ol kuskus i bin raitim raitim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long Baibel na ol i bin was gut bai ol i raitim stret, na olsem wanem yumi ken save ol i no bin senisim ol tok.

YUMI ken tok, ‘ol tok bilong God’ ol i raitim pinis i olsem wara bilong tok i tru, na dispela wara i pulap long ol buk em spirit bilong God i bin kirapim ol man long raitim. Yumi mas tenkyu long Jehova, long wanem em yet i mekim na ol man i bin bungim ol dispela “wara” em ol man i bin raitim long narapela narapela taim, na nau olgeta dispela gutpela save bilong helpim yumi long kisim laip em i stap long wanpela buk tasol! I gat sampela gutpela samting bilong bipo, olsem gutpela hat bilong sampela king, o sampela gutpela samting i bin i stap longtaim long wanpela famili, o wanpela haus samting ol man i bin sanapim olsem mak bilong tingim wanpela samting, ol dispela gutpela samting bilong ol man i no save stap oltaim​—⁠ol i save bagarap. Tasol gutpela tok bilong God bilong yumi bai stap oltaim. (Ais. 40:⁠8) Tasol yumi laik save, taim ol i raitim gen ol dispela gutpela tok i tru na putim long wanpela buk, ating nau sampela tok i paul o olsem wanem? Ol dispela tok i tru i stap stret yet o i gat sampela tok i no stret insait long en? Ol tok bilong Baibel yumi kisim long nau long olgeta kain tok ples i wankain stret olsem ol i bin raitim long pastaim long tok Hibru na tok Grik o ol i bin senisim sampela tok? Nau bai yumi skelim hap bilong Baibel ol i raitim pastaim long tok Hibru, na bai yumi amamas long save, ol man i bin was gut na raitim stret ol tok, na long rot bilong tanim tok bilong en long planti tok ples na wokim ol nupela Baibel ol man bilong olgeta lain inap kisim na ritim Baibel.

2 Ol kuskus bilong God long graun i bin raitim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long tok Hibru na tok Arameik, kirap long taim bilong Moses long 1513 B.C.E. na i go inap long 443 B.C.E. samting. Ol man i ting i no gat wanpela bilong ol dispela rait bilong pastaim i stap yet. Tasol kirap long pastaim tru ol i wok strong long lukautim gut ol dispela rait em spirit bilong God i as bilong en, na ol i lukautim gut ol kopi ol i wokim bilong dispela rait tu. Long 642 B.C.E. samting, long taim bilong King Josaia, ol i painim pinis buk bilong lo bilong Moses ol i bin putim long haus bilong Jehova. Ating dispela em i rait tru Moses i bin raitim long pastaim. Ol i bin lukautim dispela rait inap 871 yia i kam inap long taim bilong Josaia. Jeremaia i tingim tru dispela buk ol i painim pinis, olsem na em i stori long dispela samting long 2 King 22:​8-10, na long 460 B.C.E. samting, Esra i stori gen long dispela samting. (2 Sto. 34:​14-18) Em i tingim ol dispela kain samting, long wanem, em “i save gut long dispela lo”​—⁠em i save mekim wok olsem kuskus na raitim raitim ol dispela lo bilong God planti taim. (Esr. 7:⁠6) I luk olsem Esra inap lukim tu ol narapela rait bilong Ol Skripsa Hibru ol i bin raitim i kam inap long taim bilong em, na ating sampela em ol rait tru ol i bin raitim long pastaim. Ating Esra em i man bilong lukautim ol rait bilong tok bilong God long taim bilong em.​—⁠Neh. 8:​1, 2.

TAIM BILONG RAITIM OL KOPI

3 Kirap long taim bilong Esra, planti man i laik kisim ol kopi bilong Ol Skripsa Hibru. Sampela Juda tasol i bin go bek long Jerusalem na hap bilong Palestain long 537 B.C.E. na bihain long dispela yia. Ol narapela, inap planti tausen ol i stap long Babilon, na sampela ol i go nabaut bilong mekim wok bisnis samting, olsem na i gat sampela Juda long planti bikpela taun bilong wok bisnis long dispela taim bipo. Long olgeta yia planti Juda i save go long Jerusalem bilong lukim ol bikpela de bilong lotu, na taim ol i stap long Jerusalem ol i save insait long lotu ol i mekim long tok Hibru bilong Baibel. Long taim bilong Esra ol dispela Juda i stap nabaut long ol longwe longwe ples, ol i save lotu long wanpela haus lotu bilong ol Juda i stap long ples ol i stap long en, na ol i save harim ol man i ritim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru na ol i toktok wantaim long ol dispela tok.a Ol dispela planti liklik haus lotu i stap nabaut, olsem na ol kuskus i mas raitim planti kopi moa long han.

4 Ol dispela liklik haus lotu bilong ol Juda i gat wanpela rum bilong putim ol samting long en, ol i kolim genisa (genizah). Bihain bihain ol Juda i kirap long putim ol olpela rait long dispela rum, em ol i bruk o ol i olpela tru na i nogut. Ol i kisim ol nupela bilong yusim insait long haus lotu. Sampela taim ol i save kisim olgeta samting i stap long dispela rum na planim long graun, nogut sampela man i bagarapim ol dispela rait i gat nem holi bilong Jehova long en. Insait long planti handet yia planti tausen olpela rait Hibru bilong Baibel Hibru i lus long dispela rot. Tasol ol i no bin mekim olsem long ol planti planti olpela rait i pulap long rum genisa bilong haus lotu bilong ol Juda long olpela taun Cairo. Ating as bilong dispela i olsem: Ol i bin putim ol ston o brik na pasim dua bilong dispela rum na ol i lusim tingting long en i kam inap long 1850 samting. Long 1890, taim ol i wok long stretim dispela haus lotu, ol i skelim gen ol samting i stap insait long dispela rum, na ol i wok long salim o givim nating ol olpela rait i stap long en. Long dispela rot, sampela olpela rait i no gat planti hap bilong en i lus na planti tausen liklik hap rait (ol man i ting sampela i bilong namba 6 senserib C.E.) ol i bin go kamap long Cambridge Yunivesiti Laibreri na planti narapela laibreri long Yurop na Amerika.

5 Long nau long ol laibreri long narapela narapela hap bilong graun i gat 6,000 samting olpela rait bilong olgeta tok bilong Ol Skripsa Hibru o hap tok bilong en, na ol i bin putim namba long en na raitim long lista. Pastaim i no gat ol kain rait olsem i olpela tru na i bin kamap paslain long namba 10 senseri C.E. (wan wan tasol). Tasol long 1947, long hap bilong raunwara Detsi, ol i painim pinis wanpela olpela rait tru bilong ol tok bilong Aisaia, na bihain long dispela taim ol i painim pinis sampela olpela rait moa bilong ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long ol hul bilong ston long hap bilong raunwara Detsi. Ol dispela olpela rait i bin hait i stap klostu 1,900 yia. Ol saveman i kolim yia bilong sampela bilong ol dispela olpela rait na i tok, ol i bilong sampela handet yia paslain long Krais. Sapos yumi skelim ol tok bilong dispela 6,000 olpela rait, yumi inap save long ol tok tru ol i bin raitim pastaim long tok Hibru, na yumi inap save, ol i no bin senisim ol tok.

TOK HIBRU

6 Dispela tok ples ol man bilong nau i kolim tok Hibru, em i narapela kain liklik long tok Hibru bilong pastaim. Dispela tok Hibru bilong pastaim em tok ples God i bin givim long Adam long Iden. Em tok ples bilong ol man long taim bilong Noa, tasol ol i bin skruim sampela tok moa long en. Ol man i wok long mekim olsem i go na taim Jehova i paulim tok ples bilong ol man long Taua Bilong Babel, dispela tok ples bilong pastaim i stap yet. (Stt. 11:​1, 7-9) Tok Hibru em wanpela bilong ol tok ples Siem na i olsem tumbuna bilong ol dispela tok ples. Tok Hibru i kain olsem tok ples bilong ol Kenan long taim bilong Abraham, na dispela kain tok Hibru em ol Kenan bilong narapela narapela distrik i save kolim narapela narapela kain. (Ais. 19:18) Moses em i wanpela saveman, em i skul long ol gutpela save bilong ol Isip na em i skul tu long tok Hibru, em tok ples bilong ol tumbuna bilong em. Olsem na em inap tru long ritim ol olpela rait em i kisim, na ating save em i kisim long dispela rot i as bilong sampela tok em i bin raitim long liklik hap bilong Baibel yumi kolim Stat.

7 Bihain, olsem long taim bilong ol king bilong Juda, tok Hibru i kamap olsem tok ples bilong ol Juda. (2 Kin. 18:​26, 28) Long taim bilong Jisas, ol Juda i save mekim nupela kain tok Hibru ol i bin skruim sampela tok moa long en, na bihain dispela tok Hibru i kamap narapela kain liklik na i kamap olsem tok ples bilong ol pris bilong lotu Juda. Tasol long hap bilong Ol Skripsa Grik Baibel i no kolim olsem tok Arameik, nogat; Baibel i kolim yet olsem “tok Hibru.” (Jo. 5:2; 19:​13, 17; Ap. 22:2; KTH 9:11) Long bipo yet tok Hibru em tok ples ol witnes bilong Jehova paslain long Krais na long taim bilong ol aposel i bin yusim bilong toktok wantaim.

8 Spirit bilong Jehova i stiaim ol man long raitim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru na bungim ol dispela rait wantaim, na wara bilong tok i tru, em wara i klin tru, i pulap long dispela hap bilong Baibel. Tasol ol man ol inap ritim tok Hibru, ol tasol inap kisim save long ol dispela tok i tru i kam long God. Olsem wanem ol man bilong ol narapela narapela tok ples inap kisim dispela wara, olsem kisim save long ol dispela tok i tru, na bai God inap soim rot long ol na bel bilong ol i ken painim malolo? (KTH 22:17) I gat wanpela rot tasol: Ol man i mas tanim ol dispela rait long tok Hibru i go long ol narapela tok ples, na bai dispela wara, olsem ol tok i tru bilong God, inap ron i go long olgeta man. Yumi mas tenkyu tru long God Jehova, long wanem, kirap long namba 4 o namba 3 senseri B.C.E. na i kam inap long nau, ol man i bin tanim ol hap tok bilong Baibel long planti tok ples, winim 1,900. Dispela samting i bin helpim tru olgeta man i laik bihainim stretpela pasin na ol inap “amamas” long dispela gutpela wara!​—⁠Sng. 1:2; 37:​3, 4.

9 Olsem wanem? I gat sampela tok long Baibel yet i orait long tanim tok bilong en long ol narapela tok ples? I gat! Wanpela tok bilong Baibel i olsem, “Yupela ol manmeri bilong ol arapela kantri, yupela i ken amamas wantaim ol manmeri bilong God,” na Jisas i tok, ol Kristen i mas “autim dispela gutnius bilong kingdom bilong God long olgeta hap bilong graun, bai olgeta lain manmeri i ken harim.” Truim bilong dispela tupela tok i mas kamap, olsem na ol man i mas tanim ol tok bilong Baibel i go long ol narapela narapela tok ples. Taim yumi skelim ol wok bilong tanim tok bilong Baibel i bin kamap insait long 2,400 yia i go pinis, yumi save gut olsem dispela wok i kamap, long wanem, Jehova i bin blesim dispela wok. Na ol dispela olpela Baibel long ol narapela narapela tok ples i helpim yumi long save, ol man i no bin senisim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru​—⁠ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long nau i wankain olsem ol i bin raitim long pastaim.​—⁠Ro. 15:10; Mt. 24:⁠14.

OL OLPELA RAIT LONG OL NARAPELA TOK PLES

10 Pentatuk Bilong Ol Samaria. Long dispela olpela rait i gat ol tok bilong ol 5-pela buk long kirap bilong Ol Skripsa Hibru. Ol i raitim long rait bilong ol Samaria, em dispela rait i bin kamap long rait bilong ol Hibru. Dispela olpela rait i helpim yumi long save wanem ol tok i bin stap long dispela 5-pela liklik buk long tok Hibru long dispela taim bipo. Ol Samaria i bin wokim dispela rait​—⁠em ol tumbuna pikinini bilong ol Israel, em ol Asiria i bin lusim ol i stap long Samaria taim ol i daunim pinis 10-pela lain bilong Israel long 740 B.C.E., na ol man bilong ol narapela kantri em Asiria i bin putim ol long Samaria long dispela taim. Ol Samaria i bungim lotu bilong ol Israel wantaim pasin bilong ol yet long lotuim ol god giaman. Ol i bilip long Pentatuk. Ol man i ting ol dispela Samaria i bin wokim dispela rait long namba 4 senseri B.C.E., tasol sampela saveman i ting ol i bin mekim long namba 2 senseri B.C.E. Taim ol Samaria i ritim ol dispela tok i stap long rait bilong ol, ol i kolim long tok Hibru. Inap olsem 6,000 liklik hap tok samting bilong dispela rait bilong ol Samaria i narapela kain long ol dispela tok long tok Hibru, tasol em ol liklik liklik samting tasol i narapela kain. Ol kopi bilong ol dispela rait, em ol i stap yet, wan wan tasol ol i bin raitim paslain long namba 13 senseri C.E. Long sampela sta daunbilo long Baibel New World Translation ol i kamapim sampela tok bilong dispela rait bilong ol Samaria.c

11 Ol Olpela Rait Arameik (The Aramaic Targums). I gat wanpela tok Arameik (targum) ol i kolim long ol dispela rait na insait bilong en i olsem “kamapim mining bilong tok” o “kolim long ol narapela tok.” Kirap long taim bilong Nehemia, tok Arameik i kamap tok ples bilong planti Juda ol i stap long ol hap bilong kantri Persia, olsem na taim ol i ritim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long ol man, ol i mas tanim i go long tok Arameik. Bihain ol i raitim ol dispela tok em pastaim ol i kolim long maus tasol, na ating long namba 5 senseri C.E. samting ol i raitim pinis olsem yumi kisim long nau. Ol i no tanim tru ol dispela tok Hibru i go long tok Arameik; ol i stori tasol long en long tok Arameik, tasol ol dispela tok i helpim yumi long save long sampela samting bilong ol dispela tok Hibru, na i helpim yumi long save long sampela tok i hatwok long save long en. Long ol sta daunbilo Baibel New World Translation i kamapim planti tok bilong ol dispela olpela rait Arameik.d

12 Grik Septuagint. Wanpela olpela rait i helpim tru yumi em Baibel Grik Septuagint (mining bilong en olsem “Seventi”), em ol tok bilong Ol Skripsa Hibru ol i bin tanim i go long tok Grik. Long 280 B.C.E. samting, 72 saveman bilong lain Juda long Aleksandria, long Isip, ol i kirap long tanim ol dispela tok i go long tok Grik. Bihain ol man i kirap kolim namba 70, na long dispela rot dispela rait i kisim nem Septuagint. Na wan handet yia samting bihain ol i pinisim wok bilong tanim tok bilong en. Dispela rait i kamap olsem Baibel bilong ol Juda i save mekim tok Grik, na ol i mekim bikpela wok long en i go inap long taim bilong Jisas na ol aposel. Long Ol Skripsa Grik inap olsem 320 taim ol i kolim stret sampela tok bilong Ol Skripsa Hibru, na inap 890 taim olgeta ol i kolim hap tok o stori long sampela tok bilong Ol Skripsa Hibru. Ol tok bilong dispela Baibel Septuagint i as bilong planti bilong ol dispela tok bilong Ol Skripsa Hibru ol i kamapim long Ol Skripsa Grik.

13 Sampela Baibel Septuagint ol i bin raitim long pepa ol i wokim long wel pitpit (papyrus), na planti liklik ol hap hap rait olsem i stap yet na ol man i ken skelim. Ol i gutpela samting bilong helpim yumi, long wanem, ol i bilong taim bilong ol Kristen bilong pastaim. Na maski i gat wan wan ves o hap sapta tasol i stap long ol dispela hap hap olpela rait, dispela inap helpim yumi long save long ol tok i bin stap long Baibel Septuagint. Long Isip ol i painim pinis wanpela olpela rait (Papyrus Fouad 266) bilong namba 1 senseri B.C.E. I gat hap tok bilong Buk Stat na Buk Lo long en. Long ol dispela hap tok bilong Stat i no gat nem bilong God i stap, long wanem em hap tok tasol bilong Buk Stat. Tasol long ol hap tok bilong Buk Lo, nem bilong God i stap​—⁠ol i raitim long rait Hibru namel long ol dispela rait Grik.e I gat sampela narapela olpela rait olsem ol i bin raitim long pepa papyrus na ol dispela rait i bilong namba 4 senseri C.E. Tasol bihain long dispela taim ol i kirap raitim ol tok bilong Baibel long skin bilong abus, olsem long skin bilong pikinini bulmakau o pikinini sipsip o meme, na dispela i no save bagarap kwik.

14 Nem bilong God long 4-pela leta Hibru i stap tu long Baibel Septuagint em Origen i bin wokim olsem long 6-pela blok rait (Hexapla), na em i pinis long wokim long 245 C.E. Origen i stori long tok bilong Song 2:2 long Baibel Septuagint na em i tok: “Long ol olpela rait em ol i raitim stret ol tok, ol i save raitim DISPELA NEM long 4-pela leta Hibru bilong bipo tru, i no long rait Hibru bilong nau.”f Ol samting tru i makim olsem long pastaim tru sampela man i bin senisim sampela tok bilong Baibel Septuagint na ol i rausim dispela 4-pela leta Hibru, na ol i raitim tok Kyʹri·os (Bikpela) o The·osʹ (God) olsem senis bilong en. Ol Kristen bilong pastaim i bin yusim ol olpela rait bilong Ol Skripsa Hibru i gat nem bilong God long en, olsem na yumi no ken ting ol i bin bihainim pasin bilong ol Juda na ol i no kolim “DISPELA NEM” long taim ol i autim tok. Ol inap kolim tok bilong Baibel Grik Septuagint na autim nem bilong Jehova.

15 I gat planti handet olpela rait bilong Grik Septuagint i stap yet, em ol i bin raitim long skin bilong bulmakau o meme samting. Sampela ol i bin raitim namel long namba 4 senseri C.E. na namba 9 senseri C.E. na ol dispela olpela rait i helpim tru yumi, long wanem i gat bikpela hap tok bilong Ol Skripsa Hibru i stap long en. Ol i raitim olgeta tok long ol dispela olpela rait long ol bikpela bikpela leta tasol, na ol wan wan leta i stap longwe liklik long ol arapela leta (uncial). Ol narapela ol i raitim long ol liklik rait olsem hanrait (minuscule). Dispela pasin bilong raitim ol tok long ol liklik rait, ol i kirap long bihainim long namba 9 senseri na ol i mekim inap long taim ol man i kirap long prinim ol buk long masin. Sampela olpela rait bilong namba 4 na namba 5 senseri em ol i bin raitim long ol bikpela leta (uncial) na i helpim gut yumi, em olpela rait Vatican No. 1209, na Siniatic, na Alexandrine, em olgeta i gat olgeta tok bilong Grik Septuagint long en na wan wan tok i narapela kain liklik. Planti taim Baibel New World Translation i kamapim sampela tok bilong Grik Septuagint long ol liklik tok daunbilo na long ol narapela stori bilong en.g

16 Latin Vulgate. Planti planti Katolik, em ol i man bilong tanim tok, ol i bin yusim dispela Baibel olsem tumbuna Baibel bilong wokim ol Baibel long planti tok ples bilong ol kantri long hap bilong Westen Kristendom. Baibel Vulgate i bin kamap olsem wanem? I gat wanpela tok Latin (vulgatus) em mining bilong en i olsem “bilong planti man, em planti man i laikim.” Taim ol i wokim Baibel Vulgate long pastaim, ol i wokim long tok Latin, em tok ples bilong planti man long dispela taim na i no hatwok long ol man i save long en, em ol man i stap long ol kantri bilong Wes aninit long Gavman Rom. Saveman Jerome i bin tanim tok na kamapim dispela Baibel. Pastaim em i bin skelim ol tok bilong Buk Song long Grik Septuagint na Buk Song Long Olpela Tok Latin na em i senisim na raitim gen tupela taim. Tasol taim em i tanim olgeta tok bilong Baibel i go long tok Latin bilong Baibel Vulgate, em i no lukim sampela Baibel em ol narapela man i tanim pinis tok bilong en; em i lukim ol tok olsem ol i raitim pastaim long tok Hibru na tok Grik. Jerome i wok long tanim ol tok Hibru i go long tok Latin kirap long 390 C.E. samting i go inap long 405 C.E. Long dispela taim ol man i skruim pinis Namba 2 Lain Buk long Grik Septuagint, olsem na Jerome i tanim tok bilong ol dispela liklik buk tu, tasol em i makim klia wanem ol liklik buk i hap tru bilong Baibel na wanem ol liklik buk i no hap tru bilong Baibel. Planti taim, long ol liklik tok daunbilo, Baibel New World Translation i kolim sampela tok bilong Baibel Vulgate bilong Jerome.h

OL OLPELA RAIT HIBRU BILONG OL SKRIPSA HIBRU

17 Ol Soferim. Kirap long taim bilong Esra na i go inap long taim bilong Jisas i gat ol kuskus ol i save lukim ol rait bilong Ol Skripsa Hibru na raitim ol kopi bilong ol. Ol i kolim ol dispela kuskus olsem ol saveman bilong lo, o Soferim. Bihain ol dispela kuskus i kirap long senisim sampela tok. Ol i hambak na ol i ting olsem Lo i stap long han bilong ol bilong lukautim. Ol i laik kisim bikpela wok i no bilong ol, olsem na Jisas yet i krosim ol.​—⁠Mt. 23:​2, 13.

18 Masora i Kamapim Klia Ol Senis. Bihain long taim bilong Krais ol kuskus ol i kolim ol Masoret ol i kisim ples bilong ol Soferim. Ol i lukim ol dispela tok ol Soferim i bin senisim na ol i raitim sampela tok long arere o long pinis bilong ol rait bilong Ol Skripsa Hibru bilong makim ol dispela senis. Ol dispela rait long arere ol i kolim olsem Masora. Ol dispela rait i kamapim 15 tok ol Soferim i bin putim ol liklik makmak long en. Sampela bilong ol dispela 15 tok i no senisim mining bilong tok ol i bin tanim long tok Inglis, tasol sampela i senisim tru na mining bilong tok i kamap narapela kain.i Ol Soferim i bihainim bilip giaman na ol i pret long kolim nem Jehova. Dispela samting i paulim tingting bilong ol na ol i pret tu long raitim dispela nem. Olsem na inap 134 taim ol i senisim dispela nem na raitim olsem ʼAdho·naiʹ (Bikpela) na sampela taim ol i senisim na raitim olsem ʼElo·himʹ (God). Ol dispela rait long arere (Masora) i kamapim ol dispela senis.j Na i kamapim tu olsem ol Soferim i bin stretim 18 tok ol i ting em i kranki, tasol yumi save ol i bin mekim olsem long planti tok moa, i no dispela 18 tok tasol.k Ating ol i gat gutpela tingting na ol i mekim olsem​—⁠ol i ting olsem ol dispela tok i kranki na i no soim rispek long God o long ol mausman bilong em, olsem na ol i senisim.

19 Sotpela Rait. I gat 22 leta bilong rait Hibru. Long bipo ol i save raitim tok Hibru long dispela 22 leta tasol na ol i lusim 5-pela leta em inap helpim yumi long kolim stret dispela tok, olsem a, e, i, o, u. Man i ritim tok na em i save long tok Hibru em i mas save wanem leta bilong ol dispela 5-pela leta i mas i stap namel long ol 22 leta. Ol i raitim dispela olpela tok Hibru long sotpela rait. Long nau tu, long Tok Pisin, yumi save bihainim dispela pasin na sotim sampela tok yumi raitim, olsem nem bilong ol buk bilong Baibel. Sotpela pasin bilong raitim nem bilong Buk Stat, em “Stt,” na bilong Mak i olsem “Mk.” Olsem tasol long tok Hibru, ol i raitim long sotpela rait​—⁠ol i save raitim ol wan wan tok long dispela 22 leta tasol, na ol i lusim ol dispela narapela 5-pela leta. Ol olpela rait Hibru bilong Ol Skripsa Hibru ol i raitim long dispela sotpela rait. Namel long namba 1 na namba 2 senseri C.E. ol i makim pinis wanem ol tok em i tok tru bilong Ol Skripsa Hibru na ol i no senisim moa, olsem ol Soferim i bin mekim.

20 Rait Bilong Ol Masoret. Ol kuskus Masoret (long tok Hibru, ba·ʽalehʹ ham·ma·soh·rahʹ, olsem “Ol Saveman Bilong Lo Bilong Ol Tumbuna”) ol i kirap putim sampela mak namel long ol 22 leta bilong makim wanem leta bilong ol dispela 5-pela leta man i mas kolim. Ol i kirapim dispela pasin namel long 500 C.E. na 1000 C.E. Dispela pasin i helpim ol man, long wanem, bipo ol i harim tasol long maus bilong ol tumbuna wanem leta bilong ol 5-pela leta ol i mas kolim na ol i no raitim. Ol Masoret i no senisim liklik ol tok, tasol ol i raitim sampela tok bilong ol yet long arere em ol i ting i stret ol i mas raitim. Ol i was gut tru na bai ol i raitim stret ol tok olsem i stap long pastaim na ol i no ken senisim. Na long arere, ol i makim wanem ol tok i narapela kain liklik na ol i makim na stretim ol tok ol i ting ol man i bin raitim kranki.

21 I gat 3-pela lain Masoret ol i kamapim dispela pasin bilong kolim ol 5-pela leta namel long ol 22 leta, na long raitim mak bilong en long ol olpela rait ol man i bin raitim long sotpela rait Hibru. Dispela 3-pela lain ol i kolim lain bilong Babilon, na bilong Palestain, na bilong Taiberias. Ol tok long ol buk Ol Skripsa Hibru ol i wokim long masin long nau, em ol dispela lain Masoret i bin raitim (rait bilong ol Masoret) na ol i raitim long pasin em lain Masoret bilong Taiberias i bin kamapim. Dispela lain Masoret i bilong Taiberias, em wanpela taun i stap long wes kos bilong nambis bilong raunwara Galili. Planti taim ol tok daunbilo long Baibel New World Translation i kamapim tok ol Masoret i bin raitim, na ol tok ol i bin raitim long arere.l

22 Lain Masoret bilong Palestain ol i raitim mak bilong ol 5-pela leta antap long ol 22 leta. Wan wan rait tasol bilong ol i stap yet, olsem na yumi save, dispela pasin bilong raitim ol tok na helpim ol man long kolim, i no gutpela tumas. Ol Masoret bilong Babilon tu i raitim ol dispela mak long antap. I gat wanpela rait bilong 916 C.E. i bihainim dispela pasin bilong ol Masoret bilong Babilon long raitim tok, na dispela rait (Petersburg Codex of the Prophets) i stap long wanpela bikpela laibreri long Rasia (St. Petersburg Public Library). Dispela rait i gat ol tok bilong Aisaia, Jeremaia, Esekiel, na bilong ol “liklik” profet (Hosea i go inap Malakai), na i gat ol rait bilong arere (Masora) long en. Ol saveman i amamas long skelim ol tok bilong dispela rait wantaim rait bilong lain Masoret bilong Taiberias. Tru, long dispela rait ol i bin raitim mak bilong ol 5-pela leta antap long ol 22 leta, tasol long ol narapela samting dispela rait i wankain tasol olsem rait bilong dispela lain Masoret bilong Taiberias​—⁠ol i bin raitim long sotpela rait Hibru, na taim ol i makim wanem leta bilong ol 5-pela leta em man i mas kolim, dispela tu i wankain, na ol tok bilong arere i wankain. Long bikpela haus tumbuna long Inglan (British Museum) i gat wanpela rait em man bilong raitim i bin lukim rait bilong lain Masoret bilong Babilon na raitim, na long dispela rait i gat ol tok bilong ol 5-pela buk bilong Moses. Taim ol saveman i skelim dispela rait, ol i lukim olsem bikpela hap tok bilong en i wankain olsem long rait bilong lain Masoret bilong Taiberias.

23 Ol Olpela Rait Bilong Detsi. Long 1947, ol i painim pinis sampela olpela rait tru long tok Hibru. Long wanpela hul bilong maunten long Wadi Qumran, long hap bilong raunwara Detsi, ol i kisim wanpela rait bilong Buk Aisaia, na sampela narapela rait bilong Baibel na ol narapela rait tu. Dispela rait bilong Aisaia i no bagarap tumas (mak bilong en i olsem: 1QIsa). Liklik taim bihain ol i kisim poto long en na bai ol saveman i ken skelim ol tok bilong en. Ol i ting ol man i bin raitim klostu long pinis bilong namba 2 senseri B.C.E. Ol saveman i amamas tru long dispela rait, long wanem bipo ol i bin kisim sampela olpela rait bilong Buk Aisaia, em ol Masoret i bin raitim, tasol ol dispela rait i bilong 1,000 yia bihain long Krais, olsem na dispela rait em i olpela tru, winim ol narapela inap olsem 1,000 yia!a Long sampela hul moa bilong ol maunten long Qumran ol i kisim planti liklik hap rait moa, winim 170, na sampela tok bilong olgeta liklik buk bilong Ol Skripsa Hibru i stap long ol dispela liklik hap rait. Tok bilong Buk Esta tasol, nogat. Ol saveman i wok yet long skelim ol dispela olpela rait.

24 Wanpela saveman i stori long em i bin skelim ol tok bilong Song 119 long Buk Song long wanpela olpela rait bilong Detsi (11QPsa), em longpela song, na dispela saveman i tok, olgeta tok bilong dispela song i wankain stret olsem bilong dispela song long rait bilong ol Masoret. Profesa J. A. Sanders i stori long dispela olpela rait bilong Buk Song na em i tok: “Planti bilong [ol liklik senis] em ol i senisim pasin bilong spelim tok tasol. Ol saveman i laik save long pasin bilong kolim olpela tok Hibru na kain samting olsem, ol tasol i laik save long ol dispela liklik senis.”b Long planti narapela olpela rait bilong Detsi tu i no gat planti senis long ol tok. Long olpela rait bilong buk bilong Profet Aisaia, pasin bilong spelim na raitim sampela tok i narapela kain liklik, tasol ol tok bilong bilip i wankain tasol. Taim ol brata i wok long redim Baibel New World Translation, ol i bin skelim poto bilong dispela olpela rait, na Baibel New World Translation i kolim sampela tok bilong en.c

25 Em nau, yumi stori pinis long ol namba wan rot yumi bin kisim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long en, em long rot bilong Pentatuk Bilong Ol Samaria, na Ol Olpela Rait Arameik (Aramaic Targums), na Baibel Grik Septuagint, na Ol Skripsa Hibru bilong ol Masoret bilong Taiberias na Palestain na Babilon, na Ol Olpela Rait Bilong Detsi (Dead Sea Scrolls). Ol saveman i bin skelim ol tok bilong ol dispela olpela rait na nau yumi ken save, ol tok bilong Ol Skripsa Hibru em yumi kisim pinis i wankain olsem ol wokboi bilong God i bin raitim long pastaim.

OL TOK TRU BILONG OL SKRIPSA HIBRU LONG TOK HIBRU

26 Long 1524-1525 ol i prinim Ol Skripsa Hibru long tok Hibru em Jacob ben Chayyim i bin redim (Second Rabbinic Bible) na ol man i save mekim wok long dispela Baibel i kam inap long namba 19 senseri. Tasol long namba 18 senseri ol saveman i bin kirap long skelim gut ol tok Hibru bilong Ol Skripsa Hibru. Long 1776-1780 long Oxford, wanpela man, nem bilong em Benjamin Kennicott, i wokim wanpela buk Ol Skripsa Hibru i kamapim narapela narapela tok bilong 600 olpela rait Hibru bilong Ol Skripsa Hibru. Na long 1784-1798, long Parma, wanpela saveman bilong Itali, em J. B. de Rossi, em i wokim wanpela buk i kamapim narapela narapela tok bilong 731 olpela rait Hibru bilong Ol Skripsa Hibru. Na wanpela saveman bilong tok Hibru long Jemani, em S. Baer, em tu i kamapim wanpela Baibel Ol Skripsa Hibru i olsem tumbuna rait na ol man i ken lukim bilong wokim ol narapela Ol Skripsa Hibru, olsem long narapela tok ples samting. Na C. D. Ginsburg i wok inap planti yia long skelim gut ol narapela narapela tok bilong ol olpela rait Hibru bilong Ol Skripsa Hibru, na em i wokim wanpela tumbuna rait bilong Ol Skripsa Hibru i kamapim ol dispela tok. Ol i prinim dispela tumbuna rait pastaim long 1894, na bihain Ginsburg i stretim sampela tok bilong en na ol i prinim gen long 1926.d Joseph Rotherham i lukim dispela tumbuna rait bilong 1894 na wokim wanpela Baibel long tok Inglis (The Emphasised Bible) long 1902. Na Profesa Max L. Margolis na ol man i wok wantaim em ol i lukim tumbuna rait bilong Ginsburg na bilong Baer taim ol i tanim tok bilong Ol Skripsa Hibru long 1917.

27 Long 1906 wanpela man i gat bikpela save long tok Hibru, em Rudolf Kittel, em i kamapim long Jemani wanpela buk bilong Ol Skripsa Hibru em i bin stretim tok bilong en, nem bilong en Biblia Hebraica, o “Baibel Hibru.” (Bihain em i stretim sampela tok bilong dispela buk na wokim namba 2 taim.) Long dispela buk em i raitim planti tok daunbilo i kamapim ol tok bilong planti olpela rait Hibru bilong ol Masoret em inap lukim long dispela taim. Em i lukim buk bilong Jacob ben Chayyim em planti man i ting dispela i kamapim ol tok tru bilong Ol Skripsa Hibru. Tasol bihain em inap lukim sampela olpela rait i olpela moa na i gutpela moa, em bilong Ben Asher, na i gat ol rait bilong ol Masoret i stap long en, em ol man i bin kamapim olsem ol tok tru bilong Ol Skripsa Hibru long namba 10 senseri C.E. Kittel i lukim ol dispela olpela rait na nau em i kirap long wokim namba 3 buk “Baibel Hibru,” em ol tok bilong en i stret moa, winim bilong namba wan na namba 2 buk. Na taim em i dai, ol wanwok bilong em i pinisim dispela wok bilong em.

28 “Baibel Hibru” bilong Kittel, ol i wokim long namba 7 na namba 8 na namba 9 taim (1951-1955) i olsem tumbuna rait ol man bilong wokim Baibel New World Translation i bin lukim bilong raitim hap bilong Ol Skripsa Hibru long tok Inglis. Ol i lukim wanpela nupela Baibel Hibru (Biblia Hebraica Stuttgartensia), em ol man i wokim long 1977, na ol yusim dispela Baibel bilong stretim sampela tok long ol liklik tok daunbilo long Baibel New World Translation ol i wokim long 1984.

29 Long Ol Skripsa Hibru em Kittel i wokim, em i putim planti tok bilong arere (Masora) i kamapim klia planti tok ol kuskus paslain long taim bilong Krais i bin senisim. Dispela i helpim ol man bilong wokim Baibel New World Translation long raitim stret ol tok tru bilong hap bilong Ol Skripsa Hibru na putim bek nem bilong God, em Jehova, long Baibel. Ol saveman i wok long kisim planti nupela save long ol rait bilong Baibel na yumi inap save long dispela long rot bilong Baibel New World Translation.

30 I gat lista i stap wantaim dispela stadi (long pes 16) na em i lista bilong ol olpela rait ol i bin lukim bilong wokim hap bilong Ol Skripsa Hibru long Baibel New World Translation. Dispela lista i makim ol olpela rait Hibru bilong Ol Skripsa Hibru, em ol i bin kamap na bihain Kittel i wokim Biblia Hebraica (Baibel Hibru). Baibel Hibru bilong Kittel em namba wan buk ol i bin lukim bilong raitim ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long Baibel New World Translation. Na ol namba 2 buk ol i bin yusim, em ol i makim long dispela piksa long ol blakpela lain i bruk liklik liklik. Tasol i no olsem ol i bin lukim ol dispela buk o rait tru bilong pastaim, olsem Baibel Latin Vulgate bilong pastaim tru o Grik Septuagint bilong pastaim tru. Ol rait bilong Ol Skripsa Hibru bilong pastaim tru, em God i bin kirapim ol man long raitim, i no i stap moa, na ol dispela narapela buk, olsem Latin Vulgate na Grik Septuagint bilong pastaim, ol tu i no i stap moa. Komiti Bilong Tanim Tok na Wokim Baibel New World Translation ol i bin lukim ol gutpela buk i kamapim ol rait tru bilong ol dispela buk na rait bilong bipo, na ol i lukim Ol Skripsa Hibru ol man i bin tanim gut tok bilong en long narapela tok ples, o i kolim ol tok ol kuskus i bin senisim, na long dispela rot ol inap raitim stret ol tok olsem i stap long Ol Skripsa Hibru ol wokboi bilong God i bin raitim pastaim long tok Hibru. Ol dispela buk na olpela rait ol i bin lukim, ol i makim long ol liklik tok daunbilo long Baibel New World Translation.

31 Ol man i bin raitim gen ol tok bilong Ol Skripsa Hibru, ol i bin was gut na bai ol i raitim stret ol tok olsem bilong pastaim, na insait long planti handet yia i go pinis ol man i bin skelim gut na kisim bikpela save long ol rait bilong Baibel. Olsem na yumi save ol tok bilong ol rait i as bilong hap bilong Ol Skripsa Hibru long Baibel New World Translation i stret na tru. Pasin bilong ol long raitim ol tok long dispela Baibel i kirapim tingting bilong man i ritim, olsem na dispela Baibel i gutpela bilong helpim ol man i laik stadi gut long ol tok bilong Baibel; ol tok bilong dispela Baibel i stret na i no haitim sampela tok. Yumi mas tenkyu long Jehova, long wanem, em i givim ol tok bilong em long yumi, na Tok bilong em i gat laip na i wok strong long nau! (Hi. 4:12) Ol man i gat gutpela bel ol i mas wok yet long lainim ol gutpela tok bilong God i stap long Baibel, na dispela bai strongim bilip bilong ol na kirapim ol long bihainim laik bilong God Jehova nau long dispela taim.​—⁠ 2 Pi. 1:​12, 13.

[Ol Futnot]

a Ol man i no save wanem taim ol Juda i kirap mekim wok long ol dispela liklik haus lotu. Ating ol i bin kirap mekim olsem long taim ol i stap kalabus inap 70 yia long Babilon na i no gat tempel i stap, o ating ol i bin kirap mekim taim ol i lusim Babilon na i go bek long ples, olsem long taim bilong Esra.

b Dispela tok “senseri” i makim wanpela haptaim i gat 100 yia insait long en, na ol i yusim bilong makim taim samting i bin kamap. Olsem: Namba 19 senseri i makim ol yia i kirap long 1801 i go inap long yia 1900.

c Lukim “Sam” long sta daunbilo long Baibel New World Translation long Genesis 4:8; Exodus 6:2; 7:9; 8:15; 12:40. Tok bilong Exodus 12:40 long dispela rait bilong ol Samaria i helpim yumi long kisimgut mining bilong tok bilong Galatians 3:⁠17.

d Lukim “T” long ol sta daunbilo long Baibel New World Translation long Numbers 24:17; Deuteronomy 33:13; Psalm 100:⁠3.

e Reference Bible, appendix 1C, “The Divine Name in Ancient Greek Versions.”

f Insight on the Scriptures, Vol. 2, pes 9.

g Baibel New World Translation i putim mak bilong ol dispela olpela rait olsem: LXXא bilong Sinaitic, na LXXA bilong Alexandrine, na LXXB bilong Vatican. Lukim ol liklik tok daunbilo long 1 Kings 14:2 na 1 Chronicles 7:34; 12:⁠19.

h Lukim mak “Vg” long liklik tok daunbilo long Exodus 37:⁠6.

i Reference Bible, appendix 2A, “Extraordinary Points.”

j Reference Bible, appendix 1B, “Scribal Changes Involving the Divine Name.”

k Reference Bible, appendix 2B, “Emendations (Corrections) of the Sopherim.”

l Lukim sta long Psalm 60:5; 71:20; 100:3; na 119:⁠79.

a Insight on the Scriptures, Vol. 1, pes 322.

b The Dead Sea Psalms Scroll, 1967, J. A. Sanders, pes 15.

c Lukim “1QIsa” long ol sta long Isaiah 7:1; 14:⁠4.

d Lukim “Gins.” long sta long Leviticus 11:⁠42.

[Sat long pes 20]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

SAMPELA GUTPELA OLPELA RAIT LONG PITPIT

Bilong Ol Skripsa Hibru

Nem Bilong Olpela Rait Nash Papyrus

Yia Namba 2 o namba 1 senseri B.C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long Cambridge, Inglan

Ol Tok i Stap Long En 24 lain bilong Tenpela Lo na sampela

ves bilong Lo sapta 5, 6

Nem Bilong Olpela Rait Rylands 458

Mak  957

Yia Namba 2 senseri B.C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Manchester, Inglan

Ol Tok i Stap Long En Liklik hap tok bilong Lo sapta 23-28

Nem Bilong Olpela Rait Fouad 266

Yia Namba 1 senseri B.C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Cairo, Isip

Ol Tok i Stap Long En Ol hap tok bilong Stat na Lo

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Deut. 18⁠:5; Acts 3⁠:22; appendix 1C

Nem Bilong Olpela Rait Dead Sea Leviticus Scroll

Mak 4Q LXX Levb

Yia Namba 1 senseri B.C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Jerusalem, Israel

Ol Tok i Stap Long En Liklik hap tok bilong Wok Pris

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Lev. 3:12; 4:⁠27

Nem Bilong Olpela Rait Chester Beatty 6

Mak  963

Yia Namba 2 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Dublin, Aialan, na Ann Arbor, Mich.,

Amerika

Ol Tok i Stap Long En Ol hap tok bilong Namba na Lo

Nem Bilong Olpela Rait Chester Beatty 9, 10

Mak 967/ 968

Yia Namba 3 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Dublin, Aialan, na Princeton, N.J.,

Amerika

Ol Tok i Stap Long En Ol hap tok bilong Esekiel, Daniel, Esta

Bilong Ol Skripsa Grik

Nem Bilong Olpela Rait Oxyrhynchus 2

Mak  P1

Yia Namba 3 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Philadelphia, Pa., Amerika

Ol Tok i Stap Long En Mt. 1⁠:​1-9, 12, 14-20

Nem Bilong Olpela Rait Oxyrhynchus 1228

Mak  P22

Yia Namba 3 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Glasgow, Skotlan

Ol Tok i Stap Long En Liklik hap tok bilong Jon sapta 15, 16

Nem Bilong Olpela Rait Michigan 1570

Mak  P37

Yia Namba 3/namba 4 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Ann Arbor, Mich., Amerika

Ol Tok i Stap Long En Mt. 26⁠:​19-52

Nem Bilong Olpela Rait Chester Beatty 1

Mak  P45

Yia Namba 3 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Dublin, Aialan; Vienna, Ostria

Ol Tok i Stap Long En Liklik hap tok bilong Matyu, Mak, Luk,

Jon, Aposel

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Luke 10:42; John 10:⁠18

Nem Bilong Olpela Rait Chester Beatty 2

Mak  P46

Yia 200 C.E. samting

Tok Ples Grik

Stap Long Dublin, Aialan; Ann Arbor, Mich., Amerika

Ol Tok i Stap Long En 9-pela pas bilong Pol

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Rom. 8:​23, 28; 1 Cor. 2:⁠16

Nem Bilong Olpela Rait Chester Beatty 3

Mak  P47

Yia Namba 3 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Dublin, Aialan

Ol Tok i Stap Long En KTH 9⁠:10–17⁠:2

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Rev. 13:18; 15:⁠3

Nem Bilong Olpela Rait Rylands 457

Mak  P52

Yia 125 C.E. samting

Tok Ples Grik

Stap Long Manchester, Inglan

Ol Tok i Stap Long En Jo. 18⁠:​31-33, 37, 38

Nem Bilong Olpela Rait Bodmer 2

Mak  P66

Yia 200 C.E. samting

Tok Ples Grik

Stap Long Geneva, Swiselan

Ol Tok i Stap Long En Klostu olgeta tok bilong Jon

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

John 1:18; 19:⁠39

Nem Bilong Olpela Rait Bodmer 7, 8

Mak  P72

Yia Namba 3/namba 4 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Geneva, Swiselan, na Laibreri Vatiken long

Rome, Itali

Ol Tok i Stap Long En Jut, 1 Pita, 2 Pita

Nem Bilong Olpela Rait Bodmer 14, 15

Mak  P75

Yia Namba 3 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Geneva, Swiselan

Ol Tok i Stap Long En Klostu olgeta tok bilong Luk na Jon

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Luke 8:26; John 1:⁠18

[Sat long pes 21]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

SAMPELA GUTPELA OLPELA RAIT LONG SKIN BILONG ABUS

Bilong Ol Skripsa Hibru (long tok Hibru)

Nem Bilong Olpela Rait Aleppo Codex

Mak  Al

Yia 930 C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long Bipo long Aleppo, Siria. Nau long Israel.

Ol Tok i Stap Long En Bikpela hap tok bilong Ol Skripsa Hibru

(rait bilong Ben Asher)

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Josh. 21:⁠37

Nem Bilong Olpela Rait British Museum Codex Or4445

Yia Namba 10 senseri  C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long London, Inglan

Ol Tok i Stap Long En Klostu olgeta tok bilong 5-pela buk

bilong Moses

Nem Bilong Olpela Rait Cairo Karaite Codex

Mak  Ca

Yia 895 C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long Cairo, Isip

Ol Tok i Stap Long En Ol Profet bilong pastaim na bihain

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Josh. 21:37; 2 Sam. 8:⁠3

Nem Bilong Olpela Rait Leningrad Codex

Mak B 19A

Yia 1008 C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long St. Petersburg, Rasia

Ol Tok i Stap Long En Ol Skripsa Hibru

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Josh. 21:37; 2 Sam. 8:3; appendix 1A

Nem Bilong Olpela Rait Petersburg Codex of the Prophets

Mak  B 3

Yia 916 C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long St. Petersburg, Rasia

Ol Tok i Stap Long En Ol Profet bilong bihain

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

appendix 2B

Nem Bilong Olpela Rait Dead Sea First Isaiah Scroll

Mak 1QIsa

Yia Pinis bilong namba 2 senseri B.C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long Jerusalem, Israel

Ol Tok i Stap Long En Aisaia

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Isa. 11:1; 18:2; 41:⁠29

Nem Bilong Olpela Rait Dead Sea Psalms Scroll

Mak 11QPsa

Yia Namba 1 senseri C.E.

Tok Ples Hibru

Stap Long Jerusalem, Israel

Ol Tok i Stap Long En Sampela hap tok bilong 41 Song long

laspela hap bilong Buk Song

Bilong Septuagint na Ol Skripsa Grik

Nem Bilong Olpela Rait Sinaiticus

Mak 01( א)

Yia Namba 4 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long London, Inglan

Ol Tok i Stap Long En Hap tok bilong Ol Skripsa Hibru na olgeta

tok bilong Ol Skripsa Grik na sampela

rait i no hap tru bilong Baibel

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

1 Chron. 12:19; John 5:2; 2 Cor. 12:⁠4

Nem Bilong Olpela Rait Alexandrinus

Mak A (02)

Yia Namba 5 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long London, Inglan

Ol Tok i Stap Long En Olgeta tok bilong Ol Skripsa Hibru na Ol

Skripsa Grik (sampela liklik hap tok i

lus o bagarap) na sampela rait i no hap

tru bilong Baibel

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

1 Ki. 14:2; Luke 5:39; Acts 13:20; Heb.

3:⁠6

Nem Bilong Olpela Rait Vatican 1209

Mak B (03)

Yia Namba 4 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Laibreri Vatiken long Rome, Itali

Ol Tok i Stap Long En Pastaim Baibel olgeta. Nau hap tok i lus:

Stt. 1⁠:1–46⁠:28; Sng. 106-137; Hibru

9⁠:​15–13⁠:25; 1 Timoti 2 Timoti; Taitus;

Filemon; KTH

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Mark 6:14; John 1:18; 7:53–8:⁠11

Nem Bilong Olpela Rait Ephraemi Syri rescriptus

Mak C (04)

Yia Namba 5 senseri C.E.

Tok Ples Grik

Stap Long Paris, Frans

Ol Tok i Stap Long En Hap tok bilong Ol Skripsa Hibru (64 lip)

na bilong Ol Skripsa Grik (145 lip)

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Acts 9:12; Rom. 8:​23, 28, 34

Nem Bilong Olpela Rait Codex Bezae Cantabrigiensis

Mak Dea (05)

Yia Namba 5 senseri C.E.

Tok Ples Grik- Latin

Stap Long Cambridge, Inglan

Ol Tok i Stap Long En Klostu olgeta tok bilong 4-pela Gutnius na

Aposel, sampela ves bilong 3 Jon

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Matt. 24:36; Mark 7:16; Luke 15:21

(reference is shown just to symbol “D”)

Nem Bilong Olpela Rait Codex Claromontanus

Mak DP (06)

Yia Namba 6 senseri C.E.

Tok Ples Grik- Latin

Stap Long Paris, Frans

Ol Tok i Stap Long En Ol pas bilong Pol (Hibru tu)

Lukim Long Baibel New World Translation​—⁠With References (lukim

sta daunbilo long ves)

Gal. 5:12 (reference is shown just to

symbol “D”)

[Sat long pes 16]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Ol Olpela Rait i As Bilong Baibel New World Translation​—⁠Ol Skripsa Hibru

Ol Rait Hibru Bilong Pastaim na Ol Narapela Olpela Rait

Aramaic Targums

Dead Sea Scrolls

Samaritan Pentateuch

Greek Septuagint

Old Latin

Coptic, Ethiopic, Armenian

Hebrew Consonantal Text

Latin Vulgate

Greek Versions​—⁠Aquila, Theodotion, Symmachus

Syriac Peshitta

Masoretic Text

Cairo Codex

Petersburg Codex of the Prophets

Aleppo Codex

Ginsburg’s Hebrew Text

Codex Leningrad B 19A

Biblia Hebraica (BHK), Biblia Hebraica

Stuttgartensia (BHS)

New World Translation

Ol Skripsa Hibru​—⁠Tok Inglis; Ol i Lukim Tok Inglis na Tanim Long Planti Narapela Tok Ples Bilong Nau

[Sat long pes 17]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Ol Olpela Rait i As Bilong Baibel New World Translation​—⁠Ol Skripsa Grik

Ol Rait Grik Bilong Pastaim na Ol Narapela Olpela Rait

Armenian Version

Coptic Versions

Syriac Versions​—⁠Curetonian, Philoxenian, Harclean,

Palestinian, Sinaitic, Peshitta

Old Latin

Latin Vulgate

Sixtine and Clementine Revised Latin Texts

Greek Cursive MSS.

Erasmus Text

Stephanus Text

Textus Receptus

Griesbach Greek Text

Emphatic Diaglott

Papyri​—⁠(e.g., Chester Beatty P45, P46, P47; Bodmer P66, P74,

P75)

Early Greek Uncial MSS.​—⁠Vatican 1209 (B), Sinaitic (א),

Alexandrine (A), Ephraemi Syri rescriptus (C), Bezae (D)

Westcott and Hort Greek Text

Bover Greek Text

Merk Greek Text

Nestle-Aland Greek Text

United Bible Societies Greek Text

23 Ol Skripsa Grik Ol i Tanim Long Tok Hibru (bilong yia

1300-1990), em ol i lukim Baibel Grik o Baibel Latin

bilong Jerome na tanim tok bilong en, na i gat 4-pela

leta Hibru bilong nem bilong God long en

Baibel New World Translation

Ol Skripsa Grik​—⁠Tok Inglis; Ol i Lukim Tok Inglis na Tanim Long Planti Narapela Tok Ples Bilong Nau

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim