Böcekler—Düşman mı Yoksa Dost mu?

DİNLEYİCİLER, konuşmacıyı can kulağıyla dinlerken, odadaki tropik sıcaklığı ve havanın nemini unutmuşlardı. Birdenbire büyük kanatları mavi-yeşilimsi renklerle pırıldayan davetsiz bir misafir pencereden içeri daldı. Yerli sakinleri iyi tanımayan Kuzey Amerikalı bir kadın misafirin kendisine yöneldiğini gördü ve telaşlandı.

Kadının ilk tepkisi, hayvana not defterini atmak oldu. Bu hareket, hayvanı durdurmayınca, kadın, yardım için kocasına sığındı. Misafirin büyük, fakat zararsız bir çekirge olduğu anlaşılınca, her şey normale döndü.

Bu durumda sizin tepkiniz acaba ne olurdu? Böcekler şüphesiz bazı insanlarda şok etkisi yaratabilirler. Fakat böyle bir tepki her zaman acaba yerinde midir? Veya başka sözlerle: Böcekler bize dost mu, yoksa düşman mıdırlar? ‘Belki böcekler baş belasıdır’ diyorsunuz. ‘Isırırlar, sokarlar, piknikleri berbat ederler. Acaba ne işe yararlar?’

Gene de bu küçük yaratıklar, yeryüzünün hayat sisteminde hayati bir rol oynarlar. Böcek dünyasını daha iyi tanımak, belki birçok kişinin korkusunu yatıştıracaktır.

YERYÜZÜNÜN EN BÜYÜK AİLESİ

Şu anda insanlar tarafından bilinip tanınan hemen hemen bir milyon böcek türü var. Bu sayı, bütün başka hayvan türlerinin toplamından fazladır. Her gün yüz türün isimlerini öğrenseydiniz, bütün bilinen türlerin isimlerini öğrenmek için 27 yıldan fazla bir zaman gerekecekti. Bazı kaynaklara göre de daha milyonlarca bilinmeyen türü vardır.

Doğrusunu söylemek gerekirse, uçan veya yürüyen her küçük yaratık, böcek değildir. Böcek olup olmadığını acaba nasıl anlarsınız? Bu çok kolaydır. Böcek gövdesinin üç parçası vardır (baş, göğüs ve karın kısmı). Bir çift anteni de var. Şimdi, bacaklarını sayın. Altı bacağı varsa o böcektir. Altıdan fazla veya daha az ayağı varsa, o yaratık bir böcek değildir. Örneğin örümceklerin dört çift bacağı vardır; dolayısıyla örümcek aslında bir böcek değildir; araknid adlı familyanın içindedir.

Böceklerin yeryüzündeki hayat akışında acaba ne payları vardır? İnsan zaten arı ve kelebek gibi böceklerin bitki tozlaşmasındaki rollerini biliyor. Ya karıncalar? Ancak yarım hektar alanda bu küçük böcekler bir yıl içinde tonlarca toprak taşırlar; böylece onu delip havalandırırlar. Hamamböceği ve kınkanatlılar ise çürüyen şeyleri yerler; dışkıları ise, toprağı besler. Çekirge, cıcırböceği, termit, karınca ve büyük bazı kınkanatlılar gibi birkaç böcek türü ise, insanlar tarafından gıda olarak kullanılırlar. İnsan böceklerden bal, balmumu, ipek, gomalak, boya ve ilaç için yararlı maddeler sağlar.

Size garip gelebilir, ama böcekler insanlara zevk verebilirler. Belki cırcırböceğinin cıvıltısı, sıcak bir yaz gününde çalışkan arıların uğultusu veya ateş böceklerinin gece yaptıkları danslardan zevk aldınız.

Hatta Amazon ormanlarında sicime bağlı büyük kınkanatlılarla oynayan çocuklar görülebilir!

Gerçi, bazı böcekler korkunç baş belasıdırlar ve hastalık taşırlar. Fakat çoğunluğu gerçekte insanın düşmanı değildir. Daha doğrusu, onlar işe yaramaz otları yerler veya balıklar, kuşlar, sürüngenler, memeli başka hayvanlar ve diğer böceklere gıda olurlar. Bazılarına daha yakından bakalım.

ORDU KARINCASI

Ordukarıncasının durdurulmaz ilerlemesini hiç seyrettiniz mi? Yüz binlerce ordukarıncasının ilerlemesi, böcek dünyasının en korkunç manzaralarından biridir. Önlerinde bulunan herşey bu saldırgan birlikler tarafından çiğnenir. Bağlanmış bir atı veya uyuşuk bir piton yılanını birkaç saat içinde sadece bir iskelete çevirebilirler. Tropik ordukarıncası, başka karınca türlerinin yatağı gibi yuva yapmaz. 15 metre genişlikte kümeler halinde hemen hemen ara vermeden yürüyüp ilerler.

Tırpana benzeyen çeneleri olan, keşfe çıkan iri başlı askerler, önderlik yaparlar ve yürürken kokulu kimyasal maddeler yayarlar. Karıncaların anaordusu ise, onların kokularını izler. Bu gezi, ancak gündüz hareket edip bir günde 200 metreden fazla yolculuk ederek, özellikle götürdüğü karınca kurtçuklarını beslemek üzere çılgın ve doymaz yiyecek arayışı içinde yaklaşık iki hafta sürer. Sonra ilerlemeye ara verilir ve kraliçe 100.000 ile 300.000 yumurta yumurtlar. Yaklaşık 20 gün sonra bu yumurtalar birer aç kurtçuk haline dönüşür ve yine göç başlar. Bu korkunç asker ve işçiler ordusunun, bütün çılgın hareketine rağmen, kör olduklarını düşünün!

Ordukarıncası, yol üzerindeki her tırtılı, kurtçuk veya gafil avlanan başka herhangi bir hayvanı ortadan kaldıran ‘silip süpüren bir süpürge’ gibidir. Gerçekte, bazı yerliler, köy evlerinin temizliği için, bu karıncaların evlerinden geçmelerini mutlulukla karşılarlar.

BÜYÜK VE HOŞ

Her böcek çirkin değildir. Bazıları —örneğin kelebekler— çok güzeldir. Sizce de öyle değil mi? Büyüklükleri ve parıltılı renkleriyle yüzlerce metre uzaktan seçilebilen, bazısı kuşlar kadar büyük olan rengârenk türlü tropik kelebeklerin görünümü nefesleri keser. Özellikle Morfo kelebekleri çok beğenilir; yanardöner mavileri insanları o kadar büyülemiştir ki, onlar bu kelebekleri resim çerçevelerine koyarak bir ressamın fırçasının başaramayacağı renkli bir fon sağlamağa çalışırlar.

Sizin bölgenizdeki hamamböcekleri acaba ne kadar büyüktür? Güney Amerika’da bulunan Blaberus giganteus’un yanında büyüklükleri ne kadardır? Bu böcek beş santim boyuyla, dünyadaki en büyüklerinden biridir. Bölgenizin güveleri hakkında ne denilebilir? Kanat açıklığı 30 santim olan bir güve yanınızdan uçarak geçseydi, neler hissederdiniz? Güney Amerika’nın baykuşçuk güvesi işte bu kadar büyüktür. Dünyanın en büyük karıncası Dinoponera gigantea 2,5 santimden daha büyük olup Brezilya’nın ormanlarında yaşar. Hiç bu kadar büyük bir karınca gördünüz mü?

CHİGOE PİRESİ—KANATSIZ BİR BORU

Dünyada 1.400 tür pire var. Onlarla tanıştırılmaktan hiç rahatsız oldunuz mu? Kimse pire ısırmasından hoşlanmaz, fakat pireler kendilerini taşıyanda yaşamayıp, ancak beslendikleri için bir pirenin üzerimizde bulunması, evimizi daha iyi temizlemek ve ev hayvanlarımıza daha iyi bakmak gereğini gösterir.

Peru’nun kıyısında ve Orta ve Güney Amerika’nın öbür tropik bölgelerinde pire cinsinin en usandırıcılarından olan Chigoe’lar yaşar. Chigoe piresi, Peru’da pique diye adlandırılmıştır. Döllenmiş dişi, inek ve domuz gibi hayvanların —veya insanların ayaklarına tırmanıp ayak parmaklarının arasında, tırnakların altına veya başka tutunabileceği yumuşak derinin içine girer.

Chigoe piresi, deri altına girip gövdesinin geri tarafını dışarıda bırakır. Bu şekilde soluma organları, anüsü ve yumurta bırakma organı dışarda kalır. Birkaç gün içinde karnı küçük bir bezelye kadar şişip kısa sürede yere binlerce yumurta saçar. Pire, nihayet öldüğü zaman, etrafında meydana getirdiği kabarık et içinde kalır. Böylece meydana gelen iltihaplanmaya bakılmazsa, ciddi enfeksiyonlara, tetanosa ve daha fenası parmağın kesilmesine yol açabilir! Ancak bu, ender bir olaydır, çünkü rahatsız olan kurban, çok geçmeden böceğin farkına varır. Bu kabarcığın içindeki kıymığa benzeyen düşmanın çıkarılmasının acısını tercih eder.

İnsanın şu anda tanıdığı ve adlandırmış olduğu yaklaşık bir milyon böcek türünden kaçını biliyorsunuz? Tanıdıklarınızın özelliklerini açıklayabilir misiniz? Bu bilgi alanını tam anlamıyla araştırmağa girişmek aklı durduran bir şeydir. Fakat çok zor ve çekici bir iştir!

Bu nedenle, bir taşı yerinden kaldıracağınız, bir kürekle toprağı kazacağınız veya hafif bir rüzgârda bir uğultu duyacağınız zaman, bu, bir düşman böcektir diye irkilmeyiniz! Dost olabileceğiniz bir böceğe daha yakından bakınız. Böyle yapmakla şüphesiz yaradılıştaki güzellik ve maksat yanında belki de biraz eğlence, biraz da inceleme işiyle derinden ilgilenmeğe sevk edilip gerçekten hikmetle yapılmış bir plan bulacaksınız.

[Sayfa 20’deki pasaj]

“Ey tembel, karıncaya git; onun yollarına bak da hikmetli ol; onun üzerinde baş, gözcü, ve hükümdar yokken, yazın ekmeğini hazırlar, biçim zamanında yiyeceğini toplar.”—Süleymanın Meselleri 6:6-8.

[Sayfa 18’deki resim]

Ordu karıncaları yollarında bulunan her şeyi çiğnerler.

[Sayfa 19’daki resim]

Bazı kelebekler kuşlar kadar büyüktür

[Sayfa 19’daki resim]

Güney Amerika hamamböceği (gerçek boyu)