Kredi Kartları—“Plastikten Bir Tuzak” Mı?
KREDİ KARTINIZ var mı? Yoksa ve gelişmiş bir ülkede yaşıyorsanız, böyle bir teklifle karşılaşmanız olasıdır. Bankalar, süper marketler, petrol şirketleri ve benzeri yerler, bu üstü plastikle kaplı küçük dikdörtgen kartlarla dünyayı dolduruyorlar; size de er veya geç ulaşacaklardır. Bu karta sahip olmak bir lanet veya bereket olabilir. Acaba sizin için hangisi olacak?
Günümüzde sayıları artan kart sahipleri, sonunda ciddi maddi sorunlarla karşı karşıya kalıyorlar. Neden? Kredi kartlarını hikmetsizce kullanmaları nedeniyle. “Nakit para olmadan harcama yap” heyecanına kapılarak, bazılarının dedikleri gibi “plastik tuzağına” düşüyorlar. Bu gibi insanlar için kredi kartı lanet olabiliyor. Kredi kartı olanlar, kendilerini, kartları üzerine şunun yazılmasını teklif edenler gibi hissediyorlar: “UYARI: Kredi kartları servetiniz için tehlikeli olabilir!”
Buna rağmen birçok kişi, bu durumdan şikâyetçi değildir. Onlar için bu kartın sağladığı olanaklar, bir bereket gibi geliyor. Kartların en bilinen yararları şunlardır: Alış-veriş yaparken nakit para taşımayı gerektirmez; ihtiyaç duyulan nesnelerin hiç beklenmeyen bir zamanda yapılan indirimlerinden hemen yararlanma imkânı sağlar; şimdi alıp sonra ödeyebilmekle kredinin sağladığı esneklik; acil bir durumda hemen para bulma imkânı; telefonla satın alma ve ödeyebilme rahatlığı.
“Plastik para” akıllıca kullanılmadığı zaman, sıkıntı verebilmesine rağmen, makul ölçülerde kullanıldığında da başka tür çabuk elde edilemeyecek ayrıcalıklara sahip olma olanağını sağlar. Bütün bunları gözönünde tutarak ‘bu, nasıl bir tuzağa dönüşebilir?’ diye sorabilirsiniz.
“ASLINDA İHTİYACIM YOK AMA...”
Propaganda ve yaşıtların baskısı, birçoklarını kredi kartı kullanmaya zorladı. Bankalar çok daha fazla insanı “plastik cennetlerine” çekebilmek üzere reklam için milyonlar harcıyor. Bu gibi reklam kampanyalarına çocuklar bile hedef alınmıştır. Sekiz, yedi ve hatta altı yaşındaki çocukların başvuruları bile kabul edilmiştir!
Genelde reklamlar, kredi kartına sahip olmanın kendilerine önem ve saygınlık kazandıracağı inancına kapılan şöhret düşkünleri için planlanır. Bazıları, kredi kartını mali yöndeki başarılarını ve prestijini belgeleyen bir diploma gibi görür. Changing Times (Değişen Zamanlar) adlı dergi, yakın bir zamanda şunları belirtmişti: “TV reklamları, kendi kartınızı taşımanıza, dostlar kazanmanıza, insanları etkilemenize ve her yönden kendinizi güvende hissetmenize yardımcı olabileceğini gösterir.”
Bazı kredi kartı sahipleri onları kullanırken, kendilerini daha iyi hissettiklerini ve “kudret” duygusu altında kendileri hakkında daha olumlu bir görüşe kapıldıklarını itiraf ettiler. Birçokları gerçekte ihtiyaçları olmadığı halde, kredi kartı kullanma çekiciliğine kapılarak sık sık harcayabileceklerinden daha fazlasını harcama durumuna düşmüşlerdir.
Bir psikolog, kredi kartı sahiplerinin davranışlarını inceledikten sonra, şu genel değerlendirmeyi yaptı: “Kredi kartı kullanan insanlar harcamalarını anında izlemezler.” Kart sahibi olduktan sonra, birçoklarının birdenbire fiyatlarla ilgilenmediği ve düşüncesizce harcayanlar haline dönüştüğü gözlenmiştir. Kredi kartı kullanmaktan vazgeçen biri, “uzun süreden beri ilk defa fiyatların farkına varmaya başladım” demiştir.
GİZLİ MASRAFLAR
Geçenlerde bir gazete haberine göre, bankalar “plastik kredi kartlarını, mali güçleri ve borcun inceliklerini anlamayanların eline teslim ediyorlar.” Kredinin nasıl yürütüldüğünü bilmeyip de kredi kartı kullanan birçok kişi parasal felaketle karşılaşmıştır.
Örneğin bir gazetede anlatıldığı gibi, bir kadın, kredi kartı ile 3.000 dolarlık bir borç aldı. Toplam 220 dolarlık üç ödemeden sonra hâlâ 2.956 dolar borcu kalmıştı. Yedi ayda ödediği para tutarı 584 dolardı, oysa borcundan sadece 157.19 dolar ödemiş oluyordu. Paranın geri kalanı nereye gitmişti? Faize. Yakın bir zamana kadar bazı bankalar hemen hemen yüzde 22 oranında faiz uyguluyorlardı. Sonuç olarak, kredi kartı sahiplerinin borçları astronomik miktarlara yükseldi.
Buna ek olarak, bankaların büyük çoğunluğu verdikleri her kredi kartı için yıllık kullanma ücreti alırlar. Amerika Birleşik Devletlerinde bu kullanma ücreti 15 ile 250 dolar arasında değişir. Bazı bankalar da kartın kullanıldığı her seferinde para talep ederler. Bu gizli masraflar kredi kartına dünya çapında “pahalı plastik” ismini kazandırmıştır.
“BUNU SATIN ALMADIM!”
Bir kredi kartı sahibi iseniz, satın almadığınız bazı şeyler için de size fatura gelebilir. Bu, ya bankanın, ya da kartı kullandığınız işyerinin fatura hatasından kaynaklanır. Böylece, arasıra yapılan bu tür fatura hatalarından başka, her kart sahibi dolandırılma riskiyle karşılaşabilir.
Kredi kartınızın hileli bir şekilde kullanılması için, sadece isminizin, hesap numaranızın ve kartınızın geçerlilik süresinin bilinmesine gerek vardır. Çalınmış veya kaybolmuş kartlar ve yaptığınız alışverişlerin kopyası, bir hırsıza bu değerli bilgileri sağlayabilir. Tanımadıkları bir şirket bazı kart sahiplerine telefon ederek ikramiye kazandıklarını bildirir. Sonra da, ayrıntılı bazı açıklamalarla telefon eden kart sahibinden, hile ile kredi kartı hakkında gerekli bilgileri öğrenmeye çalışır.
Dolandırıcılığı engellemek amacıyla pek çok şeyler yapılmıştır. Bir zamanlar kredi kartları, üzerinde sadece bir takım numaralar bulunan plastik parçalarıydılar. Daha sonra onlara kod bilgili manyetik bir şerit eklendi. Şimdi hologram ve daha karmaşık olanları kullanılmaktadır. Bazı yerlerde “akıllı kart” olarak adlandırılan mikrobilgisayarlı olanlarla ilgili denemeler yapılmaktadır.
Bu gibi adımlar kart dolandırıcılığını oldukça zorlaştırırken, New York Times gazetesi şunları yazmaktadır: “Binlerce hileli kullanım şekli vardır. Hırsızların çoğu, çalınmış kredi kartının kullanımı henüz durdurulmadan birkaç saat gönlünce alışveriş yapabilmektedir.” Kısa bir zaman önce yapılan bir araştırma, 1985 yılında A.B.D.’de kredi kartı dolandırıcılığı yüzünden kaybolan paranın 700 milyon doları aştığını belirlemiştir.
İşin sonunda bunun faturasını acaba kim ödemektedir? Görünüşte bankaların ödediği sanılıyorsa da, Parents mecmuası daha gerçekçi bir cevap veriyor. Belirttiğine göre, bankalar bu tip dolandırıcılıkların neden olduğu kayıpları kapatmak için “kartlara .... uyguladıkları faiz oranlarını suni şekilde yüksek tutuyorlar.” Ayrıca bankalar mevduata yüzde 7 veya 8 faiz öderlerken, kart sahiplerine yüzde 16, 18 veya 20 gibi yüksek faizler uygulamakla aradaki büyük farkı, kredi kartı sahtekârlıklarında kaybedilenin büyük bölümünü karşılamak için kullanırlar.” Evet işin sonunda, bunun fiyatını bütün kredi kartı sahipleri ödemiş oluyor.
TUZAKTAN NASIL KAÇINILABİLİR?
Bu tuzaklara düşmekten kaçınabilirsiniz. Nasıl? Önce gerçekten kredi kartına ihtiyacınız olup olmadığına dair karar verin. Başvurudan önce sizi kredi kartı almaya neyin sevk ettiğini araştırın. Propagandanın etkisi altında kalmaktansa, makul bir karar verin.
Kredi kartı aldığınız takdirde, onu akıllıca ve ticaret kurallarına uyarak kullanın. Bir fatura hatası veya dolandırıcılıkla ilgili bir bildirimde bulunmadan önce bu tip işlemin nasıl yapıldığını iyice öğrenin. Bulunduğunuz bölgenin sizi koruyacak kanunlarını gözden geçirin. Aylık faturalarınızı dikkatle kontrol edin. Kredi kartı şirketlerinden bilgisayar yardımıyla gelen faturalar mutlaka hatasız demek değildir.
Aynı zamanda kredi kartı hesabınızda borcunuzun bulunmasından sakınmak isteyebilirsiniz. Birçokları faiz uygulamasına geçilmeden önce satın aldıkları şeylerin ücretini tamamen ödüyorlar. Borcunuzu ödemek için bir süreye gereksiniminiz olsa bile, bunu mümkün olduğu kadar çabuk yapın.
Evet, düşünen bir tüketici olun. Böylelikle hiçbir zaman bu plastik kartların tuzağına düşmeyebilirsiniz.
[Sayfa 29’daki çerçeve]
Kredi Kartı Dolandırıcılığından Korunabilmenin Yolları
◼ Nakit paranızı özenle sakladığınız gibi, kredi kartlarınızı da dikkatlice saklayın. Hiçbir zaman ortada bırakmayın.
◼ Hesaplarınızı kontrol edin ve aylık hesaplarınızı ödeyin. Şüpheli her para talebini bildirin.
◼ Çok tanınmış bir firma olmadıkça kart numaranızı asla telefonla bildirmeyin.
◼ Kartınızı tezgâhtar veya garsonlara verdikten sonra geri gelen kartın sizinki olduğundan emin olun. Dikkatsizlikle başka bir kart verilmiş olabilirler.
◼ Kopyaları isteyin ve onları da yok edin. Aynı zamanda yaptığınız alışveriş kâğıtlarının kopyalarını saklayın.
◼ Zamanı geçmiş ve artık gereği kalmayan kartları yok edin.
◼ Kredi kartı hesap numaralarının tam bir listesini emin bir yerde saklayın.
◼ Kaybedilmiş veya çalınmış kartları HEMEN bildirin.