Fil Ne Kadar Akıllıdır?

‘FİL asla unutmaz’ sözünün doğru olduğuna asla inanmıyorum’ dedi Elephant Bill adlı kitabın yazarı olan Jim Williams. Buna rağmen Jim, çalıştığı Burma’da tik ağacı ticareti yapan firma tarafından kullanılan bu hayvanlara büyük saygı duyuyordu. Bir file sesle verilen 24 değişik emre ve binicisinin vücut hareketiyle yaptığı birtakım sessiz emirlere cevap vermesinin öğretilebileceğini gördü. Aşağıdaki olay Bandoola adlı bir fil ve Po Toke adında Burmalı binicisi hakkındadır:

“Po Toke, Bandoola’nın marifetlerini seve seve gösteriyordu. . . . Filin önüne on değişik aleti koydu—bir balta, bir testere, üç değişik boy zincir, bir çekiç, v.b.

Burma dilinde “testereyi ver” dedi.

Bandoola, aletlerin sırasına baktı ve hortumuyla hemen testereyi alıp Po Toke’ye uzattı.

O da “tamam, yere koy. Şimdi bana çekici ver” dedi. Bu alet de hiç duraksamadan anında seçildi; sırayla bütün aletler hatasız olarak uzatıldı.

“İyi, sen kocaman bir beyefendisin” dedi. Po Toke ve Bandoola davranışıyla sanki bu sözlerin bir iltifat olduğunu kabul etti.

Po Toke filin başından indi, bir zinciri ucundan tuttu ve Bandoola’ya buna bir düğüm atmasını söyledi. Büyük bir gayretle bunu başaran Bandoola, hortumuyla zincire öyle bir düğüm attı ki, hiçbir insan, güçlü biri bile, bu düğümü çözemezdi. Oysa Bandoola’ya düğümü çözmesi söylendiğinde, sanki bir iplikmiş gibi zinciri rahatlıkla çözdü. Treve [Wiliams’ın oğlu] bunlardan çok hoşlanıyordu.

“Daha fazlasını da yapar” dedi Po Toke gururla. “Gel de bir ağaçla neler yapabileceğini gör.”

Fili, birkaç küçük ağacın bulunduğu bir yere götürdü. Bu sefer bütün emirler sessiz verildi—ne eyer ne de kırbaç kullanıldı—sadece hayvanın boynundaki binicinin bacağının askısı ve kulağının arkasındaki ayağın baş parmağının dokunuşu söz konusuydu.

“Po Toke her sefer Bandoola’nın neyi isteyeceğini bize söyledikten sonra isteğini sessizce ona bildirdi. Filin ayırt etme yeteneği hayret vericiydi. Bir sürü sessiz talimata cevap verdiğini gördük. Sola dön—sağa dön—kafanı kaldır—indir—dalı aşağıya çek—ağacı aşağı doğru it—fidanı sök veya sadece fidanı koru” gibi—Susan Williams’ın The Footprints of Elephant Bill adlı kitabından.

Bir fili bunları yapacak şekilde eğitmek için hangi nitelikler gereklidir? Gaddarca davranmak mı, yoksa şefkat mı? Yukarıdaki yazarın dediği gibi, “filin itaati, büyük ölçüde bakıcısına duyduğu sevginin sonucu olduğundan eğitim çok nazik ve sevecen bir şekilde verilmelidir.

Bu eğitime de, hayvan henüz çok küçükken başlanmalıdır. Bandoola’nın eğitimine henüz altı yaşındayken başlandı. İlkin hafif yük hayvanı olarak kullanıldı ve ancak 20 yaşına gelince ağır işler yapacak kadar olgun sayıldı. Sabırla verilen böyle bir eğitim, çabalara değer mi? Herhalde evet, yetişkin bir fil aşağı yukarı 35 yıl boyunca ağır kütükler taşıyabilir. Modern taşıma araçlarından kaç tanesi bu kadar uzun süre dayanabilir?