Dolmenlerin Gizemi—Neden, Ne Zaman Ve Nasıl?

‘DOLMEN nedir?’ diye belki sorabilirsiniz. Genelde mezarlık olarak kullanılan, iki ya da daha fazla dikey büyük taşın üstüne yatay bir taş yerleştirilerek çoğunlukla bir oda gibi oluşturulmuş Tarihöncesi bir yapıdır. En çok batı, kuzey ve güney Avrupa’da bulunur.

Hollanda’nın Drenthe ilinde dolmenler genelde güzel manzaralı yerlerde bulunur. Ünlü ressam Vincent van Gogh mektuplarından birinde, ‘Drenthe öylesine güzel ki, burada sonsuza dek kalamayacaksam hiç görmemiş olmayı yeğlerdim’ diye yazmıştı. Doğayı sevenler kadar arkeolojiyle ilgilenenler de Drenthe’deki dolmenleri ziyaret ettiklerinde aradıklarını fazlasıyla bulurlar.

Acaba biz bu eski taş yığınlarıyla neden ilgileniyoruz? Bir nedeni merakımız. Eski insanlar bu devasa taşları taşımak, şekillendirmek ve kaldırmak için neden bunca sıkıntıya girdiler? Bazı taşlar tonlarca ağırlıktadır. Üstelik o devirlerde yaşayanların bunları kaldıracak vinçleri de yoktu. Öyleyse, dolmenler hakkında acaba neler öğrenebiliriz?

Megalitik Anıtlar

Dolmenler megalitik anıtlar sınıfına girer (“Megalit” Yunanca “büyük taş” demektir). Fransa’daki menhirleri belki biliyorsunuz; bunlara Bretonca “uzun taş” anlamına gelen bir isim verilmiştir. Balear Adalarından Minorka’da taula (masa) adı verilen megalitler bulunur. Bunlar, dik bir taşın üzerine kalın yassı bir taşın yatırılmasıyla kocaman bir T şekli oluşturur.

İngiltere’deki Stonehenge insanların hâlâ ilgisini çekiyor. Bu, 300 kilometre uzaktaki Galler’in Preseli Dağlarından getirilen ve bazısı dört tona varan dev taş bloklardan oluşan halka biçiminde bir anıttır. National Geographic Society’nin Mysteries of Mankind—Earth’s Unexplained Landmarks kitabına göre, “bilginlerin tahminince, anıt [Stonehenge] . . . . güneş, ay ve yıldızların göklerdeki sonsuz dairesel devinimlerini göstermekten başka hiçbir amaca hizmet etmeyen bir tapınaktı.”

Günümüzde sadece iskeleti açıkta kalan bu mezar anıtları eskiden kum yığınları ya da tümülüsler içine gömülü olduklarından dev taşlar dışardan pek görülmüyordu. Buluntular dolmenin toplu bir mezar olduğunu ortaya koyuyor. Bazı kanıtlar tek bir dolmen içinde yüzden fazla kişinin gömülü olduğunu gösteriyor. Adeta bir mezarlıktı!

Hollanda’da 53 dolmen günümüze kadar korunmuştur; bunların 52’si Drenthe il sınırları içinde bulunuyor. Onların gelişigüzel dikilmemiş olması dikkat çekicidir. Çoğu doğu-batı yönünde dizilmiştir; girişleri güneye bakar ki, bunun güneşin mevsimlere göre bulunduğu konumla ilgisi olabilir. Bunları inşa eden eski insanlar, dikey taş desteklerin tepesine büyük yatay taşlar oturtup bunların aralarını taş yığınlarıyla dolduruyor ve tabanlarına taş döşüyorlardı. Hollanda’daki en büyük dolmen Borger kasabası yakınında bulunuyor. 22 metre uzunluğundaki bu dolmende hâlâ 47 taş bulunmaktadır. Tepeye oturtulan taşlardan birinin uzunluğu yaklaşık 3 metre ve ağırlığı 13 tondur. Bütün bunlar bazı sorulara yol açıyor.

Onları Kim Nasıl, Neden ve Ne Zaman İnşa Etti?

O zamanki Avrupa tarihini anlatan hiçbir kayıt bulunmadığından, böyle sorulara net cevap verilemez. Bu nedenle, dolmenlere gizemli anıtlar demek yerindedir. Acaba haklarında neler biliniyor? Neler iddia ediliyor?

MS 1660 yılında, Drenthe’nin küçük Coevorden kasabasında “Muhterem” Picardt, onları devlerin inşa ettiği sonucuna vardı. Zamanla, yerel yetkililer bu mezarlara ilgi gösterdiler. Taşlar bentlerin sağlamlaştırılmasında olduğu kadar kilise ve evlerin yapımında da kullanıldığından, Drenthe Çevre Mimarisi Dairesi 21 Temmuz 1734’te dolmenleri koruyan bir yasa çıkardı.

Bazı dolmenler, 1912’ye dek uzmanlarca iyice incelenmemişti. Dolmenlerdeki buluntuların arasında kırık çanak çömlek parçaları, aletler (çakmak taşından balta ve ok başları) ve kehribar boncuklar gibi süs eşyaları vardı. Fakat iskelet kalıntıları kumlu toprakta korunamadıklarından, çok az sayıda bulundu. Zamanla 600 kadar kabın kırık parçaları ele geçti. Her ölüye iki ya da üç kap yiyecek bırakıldığı varsayılırsa, bazı mezarlara oldukça çok kişi gömülmüş olmalıydı.

Bilim adamları, dolmenlerin buzul çağında, buzulların İskandinavya’dan sürüklendiği kaya kitlelerinden inşa edildiklerini iddia ediyorlar. Bunların, ele geçen karakteristik özellikteki konik kapların yapıldığı devirde yaşayan çiftçilerce inşa edildiğini ileri sürüyorlar.

İnşa yöntemleri hakkında ileri sürülen bir kuram şudur: “Büyük taşlar muhtemelen tahta merdaneler üzerine yatırılıp deri halatların yardımıyla çekiliyordu. Tepeye oturtulan taşları yukarı kaldırabilmek için kum ve kilden rampalar yapıldığı tahmin ediliyor.” Ama nasıl yapıldığını kimse kesin olarak bilmiyor. Ölüler neden alışılan tarzda gömülmüyordu? Bunları inşa edenlerin ölümden sonraki yaşamla ilgili inançları neydi? Mezarlara neden eşyalar bırakılıyordu? Araştırmacıların bu sorulara verdiği yanıtlar sadece tahminlere dayanıyor. Dolmenler çok zaman önce inşa edildiklerinden, ne zaman, kimin tarafından, neden ve nasıl inşa edildiklerini kesin olarak söylemek olanaksızdır.

Tanrı’nın belirlediği zamanda ölüler diriltildiklerinde, bu soruların bazısını yanıtlayabilirler. (Yuhanna 5:28; Resullerin İşleri 24:15) Dolmenleri inşa edenler nihayet o zaman, yaşadıkları zamanı, kim olduklarını, bu muazzam anıtları neden ve nasıl inşa ettiklerini açıklayabilirler.

[Sayfa 17’deki resim]

Minorka’da (İspanya) bir taula

[Sayfa 17’deki resim]

Havelte yakınındaki (Hollanda) dolmen

[Sayfa 18, 19’daki resimler]

Stonehenge, Britanya

Aşağıda: Borger yakınındaki (Hollanda) Büyük Dolmen

[Sayfa 18’deki resim]

Schoonoord kasabası (Hollanda) yakınındaki bir dolmenin rekonstrüksiyonu. Gömülü olduğu tümülüsün içinden taşları görünüyor

[Sayfa 19’daki resim]

Emmen’deki (Schimmeres, Hollanda) uzun mezar