Ku Ni Xilaveko Lexikulu Swinene Xa Nchavelelo!
“Waswivo, mihloti ya lava va tshikileriwaka, kambe a va nga ri na muchaveleri; naswona lava va va tshikilelaka a va ri ni matimba, lerova a va nga ri na muchaveleri.”—EKLESIASTA 4:1.
XANA u lava nchavelelo? Xana u navela ku kuma marito ya nchavelelo lama nga herisaka gome leri u nga na rona? Xana u navela ku kuma nchavelelo lowu nga antswisaka vutomi lebyi byi teleke hi maxangu lamakulu ni swilo leswi nga tsakisiki leswi hi langutanaka na swona?
Minkarhi yin’wana hinkwerhu ha wu lava swinene nchavelelo ni xikhutazo. Xivangelo hi leswaku swi tele swilo leswi vangaka ku hlunama evuton’wini. Hinkwerhu hi lava vutumbelo, ku rhandziwa, ku vukarhiwa. Van’wana va hina va dyuharile naswona a swi va tsakisi sweswo. Van’wana va hele matimba hi leswi swilo swi nga fambangiki hi yona ndlela leyi a va tshemba leswaku swi ta famba ha yona. Nakambe van’wana va tsemeke nhlana endzhaku ko kamberiwa hi va ntivo-mavabyi.
Tlhandlakambirhi, va nga ri vangani va nga kaneta leswaku swiendlakalo swa le nkarhini wa hina swi vange leswaku ku va ni xilaveko lexikulu xa nchavelelo ni ntshembo. Eka lembe-xidzana leri hundzeke ntsena, vanhu vo tlula dzana ra timiliyoni va file enyimpini.a Hinkwavo ka vona va siye mindyangu yi ri ni gome—vamanana na vatatana, vasesi na vabuti, tinoni ni lava feriweke hi vatswari—yi lava nchavelelo hi xihatla. Namuntlha, vanhu vo tlula dzana ra timiliyoni va hanya evuswetini lebyikulu swinene. Hafu ya vaaki va misava hinkwayo va pfumala vutshunguri bya nkarhi na nkarhi ni mirhi leyi faneleke. Switarata swa madoroba-nkulu lama thyakisiweke swi tele hi vana lava fularheliweke hi vatswari, lava tsendzelekaka, lava vo tala va vona va tirhisaka swidzidzirisi naswona va hanyaka hi vunghwavava. Vahlapfa va timiliyoni va xaniseka etikampeni leti nga tsakisiki.
Hambiswiritano, tinhlayo—hambiloko ti chavisa—a ti hi byeli nchumu hi mbitsi wa vanhu ni nhlomulo lowu van’wana va langutanaka na wona evuton’wini bya vona. Hi xikombiso, anakanya hi Svetlana, nhwanyana wa le matikweni ya Balkan la tswaleriweke evuswetini lebyikulu.b U ri: “Leswaku ndzi ta kuma mali, vatswari va mina a va ndzi rhuma leswaku ndzi famba ndzi kombela kumbe ndzi yiva. Vutomi bya ndyangu byi hohlokile lerova a ndzi tshamela ku endliwa nsele wa vuxaka bya rimbewu endyangwini. Ndzi kume ntirho wo korhoka, kutani mana wa mina loyi a a teka mali leyi a ndzi yi kuma, u vule leswaku loko ndzo tshuka ndzi lahlekeriwe hi ntirho lowu, u ta tidlaya. Leswi hinkwaswo swi ndzi vangele ku va nghwavava. A ndzi ri ni malembe ya 13 ntsena hi nkarhi wolowo. Hi ku famba ka nkarhi ndzi tikile kutani ndzi humesa khwiri. Loko ndzi ri ni malembe ya 15 hi vukhale, a ndzi languteka ku fana ni munhu wa malembe ya 30 hi vukhale.”
Jaha leri vitaniwaka Laimonis ra le Latvia, ri vulavula hi xilaveko xa nchavelelo ni xa mikhumbulo leyi tshikilelaka leyi ri vangeleke leswaku ri va exiyin’weni lexi dyisaka mbitsi. Loko ri ri ni malembe ya 29, ri humelele hi mhangu ya movha leyi ri siyeke ri lamarile ku suka exisutini ku ya emilengeni. Ri titwe ri nga ha ri na ntshembo kutani ri tinyiketela eka xihoko. Endzhaku ka malembe ya ntlhanu a ri nga ha pfuni nchumu—a ri ri xindzendzele lexi lamaleke lexi nga riki na vumundzuku. Xana a ri ta wu kuma kwihi nchavelelo?
Kumbe anakanya hi Angie. Nuna wa yena u endliwe vuhandzuri kanharhu ebyongweni, lebyi eku sunguleni byi n’wi siyeke a lamarile kantsongo. Kutani, endzhaku ka malembe ya ntlhanu a endle vuhandzuri byo hetelela, u humelele hi mhangu leyikulu swinene, leyi a ku sele katsongo yi n’wi dlayile. Loko nsati wa yena a ri karhi a nghena ekamareni ra lava vabyaka ngopfu kutani a vona nuna wa yena a etlele ko kota lahaya a fana ni ntsumbu, endzhaku ko endliwa vuhandzuri lebyikulu swinene bya le nhlokweni, u swi tivile leswaku khombo a ri ri endleleni. Yena ni ndyangu wa yena a va ta koka exilogweni. Xana a a ta wu kuma njhani nseketelo ni xikhutazo?
Emalembeni lama hundzeke, siku rin’wana ra xixika ri vonake ri ri leri tolovelekeke eka Pat. Hambiswiritano, a a nga ha swi tsundzuki leswi endlekeke eka masiku manharhu lama landzeleke. Nuna wa yena u n’wi byele leswaku endzhaku ko va ni switlhavi leswikulu exifuveni, mbilu ya yena yi yimile. Mbilu ya yena yi sungule ku ba ngopfu naswona hi ndlela leyi nga tolovelekangiki, kutani yi hetelela yi yimile. A a nga ha hefemuli. Pat u ri: “Kahle-kahle va vutshunguri a va vula leswaku ndzi file.” Kambe hi ndlela yo karhi u ponile. Loko a hlamusela hi ta nkarhi wo leha lowu a wu heteke exibedlhele, u ri: “Ndzi chavisiwe hi vukamberi byo tala lebyi a ndzi endliwa byona, ngopfu-ngopfu loko va ringeta ku endla leswaku mbilu ya mina yi ba ni ku tshika ku ba, hilaha yi endleke hakona eku sunguleni.” Xana i yini lexi a xi ta n’wi chavelela ni ku n’wi khutaza enkarhini lowu wo nonon’hwa?
Joe na Rebecca va feriwe hi jaha ra vona ra malembe ya 19 emhangwini ya movha. Va ri: “A hi si tshama hi langutana ni nchumu wo fana ni lowu lowu khomisaka gome. Hambileswi hi tshameke hi rila ni van’wana eku lahlekeriweni ka vona, a hi twanga ku vava lokukulu etimbilwini ku fana ni sweswi.” I yini lexi nga kotaka ku susa “ku vava [ko tano] lokukulu embilwini”—gome lerikulu ro lahlekeriwa hi munhu loyi u n’wi rhandzaka swinene?
Vanhu lava hinkwavo ni van’wana va timiliyoni, va kume nchavelelo ni xikhutazo xa xiviri hakunene. Leswaku u vona ndlela leyi u nga vuyeriwaka ha yona eka xihlovo lexi xa nchavelelo, hi kombela u ya emahlweni u hlaya.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Nhlayo leyi heleleke ya masocha ni vaaka-tiko lava feke a yi tiviwi. Hi xikombiso, buku ya 1998 leyi nge Facts About the American Wars yi vula leswi landzelaka hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi ri yoxe: “Tibuku to tala ti vula leswaku nhlayo hinkwayo ya lava feke eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava (masocha ni vaaka-tiko) i 50 wa timiliyoni, kambe vo tala lava kambisiseke mhaka leyi va tshemba leswaku nhlayo leyi kongomeke yi le henhla ka yoleyo—yi yi tlula kambirhi nhlayo yoleyo.”
b Vito ri cinciwile.
[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 3]
UNITED NATIONS/PHOTO BY J. K. ISAAC
UN PHOTO 146150 BY O. MONSEN