Xiviko Xa Misava Hinkwayo
Afrika
Afrika i pulanete ya hina ya vumbirhi leyikulu naswona yi teka xiphemu xa n’we-xa-ntlhanu xa misava. Ku longoloka ni ekweyitoro, hi kuma makhwati ni swiharhi swa mixaka-xaka, ku katsa ni tindlopfu, tinhutlwa ni tinghala. En’walungwini ku ni Sahara, kwandzasi lerikulu emisaveni. Endhawini leyi van’wana a va yi vitana Tiko-nkulu ra Munyama, Rito ra Xikwembu ri voninga hi ku vonakala lokukulu.—Mat. 4:16.
Le Ghana, Marie wa malembe ya tsevu hi vukhale u huduleriwe emahlweni ka mudyondzisi wakwe hi vana lava a nghenaka na vona xikolo, va n’wi hehla hi leswaku a nga pfali mahlo loko ku khongeriwa exikolweni ni leswaku a nga vuli a ku “Amen.” Mudyondzisi u lave ku tiva leswaku ha yini a nga endli tano. Hi ku titsongahata, Marie u te: “Mi khongela Yesu, kambe loko hi dyondza Bibele ni ndyangu wa ka hina ndzi dyondze leswaku hi fanele ku khongela Yehovha ntsena ha Yesu. Kutani ndzi nga vurisa ku yini ndzi ku ‘Amen’ loko mi khongela?” Mudyondzisi u sale a tikhome nomu kutani a byela vana va tlilasi a ku: “N’wi tshikeni, i Mbhoni ya Yehovha.” Endzhaku ka sweswo, mana wa Marie u rhumelele mudyondzisi loyi Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele. Mudyondzisi u yi tirhisa ku dyondzisa vana loko ku fika nkarhi wa ku dyondzisa hi ta Bibele.
Alfred, la tshamaka eGuinea, u dyondze swo karhi malunghana ni ntiyiso hi 1996 kutani a kuma tibuku tin’wana ta Bibele. Ku nga ri khale, u tlhelele eximutanini xa rikwavo. Loko a hlangane ni Timbhoni ta Yehovha swa xinkarhana, u khorwisekile leswaku u ni vutihlamuleri bya ku byela van’wana leswi a swi tivaka. Alfred u tlhele a endla xiboho xa leswaku loko a ha rindzele nhlamulo leyi humaka eka Timbhoni leti a ti tsaleleke, u ta pfa a aka Holo ya Mfumo. Hi 1998, u ake holo ya xiyimo xa le hansi kambe vanhu va le ximutanini va yi hahlula. U ake holo ya vumbirhi na yona yi onhiwa. Ku endleke leswi fanaka ni hi ya vunharhu.
Alfred u vike mhaka leyi eka hosi ya ximutana xexo. Ku hleriwe leswaku Alfred ni vakaneti va yena hinkwavo va hlangana. Endzhaku ko yingisela hi vukheta, hosi yi nyike Alfred mpfumelelo wa ku aka Holo ya Mfumo kutani yi n’wi nyika ndhawu leyinene etlhelo ka patu lerikulu, emasungulweni ya ximutana. Daniel, loyi a dyondzeriwaka Bibele hi Alfred, havambirhi va hete masiku ya 14 va ri karhi va aka Holo ya Mfumo leyintshwa, va tirhisa musengele ni swilo swin’wana swo aka ha swona leswi va swi kumeke enhoveni.
Hi ku hatlisa loko holo yi hetiwile, va sungule ku va ni minhlangano laha a va bula hi tibroxara leti a va ri na tona. Hosi ya ximutana a yi va kona minkarhi hinkwayo. Loko hofisi ya rhavi yi tivisiwile hi mhaka leyi, ku endliwe malunghiselelo ya leswaku maphayona yo hlawuleka ma va endzela nkarhi na nkarhi, ma va dyondzisa ku fambisa tidyondzo hi mfanelo ni ndlela yo pfuna vanhu lava tsakelaka. Loko mulanguteri wa xifundzha a endzela ximutana lexi, vanhu va 69 eka vaaki va 400 va ximutana xexo va ve kona eka nkulumo yakwe.
Joshua na Susan, lava tshamaka evupela-dyambu bya Kenya, va yisiwe exibedlhele hikwalaho ka mhangu leyikulu ya movha. Vanghana va vona lava nghenaka na vona kereke va va endzerile kutani va vula leswaku mhangu leyi i nxupulo lowu humaka eka Xikwembu. Leswi mpatswa lowu wu hlayeke Bibele swin’we ni timagazini leti wu ti kumeke eka Timbhoni ta Yehovha, a wu swi tiva leswaku a hi Xikwembu xi vangaka timhangu to tano. Va byele vaendzi va vona leswaku loko va pfumala marito yo va chavelela ha wona, va nga ha wu veki nenge eka vona. Hi ku hatlisa loko mpatswa lowu wu humile exibedlhele, wu tihlanganise ni Timbhoni ta Yehovha. Hi November, havumbirhi bya vona se a va sungurile ku huma nsimu kutani va khuvuriwile hi February 2000. Joshua u tshamela ku teka vuphayona bya nkarhinyana kasi Susan u ve phayona ra nkarhinyana hi April.
Otis a a ri mulwi hi nkarhi wa nyimpi ya xin’wana-manana eLiberia. Siku rin’wana yena ni “munghana” wakwe a va ri endleleni yo ya etikweni leri va akelaneke na rona leswaku va ya xavisa movha lowu va wu yiveke. Kambe, “munghana” wakwe u tlumbe Otis hi vomu hi movha, a n’wi tshova milenge ni longo kutani a baleka ni movha. Mhangu leyi yi endle leswaku Otis a tsemiwa swirho naswona u sale a ome swirho ku suka enyongeni ku ya ehansi. Hambileswi Otis a a tala ku teriwa hi mianakanyo ya ku tisunga, u sungule ku ehleketa hi ndlela yin’wana loko tata wakwe a sungule ku dyondzeriwa Bibele hi phayona ro hlawuleka. Loko Otis a lo lakahla emubedweni wakwe a nga koti nchumu, rungula leri nyikaka ntshembo, leri a ri tweke hala kamareni ra tata wakwe ri n’wi tsakisile. U kombele leswaku dyondzo yoleyo yi fambiseriwa ekamareni rakwe leswaku a ta hlanganyela eka yona. Hi ku susumetiwa hi leswi a swi dyondzeke, Otis u sungule ku hundzuka. U tshike ku dzaha kutani a sungula ku antswisa vumunhu bya yena. Namuntlha, Otis a nga ha karhatiwi hi ku lamala ka yena. Sweswi i muhuweleri wa mahungu lamanene naswona minkarhi hinkwayo u tshama a rindze vanhu lava hundzaka hi le kaya ka vona, leswaku a avelana na vona ntshembo lowu a nga na wona. Loko a vutisiwa leswaku i yini lexi n’wi khorwiseke leswaku hakunene u kume vukhongeri bya ntiyiso, u hlamusele leswaku i ndlela leyi Timbhoni ti n’wi tsakeleke hi xiviri ha yona. Otis u te: “Siku rin’wana ni rin’wana vamakwerhu a va hundza va ndzi pfuxela. Sweswo swi ndzi endle ndzi titwa ndzi ri munhu nakambe.”
Wanuna loyi vito rakwe ku nga Avelino a a endle xikhokhelo xa timagazini ta hina, kambe a ku nga ri na Timbhoni laha a a tshama kona le Mozambhiki. Hi ku famba ka nkarhi, u sungule ku fambiseriwa dyondzo ya Bibele hi papila. Avelino u sungule ku avelana ni van’wana vutivi byakwe lebyi a ha ku byi kumaka. Ku nga ri khale ku ve ni ntlawa lowu hlanganaka wu hlaya swihloko swa magazini wa Xihondzo xo Rindza ni buku leyi nge Ku Hlamulana Hi Matsalwa. Endzhaku ka loko mhaka leyi yi fike etindleveni ta vamakwerhu van’wana, va yile va ya chumayela endhawini yoleyo. Va hlamarile ku kuma ntlawa lowu a wu ri ni vanhu va 30. Ku nyikeriwe nkulumo ya le rivaleni naswona a ku te vanhu va 90. Loko ku va ni ntsombano wa vumbirhi eNampula, ku te vanhu va khume va ntlawa wolowo. Un’wana wa vona u sale edorobeni kutani a hlaya buku hinkwayo leyi nge Vutivi Lebyi Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki hi vhiki rin’we ntsena. Hikwalaho ka ku tsakela loku, maphayona mambirhi ya nkarhi hinkwawo ma rhurhele endhawini leyi. Ntlawa lowu wu endla nhluvuko lowunene.
Le Rwanda ku fikeleriwe nhlohlorhi leyintshwa ya vahuweleri va 7 435 hi June. Hi xiringaniso, muhuweleri un’we eka ntlhanu u hlanganyele entirhweni wo karhi wa vuphayona n’hweti yin’wana ni yin’wana hi lembe ra ntirho. Ku fambisiwa tidyondzo ta Bibele to tlula 12 000, naswona lava veke kona eXitsundzuxweni a va ri 30 716. Emalembeni ya mune lama hundzeke, ku akiwe ku tlhela ku nyiketeriwa Tiholo ta Mfumo ta 51, kasi ku kunguhatiwa ku aka tiholo tin’wana ta 115. Hambileswi vahuweleri va khomekeke hi ntirho wo aka tiholo, hi xiringaniso va vika tiawara ta kwalomu ka 20 hi n’hweti ta ntirho wa nsimu.
Jaha rin’wana leri tshamaka eGambia a a ri lava ku ya eCanada leswaku ri ta va mufundhisi wa kereke ya Pentecostal. Hi nkarhi wolowo a ri ri matsalana wa Kereke ya kwalaho ya Pentecostal. Rona ni nghamu ya rona va pfumele ku dyondzeriwa broxara leyi nge I Yini Leswi Xikwembu Xi Swi Languteleke Eka Hina? Loko va ri karhi va dyondzeriwa, va kombisiwe mpfuno wa Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa ku katsa ni “Tinhloko-mhaka To Vulavurisana Ta Bibele,” leti kumekaka emakumu ka Bibele yoleyo. Endzhaku ka sweswo, ematshan’weni ya ku yimbelela tinsimu ta vukhongeri mixo wun’wana ni wun’wana hilaha a va tolovele hakona, a va kambisisa yin’we ya tinhloko-mhaka leti, va hlaya matsalwa hinkwawo lama kombiweke. Loko papila ri ta ri huma ekerekeni, ri n’wi rhambela ku ya eka seminara ya malembe mambirhi eCanada, jaha leri ri angule ri ku: “Yi ta ndzi pfuna hi yini? Sweswi hi kume ntiyiso!” Endzhaku ka tin’hweti ta tsevu va ri karhi va dyondza Bibele, rona ni nghamu ya rona va khuvuriwile kutani sweswi va gingiriteka eku byeleni van’wana mintiyiso yo hlamarisa leyi va yi dyondzeke, naswona sweswo swi va vuyerise ngopfu.
Matiko Ya Amerika
Matiko ya Amerika ma katsa matiko-nkulu mambirhi. Ma sukela eArctic leyi titimelaka swinene ma hlanganisa ni tindhawu to hisa, leti nga ni moya wo tsakama, kukondza ma ya fika ekusuhi na Antarctic. Ku ni tinxaka to tala ta swimilana ni swiharhi leswi kumekaka eAmerika Dzonga ku tlula kun’wana ni kun’wana emisaveni. Eka matiko-nkulu hamambirhi, mahungu lamanene ma chumayeriwa hi ku hiseka.
Wanuna un’wana le Bolivia a a nga khathali nikatsongo hi nsati ni vana vakwe vambirhi. A a ri ni mahanyelo yo biha swinene, a a ri xidakwa naswona a cakunya matluka ya coca. U amukele dyondzo ya Bibele kutani hakatsongo-tsongo a sungula ku tshika mikhuva leyi yo biha. Leswi a a karhatekile hileswi nsati wakwe a a nga swi lavi nikatsongo ku hlanganyela edyondzweni ya Bibele, u n’wi byele leswaku u ta tshika ku dyondza Bibele kutani a tlhelela emahanyelweni yakwe yo biha. Sweswo swi chavise nsati wakwe hikuva a a rhandza ndlela leyi a hanyaka ha yona sweswi. Nsati wakwe u n’wi vutise leswaku i yini lexi n’wi dyaka. U hlamusele leswaku a a nga lavi ku ya eHolweni ya Mfumo ndyangu wakwe wu sele ekaya. Hiloko wansati a pfumela ku dyondza Bibele. Na yena u ve kona entsombanweni wa muganga lowu nuna wakwe a khuvuriweke eka wona.
Ntirho wa ku chumayela eka vanhu lava feke tindleve va le Brazil, va kwalomu ka 1 700 000, wu andzile hi lembe ra ntirho ra 2000. Maphayona yo hlawuleka ya 18, lama ri tivaka kahle Ririmi ra Mavoko ra le Brazil (Brazilian Sign Language [BSL]), ma averiwe ku ya tirha etindhawini ta le madorobeni, leti nga ni vanhu vo hlayanyana lava feke tindleve. Tlhandlakambirhi, hi ku simekiwa ka ntlawa wa vahundzuluxeri va BSL hi September 1999, swi kotekile ku tlanga drama ya Bibele, tinkulumo ta nkoka ni tinsimu ta Mfumo, swi endliwa ro sungula hi vhidiyo eNtsombanweni wa Muganga wa “Vaendli Va Rito Ra Xikwembu.” Sosayiti yi lunghiselela tivhidiyo to hlayanyana hi BSL, ku pfuna vanhu lava feke tindleve leswaku va kula eku tlangeleni ka vona ntiyiso wa Bibele. Sweswi ku ni mavandlha ya 16 ni mintlawa ya 87, leswi tirhisaka ririmi ra mavoko eBrazil.
Endzhaku ka loko Michael a hete mune wa malembe a dyondza hi ta ntshamisano eyunivhesiti, u tsarise exikolweni xa vufundhisi xa Rhoma Khatoliki le Toronto, eCanada. A a lava ku va mufundhisi. Michael wa ha tsundzuka leswaku mufundhisi wa kereke ya Rhoma Khatoliki, loyi a a ri profesa, u byele swichudeni leswaku ku nga vulavuriwa ni Xikwembu hi tindlela to tala, a swi bohi leswaku u vulavula na xona ha Kreste Yesu ntsena. Michael u kanete mufundhisi loyi, a tshaha marito ya Yesu eka Yohane 14:6 lama nge: “A nga kona loyi a taka eka Tatana handle ko ta ha mina.” Mufundhisi loyi u vule leswaku swichudeni swakwe swi fanele swi siyela yena mhaka ya ku hlamusela Bibele, swona swi yisa nyingiso eka tidyondzo letin’wana.
Michael u bele rhavi ra Sosayiti ra le Canada riqingho, a kombela mpfuno hi tlhelo ra moya. U lave ku dyondzeriwa kambirhi hi vhiki, minkarhi yin’wana a a dyondza tindzima timbirhi ebukwini leyi nge Vutivi Lebyi Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki edyondzweni ha yin’we. Hiloko Michael a tshika ku dyondzela vufundhisi kutani a kuma ntirho wa le hofisini. Hi October 9, 1999, u valange miako ya rhavi ra Sosayiti, ya le Canada. Ntokoto lowu wu ve ni vuyelo lebyinene eka yena, hikuva endzhaku ka sweswo u tivekele pakani ya ku va kona eminhlanganweni hinkwayo ya vandlha, a tsala tinhla ni ku nyikela tinhlamuselo leti akaka. Michael u khuvuriwe hi February 19, 2000, naswona ku sukela hi September u ve phayona ra nkarhi hinkwawo.
Makwerhu un’wana wa xisati le Costa Rica u hetiwe matimba hikwalaho ka swiphiqo swo tala ni mintshikilelo leyi a langutaneke na yona. Hikwalaho ka mhangu leyi a veke na yona, u famba hi xitulu xa swigulani. Ku sukela loko mana wakwe a lovile, hi yena a khathalelaka tata wakwe la feke mahlo naswona a nga hanyangiki kahle emianakanyweni, swin’we ni sesi wakwe ni makwavo wa xinuna, lava na vona va nga hanyangiki kahle emianakanyweni. Wa sweka, a basisa yindlu, a hlantswa swiambalo ni ku khathalela ndyangu wa ka vona—u endla hinkwaswo a ri exitulwini xakwe xa swigulani. Leswi a a lava ku hlanganyela evutirhelini hi xitalo hilaha a nga kotaka hakona, vakulu va vandlha va n’wi pfune hi rirhandzu leswaku a kambisisa malunghelo lawa a ma n’wi pfulekerile. Xiringanyeto xin’wana a ku ri leswaku a tirhisa timinete ta 20 ku ya eka 30 hi siku a chumayela a ri etlhelo ka patu, a ri exitulwini xakwe xa swigulani. Vanhu vo tala va hundza hi le kusuhi ni le ka vona loko va ya ni ku vuya exitichini xa mabazi lexi nga ekusuhi na le ka vona. U khutaziwe leswaku a vulavula na vona kutani a va nyika swiphephana kumbe timagazini, a tlhela a endla ni maendzo yo vuyela eka lava va hundzaka ko tala. U endle tano. U ehleketisise hi marito ya muapostola Pawulo lama kumekaka eka Varhoma 1:14, 15 lama nge: “Eka Magriki swin’we ni le ka Vabarbara, eka lavo tlhariha swin’we ni le ka swihunguki ndzi ni nandzu: kutani ndzi ni mapfundza yo vula mahungu lamanene ni le ka n’wina kwalaho Rhoma.” Makwerhu loyi wa xisati u swi xiyile leswaku na yena u ni nandzu eka vaakelani vakwe. Loko a vulavula hi vutirheli bya yena sweswi, swi le rivaleni leswaku u kume ntsako wa xiviri ni ku eneriseka hakunene entirhweni wa yena wo kwetsima.
Le Ecuador, mpatswa wa varhumiwa wu ringete ku fikelela vanhu vo tala hilaha swi nga kotekaka hakona edorobeni ra Guayaquil. Kambe, hikwalaho ka milawu leyi ngo ntswii, ya vuhlayiseki, a wu pfumeleriwanga ku nghena emuakweni lowukulu lowu nga ni swithezi swo tala. Hambileswi wu swi koteke ku nyikela vumbhoni eka vatirhi ni varindzi va kwalomu ka 20 hi ku tirhisa intercom ntsena, a wu nga si tshama wu vulavula ni vanhu lava tshamaka emuakweni lowu. Xisweswo, wu endle xiboho xa ku vulavula ni mufambisi wa muako. Endzhaku ka loko varhumiwa va hlamusele leswaku xikongomelo xa vona a ku ri ku kondletela mimpimanyeto ya mahanyelo lamanene ni ya vumoya bya mindyangu, mufambisi u hlamule a ku: “Ndzi vona swi fanerile leswaku vanhu hinkwavo va yingisa mhaka leyi!” Hiloko a lerisa matsalana wakwe leswaku a tsala rungula leri landzelaka, a ri nameka ebodweni ya switiviso: “Manana Gabi März u ta endzela tindlu ta muako lowu hi Sonto nindzhenga a ta hi dyondzisa ku antswisa mahanyelo. Lava va swi rhandzaka ku n’wi amukela, ndzi kombela va ndzi tivisa. Hi mina Mufambisi.”
Varhumiwa va sungule endlwini ya le henhla ka muako, laha va sunguleke dyondzo ya Bibele ni nhloko ya xikolo. Eka xithezi lexi landzelaka, va sungule tidyondzo tinharhu. Ndyangu wun’wana wu ve kona eXitsundzuxweni kutani endzhakunyana wu endzela hofisi ya rhavi. Varhumiwa va kote ku sungula tidyondzo ta Bibele ta 16 endhawini leyi nga nghenekiki hi ku olova naswona yi nga si tshamaka yi endzeriwa ni kan’we.
Jessica, phayona ra nkarhi hinkwawo leri nga ni malembe ya 15 hi vukhale, la tshamaka ePeru, i Mbhoni a ri yexe endyangwini wa ka vona. Tintangu leti a a ti tirhisa entirhweni wa le nsin’wini a ti hlakale ku hlakala, hiloko a kombela tata wakwe leswaku a n’wi xavela letintshwa. Tata wakwe u hlamule hi vukarhi a ku: “Yehovha a a ku xavele tintangu!” Makwerhu loyi wa xisati u ye ensin’wini hi tintangu teto, kambe loko a ri karhi a muka, u hundze hi le kaya ra makwerhu la endlaka tintangu. Makwerhu loyi u n’wi vitanile kutani a ku: “Ndzi kombela u nghena. Ndzi ku endlele swin’wana namuntlha!” Hiloko a n’wi nyika tintangu letintshwa. Tata wakwe, hi ku hlamala ku n’wi vona a ambale tintangu letintshwa, u n’wi vutisile leswaku u ti kuma kwihi. Jessica u hlamule a ku: “Ndzi xaveriwe hi Yehovha!”
Nsimu ya tindzimi timbe le United States yi tshama yi ri eku ndlandlamukeni. Ku ni vahuweleri vo tlula 16 000 lava tirhaka nsimu leyi, leyi nga ni tindzimi ta 31 ku nga katsiwi Xinghezi ni Xipaniya. Hi lembe ra ntirho ra 2000, ku simekiwe mavandlha lamantshwa ya 11, lama tirhisaka tindzimi timbe, ku katsa ni mavandlha yo sungula ya ririmi ra le Cambodia ni ra Xihmong le United States.
Asiya
Tiko-nkulu leri hi rona lerikulu ku tlula hinkwawo emisaveni naswona ri ni maxelo ni swimilana swo hambana-hambana, leswi milaka laha ku titimelaka ngopfu ni leswi milaka laha ku hisaka ngopfu. EAsiya ku ni switsunga swa Tibetan, laha ku nga ni tintshava to leha ngopfu emisaveni. Vanhu vo tala eAsiya a va si twa mahungu lamanene, kambe ku endliwa matshalatshala lamakulu leswaku ku fikeleriwa vanhu vo tala hilaha swi nga kotekaka hakona. Laha hi ta katsa ni mintokoto ya swihlala swa le Japani na Taiwan, hikuva swi akelane swinene ni tiko-nkulu ra Asiya.
Le Bangladesh, vanhu va 140 va ve kona eNtsombanweni wa Muganga wa “Rito Ra Xikwembu Ra Vuprofeta,” lowu khomeriweke entsindza, le Dacca. Vamakwerhu va kulule va n’watseka leswaku va basisa holo ya mintlangu ivi va sasekisa xiteji hi swiluva. Un’wana wa vatirhi lava hlayisaka holo u te: “Hi mpfhuka ndzi sungula ku tirha eholweni leyi malembe ya 14 lama hundzeke, a ndzi si tshama ndzi vona vanhu lava hlelekeke ni ku basa ku fana na n’wina. Mi endle ndhawu leyi yi va leyi baseke ni leyi kwetsimaka.”
Hi ku angula eka lunghiselelo ra rirhandzu ra ku pfunana ka vamakwerhu va matiko hinkwawo eku akeni ka Tiholo ta Mfumo, ku endliwe malunghiselelo ya ku aka kumbe ku pfuxeta Tiholo ta Mfumo ta 250 eIndiya. Lunghiselelo leri ri susumete vamakwerhu va kwalaho leswaku va hoxa xandla hi ndlela yin’wana ni yin’wana leyi va nga yi kotaka. Makwerhu la dyuhaleke u nyikele hi ndhawu ya swikwere-mitara swa kwalomu ka 420 leswaku ku ta akiwa Holo ya Mfumo. Hambiswiritano, vamakwerhu lava kambeleke ndhawu leyi va kume leswaku a swi nge koteki ku aka eka yona hikuva yi ta khukhuriwa hi mati loko ku na timpfula letikulu. Loko makwerhu la dyuhaleke a byeriwe leswi, u kombe vamakwerhu ndhawu hinkwayo leyi a nga na yona kutani a va byela leswaku va hlawula leyi va yi vonaka yi faneleka ku aka Holo ya Mfumo eka yona. U te: “Ndzi nga si fa, ndzi navela ku vona ku akiwe Holo ya Mfumo leyinene endhawini leyi, ndzi tiyimiserile ku humesa hinkwaswo leswi ndzi nga na swona leswaku yi akiwa.”
Kim Hyo-sook, la tshamaka eSeoul, le Korea, a a nga kumi ntsako kumbe ku eneriseka hi vuphayona, hiloko mulanguteri wa xifundzha a ringanyeta leswaku a kuma nsimu leyi a nga ta yi tirha a ri yexe. U te: “Ndzi xi amukerile xitsundzuxo lexi kutani hi ku hatlisa ndzi va toloverile ni ku va tiva kahle vini va miti ya nsimu ya mina. Ndzi lulamise minkarhi ya ku va endzela leswaku ndzi ta va kuma va lunghekile. Hikwalaho ka sweswo, nhlayo ya maendzo ya mina yo vuyela yi tlakuke yi suka eka 35 yi ya eka 80 hi n’hweti, naswona ndzi ni nkombo wa tidyondzo ta le kaya ta Bibele. Sweswi ndzi kuma ntsako wa xiviri.”
Sam, la tshamaka eIsrayele, hi yena ntsena xichudeni lexi nga Mbhoni exikolweni lexi a nghenaka eka xona. Nakambe hi yena ntsena eka swichudeni swa tlilasi yakwe, la aleke ku amukela maphepha ya xikambelo lexa ha taka, lama yiviweke. Endzhaku ka xikambelo, nhloko ya xikolo yi twe leswaku vana hinkwavo va xikolo a va yivela handle ka Sam ntsena. Sam u nyikiwe timaraka ta le henhla ta xikambelo xexo. Xiendlakalo lexi xi endle leswaku ku nyikeriwa vumbhoni lebyinene eka swichudeni leswi hlanganeke swa Makhatoliki ni swa Mamoslem ku katsa ni vadyondzisi va swona.
Makwerhu wa xisati wa le Japani, la nga ni malembe ya 83 hi vukhale u kunguhate ku famba hi xitimela xa rivilo lerikulu loko a endzela n’wana wakwe wa jaha. Loko a ri karhi a n’wi hlengeletela timagazini ta sweswinyana, u tsundzuke leswaku a a ri ni timagazini to tala leti a nga ti fambisangiki, hiloko a ti hoxa enkwameni wa yena. U xiye leswaku vakhandziyi va phirheka eriendzweni ro leha, kutani a tivutisa loko a nga ta swi kota ku fambisa timagazini tin’wana exitimeleni. Eriendzweni, wanuna loyi a a tshame ekusuhi na yena u n’wi vutisile leswaku i yini lexi a a xi hlaya hi ku tiyimisela konghasi. U tsakele ku amukela timagazini kutani a sungula ku tsakela ku ti hlaya. Loko vakhandziyi van’wana vo hlayanyana va vona leswi, va tikombelele timagazini na vona. Loko a fika laha a yaka kona u kume leswaku n’wana wa yena a nga si fika ku ta n’wi teka, hiloko a tirhisa nkarhi wolowo ku nyikela vumbhoni eka vanhu lava yimeleke switimela. Loko n’wana wa yena a fika, se a a fambise timagazini ta 40 kutani a a nga n’wi siyelanga ni yin’we!
Hambileswi ku nga khale Vubudha byi ri vukhongeri bya ndhavuko eMongolia, vunyingi bya vanhu va kwalaho a byi pfumeli leswaku Xikwembu xi kona. Tiko rero ri lunghiseleriwe xiphephana xa matluka ya mune lexi nge How Precious Is Life to You? Xiphephana lexi xi bula hi makhombo ya ku tirhisa fole, ku nga bulo leri hi ntolovelo vanhu va ri tsakelaka swinene. Hi November na hi December 1999, ku lunghiseleriwe tsima ro hlawuleka kutani vahuweleri hinkwavo va 22 va hlanganyerile eka rona. A nga kona ni un’we la aleke ku nyikiwa kopi. Emasikwini yo sungula ya khume, ku fambisiwe kwalomu ka swiphephana swa 10 000 edorobeni leri nga ntsindza ra Ulan Bator. Vatirhela-mfumo vo tala va bumabumele tsima leri. Ntirho lowu wo hlawuleka wu haxiwe eka TV ni xiya-ni-moya ko talanyana ni le ka swihloko swa maphepha-hungu manharhu. Ku sunguriwe tidyondzo to hlayanyana ta Bibele.
Ntiyiso wu fikelela ni tindhawu leti nga ekule swinene. Le Kazakhstan ku ni khotso leri tameleke vabohiwa vo tlula 1 000. Hi 1997, Timbhoni ta Yehovha timbirhi ti endzele mukongomisi wa khotso leri, ti lava mpfumelelo wa ku bula hi mintiyiso ya Bibele ni vabohiwa van’wana lava tsaleleke hofisi ya Timbhoni ya kwalaho. Ku nga ri khale endzhaku ka sweswo, Timbhoni ta Yehovha ti sungule ku dyondza ni vabohiwa va 20. Hi 1998, mune wa vona va ve vahuweleri lava nga khuvuriwangiki naswona va nyikiwe mpfumelelo wa ku va ni minhlangano ya vandlha. Endzhaku ka loko vakongomisi va vone vuyelo lebyinene lebyi tidyondzo ta Timbhoni ta Yehovha ti veke na byona eka vabohiwa lava, va nyike mpfumelelo wa leswaku vahuweleri va nyikela tinkulumo ta le rivaleni hi ku ti haxa eka fambiselo ra xiya-ni-moya xa khotso. Sweswi vabohiwa hinkwavo va kota ku twa tinkulumo leti ti haxiwaka.
Vakongomisi va khotso va ye va khorwiseka leswaku vukhongeri bya Timbhoni ta Yehovha a hi nchumu wo karhi lowu munhu a wu ambalaka loko swiyimo swi n’wi pfumelela. Ntokoto wun’wana wu va pfunile leswaku va twisisa leswi. Vabohiwa a va pfumeleriwanga ku va ni mali, hikuva va nga xava xilo xihi ni xihi hambi ku ri swidzidzirisi. Hambiswiritano, mubohiwa un’wana a a hamba a kuma mali yi hoxiwe emaphaseleni lawa a rhumeriwaka wona. Loko a ri karhi a endla nhluvuko wa moya, ripfalo ra yena leri leteriweke hi Bibele ri sungule ku n’wi karhata. Siku rin’wana u nyike nkulu la endzeleke khotso mali. A a lava leswaku yi va munyikelo entirhweni wa Mfumo, kambe nkulu u arile hikuva a a swi tiva leswaku a ku ri ku tlula milawu ya khotso ku huma ni mali. Nkulu u byele jaha leri a ku: “Mali yoleyo yi tirhise leswi ripfalo ra wena ri ku lerisaka swona.” Mubohiwa u ye eka ndhuna ya varindzi kutani a veka mali yoleyo etafuleni ra yona, a ku: “Ripfalo ra mina leri leteriweke hi Bibele a ri ndzi pfumeleli ku tshama ni mali leyi laha. Endla xin’wana ni xin’wana lexi u xi lavaka hi yona.” Murindzi loyi u hlamale ngopfu lerova a ku: “Emalembeni ya mina hinkwawo ya 20 ndzi tirha laha khotsweni leri, a ndzi si tshama ndzi vona ni un’we la lavaka ku lahlekeriwa hi mali yakwe!”
Makwerhu wa xisati a a ri mudyondzisi exikolweni xa le Malaysia. Siku rin’wana u vulavule ni mudyondzisi-kulobye hi Yehovha ni hi switshembiso swa yena. Mudyondzisi-kulobye u vule leswaku u hele mongo hikwalaho ka leswi swikwembu leswi a swi gandzelaka swi nga n’wi pfunangiki ku tlhantlha swiphiqo swa yena. U khongele Buddha, swikwembu swo hambana-hambana swa Machayina hambi ku ri Yesu Kreste. Kambe a ku kalanga ku va ni nhlanga yo huma ngati.
Wansati loyi madimona a ma n’wi cinisa rhuvurhuvu vusiku ni nhlikanhi. Nivusiku vurhongo a byi nga phahi. Ninhlikanhi, mimoya a yi n’wi karhata entirhweni kutani a a nga swi koti ku endla ntirho wa yena hi mfanelo. Vutomi bya yena a byi ri ni maxangu yo tala lerova u ye evangomeni, kambe sweswo swi lo nyanyisa xiyimo.
Makwerhu wa xisati u byele mudyondzisi-kulobye leswaku hi ku ya hi Swivuriso 18:10, “vito ra Yehovha i xihondzo xo tiya.” U sirhelela lava vitaka evitweni ra yena hi ripfumelo. Makwerhu wa xisati u n’wi khutaze ku khongela Yehovha Xikwembu loko madimona ma tlhela ma n’wi karhata.
Siku leri tlhandlamaka, mudyondzisi-kulobye u byele makwerhu wa xisati leswaku u kombele mpfuno eka Yehovha kutani madimona ma n’wi tshika. Mudyondzisi-kulobye u sungule ku dyondzeriwa Bibele kutani a endla nhluvuko hi xihatla. U cukumete swilo hinkwaswo leswi fambisanaka ni vugandzeri bya mavunwa kutani madimona ma tshika ku n’wi karhata. U khuvuriwe enhlengeletanweni ya sweswinyana ya xifundzha.
Ku lava ku va malembe ya 50, Timbhoni leta ha riki majaha le Taiwan a ti heta nkarhi wo leha ekhotsweni hikwalaho ka ku tiyimisela ka tona ku khomelela eka vukala-tlhelo bya Vukreste. Emalembeni ya sweswinyana, ku endleke swilo leswi hlamarisaka. Leswi vavanuna vo tala a va tsariseriwa nyimpi ku tlula lava nga leteriwaka vusocha hi ndlela leyi humelelaka, ku endliwe xiboho xa leswaku milawu leyi khumbanaka ni ku tirhela tiko yi lulamisiwa leswaku yi pfumelela van’wana lava tsarisiweke leswaku va ya endla mintirho leyi nga riki ya vusocha. Vatirhela-mfumo va twe hi ta leswi endliwaka ematikweni man’wana lava mapfalo ya vona ma nga va pfumeleriki ku endla ntirho wa vusocha. Lava ripfalo ra vona ri nga va pfumeleliki ku khoma matlhari, lava vonaka swi antswa ku tirhela hulumendhe nkarhi wo karhi entirhweni lowu nga riki wa vusocha ku ri ni ku pfaleriwa ekhotsweni, sweswo a va swi kombisa hi ku tata xikombelo xa kona. Ehansi ka lunghiselelo lerintshwa, lava va nga ta heta tin’hweti ta 33 va endla ntirho lowu nga riki wa vusocha a va nge tirhi hi mahelo-vhiki ni hi madyambu yo tala, kutani va ta kuma nkarhi wa ku hlanganyela emintirhweni ya swa moya.
Yuropa
Hambileswi ku nga khale Yuropa yi tekiwa tanihi tiko-nkulu, entiyisweni yi hlohlomukele evupela-dyambu yi va nhlonhle leyikulu ya Eurasia. Muapostola Pawulo u tise mahungu lamanene edzongeni wa Yuropa kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke. Hilaha u nga ta swi vona hakona, rungula ra ntiyiso leri nga ni matimba ri ya emahlweni exiphen’wini lexi xa misava.
Siku rin’wana makwerhu wa xisati a a tshame ephakeni le Zagreb, eCroatia. U vone jaha rin’wana ri tumbele eswihlahleni leswi nga kusuhi ni kwalaho. A ri kwalarile naswona ri rhurhumela, kutani a ehleketa leswaku ra vabya. U ri tshinelerile kutani a ku: “Nkulukumba, loko ku ri leswaku a wu hanyanga kahle ndzi nga tsakela ku ku yisa eka dokodela.” Hambileswi a ri ri karhi ri rhurhumela, ri vule leswaku ri hanye bya cheleni. Hiloko a ku: “Xana u khomiwe hi ndlala? Ndzi ya ku xavela swakudya?” Ri hlamule ri ku: “E-e. Ndza ku kombela u nga tshineli. Ndzi laviwa hi maphorisa, ma nga ehleketa leswaku hi swin’we.” Makwerhu wa xisati u vutisile: “U lo va dyela yini?” Hiloko ri n’wi byela leswaku ra ha ku yiva exitolo, ri engeta ri ku: “Swilo swa kona ndzi na swona kwala exikhwameni xa mina. Ndzi chava maphorisa naswona ndzi chava ku pfaleriwa.” Makwerhu wa xisati u ri twele vusiwana naswona a a lava ku ri pfuna. Hiloko a ri kombela leswaku ri tshama ekusuhi na yena leswaku va ta bula hi mhaka leyi. U ri byele leswaku Yehovha Xikwembu u ta ri nyika vutlhari bya ku tiva swo swi vula loko ri tlherisa leswi ri swi yiveke exitolo. Ri rhiye ndleve kambe a ra ha rhurhumela. U te eka rona: “Lava mufambisi wa xitolo kutani u n’wi byela leswaku hi wena u yiveke mali leyi kutani u lava ku yi tlherisa sweswi.” Loko va ri karhi va bula, ku hundze muakelani kutani a vitana makwerhu wa xisati hi vito. Hi yona ndlela leyi jaha leri ri tiveke vito ra yena ha yona.
Hi ku hatlisa endzhakunyana ka sweswo, makwerhu wa xisati u hlamarile ku kuma papila ra yena ri kandziyisiwe eka phepha-hungu ra kwalaho. Papila rero a ri hlayekisa xileswi: “Manana Barica, ndzi xi nkhensa swinene xitsundzuxo xa wena xa musa. Ndzi ba mandla ndzi vuyelela—u ndzi phule enon’wini wa khotso. A ndzi swi koti ku ku byela hi wa mina ndlela leyi u ndzi pfuneke ha yona hikuva a ndzi yi tivi adirese ya wena. Kambe ndza ku tsalela leswaku vo tala lava nga ta tikuma va ri exiyin’weni lexi fanaka va kota ku hlaya hi mhaka leyi kutani va hundzukela eka Xikwembu xa ntiyiso lexi pfunaka, ku nga Yehovha! Ndzi yi tlherisile mali liya. Mufambisi u vule leswaku mali leyi a yi yiviwile a ku ri ti-kuna ta 1 500. Kambe ndzi tlherise ti-kuna ta 1 700 leti a ti ri enkwameni wa mina. U vule leswaku ndzi teka ti-kuna leti ta 200 hikuva mali leyi a a lahlekeriwe hi yona a ku ri ti-kuna ta 1 500 ntsena. Ndzi te: ‘E-e, Nkulukumba, a ndzi nga ri na kuna na yin’we enkwameni wa mina, a ndzi pfumala ni mali yo xava xinkwa hi yona.’ Hiloko mufambisi a sungula ku ndzi nyika swilo. U te: ‘Ti-kuna leti ta 200 i ta wena.’ Ku tlhandlekela eka tona, u tlhele a ndzi nyika ti-kuna ta 500, malofo mambirhi ya swinkwa, tipayinti timbirhi ta ntswamba, swibyenyana swa ntlhanu leswi nga ni yogati, nyama ya tigramu ta 500 ni swakudya swa vana. U te: ‘Ndzi ku nyika swilo leswi hikuva u tshembekile naswona u pfumele nandzu wa wena.’ Ndzi nkhensa Xikwembu na wena hileswi ndzi nga pfaleriwangiki. Ndzi tlhela ndzi ba mandla ndzi vuyelela!”
Le Copenhagen, eDenmark, ku ni rin’wana ra mahlaluko lamakulu eYuropa. Handle ka mabyatso, ku ni swikepe swo tlula 2 000 leswi fikaka laha lembe ni lembe. Loko vamakwerhu va nghena exikepeni xin’wana va vutise van’wana lava tirhaka eka xona loko va tiva Timbhoni ta Yehovha, kutani va ku va ti tiva. Va tlhele va engetela hi ku vula leswaku Mbhoni yin’wana ya Yehovha yi kona kwala xikepeni. Vamakwerhu va lave ku vonana ni mupfumeri-kulobye. Loko va n’wi vonile, va kume leswaku a a nga si khuvuriwa. A a huma exihlaleni lexitsongo xa Lwandle ra Pacific, lexi a xi ri ni vaaki va 2 000 ntsena. A ku nga ri na Timbhoni exihlaleni xexo kambe u dyondze ntiyiso hi tibuku leti a ti kumeke emahlalukweni yo hambana-hambana loko va ri karhi va rhendzeleka ni misava. U hlaye tibuku hi yexe naswona u fambe na tona ekaya a ya ti nyika nsati wakwe. Havambirhi va pfumerile leswaku va kume ntiyiso. A a nyikela vumbhoni hi ku hiseka eka lavan’wana lava a tirhaka na vona malunghana ni swilo leswi a swi dyondzeke. U endle xikhokhelo xa timagazini ta hina kutani vamakwerhu va n’wi tshembisa leswaku va ta tivisa vandlha ra le kusuhi ha yena ni nsati wakwe.
Vahuweleri va le Bremerhaven, eJarimani, va hambeta va ya ehlalukweni leswaku va ya fambisa tibuku eka lava tirhaka eswikepeni ni le ka vachayeri lava layichaka kumbe ku xikisa nhundzu etilorini ta vona. Makwerhu un’wana u vula leswaku u hlangane ni vachayeri va tilori lava humaka ematikweni ya 48. U ri: “Leswaku hi hlangavetana ni swilaveko swa vanhu lava hinkwavo, hi tshama hi tamele tibuku hi tindzimi ta 39 emovheni wa hina.” Vachayeri vo hlayanyana va le Rhaxiya va tile eminhlanganweni loko va ha ri ehlalukweni. Sonto yin’wana nindzhenga, Fred na Christian va vone xin’wana xa swikepe leswikulu leswi fambisaka vanhu xi yime ehlalukweni. Vatirhi va 950 va xikepe lexi a va ri va tinxaka to hambana-hambana ta 50! Loko vamakwerhu va nghene exikepeni lexi, ku te mutlutisi un’wana la humaka eswihlaleni swa le Pacific, a va vutisa a ku: “Xana mi yi khomile buku liya ya xitshopana leyi nga ni swifaniso swo xonga?” A a vulavula hi Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele. Vamakwerhu a va nga yi khomanga kutani mutlutisi loyi u vonake a hele matimba. Kutani endzhaku ko fambisa tibuku ta vona hinkwato, Fred u ye eBethele ya le Selters—mpfhuka lowu nga tiawara ta khume ku ya ni ku vuya—leswaku a landza tibuku leti engetelekeke. Siku leri tlhandlamaka, va fambise timagazini ta 900, tibroxara ta 300 ni tibuku ta 850 eka vatirhi va le xikepeni! Fred u tlhele a kuma mutlutisi luya wo rhandza vanhu kutani a n’wi nyika buku ya yena ya xitshopana leyi a a yi lava. Fred u ri: “Loko a twa leswaku hi fambe tikhilomitara to tlula 1 000 leswaku hi landza buku yoleyo, mahlo ya yena ma khavaxele mihloti.”
Emasungulweni ya 1998, xitichi xa xiya-ni moya lexi nga lawuriwiki hi mfumo xa le Luxembourg xi endle ndzavisiso eka vayingiseri va xona hi riqingho, xi vutisa hi tipakani ta vona evuton’wini ni leswi va swi languteleke. A ku hlawuriwa nomboro yihi na yihi ya riqingho. Loko muhaxi wa xitichi lexi a bela eka nomboro yin’wana, u be nomboro ya khodi leyi hoxeke kutani a tikuma a vulavula ni wansati la nga ekule hi tikhilomitara ra 400, ekusuhi na Nuremberg, eJarimani. U tsakisiwe hi vutivi lebyi a nga na byona ni ku va a ri ni langutelo lerinene hi vutomi kutani a n’wi vutisa leswaku u ri hlakulele njhani vonelo ro tano. U vule leswaku i Mbhoni ya Yehovha, a a swi vona leswaku leri i lunghelo leri nga languteriwangiki ra ku byala mbewu ya Mfumo. Bulo leri ri pfuxe ku tsakela ka muhaxi loyi kutani makwerhu loyi wa xisati u pfumerile ku tlhela a n’wi bela riqingho endzhaku ka nkarhi. U endle tano ko hlayanyana etin’hwetini timbirhi leti tlhandlameke. U hlamusele swo tala hi Xikwembu, vutomi ni hi Timbhoni ta Yehovha naswona u kote ku hlamula swivutiso swo tala. Leswi a pfuxeke ku tsakela ka muhaxi, u lave ku dyondza swo tala. U bele vandlha ra le Luxembourg riqingho a kombela ku fambiseriwa dyondzo ya le kaya ya Bibele ni rungula malunghana ni minhlangano. U tsakisiwe ngopfu hi moya wa rirhandzu ni wa vunakulobye lowu a amukeriweke ha wona eHolweni ya Mfumo. Sweswo swi ve xisekelo lexinene xa dyondzo ya yena ya le kaya ya Bibele.
U khuvuriwile endzhaku ka tin’hweti ta 13 a bele makwerhu luya wa xisati riqingho kwale Jarimani. Hi October 1999 u ve phayona ra nkarhi hinkwawo. I swinene swonghasi leswi makwerhu wa xisati wa le Jarimani a titiviseke tanihi Mbhoni ni leswi a tirhiseke lunghelo rero ku byala mbewu ya Mfumo.
Le Portugal, Antonio u sungule ku tsakela rungula ra Bibele hikwalaho ko bula ni makwavo loyi a nga Mbhoni ya Yehovha, loko a n’wi endzerile. Antonio u navele ku dyondza leswi engetelekeke hi Bibele. U khongele hi mbilu hinkwayo leswaku a kuma mpfuno. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, Timbhoni timbirhi ti n’wi endzerile ekaya kakwe kutani ti sungula ku dyondza na yena Bibele. Loko Antonio a ri karhi a kuma vutivi lebyi engetelekeke, u sungule ku cinca mahanyelo yakwe ma fambisana ni ku rhandza ka Xikwembu. Xo sungula, ripfalo ra yena ri n’wi susumete ku tshika ku hlota, ku nga nchumu lowu a a wu rhandza hi mbilu ya yena hinkwayo. Endzhaku, loko se a twisisa mhaka ya vukala-tlhelo bya Vukreste, u endle xiboho xa ku tshika xikhundlha xa yena lexi xiximekaka swinene xa ku va meyara wa ka masipala, ntirho lowu a wu tirheke malembe ya 15. Hambileswi a komberiweke ku anakanyisisa hi ku tshika ka yena ntirho, ndzayo leyi nga eka Yakobo 4:4 yi n’wi tiyisile leswaku a nga hundzuki eka xiboho lexi a xi endleke. U endle nhluvuko wa xihatla hikuva yena ni nsati wakwe va kurise vuxaka bya vona na Yehovha kutani va sungula ku va kona eminhlanganweni ya vandlha. Ku nga ri khale, a va hlanganyela entirhweni wa le nsin’wini naswona va khuvuriwile.
Tiko ra Spaniya ri hi vikela hi makwerhu loyi malembe yo tala lama hundzeke, a a karhatiwa hi mutirhi-kulobye hikwalaho ka ripfumelo rakwe. Mutirhi-kulobye u hlekule ni ku sola vukhongeri bya makwerhu loyi, tin’hweti to tala. Ku fike laha makwerhu a swi voneke leswaku swi ringene, a nge he swi koti ku swi tiyisela, hiloko a khongela Yehovha leswaku a n’wi pfuna ku tiyisela xiyimo lexi xo tika hi ndlela ya Vukreste, a nga tlheriseli swo biha hi swo biha. Makwerhu u hlamarile loko a vona langutelo ra mutirhi-kulobye ri cinca. U tlhele a kombela ndzivalelo kutani a tiyisekisa makwerhu leswaku a nge he tlheli a rhukana Xikwembu emahlweni ka yena. Ku nga ri khale, mutirhi-kulobye u tshike ntirho ekhampanini yoleyo.
Ku hundze malembe ya 24 makwerhu a nga si vonana ni khale ka mutirhi-kulobye. Sweswi loko va vonana a ku ri eHolweni ya Mfumo leyi makwerhu a a averiwe ku ya nyikela nkulumo. Mutirhi-kulobye u n’wi byele leswaku u dyondze Bibele naswona se i Mbhoni leyi khuvuriweke. U ye emahlweni a hlamusela leswaku hambileswi ku hundzeke malembe yo tala, a nga yi rivalanga “Mbhoni liya yi n’wi lehiseleke mbilu swinene loko a hambeta a yi hlekula ni ku hlekula Xikwembu xa yona.”
Swihlala Swa Misava
Swihlala swa misava a swi ringani naswona swi hambanile ni matiko-nkulu, hikuva wona i makulu swinene. Hambileswi laha hi katseke tiko-nkulu leri nga xihlala ra Australia, xihlala lexikulu i Greenland, lexi hlanganisaka swikwere-khilomitara swa 2 200 000. Swihlala leswitsongo a swi hlanganisi ni ndhawu leyi nga exikarhi ka switarata swimbirhi swa doroba. Exikarhi ka swona ku ni swihlala swin’wana swa magidi. Hlaya mintokoto yi nga ri yingani leyi humaka eka swin’wana swa swona.
Le Australia, makwerhu wa xisati u hlangane ni wansati entirhweni wa yindlu ni yindlu loyi a a vonaka a nga ri tsakeli Rito ra Xikwembu. Hambileswi wansati loyi a amukeleke xiphephana, makwerhu wa xisati u vone ku ri ku tlanga hi nkarhi ku endla riendzo ro vuyela. Nilokoswiritano makwerhu wa xisati u ringete ko tala ku endzela wansati loyi ekaya rakwe, hambileswi eku sunguleni a nga humelelangiki. Eku heteleleni loko makwerhu loyi a kala a n’wi kuma ekaya, wansati loyi u hlamusele leswaku endzhaku ka riendzo ra yena ro sungula, u xave Bibele yo durha. Makwerhu wa xisati u sungule ku dyondza na yena Bibele. Sweswi wansati loyi u endla ku cinca lokukulu evuton’wini byakwe leswaku a pfumelelana ni misinya ya milawu ya Vukreste. U va kona eminhlanganweni hinkwayo.
Loko makwerhu un’wana a chumayela hi yindlu ni yindlu eRiphabliki Ra Dominika, u kume wansati la nga ni malembe ya kwalomu ka 60 hi vukhale. Loko makwerhu a hete ku bula na yena, u tshambulute voko leswaku a ta n’wi lela hi ku n’wi qhavula. Makwerhu u xiye leswaku wansati loyi u fe mahlo loko a nga ri tshambuluti voko ra yena. Hiloko makwerhu a tshembisa ku tlhela a n’wi endzela.
Loko a tlhelerile, wansati loyi u vule leswaku u byele n’wana wa yena wa nhwanyana leswaku u hlamarisiwe hileswi munhu a n’wi kombiseke nkhathalelo hambileswi a feke mahlo. Hiloko a hlamusela makwerhu leswaku u byeriwe leswaku a ku na ntshembo wa ku tlhela a vona. Makwerhu u vulavule hi Xikwembu lexi nyikaka ntshembo kutani a n’wi hlayela matsalwa man’wana ya le Bibeleni lama vulavulaka hi ndlela leyi Yesu a hanyiseke lava feke mahlo ha yona. (Mat. 9:27-30) Sweswo swi n’wi tsakise ngopfu wansati loyi.
Hiloko makwerhu a endla ndzavisiso eka Nhlangano wa lava Feke Mahlo ku vona loko ku nga endliwa swo karhi hi wansati loyi. Ku endliwe malunghiselelo ya leswaku a ta kamberiwa, kutani loko wansati loyi a fika, u byeriwe leswaku swi nga endleka a tlhela a vona loko o endliwa vuhandzuri. Vuhandzuri byebyo byi humelerile. Nkarhi wolowo hinkwawo, u ye emahlweni ni ku nghenisa vutivi bya Bibele. Endzhaku ka vuhandzuri, u sungule ku hlaya Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele kutani a yi heta hi mavhiki ma nga ri mangani. Endzhaku ka sweswo u dyondze broxara leyi nge I Yini Leswi Xikwembu Xi Swi Languteleke Eka Hina? ni buku leyi nge Vutivi Lebyi Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki. U ve kona eminhlanganweni minkarhi hinkwayo loko a nga si endliwa vuhandzuri kutani ku sukela loko a tshunguriwile, a nga si tshama a xwa. U sungule ku vulavula ni van’wana hi leswi a swi dyondzaka ni hi ndlela leyi a pfuniweke ha yona leswaku a tlhela a vona. U khuvuriwe entsombanweni wa muganga hi 1999.
Loko makwerhu wa xisati a ri karhi a nyikela vumbhoni exihlaleni xa Réunion, u nyike wansati un’wana timagazini ta hina. Wansati loyi u hlamule a ku: “A swi pfuni nchumu hikuva a ndzi koti ku hlaya.” Makwerhu wa xisati u tinyiketele ku n’wi dyondzisa ku hlaya kutani wansati loyi a swi amukela hi mandla mambirhi. Makwerhu wa xisati u vuye ni broxara leyi nge Titolovete Ku Hlaya Ni Ku Tsala ni leyi nge Tsakela Vutomi eMisaveni Hi Masiku! A a tirhisa hafu ya awara ku n’wi dyondzisa ku hlaya kutani hafu leyin’wana va dyondza Bibele. Wansati loyi u endle nhluvuko wa xihatla, eku dyondzeni ku hlaya ni le ku twisiseni ka ntiyiso.
Hambileswi vana vakwe va ringeteke ku n’wi tshikisa ku dyondza, wansati loyi u va byele leswaku u ya emahlweni ni dyondzo ya yena. Ku nga ri khale u sungule ku dyondza buku leyi nge Vutivi kutani a sungula ku va kona minkarhi hinkwayo eminhlanganweni. Sweswinyana wa ha ku khuvuriwa. Sweswi wa swi kota ku hlaya Bibele ni tibuku leti sekeriweke eBibeleni.
Makwerhu wa xisati u sungule dyondzo ya le kaya ya Bibele eXihlaleni xa le N’walungwini xa New Zealand ni nhwanyana loyi vito rakwe ku nga Hina. Endzhaku ko dyondza ka mbirhi broxara leyi nge Leswi Xi Swi Languteleke, Hina u byele makwerhu wa xisati leswaku u lava ku va Mbhoni ya Yehovha naswona u ta hambana ni xigangu xakwe, lexi nga xirho lexikulu xa ntlawa wa swigevenga swa kwalaho. U kanye mbilu kutani a ya xi byela hi ta makungu ya yena. U hlamarile loko xi ku eka yena, “Swi lulamile.”
Endzhakunyana xigangu xakwe xi cince mianakanyo kutani xi kunguhata ku tirihisela, ku nga ri eka Hina ntsena kambe ni le ka Timbhoni ta Yehovha. Xi endle xiboho xa ku hlasela Holo ya Mfumo hi tikulu. Kambe, loyi a nga tshama a va xirho xa ntlawa wolowo wa swigevenga u ringanyete leswaku xi rhanga hi ku ya enhlanganweni leswaku xi kambela Timbhoni xi nga si hlasela. Xi pfumerile kutani vusiku byebyo xi ve kona eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni. A xi tsake ngopfu lerova xi vitana swigevenga xi swi tivisa leswaku sweswi xi lava ku va Mbhoni ya Yehovha! Endzhakunyana, enhlanganweni lowu xiximekaka wa swigevenga emasirheni, xi celele beji ya xona (leyi kombisaka leswaku i xa ntlawa wihi), xi kombisa leswaku xi celela mahanyelo ya xona ya nkarhi lowu hundzeke, lama katsaka ku tirhisa swidzidzirisi ni bindzu leri nga riki enawini ra swakunwa swa xihoko. Xona na Hina va va kona eminhlanganweni minkarhi hinkwayo. Sweswi va tekane ximfumo naswona Hina wa ha ku khuvuriwa sweswinyana. Nuna wa yena u tiyimisele ku fanelekela ku khuvuriwa na yena.
Rhavi ra le Trinidad ri sungule tsima ro hlawuleka ra ku fambisa minkandziyiso ya Xalamuka! ya February 8 na 22. Xifunengeto xa nkandziyiso wo sungula a xi vulavula hi mindyangu leyi nga riki na tatana kasi xa nkandziyiso wa vumbirhi a xi vulavula hi ku tisunga. Mintlawa leyi a yi ta endzeriwa a ku ri minhlangano ya vuhlayiseki bya vanhu, mintlawa ya maphorisa lama tirhelaka tiko, swikolo, vatirheli va hulumendhe, swirho swa palamendhe, minhlangano leyi nga riki ya hulumendhe ni yin’wana, leyi hi ku kongoma a yi ta tsakela timhaka leti hlamuseriwaka.
Xiviko lexi nga helelangiki xi kombisa leswaku ku fambisiwe timagazini ta 14 941, tibuku ta 1 374 ni tibroxara ta 90. Vuyelo bya tsima leri byi ve ku kuma maendzo yo vuyela ya 860 ni tidyondzo ta le kaya ta Bibele ta 29, laha vunyingi bya tona a ku ri vanhu lava a swi nga ta koteka ku va fikelela hi ku nyikela vumbhoni hi ndlela leyi tolovelekeke. Vatirheli va hulumendhe vo hlayanyana va rhumele mapapila ya ku nkhensa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Xikombiso xin’wana xa papila leri amukeriweke i xa papila leri humaka eka Huvo ya Gqweta-nkulu ni Timhaka ta Nawu. Ri te: “Hi nkhensa tikopi ta tinyiko ta timagazini ta . . . Xalamuka! . . . Ti ni rungula lerinene ngopfu. Hikwalaho hi ta tlangela swinene loko mo hi rhumela tikopi tin’wana ta tsevu leswaku hi ta ti avela tindzawulo to hambana-hambana ta Huvo. Nakambe, loko mo tshuka mi va ni rungula leri nga hi pfunaka ku tirhisa milawu ya hina emhakeni ya vutomi bya ndyangu, hi ta tlangela loko mo hi rhumela rungula rero.” Papila rero a ri sayiniwe hi gqweta-nkulu hi yexe.