Loko Vuhlangi Byi Ri Nhlomulo

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! LE SPAIN

Namuntlha—esikwini leri tolovelekeke ra va-1990—vana va 200 wa magidi va ta lwa etinyimpini leti nga riki enawini ta xitumbelelana, vana va 100 wa timiliyoni lava nga emalembeni yo nghena xikolo a va xi ngheni, vana va 150 wa timiliyoni va ta etlela va nga dyanga, vana va 30 wa timiliyoni va ta etlela eswitarateni, naswona vana va 40 wa magidi va ta fa.

LOKO tinhlayo leti nga laha henhla ti vonaka ti chavisa, vanhu lava hlayiwaka hi tinhlayo leti va dya mbitsi. Laha hansi ku ni timhaka ta ntlhanu wa vana lava maxangu ya vona lama nga tshembisiki leswaku ma ta hela ma hi pfuna ku twisisa nhlamuselo ya mindzinganyeto leyi yo chavisa.

N’wana la nga socha. Mohammad u na malembe ya 13 ntsena hi vukhale, kambe ana se i socha leri nga ni ntokoto le dzonga vupela-dyambu bya Asia, socha leri nga ni vuswikoti leri lweke tinyimpi ta nkombo. A hamba a risa timbuti loko a nga si ya enyimpini—a ri na malembe ya khume. Sweswi, Mohammad u ni vutshila eku tirhiseni ka xibalesa xa AK-47 xa mpimo lowutsongo, lexi a nga kanakaniki ku xi tirhisa. Eka nyimpi yin’wana leyitsongo u dlaye masocha lama nga valala ma ri ekusuhi na yena. Loko a vutisiwa leswaku u titwisa ku yini hi ku dlaya loku, u hlamule a ku: “Swi ndzi tsakisile hikuva ndzi va dlele.” Vana va va masocha yo antswa, ku hlamusela ndhuna yakwe, “hikuva a va chavi.”

N’wana la tirhaka. Woodcaby wa malembe ya mune u tshama endlwini leyi akiweke hi switina swa semendhe leyi hlanganisiweke ni malahla le xihlaleni xa Kharibiya. U pfuka hi awara ya 6:00 ni mixo leswaku a ta kota ku tirha mintirho yakwe ya laha kaya: ku sweka, ku ka mati ni ku basisa yindlu ya n’wini wakwe. A nga holeriwi, naswona kumbexana ni xikolo a nge pfuki a xi nantswile. Woodcaby u ri u navela vatswari vakwe, kambe a nga tivi leswaku va kwihi. U heta ku tirha hi 9:30 ni vusiku naswona loko swi n’wi fambele kahle, u ta etlela a dyile.

N’wana la nga ni ndlala. Eximutanini xa le Afrika xa Comosawha, xinhwanyetana xa malembe ya 11 xi heta siku rin’wana ni rin’wana ra maxangu xi ri karhi xi tsuvulela nhova. Marhanga ya tinyala ta nhova—kahle-kahle xin’wana ni xin’wana lexi kotaka ku mila emisaveni yo oma—swi tirha ku hlayisa xona ni vandyangu va hanya. Marhanga ma virisiwa kumbe ma gayiwa ivi ma chachamisiwa. Mpfangano wo biha wa dyandza ni nyimpi ya xin’wana-manana wu vangele vaaki va miti leyi ku sika.

N’wana wa le switarateni. Edison i un’wana wa magidi ya vana va le switarateni edoroba-nkulu rin’wana le Amerika Dzonga. U tikumela swimalananyana hi ku basisa tintanghu, naswona u etlela etlhelo ka xitarata ekusuhi ni xitichi xa mabazi swin’we ni vana van’wana lava vumbanaka swin’we hi vusiku lebyo titimela. Minkarhi yin’wana u pfa a yivanyana leswaku a engetela mali yakwe ya ku tirha tanihi muhatimisi wa tintanghu. Hi makhamba mambirhi u biwe hi maphorisa, naswona u hete tin’hweti tinharhu a ri ekhotsweni. Edison u phikelela mhaka ya leswaku sweswi se u le kusuhi no tshika “hi laha ku heleleke” ku tirhisa swidzidzirisi ni ku dzaha mphanga. U navela ku va mulunghisi wa michini, u swi lava hi mbilu ya yena hinkwayo ku dyondza ntirho wa mavoko.

Rifu ra n’wana. I mixo wo titimela, ku na mpfula le ntshaveni ya Dugen le Vuxa Xikarhi. Ricece, ri phutseriwe hi lakani ro lahla vafi, ri vekiwa esirheni leri nga entangiki ngopfu. Xihlangi xi dlayiwe hi nchuluko—xivangelo lexi tolovelekeke xa mafu ya vana. Mana wa kona i mubaleki naswona mafi yakwe ma hele loko va ri eriendzweni leri hetaka matimba ro ya evuchavelweni. Hi ku heleriwa hi matimba u nwise n’wana wakwe mati ni chukela, kambe mati ya kona a ma ri ni switsongwatsongwana, kutani n’wana u file. Ku fana ni vana van’wana va 25 000 lava va celeriweke hi siku rolero, a nga hetanga ni lembe.

Minkarhi ya magidi-gidi, swiendlakalo leswi swi kombisa leswaku eka vana vo tala emisaveni vutomi byi njhani. Vuhlangi, nkarhi wa ku dyondza ni ku kula ehansi ka nsirhelelo wa vatswari va rirhandzu, eka vana lava byi hundzuke nhlomulo lowu vo tala va nga taka va nga wu rivali.

Hi 1990, Peter Adamson, muhleri wa xiviko xa The State of the World’s Children, u te: “Rifu ni ku xaniseka hi ndlela leyi kahle-kahle a swa ha laveki; kahle-kahle a swa ha amukeleki. Mahanyelo lamanene ma fanele ku fambela emahlweni.”

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

Photo: Godo-Foto