Ku Rihisela Ka Switsongwatsongwana

LEMBE-XIDZANA ra vu-20 ri ve ni minhluvuko ya risima eka vutshuburi bya sayense. Hi malembe ya magidi, vanhu hakunene a va tsandzeka ku lwa ni ntungu wa switsongwatsongwana leswi nga ni khombo. Kambe swilo swi sungule ku hundzuka exikarhi ka va-1930 loko vativi va sayense va tshubule sulfanilamide, nchumu wo sungula lowu a wu ta hlula tibakiteriya handle ko vavisa munhu la tluleriweke.a

Emalembeni lama landzeleke, vativi va sayense va endle mirhi leyintshwa ya matimba leswaku va lwa ni vuvabyi lebyi tlulelaka—yo tanihi chloroquine leyi hlaselaka dari ku katsa ni swisivela-switsongwatswongwana leswaku va lawula nyumoniya, xifumbu ni rifuva. Hi 1965, se a ku endliwe mirhi yo tlula 25 000 yo sivela switsongwatsongwana yo hambana-hambana. Vativi vo tala va sayense va gimete hi ku vula leswaku mavabyi ya tibakiteriya a ma nga ha lavi leswaku va tikarhata ha wona kumbe ku endla vulavisisi ha wona. Kambe, hikwalaho ka yini ku hetiwa nkarhi ku kambisisiwa mavabyi lawa ma nga ta nyamalala ku nga ri khale?

Ematikweni ya misava lama hluvukeke, mirhi yo sawutisa leyintshwa yi hungute ndzoviso wa swimungwamungwana, swigigimaganu, ni swimungwamungwana swa le Jarimani. Tsima lerikulu ra nsawutiso wa nkhwanyano wa swirho lowu sunguriweke hi 1955, ri humelele swinene lerova nhlayo ya lava nga ni vuvabyi lebyi eYuropa Vupela-dyambu na Amerika N’walungu yi hunguteke hi xihatla ku sukela eka 76 000 hi lembe rero yi ya ehansinyana ka 1000 hi 1967. Mpondzo, vuvabyi lebyikulu lebyi dlayaka a byi herisiwile emisaveni hinkwayo.

Eka lembe-xidzana leri nakambe ku tlhele ku tshuburiwa electron microscope, xitirho xa matimba lexi pfunaka vativi va sayense leswaku va vona switsongwatsongwana swa vuxungu leswi nga switsongo eka nwala wa ritiho ra munhu ku ringana ka miliyoni hi ku phindha-phindha. Ti-microscope to tano, ku katsa ni minhluvuko yin’wana ya thekinoloji swi va pfune ku twisisa ni ku lwa ni mavabyi lama tlulelaka hi ndlela leyi va nga si tshamaka va endla ha yona.

Swi Tikombe Onge Ku Hlula A Ku Ri Endleleni

Hikwalaho ka leswi va swi tshubuleke, vanhu va swa vutshunguri a va ri ni ntshembo lowu heleleke. Switsongwatsongwana swa vuvabyi lebyi tlulelaka a swi mbumburhiwa hi mirhi ya manguva lawa. A swi nga kanakanisi leswaku ku hluriwa ka xitsongwatsongwana hi sayense a ku ta hatlisa, ku ri hava swihinga, ku hetiseka! A va anakanya leswaku loko ku ri ni murhi wo tshungula vuvabyi byo karhi lowu nga siki kumiwaka a wu ta kumeka ku nga ri khale.

Eku sunguleni ka 1948, matsalana wa tiko ra United States, George C. Marshall hi ku tinyungubyisa u vule leswaku ku hluriwa ka mavabyi hinkwawo lama tlulelaka a ku ri ekusuhi. Malembeni manharhu lama landzeleke, World Health Organization (WHO) yi hlambanye leswaku a swi nga teki nkarhi wo leha kutani dari ra le Asia hi ku hatlisa ri ta va vuvabyi lebyi “nga ha vuriki nchumu.” Exikarhi ka malembe ya va-1960, mianakanyo ya leswaku nkarhi wa mintungu wu hundzile yi hangalake ngopfu lerova William H. Stewart, dokodela-nkulu wa vuhandzuri wa United States u byele vatirhela-mfumo va ta rihanyo leswaku a wu ri nkarhi wo rivala hi ta mavabyi lama tlulelaka.

Mavabyi Ya Khale Ma Vuya

Hambiswiritano, lowu a wu nga si va nkarhi wo rivala hi ta mavabyi lama tlulelaka. Switsongwatsongwana a swi nyamalalanga laha pulanetini hikwalaho ka leswi sayense a yi endle mirhi leyintshwa ni mirhi yo sawutisa. Phela switsongwatsongwana leswi tivekaka leswi dlayaka a swi nga hluriwanga nikatsongo, kutani swi vuye hi vukarhi lebyikulu! Ku engetela kwalaho, switsongwatsongwana swin’wana leswi dlayaka swi tumbulukile—switsongwatsongwana leswi madokodela a ma nga swi tivi enkarhini lowu hundzeke. Xisweswo, switsongwatsongwana swa khale ni leswintshwa swi le tsimeni, swa xungeta, swa xanisa, kumbe ku dlaya vanhu va timiliyoni ta ntsandza-vahlayi emisaveni hinkwayo.

Mavabyi lama dlayaka lama ku tshameke ku ehleketiwa leswaku ma hluriwile ma tlhele ma tumbuluka, ma dlaya ngopfu ku tlula rini na rini, naswona swi nonon’hwa ngopfu ku ma tshungula hi swidzidzirisi. Xikombiso xin’wana i vuvabyi bya rifuva (TB). Sweswinyana WHO yi te: “Ku sukela hi 1944 mirhi ya TB yi tirhisiwe ngopfu eJapani, Amerika N’walungu na Yuropa, leswaku ku hungutiwa mimpimo ya TB ni mafu swinene. Kambe, matshalatshala yo ringeta ku lawula TB ematikweni lama nga hluvukangiki ngopfu, ma honisiwile, . . . ivi swi endla leswaku vuvabyi byi tlhelela ematikweni lama fumeke byi ri ni khombo swinene, byi ri hi swivumbeko leswi tsandzaka swidzidzirisi swo tala.” Namuntlha TB, leyi hi ntolovelo a yi vangiwa hi tibakiteriya leti kumekaka emoyeni leti ti tirhurhelaka emahahwini, yi dlaya vanhu va kwalomu ka timiliyoni tinharhu lembe na lembe—ku tlula 7000 hi siku. Hi lembe ra 2005, mpimo wa mafu wu nga ha tlakuka wu fika eka mune wa timiliyoni hi lembe.

Ni vadlayi van’wana va khale va karhi va sisimuka. Kholera sweswi ya hangalaka eswiphen’wini swin’wana swo tala swa Afrika, Asia, na Latin Amerika; yi xanisa ni ku dlaya vanhu hi tinhlayo leti engetelekaka. Ku tumbuluke rixaka lerintshwa ra switsongwatsongwana hi laha ku heleleke le Asia.

Dengue, vuvabyi lebyi hangalasiwaka hi nsuna leyi vitaniwaka Aëdes aegypti, na byona byi le ku andzeni; sweswi byi xungeta vanhu va 2500 wa timiliyoni ematikweni lama tlulaka 100 emisaveni hinkwayo. Ku sukela hi va-1950, vuvabyi byo dlaya lebyintshwa lebyi fambisanaka ni ku halaka ka ngati endzeni byi humelerile naswona byi hangalaka hinkwako ematikweni ya Titropika. Ku ringanyetiwa leswaku byi dlaya vanhu va kwalomu ka 20 000 hi lembe. Ku fana ni mavabyi layo tala ya switsongwatsongwana swa vuxungu, a ku na murhi wo sawutisa leswaku u tisirheleta eka vuvabyi lebyi naswona ku hava murhi wo byi tshungula.

Dari leyi enkarhini wun’wana sayense a yi ri ni ntshembo wo yi herisa, sweswi yi dlaya vanhu va kwalomu ka timiliyoni timbirhi hi lembe. Switsongwatsongwana swa dari ni tinsuna leti yi rhwalaka swi ya swi nonon’wha ngopfu ku swi dlaya.

Mavabyi Lamantshwa Lama Dlayaka

Kumbexana vuvabyi lebyi tivekaka swinene eka lebya ha ku tumbulukaka sweswinyana lebyi xanisaka vanhu i vuvabyi lebyi dlayaka bya AIDS. Vuvabyi lebyi lebyi nga tshungulekiki byi vangiwa hi vuxungu byin’wana lebyi kwalomu ka khume-mbirhi wa malembe lama hundzeke a byi nga tiviwi. Kambe loko 1994 yi ya eku heleni nhlayo ya vanhu lava tluleriweke hi xitsongwatsongwana lexi xa vuxungu a yi ri exikarhi ka 13 na 15 wa timiliyoni.

Mavabyi man’wana lama tlulelaka lawa a ma nga tiviwi enkarhini lowu hundzeke ma katsa hantavirus pulmonary syndrome. Byi hangalasiwa hi makondlo lamakulu ya le nhoveni, byi humelele edzonga-vupela-dyambu bya United States naswona byi vonake byi dlaya ku tlula hafu ya lava byi va khomeke lava tiviwaka. Tinxaka timbirhi ta vuvabyi bya ku halakela ka ngati endzeni—hatimbirhi i tintshwa, hatimbirhi ka tona ta dlaya swinene—byi tumbuluke le Amerika Dzonga. Ku ni man’wana mavabyi yo chavisa lama tumbulukeke—switsongwatsongwana swa vuxungu swa mavito lama nga tiviwiki lama nga tolovelekangiki—vuvabyi Lassa, Rift Valley, Oropouche, Rocio, Q. Guanarito, VEE, monkeypox, Chikungunya, Mokola, Duvenhage, LeDantec, vuxungu bya vuvabyi bya byongo bya le Khwatini ra Kyasanur, xitsongwatsongwana xa le Khwatini ra Semliki, Crimean-Congo, O’nyongnyong, Sindbis, Marburg, Ebola.

Ha Yini Mavabyi Lamantshwa Ma Humelela?

Leswi sayense ya vutshunguri ya manguva lawa yi nga ni vutivi ni switirho leswonghasi, ha yini yi tsandzeka hi ndlela leyi ku hlula switsongwatsongwana leswi dlayaka? Xivangelo xin’wana hi leswi vanhu namuntlha va fambaka ngopfu. Vutleketli bya manguva lawa hi ku hatlisa byi nga ha endla leswaku ntungu wa le ndhawini yo karhi, wu hundzuka ntungu wa misava hinkwayo. Ku famba hi xihahampfhuka xa jet swi endla vuvabyi lebyi dlayaka leswaku byi famba hi ku olova, byi ri endzeni ka munhu loyi byi n’wi tluleleke, byi suka exiphen’wini xin’wana xa misava byi ya eka xiphemu xihi na xihi xin’wana xa misava hi tiawara ti nga ri tingani.

Xivangelo xa vumbirhi lexi engetelaka ku hangalaka ka switsongwatsongwana, i ku andza xikan’we-kan’we ka vaaki va misava—ngopfu-ngopfu emadorobeni-nkulu. Phela, thyaka ri huma emadoroba-nkulu. Thyaka ri va ri ri ni swibya swa pulasitiki swin’we ni matayere lama taleke hi mati ya mpfula. Ematikweni ya Titropika sweswo swi vanga ku andza ka tinsuna leti rhwalaka mavabyi lama dlayaka yo tanihi dari, dari-nyonghwa ni dengue. Ku engetela kwalaho, tanihi leswi khwati leri tlhumeke ri nga pfurhetelaka ndzilo, kutani ndhawu leyi nga ni vaaki vo tala yi vangela leswaku rifuva, chachalaza ni mavabyi man’wana lama hangalasiwaka hi moya ma andza hi ku hatlisa.

Xivangelo xa vunharhu lexi endlaka leswaku switsongwatsongwana swi tlhela swi vuya i ku cincacinca ka hanyelo ra vanhu. Switsongwatsongwana leswi tluletiwaka hi nhlangano wa rimbewu swi andzile ni ku hangalaka hi mpimo lowu nga si tshamaka wu va kona hikwalaho ka minhlangano ya rimbewu ni vanghana vo tala, ku nga hanyelo leri tolovelekeke eka xiphemu xo hetelela xa lembe-xidzana ra vu-20. Ku hangalaka ka AIDS i xin’wana xa swikombiso swa kona.b

Xivangelo xa vumune lexi vangaka leswaku switsongwatsongwana leswi dlayaka swi tikomba swi nonon’hwa ku swi hlula hi leswaku vanhu va tlhotlhomele emakhwatini lamakulu ni le makhwatini ya timpfula. Mutsari Richard Preston wa hlamusela ebukwini ya yena leyi nge, The Hot Zone: “Ku tumbuluka ka AIDS, Ebola ni swilo swin’wana ni swin’wana leswi humaka empfuleni leswi vangaka mavabyi, swi tikomba wu ri nchumu wa ntumbuluko lowu vangiwaka hi ku onhiwa ka mbango wa le titropika. Switsongwatsongwana swa vuxungu leswi tumbulukaka swi huma eswiphen’wini leswi onhiweke swa misava. Vunyingi bya swona swi huma etindhawini ta makhwati lama hlakatiweke ya le titropika . . . Makhwati ya le titropika ya timpfula i swihlovo swa vutomi eka pulanete, ma ni tinxaka ta swimilana ni swiharhi swo tala swa misava. Makhwati lama timpfula ti naka hi lembe na wona i swihlovo leswikulu swa switsongwatsongwana swa vuxungu, tanihi leswi swilo hinkwaswo leswi hanyaka swi nga ni switsongwatsongwana swa vuxungu.”

Xisweswo vanhu va titshinete ekusuhi ni switsotswana ni swiharhi swa ngati yo kufumela leswi switsongwatsongwana swa vuxungu swi kotaka ku tshama eka swona handle ko swi vavisa, swi tswalana ivi swi tifela. Kambe loko xitsongwatsongwana xa vuxungu xi “tlula” xi suka eka xiharhi xi ya eka munhu, xitsongwatsongwana xa vuxungu xi nga va ni khombo.

Laha Vutshunguri Bya Sayense Byi Fikaka Kona

Swivangelo swin’wana leswi endlaka leswaku mavabyi lama tlulelaka ma tlhela ma vuya swi hi tlherisela eka vutshunguri bya sayense hi byoxe. Sweswi tibakiteriya to tala ti yimisana ni swisivela-switsongwatswongwana leswi khale a swi ti dlayetela. Hi ndlela yo khovolela, swisivela-switsongwatswongwana hi swoxe, swi hoxe xandla ku kala xiyimo xi va hi ndlela leyi. Hi xikombiso, loko xisivela-switsongwatswongwana xi dlaya 99 wa tiphesente ta tibakiteriya leti nga ni khombo eka munhu loyi ti n’wi tluleleke, phesente yin’we ya leti poneke, leti tsandzeke swisivela-switsongwatswongwana kutani ti nga ha kula ivi ti andza ku fana ni muxaka wa nhova leyi khomelelaka ensin’wini le ya ha ku rimiwaka.

Vavabyi va kurisa xiphiqo loko va nga heti tiphilisi to sivela switsongwatswongwana leti va nyikiweke tona hi dokodela wa vona. Vavabyi va tshika ku nwa tiphilisi xikan’we-kan’we loko va sungula ku titwa va antswa. Hambi loko switsongwatsongwana leswi nga riki na matimba swi dlayiwile, leswa matimba swa pona ivi swi tswalelana hi ndlela leyi nga xiyekiki. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, vuvabyi bya pfuka, kambe enkarhini lowu swa tika, kumbe a swi koteki ku byi tshungula hi mirhi. Loko muxaka lowu wa switsongwatsongwana leswi swi tsandzaka mirhi wu tlulela vanhu van’wana, rihanyo ra mani na mani ri va ekhombyeni.

Sweswinyana vativi va le ka WHO va te: “Ku tsandzeka ka [swisivela-switsongwatswongwana ni swidlaya switsongwatsongwana swin’wana] ku hangalakile ematikweni yo tala naswona ku tsandzeka ka mirhi yo tala, ku vangela leswaku madokodela hi laha ku heleleke ma nga ha koti ku tshungula mavabyi lama andzaka. Eswibedlhele ntsena, ku ringanyetiwa leswaku ku na miliyoni ya mavabyi ya tibakiteriya lama tumbulukaka siku na siku emisaveni hinkwayo, naswona yo tala ma tsandza mirhi.”

Mimpompelo ya ngati leyi tirhisiweke swinene ku sukela eka nyimpi ya vumbirhi ya misava, na yona yi hoxe xandla eku hangalaseni ka mavabyi lama tlulelaka. Ku nga khathariseki matshalatshala ya sayense yo hlayisa ngati yi nga ri na switsongwatsongwana leswi nga ni khombo, mimpompelo ya ngati yi hoxe xandla swinene eku hangalasiweni ka vuvabyi bya xivindzi cytomegalovirus, tibakiteriya leti tsandzaka swisivela-switsongwatswongwana, dari, dari-nyonghwa, vuvabyi bya Chagas, AIDS ni man’wana mavabyi yo tala lama chavisaka.

Xiyimo Xa Swilo Namuntlha

Hambileswi vutshunguri bya sayense byi hlengeleteke vutivi byo tala eka lembe-xidzana leri, ka ha ri ni swihundla swo tala. C. J. Peters la dyondzaka hi switsongwatsongwana leswi nga ni khombo eCenters for Disease Control, ku nga laborotari ya xiyimo xa le henhla ya rihanyo ya le Amerika. Eka mbulavurisano wa May 1995 u vule leswi mayelana ni Ebola: “A hi swi tivi leswaku hikwalaho ka yini yi ri ni tihanyi tonghasi evanhwini, naswona a hi tivi leswaku yi endla yini [kumbe] leswaku yi le kwihi loko yi nga ri eku vabyiseni ka vanhu. A hi nga ta yi kuma. Ku hava ni xin’we xa ndyangu wa switsongwatsongwana swa vuxungu swa . . . lexi hi nga xi tiviki hi ndlela leyi.”

Hambiloko vutivi byo tshungula lebyi humelelaka, mirhi ni mirhi yo sawutisa yo lwisana ni vuvabyi yi ri kona, ku yi tirhisa eka lava va yi lavaka swi lava mali. Timiliyoni ta vanhu ti hanya evuswetini. World Health Report 1995, ya WHO yi ri: “Vusweti i xivangelo lexikulu lexi endlaka leswaku tincece ti nga sawutisiwi, phela ku hava mati yo basa hambi mbhasiso, phela mirhi yo tshungula ku katsa ni vutshunguri byin’wana a byi kumeki . . . Lembe na lembe emisaveni leyi hluvukaka 12,2 wa timiliyoni ta vana lava nga ehansi ka ntlhanu wa malembe va fa, vo tala va vona va dlayiwa hi mavabyi lama nga siveriwaka hi ku tirhisa tisente ta le United States ti nga ri tingani eka n’wana ha un’we. Va dlayiwa ngopfu hikwalaho ka leswi misava yi nga riki na mhaka na vona, kambe ngopfu-ngopfu va fa hikwalaho ka leswi va nga swisiwana.”

Hi 1995, mavabyi ni switsongwatsongwana leswi tlulelaka a swi ri vadlayi lavakulu emisaveni, swi yayarhele vutomi bya vanhu va 16,4 wa timiliyoni hi lembe. Khombo ra kona, timiliyoni ta vanhu va ntsandza vahlayi ti hanya etindhawini leti lulameke ku tumbuluka ni ku hangalaka ka switsongwatsongwana leswi dlayaka. Anakanya hi xiyimo xa namuntlha lexi vavisaka. Vanhu lava tlulaka magidi ya timiliyoni va hanya evuswetini lebyikulu. Hafu ya vaaki va misava a va swi koti ku tshamela ku kuma vutshunguri ni ku kuma mirhi leyi va faneleke va yi kuma. Eswitarateni swa madoroba lamakulu timiliyoni ta vana lava cukumetiweke va yingayinga, vo tala va vona va titlhavela swidzidzirisi ni ku hanya hi vunghwavava. Timiliyoni ta vabaleki ti vona maxangu emixaxeni leyi thyakeke laha kholera, nchuluko lowukulu ni mavabyi man’wana swi nga lo vuya.

Enyimpini ya munhu ni xitsongwatsongwana swiyimo swi seketela ngopfu xitsongwatsongwana.

Loko Switsongwatsongwana Swi Tirihisela

Xitsongwatsongwana lexitsongo lexi tiviwaka tanihi bakiteriya “xi ni ntiko lowu nga nyawuriki wa 0,00000000001 giramu. Nkava-va-nga-heti yi tika kwalomu ka 100 000 000 wa tigiramu. Kambe bakiteriya yi nga dlaya nkava-va-nga-heti.”—Bernard Dixon, 1994.

Eka tin’wana ta tibakiteriya leti chaviwaka ngopfu leti kumekaka eswibedlhele leti tsandzaka mirhi i switsongwatsongwana swa muxaka wa Staphylococcus aureus. Rixaka leri ri xanisa lava vabyaka ni lava tsaneke, ri vanga mavabyi ya ngati lama dlayaka, nyumoniya ni vuvabyi bya ku tsana ka nsusumeto wa ngati. Hi ku ya hi nhlayo yin’wana, switsongwatsongwana swa staph swi dlaya kwalomu ka 60 000 wa vanhu eUnited States hi lembe—ku tlula lava faka emakhombyeni ya mimovha. Hi ku famba ka malembe, switsongwatsongwana leswi swa tibakiteriya swi tsandze swisivela-switsongwatswongwana ngopfu lerova hi 1988 a ko va ni xisivela-switsongwatswongwana xin’we ntsena lexi a xi kota ku swi dlaya, ku nga murhi wa vancomycin. Hambiswiritano, hi ku hatlisanyana swiviko swa mixaka yo karhi ya switsongwatsongwana leswi tsandzaka vancomycin swi sungule ku twala emisaveni hinkwayo.

Kambe hambiloko swisivela-switsongwatswongwana swo endla ntirho wa swona, swiphiqo swin’wana swi nga ha humelela. Exikarhi ka 1993, Joan Ray u ye exibedlhele xa le United States leswaku a endliwa vuhandzuri lebyi tolovelekeke. A a langutele ku tlhelela ekaya endzhaku ka masikunyana. Kambe ematshan’weni ya sweswo, u boheke ku tshama exibedlhele ku ringana 322 wa masiku, ngopfu-ngopfu swi vangiwe hikwalaho ka mavabyi lama n’wi khomeke endzhaku ka vuhandzuri. Madokodela ma lwe ni mavabyi hi ku n’wi tshungula hi swisivela-switsongwatsongwana swo tala ku katsa ni vancomycin, kambe switsongwatsongwana na swona swi lwa hi matimba. Joan u ri: “A a ndzi nga swi koti ku tirhisa mavoko ya mina. A ndzi nga swi koti ku tirhisa milenge. . . . A ndzi nga swi koti hambi ku ri ku teka buku ndzi hlaya.”

Madokodela a ma wa ma pfuka leswaku ma kambisisa lexi a xi tama xi vabyisa Joan endzhaku ko heta tin’hweti va ri karhi va n’wi tshungula hi swisivela-switsongwatswongwana. Nkambisiso wa laboratori wu kombise leswaku ku engetela ehenhla ka vuvabyi lebyi vangiwaka hi staph, Joan a a ri ni muxaka wun’wana wa tibakiteriya emirini wakwe—enterococcus leyi tsandzeke vancomycin. Hilaha vito ri vulaka ha kona, vancomycin a yi nga endli nchumu eka bakiteriya leyi; nakambe ti tikombe ti sawutile eka swisivela-switsongwatswongwana hinkwaswo.

Kutani madokodela ma tshubule mhaka yin’wana leyi va hlamariseke swinene. Tibakiteriya a ti ngo tsandza mirhi leyi a yi fanele yi ti dlayile, kambe ku hambana ni leswi a va swi languterile, vancomycin leyi a ti hanya ha yona! Dokodela wa Joan, i n’wavutshila wa vuvabyi lebyi tlulelaka, u te: “[Tibakiteriya leti] hi vancomycin a ti kota ku tswalana, naswona loko ti nga yi kumi a ti nga kuli. Hi marito man’wana eka tona vancomycin i swakudya.”

Loko madokodela ma tshikile ku nyika Joan vancomycin, tibakiteriya ti file, naswona Joan u sungule ku hlakarhela.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

“Eswibedlhele ntsena, mavabyi ya tibakiteriya lama ringanyetiwaka kwalomu ka miliyoni ma tumbuluka siku na siku emisaveni hinkwayo, naswona yo tala ya wona ma tsandza mirhi.”

World Health Organization

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Switsongwatsongwana swi kula kahle loko vavabyi va nga swi tirhisi kahle swisivela-switsongwatswongwana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Mimpompelo ya ngati yi hangalasa switsongwatsongwana leswi nga ni khombo