Riendzo Ra Mupapa Ro Ya Eun Xana Ri Pfune Yini?

LOKO a ri eka xihaha-mpfuka a tsemakanya Atlantiki leswaku a ya vulavula eUN eDoroba-nkulu ra New York, Mupapa John Paul II se a fambe ku tlula 1000 000 wa tikhilomitara emisaveni hinkwayo. A ku ri hi October 4, 1995, naswona leri a ri ri riendzo rakwe ra vu-68 ro ya ematikweni mambe a ri mupapa. Handle ko kanakana, hi yena mupapa loyi a fambeke swinene ematin’wini ya Kereke ya Rhoma Khatoliki.

U fike le Newark International Airport, eNew Jersey, hi Ravunharhu, mpfula yi ri karhi yi na, a rhendzeriwe hi vandla ra vasirheleri leri rharhanganeke ku tlurisa, leri nga ringanisiwiki hambi ku ri ni rin’we leri tshameke ri endleriwa munhu wihi na wihi la xiximekaka. A ku ringanyetiwa leswaku kwalomu ka 8000 wa valawuri va hulumendhe ni va le doroba-nkulu a va averiwe ku sirhelela mupapa. Xiviko xin’wana xi ri vitane “xikhwakhwa xa vulovolovo xa vusirheleri,” ku katsiwe ni swihaha-mpfhuka-phatsa ni lava va hlambelaka ehansi ka mati.

Xana A A Endzela Yini?

Enkulumeni yakwe erivaleni ra swihaha-mpfhuka, mupapa u tsundzuke leswaku loyi yena a n’wi tlhandlamaka, Mupapa Paul VI, u tshame a vulavula na UN General Assembly hi xikombelo xo lava ku rhula: “Ku nga ha vi na nyimpi, nyimpi a ya ha laveki ni kan’we!” John Paul II u vule leswaku yena a a vuyele “ku ta phofula ntshembo [wakwe] lowu enteke wa leswaku mianakanyo ni swikongomelo leswi vangeke ku tumbuluka ka UN leyi nga na hafu ya lembe-xidzana hi vukhale, sweswi swi laveka swinene ku tlula rini na rini emisaveni leyi leyi lavaka xikongomelo.”

Eswikhongelweni swa nimadyambu eSacred Heart Cathedral, eNewark, mupapa u tlhele a kombisa ku seketela kakwe UN, a ku: “Nhlengeletano yoleyo yi kona leswaku yi ta endlela ndyangu wa vanhu leswinene, hikwalaho swa fanela leswaku mupapa a vulavula laha a tiyisekisa ntshembo wa Evhangeli.” U engeterile: “Hikwalaho xikhongelo xa hina xo khongelela ku rhula, hi tlhelo i xikhongelo xo khongelela Nhlengeletano ya Nhlangano wa Matiko. Mukwetsimi Francis wa le Assisi . . . u hlamuseriwa a ri murhandzi ni mutshila lonkulu wa ku rhula. A hi kombeleni mpfuno wa yena eka matshalatshala ya Nhlangano wa Matiko ya vululami ni ya ku rhula emisaveni hinkwayo.”

Enkulumeni yakwe ya le UN, u bumabumele ku hundzuka hi tlhelo ra tipolitiki handle ka madzolonga hi 1989 le Vuxeni bya Yuropa, laha matiko yo hlayanyana ma vuyeteleke ntshunxeko. U khutaze leswaku ku kombisiwa “vutinyiketeri-tiko bya xiviri” lebyi hambaneke ni “vurhandza-tiko lebyi nga nyawuriki ni lebyi nga hetisekangiki.” U vulavule hi ku pfumaleka ka vululami loku nga kona emafambiselweni ya sweswi, a ku: “Loko timiliyoni ta vanhu ti xanisiwa hi vusweti leswi vulaka ndlala, nsiko, vuvabyi, ku nga tivi ku hlaya ni ku tsala, ni ku tsongahatiwa, hi fanele . . . hi titsundzuxa leswaku ku hava munhu la nga ni mfanelo yo tirhisa un’wana hi ndlela yo biha leswaku ku vuyeriwa yena n’wini.”

Ivi a vula leswi: “Leswi hi langutaneke ni mintlhontlho leyi leyikulu, xana hi nga tsandzekisa ku yini ku xiya xiphemu xa Nhlengeletano leyi ya Nhlangano wa Matiko?” U vule leswaku UN yi fanele “yi hundzuka xivindzi xa mahanyelo lamanene laha matiko hinkwawo ya misava ma titwaka ma tshunxekile kona.” U kandziyise xilaveko xo kondletela “vun’we bya ndyangu hinkwawo wa vanhu.”

Ku Rhula Ka Ntiyiso —Ku Nga Huma Eka Xihlovo Xihi?

Handle ko kanakana, u vule marito yo tala lamanene. Kambe, enkulumeni yakwe leyo leha, xana wu kona nkarhi lowu hi ku kongoma a kongomiseke varhangeri va misava eka ntlhantlho wa Xikwembu wa swiphiqo swa vanhu—vulawuri bya Mfumo wa xona ha Kreste Yesu? (Matewu 6:10) Doo. Entiyisweni, a nga kalanga a tshaha Bibele enkulumeni yakwe ya le UN. Ku hambana ni sweswo, u vule leswaku “hi mpfuno wa musa wa Xikwembu, eka lembe-xidzana leri taka ni le ka gidi ra malembe leri taka hi nga kota ku aka ndhawu leyi hluvukeke leyi faneleke vanhu lava nga ni vumunhu, ndhawu leyi faneleke ya ntshunxeko.” Eka swichudeni swa Bibele, marito wolawo ma nga ha fana ni ku phindha marito lama vuriweke hi lavaya va le Babele wa khale ku tlula 4000 wa malembe lama hundzeke, lava a va anakanya leswaku va nga hlanganisa vanhu hi matshalatshala ya munhu: “A hi yeni hi tiakela muti ni šihonḍo, šihlungwa ša šona ši fika e tilweni, hi tiendla v̌ito, hi nga ti ṭhuka hi hangalasiwa e henhla ka misava hikwayo.” (Genesa 11:4) Hikwalaho, hi ku ya hi leswi, i varhangeri va vanhu va tipolitiki, lava yimeriwaka eUN, lava nga ta vumba vandla ra vanhu lava hluvukeke leri sekeriweke entshunxekweni.

Kambe xana Bibele yi profeta yini mayelana ni vumundzuku bya tihulumendhe ta tipolitiki ni UN hi yoxe? Tibuku ta Daniyele ni ya Nhlavutelo ti ni nhlamuselo leyi twalaka ya vumundzuku bya swona. Daniyele u profete leswaku emasikwini ya makumu, Xikwembu xi ta tlhoma vulawuri bya Mfumo wa xona, lowu fanaka ni ribye lerikulu ‘leri nga phemiwangiki hi mavoko ya vanhu.’ Xana wu ta endla yini? “E mikarini ya tihosi leti, Šikwembu ša matilo ši ta pfuša ku fuma lo’ku nga taka ku nga onhaki, ni siku riṅwe, . . . ku ta seletela ni ku herisa ku fuma kuloku hikwako, kambe kona ku ta v̌a kona hi laha ku nga riki na makumu.” Tihulumendhe ta vanhu ti ta siviwa hi vulawuri byin’we byo lulama bya vanhu hinkwavo.—Daniyele 2:44, 45.

Xana ku ta humelela yini hi UN? Nhlavutelo ndzima 17 yi hlamusela UN (ni loyi yi n’wi tlhandlamaka loyi a nga hanyangiki nkarhi wo leha ku nga Ntwanano wa Matiko) tanihi xivandzana xo tshwuka lexi nga ta “ya eku loveni.” (Nhlavutelo 17:8)a Xihlovo xa Yehovha xa ku rhula ka ntiyiso a hi xitirho xihi na xihi xa munhu la nga hetisekangiki, ku nga khathariseki leswaku valandzeri va kona va tshembeke hi ndlela yihi. Ku rhula ka ntiyiso ku ta tisiwa hi Mfumo wa Xikwembu lowu tshembisiweke, hi ku tirhisa Kreste Yesu la pfuxiweke la nga ematilweni. Xexo hi xona xisekelo xa ku hetiseka ka xitshembiso xa Xikwembu eka Nhlavutelo 21:3, 4: “Vonani, vuako bya Xikwembu byi le vanhwini. Xi ta aka na vona, kutani va ta va vanhu va xona; Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona, xi va Xikwembu xa vona. Xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.”

Riendzo Leri—Xana Ri Ve Ni Vuyelo Byo Tani Hi Kwihi?

Loko etinkulumeni takwe mupapa a vulavula hi Bibele kambe ku nga ri hi ku kongoma, xana Makhatoliki lama tshembekeke ma susumeteleke ku teka Tibibele ta wona ma kambela matsalwa ya kona? Ntiyiso wa kona hileswaku, vunyingi bya vona a byi nga yi khomangi ni Bibele yoleyo. A hi minkarhi yo tala leyi mupapa a boxeke tsalwa ro karhi hi ku kongoma ku susumetela vayingiseri leswaku va hlaya Bibele.

Xikombiso xin’wana hiloko a vulavule ni vanhu va 83 000 le Giants Stadium eNew Jersey, ivi a ku: “Hi yimele ku vuya ka Hosi tanihi muavanyisi wa lava hanyaka ni lava feke. Hi yimele ku vuya ka yona yi kwetsima, ku ta ka mfumo wa Xikwembu hi laha ku heleleke. Xexo i xirhambo lexi tshamelaka ku humelela xa tipisalema: ‘Rindzelani Hosi hi xivindzi; timbilu ta n’wina a ti ve ni vurhena, ivi mi rindzela Hosi.’” Kambe, xana i tsalwa rihi leri a a ri tshaha eka tipisalema? Naswona xana i Hosi yihi leyi a a vulavula ha yona—Yesu kumbe Xikwembu? (Ringanisa Pisalema 110:1.) Hi ku ya hi phepha-hungu ra Vatican, L’Osservatore Romano, ri ri a a tshaha Pisalema 27:14, leyi yi hlayekaka ku antswa hi ndlela leyi: “Vekani ntshembo wa n’wina eka Yahweh, tiyani, timbilu ta n’wina a ti ve ni xivindzi, vekani ntshembo wa n’wina eka Yahweh.” (The Jerusalem Bible) Ina, hi fanele hi veka ntshembo wa hina eka Yahweh, kumbe eka Yehovha, Xikwembu xa Hosi Yesu.—Yohane 20:17.

Ematin’wini hinkwawo, xana vafundhisi ni varhangeri va Khatoliki va kondletele ku rhula exikarhi ka matiko? Xana tidyondzo ta Khatoliki ti swi kotile ku lamula tinyimpi ta mindhavuko, ta tinxaka, ni ta swivongo? Ku dlayeteriwa ka vanhu hi 1994 eRwanda, Afrika vuxa xikarhi, ni tinyimpi leti tsuvulaka misisi ta malembe ma nga ri mangani ta laha a ku ri Yugoslavia hinkwato ti kombisa leswaku tidyondzo ta vukhongeri hi ntolovelo ti tsandzeke ku herisa rivengo ni xihlawuhlawu lexi dzimeke timitsu leswi tumbeleke etimbilwini ta vanhu. Ku tivula swidyoho ka vhiki na vhiki ko tisusa nandzu, kumbe ku va kona minkarhi hinkwayo eka Masa a swi nge yi hundzuli ndlela leyi vanhu va anakanyaka ni ku endla swilo ha yona. Ku fanele ku va ni nsusumeto lowu enteke swinene, lowu wu tisiwaka ntsena hiloko Rito ra Xikwembu ri pfumeleriwa ku dzika embilwini ni le mianakanyweni ya mupfumeri.

Ku hundzuka ka mahanyelo ya Mukreste wa ntiyiso a ku vangiwi hi ku khumbiwa mintlhaveko hikwalaho ka mihivahivana ya vukhongeri, kambe ku ri na sweswo ku vangiwa hiloko munhu hi byakwe a ku twisisa hi vuenti ku rhandza ka Xikwembu. Muapostola Pawulo u te: “Mi nga landzeli hanyelo ra misava leyi mi nga eka yona, kambe hundzulani mahanyelo ya n’wina, ma landza mianakanyo ya n’wina leyintshwa. Leyi hi yona ntsena ndlela yo tshubula ku rhandza ka Xikwembu ni ku tiva leswi nga swinene, leswi kahle-kahle Xikwembu xi swi lavaka, leswi swi nga swona leswi mi fanelaka mi swi endla.” (Varhoma 12:1, 2, JB) Mahanyelo lawa lamantshwa ma kumiwa hi ku dyondza Rito ra Xikwembu loku yisaka eku kumeni ka vutivi lebyi kongomeke ka ku rhandza ka xona. Ma tumbuluxa matimba ya moya lama lawulaka mianakanyo ni ku tisa mahanyelo ya Vukreste.—Vaefesa 4:23; Vakolosa 1:9, 10.

Xana Kereke Yi Le “Mahambaneni Ya Tindlela Ta Khombo”?

Phepha-hungu ra Xipaniya leri nge El País ri hlamusele Mupapa John Paul II tanihi loyi a nga na “matimba lama nga tolovelekangiki” ngopfu-ngopfu munhu la nga na 75 wa malembe, naswona phepha-hungu ra le United States ri n’wi vitane “mutshila hi tlhelo ro tirhisana ni va ta mahungu.” U ni vutshila byo tirhisana ni va ta mahungu ni ku tirhisana ni mintshungu ni vana va yona. Loko a ri karhi a famba-famba u yimela Xivandla xa Mufundhisi-nkulu lexi nga eVatican City hi vutshila lebyikulu. Hambiloko Vatican yi tiviwa ximfumo eUN, ku katekisiwa ka nhlengeletano yoleyo hi mupapa a swi nge tiyisekisi leswaku Yehovha Xikwembu u ta yi katekisa.

N’wangulo lowu veke kona mayelana ni riendzo ra muapapa a wu hambana-hambana. Vo tala va Makhatoliki wolawo lava kumeke mathikiti yo ya eka Masa leyi a yi khomeriwe ehandle va titwe va khumbiwe mintlhaveko hi xiendlakalo lexi. Hambiswiritano, varhangeri van’wana va Khatoliki a va nga ri languti hi ndlela leyinene riendzo ni vuyelo bya rona lebyi nga ha vaka kona. The New York Times yi tshahe Timothy B. Ragan, muungameri wa Catholic National Center for Pastoral Leadership, a vula leswaku “riendzo ra Mupapa i ku tlangisiwa ka nkarhi. Hambileswi riendzo ‘a ri khumba mintlhaveko naswona ri katsa ni xilalelo lexi nga nchumu wa nkoka eka vanhu vo tala,’” varhangeri vo tala va Makhatoliki a va wu kumanga “nkarhi wa leswaku yena a va yingisela naswona a ku vanga na nkarhi wa n’wangulano.” Makhatoliki yo tala ma vona onge etimhakeni to kota vunghwendzha, ku lawula mbeleko, ni ku dlaya vukati, hakanyingi va sindzisiwa ntsena ku yingisa va nga humesi rito.

Valawuri van’wana va Khatoliki va pfumela leswaku “kereke yi le mahambaneni ya tindlela ya khombo,” naswona va chava leswaku Makhatoliki yo tala, “ngopfu-ngopfu vantshwa, va lahlekeriwa hi nhlamuselo leyo hlawuleka ya leswaku xana ku va Mukhatoliki swi vula yini.” James Hitchcock, Mukhatoliki la landzelelaka ndhavuko wa byona, “xiphiqo lexi u xi teka xi ri nyimpi ya vusukumbele leyi onhaka leyi nga exikarhi ka tihuvo ta vulawuri ta vafundhisi lavaya va xikhale ni lava va vitaniwaka lava fambisanaka ni minkarhi ‘lava nga valawuri va swikhundla swa le xikarhi.’”

Malunghana ni leswaku riendzo ra mupapa ri ta wu khumba njhani mpfilumpfilu wa mayelana ni swikhundla swa kereke, Hitchcock u te: “Wa fika, a tlakusiwa, ivi a muka ekaya—ivi ku nga humeleli nchumu. Hi ku ya hi mina, vuyelo bya kona byi khomisa tingana.” Entiyisweni mupapa a nga wu tirhisanga kahle nkarhi lowu a a fanele a byele varhangeri va tipolitiki le UN leswaku xana xihlovo xa ku rhula ka ntiyiso xi nga kumiwa kwihi.

Hambileswi tsalwa ra timfanelo ra UN Charter na vukanganyisi bya vanhu swi kandziyisaka pakani ya “ku rhula ni nsirhelelo,” wena u nga tshuki u kanganyisiwa. Bibele ya tsundzuxa: “Siku vanhu va nga ta ku: ‘ku rhulile, ku hava xo karhata’, hi wona nkarhi lowu ku onhaka ku nga ta va wela henhla hi xitshuketa, tanihi ku lumiwa ka wansati la nga kusuhi ni ku kuma n’wana; va nga ka va nga poni.” (1 Vatesalonika 5:3) Ku rhula ka ntiyiso ni nsirhelelo swi ta tisiwa ntsena hi ku rhandza ka Xikwembu, naswona hi ndlela ya xona n’wini—hi vulawuri bya Mfumo wa xona, ku nga ri hi UN.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

UN photos