Leswaku Ndzi Kota Ku Vulavula Ni N’wananga, Ndzi Dyondze Ririmi Rin’wana

KU VELEKIWA ka n’wana wa hina wa mufana, Spencer, hi August 1982 a ku ri wun’wana wa minkarhi leyi tsakisaka swinene evuton’wini bya hina. A a ri n’wana la hanyeke kahle! Mina ni nuna wa mina a hi kunguhate ku yima ntlhanu wa malembe hi nga si kuma n’wana wa hina wo sungula. Loko tin’hweti ti ri karhi ti hundza endzhaku ka ku velekiwa ka yena, a swi hi tsakisa ngopfu ku n’wi vona a ri karhi a kula! Minkambisiso ya n’hweti na n’hweti ya le hofisini ya dokodela a yi ri kahle minkarhi hinkwayo. Ndzi nkhense Yehovha hikwalaho ka nyiko leyinene swonghasi.

Hambiswiritano loko Spencer a ri na kaye wa tin’hweti, ndzi sungule ku ehleketelela leswaku a ku ri ni xin’wana lexi hoxeke eka yena. A a nga anguli eka marito kumbe pongo ro karhi. Leswaku ndzi kambela ku twa ka yena, a ndzi yima laha a nga ndzi voniki, ivi ndzi bananisa mapoto kumbe swilo swin’wana. Minkarhi yin’wana a a hundzuluka, kambe ku nga ri hi xihatla lexi faneleke. Eku kamberiweni kakwe hi n’hweti ya vukaye, ndzi bule ni dokodela wakwe hi leswi a swi ndzi karhata, kambe a ndzi tiyisekisa leswaku n’wana wa mina a a hanye kahle ni leswaku a ku ri hava xo karhata. Kambe loko tin’hweti ti ri karhi ti hundza, a tama a nga anguli kumbe ku humesa marito.

Eku kamberiweni kakwe loko a ri na lembe, ndzi tlhele ndzi byela dokodela hi ku karhateka ka mina. Nakambe, u kume leswaku a ku ri hava lexi hoxeke, kambe a hi rhumela eka mutivi wa sayense ya ku twa. Ndzi yise Spencer kwale leswaku a ya kamberiwa, kambe vuyelo bya kona a byi nga tiyiseki. Ndzi tlhelele ra vumbirhi ni ra vunharhu, kambe ndzi kuma leswaku vuyelo bya kona a byi nga tiyiseki. Dokodela a a anakanya leswaku loko Spencer a kula, ku ta va ni vuyelo byo antswa. Malembe manharhu yo sungula ya vutomi bya n’wana i ya nkoka leswaku a dyondza ririmi. A ndzi sungula ku karhateka swinene. Ndzi hambete ndzi vutisa mutivi wa sayense ya ku twa hi minkambelo leyi a yi ta ta ni vuyelo lebyi tiyisekeke. Eku heteleleni u ndzi byele hi ta minkambelo ya rhavi ra byongo leri tirhanaka ni ku twa leyi a yi endliwa eMassachusetts Eye and Ear Infirmary.

Ndzi Titwe Ndzi Hele Mongo

Vhiki leri landzeleke hi ye exibedlele eBoston. Ndzi khongele Yehovha leswaku a ndzi nyika matimba yo langutana ni vuyelo, ku nga khathariseki leswaku byi ri yini. A ndzi tibyele leswaku Spencer a a nga twi ngopfu kutani hi ta boheka ntsena ku kuma xipfuneta-ku-twa. Kambe a ndzi pembele ngopfu! Endzhaku ka minkambelo, mutivi wa swa ku twa hi swona u hi vitanele ehofisini yakwe. Vuyelo a byi tiyisekisiwile: Misiha ya Spencer yo twa, ku suka endleveni ku ya ebyongweni a yi file hilaha ku heleleke. Loko ndzi n’wi vutise leswaku kahle-kahle sweswo a swi vula yini, u hlamusele leswaku n’wana wa mina a a nga koti ku twa marito ni mimpfumawulo yo tala leyin’wana. A ndzi nga langutelanga swona leswi; ndzi titwe ndzi hele mongo.

Xikan’we-kan’we, ndzi tivutisa, ‘Xana leswi swi endlekise ku yini? Xana swi nga va swi vangiwe hi yini?’ Ndzi tsundzuka nkarhi lowuya a ndza ha tikile ni loko ndzi veleka. Hinkwaswo a swi fambe khwatsi. Spencer a a nga si tshama a karhatiwa hi tindleve kumbe mikhuhlwana leyikulu. A ndzi pfilunganyekile emintlhavekweni! Xana a ndzi ta endla yini sweswi? Ndzi bele va ka hina ni vanghana va nga ri vangani riqingho, ndzi va byela vuyelo bya minkambelo. Munghana wa mina un’wana wa Mbhoni u ndzi khutaze ku languta leswi swi ri xiphiqo lexi susumetelaka ku endla swo karhi; A ndzi boheka ku dyondzisa Spencer hi ndlela leyi hambaneke. Ndzi nkhense Yehovha hi matimba lama a ma laveka lama a ndzi nyikeke wona.

Xana I Yini Leswi A Swi Ta Fanela Spencer?

A ndzi nga tivi nchumu mayelana ni ku kurisa n’wana la feke tindleve kumbe leswaku ku nga twi swi vula yini. Xana a ndzi ta n’wi kurisa njhani n’wana wa mina ivi ndzi vulavurisana na yena hi heta timhaka? Xisweswo, mianakanyo ya mina a yi tele hi leswi a ndzi swi anakanya ni hi ku vilela.

Vhiki leri landzeleke hi tlhelele exibedlele, kutani mutivi wa swo twa hi swona a ndzi hlamusela hi leswi ndzi nga swi hlawulaka. U hlamusele leswaku ndlela yin’wana ya endlelo ra ku humesa marito, a ku ri vutshila byo dyondza ririmi ni ku tsekatseka ka milomu. Endlelo rin’wana a ku ri ku tirhisa ririmi ra mavoko, ku nga ririmi ra vanhu lava feke tindleve. A ku ri ni nongonoko lowu dyondzisaka ririmi ra mavoko ivi endzhaku wu katsa ku dyondza ku tsekatseka ka milomu ni vutshila byo humesa marito. Mutivi wa timhaka ta ku fa tindleve u tlhele a bumabumela ni ku tirhisiwa ka swipfuneta-ku-twa leswaku swi engetela mpfumawulo lowu n’wananga a a kota ku wu twanyana. Hiloko hi endzela mutivi wa sayense ya ku twa wa le kusuhi, loyi a ambariseke Spencer swipfuneta-ku-twa swa le ndzeni ni swa le handle ka ndleve. Hi nkarhi wa riendzo ra hina mutivi wa sayense ya ku twa u ringanyete leswaku Spencer a a ta faneriwa hi ku va xichudeni xa endlelo ro dyondza ku vulavula.

Xana Spencer a a ta faneriwa hi yini? Ndzi anakanye hi leswi kahle-kahle a swi ta va swa nkoka. Yehovha u lava leswaku hi vulavurisana ni vana va hina; leswi i swa nkoka loko hi lava ku va ni vutomi bya ndyangu lebyi humelelaka. A hi ta dyondza endlelo ro dyondza ku vulavula hi yisa nyingiso swinene eka vutshila byo vulavula ni ku tiva ku tsekatseka ka milomu. A swi ta koteka leswaku Spencer a dyondza vutshila byo vulavula lerova a fika laha van’wana va kotaka ku n’wi twisisa. Kambe sweswo a swi ta teka malembe yo tala swi nga si tiyisekisiwa! Xana enkarhini lowu a hi ta endla yini? Hi kunguhate ku tirhisa ririmi ra mavoko.

N’hweti leyi landzeleke Spencer u tsarisiwe eka leswi hi nkarhi wolowo a swi vitaniwa nongonoko lowu katsaka hinkwaswo swo vulavurisana. Mina na Spencer a hi dyondza ririmi ra mavoko ra masungulo kutani Spencer yena a a dyondzisiwa ni Xinghezi lexi vulavuriwaka hi nomu ni ku dyondza ku tsekatseka ka milomu. Ndzi kombisiwe ndlela yo dyondzisa n’wana wa mina. Ku hundze tin’hweti, naswona Spencer a a endla nhluvuko lowunene. Hambiswiritano, a ku va ni minkarhi leyi a ndzi titwa ndzi heleriwe hi matimba. A ndzi va ni gome loko ndzi vona vana van’wana va ku “Mhani” kumbe va dyondza ku vula “Yehovha.” Kutani a ndzi tivutisa, ‘Ha yini ndzi titwa ndzi karhateka hi ndlela leyi? N’wana wa mina u tsakile naswona u hanye kahle.’ Ndzi khongele Yehovha leswaku a ndzi pfuna ndzi tlangela lunghelo ro va ni n’wana la hanyeke kahle hi ndlela leyi emirini.

Loko Spencer a ri na malembe mambirhi, hi endle malunghiselelo yo ya entsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha laha nongonoko a wu ta hundzuluxeriwa hi American Sign Language (ASL). Ndzi vulavurisane ni mpatswa lowu tirhaneke ni Timbhoni leti nga twiki malembe yo tala, ndzi wu byela hi gome ra mina. Va ndzi byele hi ta minhlangano leyi vaka kona kan’we hi n’hweti ya Timbhoni ta Yehovha ya ASL leyi a yi khomeriwa eMassachusetts naswona va ndzi khutaze ku ya kona.

Ndzi landzele xitsundzuxo xa vona, hiloko mina na Spencer hi sungula ku ya kona. Laha hi kote ku hlangana ni ku vulavurisana ni vanhu lavakulu lava nga twiki. Evandlheni ra hina ra Xinghezi, Spencer a a nga kumi swo tala eminhlanganweni. A a ndzi damarhela, hikuva a ku ri mina ntsena loyi a a kota ku vulavula na yena. Gome rakwe eminhlanganweni yo tano a ri ya ri engeteleka loko a ri karhi a kula, kutani a ya a nga ha tsaki swinene. Hambiswiritano, loko hi ya eminhlanganweni leyi khomiwaka hi ririmi ra mavoko, a a va hi ndlela yin’wana. A a kota ku vulavula hi ku olova na mani na mani handle ka leswaku mana wakwe a n’wi hundzuluxela. U ve ni xinghana lexinene lexi lavekaka ni vanhu va le vandlheni. Havumbirhi bya hina hi antswise ririmi ra hina ra mavoko, kutani ndzi dyondze ku va mudyondzisi wo antswa edyondzweni ya hina ya le kaya ya Bibele. Kunene a swi tsakisa swonghasi! Kutani, sweswi ro sungula eminhlanganweni a ndzi kota ku va ni n’wana wa mina ndzi ri MHANI wa yena ntsena, ematshan’weni yo va muhundzuluxeri wa yena!

Ku Cinca Lokukulu eVuton’wini Bya Mina

Hi mpfumelelo wa nuna wa mina, loko Spencer a ri na malembe manharhu, ndzi n’wi tsarise enongonokweni wa vana lava nga twiki hilaha ku heleleke ni lava nga twiki kahle, lowu nga exikolweni xa mani na mani. A ku endliwa minhlangano ya mintlawa yo dyondzisa vatswari, kutani ndzi tirhise minkarhi leyi ku dyondza leswi engetelekeke. Eka nhlangano wun’wana swivulavuri leswi a ku ri vanhu lavakulu ni vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava nga twiki, a swi vulavula ni ntlawa wa vayingiseri. Swivulavuri swi hlamusele leswaku a swi nga vulavuli ngopfu kumbe a swi nga vulavurisani hilaha ku heleleke ni vatswari kumbe mindyangu ya ka vona. Loko ndzi va vutise leswaku hikwalaho ka yini, va hlamule hi leswaku vatswari va vona a va kalanga va dyondza ririmi ra mavoko, hikwalaho a va kalanga va kota ku vulavurisana hilaha ku heleleke ni vatswari va vona hi ta vutomi, mintlhaveko ya vona, kumbe leswi va swi tsakelaka. A swi tikomba onge a va nga titwi va ri xiphemu xa mindyangu ya vona.

Loku a ku ri ku cinca lokukulu evuton’wini bya mina. Ndzi anakanye hi n’wana wa mina. A swi ndzi karhata ku n’wi vona a kula kutani a huma muti a nga kalanga a va ni vuxaka ni vatswari vakwe. A ndzi tiyimisele swinene ku tlula rini na rini ku ya emahlweni ndzi antswisa vutshila bya mina bya ririmi ra mavoko. Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, ndzi ye ndzi swi xiya swinene leswaku xiboho xa ku tirhisa ririmi ra mavoko a ku ri wona nchumu lowu a wu hi fanerile. A a ya a dyondza swinene ririmi leri, kutani a hi kota ku bula hi mhaka yin’wana ni yin’wana, yo kota leyi, “Xana hi ta ya kwihi eku wiseni?” kumbe “Xana u lava ku va yini loko u kurile?” Ndzi vone ndlela leyi a ndzi ta kayela ha yona loko a ndzi lo ringeta ku tshembela leswaku a dyondza ririmi ra nomu leswaku hi ta vulavurisana.

Loko a ri na ntlhanu wa malembe, Spencer u yisiwe etlilasini ya xikolo lexi tolovelekeke xa vana lava twaka laha a ku ri ni mudyondzisi la kotaka ririmi ra mavoko. U dyondze malembe manharhu exikolweni xa muxaka lowu. A a venga xikolo, naswona a swi nga tsakisi ku n’wi vona a nonon’hweriwa ngopfu hi ndlela leyi. Nkateko wa kona, a ndzi kota ku vulavurisana na yena, loko hi ri karhi hi ringeta tindlela to hambana-hambana to langutana ni gome rakwe. Kutani eku heteleleni, ndzi bohe leswaku nongonoko lowu wa xikolo xa mani na mani a wu nga n’wi lulamelanga hi tlhelo ro tixixima ni hi tlhelo ra nhluvuko wakwe etidyondzweni ta yena.

Hi 1989 vukati bya mina byi herile. Sweswi se a ndzi ri mutswari un’we ni n’wana wa tsevu wa malembe loyi vuswikoti byakwe bya ririmi ra mavoko a byi kula hi xihatla. Hambileswi a ndzi kota ku vulavurisana na yena, a ndzi swi tiva leswaku a ndzi fanele ndzi antswisa vutshila bya mina bya ASL leswaku hi hambeta ni ku tiyisa ku vulavurisana exikarhi ka hina.

Nkarhi Wo Rhurha

Ndzi kambisise madyondziselo yo hambana-hambana ya vana lava nga twiki eswifundzheni swo hlaya ivi ndzi kuma xikolo eMassachusetts laha a ku tirhisiwa ASL ni Xinghezi ku nga leswi vitaniwaka ku dyondza tindzimi timbirhi. Ku engetela kwalaho, ndzi byeriwe leswaku ku nga ri khale ku ta va ni vandlha ra Timbhoni ta Yehovha ra ASL eBoston, kutani munghana wa mina u ringanyete leswaku ndzi rhurhela kona. Leswi ndzi nga mutswari un’we, ku rhurha ndzi sukela kaya ra hina ni ndyangu ni vanghana eNew Hampshire emakaya, ndzi ya edorobeni a swi ndzi tikela. Spencer na yena a a tirhandzela ku tshama emakaya. Kambe, a ku ri na swilo swimbirhi leswi a ndzi fanele ku anakanya ha swona. Spencer a a fanele a dyondza exikolweni laha vadyondzisi ni swichudeni hinkwaswo va vulavurisanaka kahle hi ririmi ra mavoko, kutani ndzi vone leswaku a swi ta antswa leswaku a va evandlheni ra Timbhoni-kulobye leti nga twiki.

Mune wa malembe lama hundzeke hi rhurhile loko Spencer a ri na kaye wa malembe. Endzhakunyana ka sweswo, ku vumbiwe Vandlha ra Ririmi ra Mavoko eMalden, eMassachusetts, kutani hi mpfhuka hi ri laha, Spencer u endle nhluvuko wo hlamarisa swinene. Maendlelo yakwe ya antswe swinene, naswona sweswi wa swi tsakela ku va eminhlanganweni. Ndzi tsaka ngopfu loko ndzi n’wi vona a vulavurisana ni ku aka xinghana ni van’wana. Vamakwerhu lava feke tindleve lava nga evandlheni i swikombiso leswinene eka n’wana wa mina, va n’wi pfuna ku vona leswaku na yena a nga fikelela tipakani ta moya. Kutani leswi u swi endlile. Sweswi u nyikela tinkulumo eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni naswona i muhuweleri la nga khuvuriwangiki. U vule leswaku u lava ku khuvuriwa.

Kunene swi ndzi tsakisa ngopfu, ku n’wi vona a hlamusela vanhu van’wana lava feke tindleve hi ripfumelo ra yena, hi ririmi ra mavoko! Ku tixixima ka yena ku kule swinene. Spencer u ndzi byele ndlela leyi a titwaka ha yona hi vandlha. U te: “Laha hi le kaya. Vamakwerhu va kota ku vulavula na mina.” N’wana wa mina a nga ha ndzi kombeli leswaku hi famba xikan’we-kan’we endzhaku ka minhlangano. Sweswi hi mina ndzi faneleke ku n’wi byela leswaku se i nkarhi wo suka eHolweni ya Mfumo!

Exikolweni lexi a nga eka xona sweswi, Spencer u kota ku vulavurisana hi ku olova ni vana lavan’wana lava nga twiki. Mabulo yakwe na vona ma n’wi pfune ku vona ku hambana exikarhi ka vonelo ra misava hi vana ni vonelo ra Yehovha hi vana. Mina na Spencer hi vulavurisana kahle naswona hi ni vuxaka lebyikulu, hi ku fambisana ni misinya ya milawu ya Bibele. Loko a vuya ekaya ni nhlekanhi, hi endla ntirho-kaya wakwe swin’we. Hi famba swin’we eminhlanganweni ni le vutirhelini bya yindlu na yindlu. Hambiswiritano, Spencer, wa swi vona leswaku a hi vana hinkwavo exikolweni xa vona lava nga ni vuxaka bya le kusuhi hi ndlela leyi ni vatswari va vona.—Vakolosa 3:20, 21.

“Hi Kota Ku Vulavula Hi Xin’wana Ni Xin’wana”

Kwalomu ka lembe leri hundzeke, ndzi vone Spencer a ndzi langutile onge hiloko a lava ku ndzi byela swo karhi. Ndzi n’wi vutisile loko ku ri ni lexi a xi lavaka. U hlamule a ku: “Doo.” Ndzi n’wi vutise swivutiso swi nga ri swingani mayelana ni ndlela leyi swilo a swi fambisa xiswona exikolweni ni swin’wana swo tano. A ndzi swi vona leswaku a ku ri ni xin’wana lexi a a lava ku ndzi byela xona. Kutani, hi nkarhi wa dyondzo ya hina ya ndyangu ya Xihondzo xo Rindza, u te: “Xana wa swi tiva leswaku vatswari va swichudeni swin’wana exikolweni xa hina a va ri tivi ririmi ra mavoko?” Ndzi n’wi langute hi ku hlamala. A ku: “Ndzi tiyisile. Ku ni vatswari lava va nga kotiki ku vulavula ni vana va vona.” U hlamusele leswaku vatswari van’wana a va endzile exikolweni, kutani u va vone va ri karhi va kombetela-kombetela leswi va lavaka ku swi vula, va ringeta ku vulavula ni vana va vona. “Mina ndzi kateke ngopfu hi leswi u nga dyondza ririmi ra mavoko. Hi kota ku vulavurisana. A wo kombetela-kombetela; hi kota ku vulavula hi xin’wana ni xin’wana.”

Leswi swi khumbe mbilu ya mina hakunene! Vo tala va hina a hi ma tlangeli matshalatshala ya vatswari va hina hi kala hi kula. Kambe sweswi n’wananga, wa malembe ya 12 hi vukhale, a a ndzi byela ndlela leyi a nkhensaka ha yona leswi hi kotaka ku tiphina hi mabulo ya xiviri.

Leswi ndzi nga manana, yin’wana ya tipakani ta mina a ku ri ku va ni vuxaka lebyinene ni n’wana wa mina ni ku va ekusuhi na yena. Kumbexana leswi a swi nga ta humelela loko a ndzi nga dyondzanga ririmi ra mavoko. Ku tinyiketela ka mina eka Yehovha swi ndzi susumetele swinene ku xiyisisa vutihlamuleri bya mina tanihi mutswari; leswi swi ndzi olovisele ku endla swiboho swa nkoka mayelana ni ndlela yo vulavurisana. Havumbirhi bya hina hi vuyeriwile hi tlhelo ra moya hikwalaho ka swiboho leswi. Kunene marito ya Deteronoma 6:7 i ya nkoka, laha vatswari va lerisiwaka ku vulavula hi milawu ya Yehovha ni vana va vona ‘loko va tshame etindlwini ta vona ni loko va famba egondzweni ni loko va etlela ni loko va pfuka.’ Kunene ndzi tsaka ngopfu leswi mina na Spencer hi kotaka ku vulavurisana hi ku olova hi “mintirho leyikulu ya Xikwembu.” (Mintirho 2:11)—Hi ku vula ka Cindy Adams.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

‘A swi ndzi karhata ku n’wi vona a ri karhi a kula a nga kalanga a va ni vuxaka ni vatswari vakwe’