The Bible’s Viewpoint
Xana Vana Va Fanerile Ku Tihlawulela Vukhongeri?
KU SUKELA enkarhini lowu n’wana a velekiwaka ha wona ni le malembeni ya yena ya kondlo-a-ndzi-dyi, vatswari va n’wi hlawulela swilo. Hi nkarhi lowu fanaka, mutswari la tlhariheke wa swi tiva leswaku hi rini laha a faneleke a pfumelelana ni swiyimo, a ri karhi a swi xiyisisa hi laha swi kotekaka hakona leswi tsakeriwaka hi n’wana.
Kambe, mpimo wa ntshunxeko wo tihlawulela lowu faneleke wu nyikiwa n’wana wu nga ha tisa ntlhontlho eka vatswari. Hambileswi swi nga ntiyiso leswaku vana va nga endla minhlawulo leyinene ivi va vuyeriwa eka ntshunxeko wa vona lowu hikiweke, i ntiyiso leswaku va nga ha endla minhlawulo leyi hoxeke, leyi nga vangaka khombo.—2 Tihosi 2:23-25; Vaefesa 6:1-3.
Hi xikombiso, vana hakanyingi va hlawula swakudya leswi nga akiki ku tlula swakudya leswi fuweke. Ha yini? Hikuva eka malembe ya vuhlangi, a va swi koti ku tiendlela swiboho leswinene. Xana ku ta va ku ri vutlhari eka vatswari loko hi ku olova va pfumelela vana va vona va tilawula emhakeni leyi, va tshemba leswaku eku heteleleni va ta hlawula swakudya leswi fuweke? E-e. Ematshan’weni ya sweswo, vatswari va fanele va endlela vana va vona minhlawulo va susumetiwa hi ku tsakela loku humaka embilwini ka vuhlayiseki bya vana va vona ka nkarhi lowu taka.
Hikwalaho, hilaha ku fanelaka vatswari va endlela vana va vona minhlawulo malunghana ni swakudya, swiambalo, ku tilunghisa ni mahanyelo lamanene. Kambe ku vuriwa yini hi vukhongeri? Xana na kwalaho vatswari va fanele va va hlawulela?
Nhlawulo
Van’wana va nga vula leswaku vatswari a va fanelanga va sindzisa vana va vona ku amukela vupfumeri bya vukhongeri bya vona. Entiyisweni, ku tlula 160 wa malembe lama hundzeke, van’wana lava a va tivula lava pfumelaka eka tidyondzo ta Vukreste va hangalase mianakanyo ya leswaku “vana a va fanelanga va dyondzisiwa vukhongeri hikwalaho ko chava leswaku mianakanyo ya vona yi nga hambukisiwa hi tidyondzo to karhi, kambe va fanele va tshikiwa va nga dyondzisiwi kukondza va swi kota ku tiendlela nhlawulo, ivi va tihlawulela.”
Hambiswiritano, mianakanyo leyi a yi pfumelelani ni langutelo ra Bibele. Bibele yi kandziyisa nkoka wa ku byala tidyondzo ta vukhongeri eka vana ku sukela loko va velekiwa. Swivuriso 22:6 yi ri: “Dyonḍisa džaha e ndleleni leyi a fanelaka ku famba ha yona; ni loko a dyuhele a nga ka a nga hambuki.”
Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “džaha” ri hlanganisa malembe yo sukela eka ricece ku ya eka kondlo-a-ndzi-dyi. Malunghana ni nkoka wa ku dyondza ka ha ri eku sunguleni, Dok. Joseph M. Hunt, wa le Yunivhesiti ya Illinois, U.S.A., u te: “Hi le ka malembe yo sungula ya mune kumbe ya ntlhanu ya vutomi laha nhluvuko wa n’wana wu hatlisaka swinene naswona a talaka ku faneleka. . . . Kumbexana 20 wa tiphesente ta vuswikoti [bya yena] bya xisekelo byi kula emahlweni ka siku ra yena ro sungula ra ku velekiwa, kumbexana hafu ya byona emahlweni ka ku va a fika eka malembe ya mune.” Leswi swi kandziyisa ntsena ndzayo leyi huhuteriweke ya Bibele ya leswaku i swa nkoka leswaku vatswari va nyikela nkongomiso wa vutlhari eku sunguleni ka vutomi bya n’wana, va n’wi letela hi tindlela ta Xikwembu.—Deteronoma 11:18-21.
Ngopfu-ngopfu Matsalwa ma lerisa vatswari lava chavaka Xikwembu leswaku va byala rirhandzu ro rhandza Yehovha eka vana va vona. Deteronoma 6:5-7 yi ri: “U ta ranḍa Yehova, Šikwembu ša wena, hi mbilu hikwayo ya wena, ni moya hikwawo wa wena, ni matimba hikwawo ya wena. Milawu le’yi nḍi ku nyikaka namuntlha yi ta v̌a e mbilwini ya wena. U ta yi [dzikisa eka, NW] v̌ana v̌a wena, u yi v̌ula e ndlwini ya wena, ne ku enḍeni ka wena, ni loko u ya etlela, ni loko u pfuka.” Riendli ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “dzikisa” ri nyika mongo wo lota xitirho, tanihi loko u tirhisa ribye ro lota hi rona. Leswi a swi endliwi hi ku lotanyana kambe swi fanele swi endliwa hi ku hiseka, hi ku phindha-phindha. The New English Bible yi hundzuluxela riendli ra Xiheveru tanihi “ku phindha-phindha.” Hi ku kongoma, ‘ku dzikisa’ swi vula ku siya nkucetelo lowu nga sulekiki.—Ringanisa Swivuriso 27:17.
Hikwalaho, vatswari lava nga Vakreste va ntiyiso va fanele va khathalela ndzhwalo wa vona wo kandziyisa tidyondzo ta vona ta vukhongeri eka vana va vona. A va fanelanga va tshika vutihlamuleri lebyi hi ku pfumelela vana va vona leswaku va tihlawulela. Leswi swi katsa ku famba ni “v̌ana” va vona eminhlanganweni. Vatswari va nga tshama etlhelo ka vona ivi va va pfuna ku vona vuyelo bya moya lebyi ndyangu lowu hlanganeke wu nga byi kumaka hi ku nyikela nyingiso eka mabulo ya Matsalwa ni ku hlanganyela eka wona.—Deteronoma 31:12, 13; Esaya 48:17-19; 2 Timotiya 1:5; 3:15.
Vutihlamuleri Bya Vutswari
Ku byela n’wana ntsena leswaku a dya xilo xo karhi hikwalaho ka leswi xi fuweke a swi vuli swona leswaku n’wana u ta xi tsakela. Xisweswo, manana la tlhariheke wa yi tiva ndlela yo endla swakudya leswi swa nkoka swi phomisa marha hilaha swi nga kotekaka hakona leswaku swi ta koka nantswo wa n’wana. Kavula, u lunghiselela swakudya hi ndlela leyi pfumelelanaka ni vuswikoti bya n’wana byo gayela.
Hi ku fanana, ro sungula n’wana a nga ha ala ndzetelo wa vukhongeri, naswona mutswari a nga ha kuma leswaku ku ringeta ku anakanyisisa hi mhaka yoleyo a swi tirhi. Hambiswiritano, nkongomiso lowu humaka eBibeleni wu le rivaleni—vatswari va fanele va endla hilaha va nga kotaka hakona leswaku va letela vana va vona ku sukela evuhlangini. Hikwalaho, vatswari lava tlhariheke va endla ndzetelo wa vukhongeri wu phomisa marha hi ku wu nyikela hi ndlela leyi tsakisaka eka n’wana, va ri karhi va ehleketelela vuswikoti bya yena byo wu amukela.
Vatswari lava nga ni rirhandzu va titwa va boheka ku nyikela swilaveko swa vutomi swa vana va vona, naswona hakanyingi ku hava la tivaka swilaveko swa vana ku antswa ku tlula vatswari va yena. Hi ku pfumelelana ni leswi, Bibele yi veka vutihlamuleri lebyikulu byo wundla hi tlhelo ra nyama swin’we ni ra moya emakatleni ya vatswari—ngopfu-ngopfu tatana. (Vaefesa 6:4) Xisweswo, vatswari a va fanelanga va balekela vutihlamuleri bya vona hi ku lava ku hundzisela vutihlamuleri lebyi eka munhu un’wana. Hambileswi va nga ha tirhisaka mpfuno lowu nyikeriwaka, leswi swi ta engetela, dyondzo ya vukhongeri leyi humaka eka vatswari hayi ku yi siva.—1 Timotiya 5:8.
Eka swiphemu swo karhi evuton’wini, munhu un’wana ni un’wana u endla xiboho xa leswaku hi tihi tidyondzo ta vukhongeri leti a nga ta ti amukela, loko ti ri kona. Loko vatswari lava nga Vakreste va teka vutihlamuleri bya munhu hi xiyexe byo nyika vana va vona ndzetelo wa vukhongeri ku sukela evuhlangini, na loko va tirhisa nkarhi lowu va va letela leswaku va anakanya hi xisekelo xa misinya ya milawu leyi twalaka, nhlawulo lowu vana va wu endlaka endzhakunyana evuton’wini wu tala ku va lowu lulameke.—2 Tikronika 34:1, 2; Swivuriso 2:1-9.
[Lomu Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 26]
The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.