Young People Ask . . .

Rigombo—Xana Ri Vavisa Hi Ndlela Yihi?

‘Weno! Ndzi ri a ndzo titlangela. Xana u nga kala u karhateka hi sweswo? Handle ka sweswo, Ron wo khawula.’

U NGA ha va u kurile naswona u ri na matimba ku tlula vo tala lava nga tintangha ta wena. Kumbexana, u tlharihile, u ni vulavulelo leri vavisaka ni ku rhandza ku lwisa van’wana. Ku nga khathariseki leswaku xiyimo hi xihi, ku chavisa van’wana, ku sindzisa kumbe ku endla mafenya hi van’wana swi nga ha tikomba swi olova eka wena.

Hambileswi ku va ni rigombo eka van’wana swi nga ha tsakisaka eka vanghana va wena, a hi mhaka ya matlangwana. Entiyisweni, vakambisisi van’wana va kuma leswaku rigombo ra vavisa eka lava hlaseriwaka hikwalaho ka rona ku tlula ndlela leyi a va anakanya ha yona. Nkambisiso wun’wana wa le United States wu kume leswaku vantshwa lava ha riki emalembeni yo nghena xikolo, “90 wa tiphesente ta lava xanisiweke va ve ni swiphiqo—va feyirile eka titlilasi to karhi, ku karhateka loku engetelekeke, ku lahlekeriwa hi vanghana kumbe vutomi lebyi tolovelekeke.” EJapani muntshwa wa malembe ya 13 hi vukhale “u tisungile endzhaku ko tsala papila ro leha leri a ri hlamusela leswaku u tiyisele rigombo malembe manharhu.”a

I yini lexi endlaka munhu a va ni rigombo? Naswona loko na wena u ri ni mukhuva lowu, xana u nga cinca njhani?

Xana Rigombo I Yini?

Bibele yi vulavula hi vanhu va rigombo lava hanyeke emahlweni ka Ndhambi ya Nowa. A va vitaniwa Tinefelimi—ku nga rito leri vulaka “vanhu lava tlumbelaka van’wana ehansi.” Enkarhini wa mafumelo ya vona ya nsele “misav̌a . . . a yi tele mona.”—Genesa 6:4, 11.

Hambiswiritano, ku va ni rigombo a hi mhaka ya ku va munhu a ba vanhu kumbe ku va delela. Un’wana ni un’wana loyi a khomaka vanhu van’wana—ngopfu-ngopfu lava tsaneke kumbe lava hlaselekaka—hi ndlela ya tihanyi kumbe yo homboloka u ni rigombo. (Ringanisa Eklesiasta 4:1.) Vanhu va rigombo va ringeta ku xungeta, ku chavisa ni ku lawula van’wana. Kambe vunyingi bya vona va tirhisa milomu, hayi swibakele swa vona. Entiyisweni, ku vavisa mintlhaveko i ndlela yin’wana leyi tolovelekeke ya mukhuva lowu wo biha. Ri nga ha katsa ku rhukana, ku sapatela, ku hlekula ni ku nyefula.

Hambiswiritano, minkarhi yin’wana rigombo swi nga ha nonon’hwa ku ri xiya. Hi xikombiso, anakanya hi leswi humeleleke Lisa.b Loko a ha kula a a ri ni ntlawa wa vanghana va yena va vanhwanyana. Kambe loko a ri na 15 wa malembe hi vukhale, swilo swi sungule ku cinca. Lisa u sungule ku va mpama naswona a koka nyingiso wa vanhu vo tala. Wa hlamusela: “Vanghana va mina va sungule ku ndzi honisa ni ku vulavula swilo swo biha hi mina loko ndzi nga ri kona—niloko ndzi ri kona.” Nakambe va sungule ku n’wi hembela, ivi va ringeta ku n’wi onha vito. Ina, hi ku susumetiwa hi mavondzo, va n’wi xanise hi ndlela yo biha ni ya tihanyi.

Mukhuva Wa Rigombo

Tihanyi hakanyingi ti fambisana ni xiyimo xa kaya leri munhu a kuleleke eka rona. Muntshwa loyi a vitaniwaka Scott u ri: “Tata wa mina a ri ni tihanyi, hikwalaho a ndzi ri ni tihanyi.” Nakambe vutomi bya le kaya ka Aaron a byi tika. Wa hlamusela: “Ndzi swi xiyile leswaku vanhu va xi tiva xiyimo xa le kaya ka mina—leswaku a xi hambanile ni swin’wana—naswona a ndzi nga swi tsakeli leswaku vanhu va ndzi twela-vusiwana.” Hikwalaho loko Aaron a nghenela mintlango, a boheka ku hlula. Kambe ku hlula a swi nga ringananga. A a tsongahata lava a phikizana na vona—a va swoswa tinhompfu loko va hluriwile.

Hi tlhelo lerin’wana, Brent, u kurisiwe hi vatswari lava chavaka Xikwembu. Kambe u ri: “A ndzi hlekisa vanhu, kambe minkarhi yin’wana a ndzi nga swi tivi leswaku ndzi fanele ku swi tshika loko swi te yini naswona a ndzi vavisa mintlhaveko ya van’wana.” Ku navela ka Brent ku lava ku titsakisa, ni ku tikokela nyingiso ku n’wi vangele leswaku a honisa mintlhaveko ya van’wana.—Swivuriso 12:18.

Vantshwa van’wana va tikomba va hlohloteriwa hi thelevhixini. Tidrama leti kombisaka vugevenga ti dzunisa ‘vanhu lava nga tinhenha’ naswona ti endla swi languteka onge ku va ni musa i vuntlunya. Mintlango yo tsakisa leyi yo tala ya yona yi rhandziwaka yi talele hi ku sapatela. Swiviko swa mahungu hakanyingi swi kandziyisa ku lwa ni vulavulelo ra tihanyi leri vaka kona loko ku ri ni mintlango. Nakambe vanghana va hina va nga ha va ni nhlohlotelo eka ndlela leyi hi khomaka van’wana ha yona. Loko tintangha ta hina ti ri ni rigombo, swa olova ku tikuma hi endla leswi fanaka leswaku hi ta papalata ku hlekuriwa.

Ku nga khathariseki leswaku xiyimo hi xihi, loko u tirhisa tindlela ta rigombo, a hi lava u va hlaselaka ntsena lava vavisekaka.

Mimbuyelo Ya Vutomi Hinkwabyo

Magazini lowu nge Psychology Today wa vika: “Rigombo ri nga ha sungula evuhlangini, kambe ra hambeta ku kondza munhu a va ntswatsi.” Nkambisiso wun’wana lowu vikiweke eka The Dallas Morning News wu kume leswaku “65 wa tiphesente ta vafana a va ri ni rigombo loko va fika eka ntangha mbirhi ni ku khomiwa hikwalaho ka vugevenga loko va ri na 24 wa malembe hi vukhale.”

I ntiyiso leswaku a hi vanhu hinkwavo lava nga ni rigombo lava vaka swigevenga. Kambe ku swi endla mukhuva ku khoma van’wana hi ndlela yo biha ku nga ha ku vangela swiphiqo enkarhini lowu taka evuton’wini. Loko leswi swo humelela niloko se u tekile, swi nga ha vangela nsati ni vana va wena ntshikilelo lowukulu. Tanihi leswi vathori va rhandzaka vanhu lava kotaka ku hanyisana kahle ni van’wana, ri nga ha ku endla u nga kumi ntirho. Malunghelo ya nkarhi lowu taka evandlheni ra Vukreste hilaha ku fanaka swi nga ha endleka leswaku u nga ma kumi. Brent u ri: “Ndzi tsakela ku va nkulu siku rin’wana, kambe tatana u ndzi pfune leswaku ndzi swi xiya leswaku vanhu va nge ti eka mina loko va ri ni swiphiqo loko va anakanya leswaku ndzi nga ha vula swilo leswi vavisaka.”—Tito 1:7.

Ndlela Yo Cinca

A hi minkarhi hinkwayo hi vonaka swihoxo swa hina hi ku olova. Matsalwa ma hi tsundzuxa leswaku munhu a nga ha “tiḍunisa a ri yena, e ku hetisa ku biha ka yena ni ku kombisa ku v̌enga ka yena.” (Pisalema 36:2) Hikwalaho u nga ha ringeta ku kombela mutswari, munghana la tshembekaka, kumbe Mukreste la vupfeke leswaku a ku xiyisisa. Ntiyiso wu nga ha vava, kambe wu nga ha pfuna wena leswaku u vona ku cinca loku u faneleke ku ku endla. (Swivuriso 20:30) Aaron u ri: “Ndzi anakanya leswaku ku yingisela hi wona nchumu lowukulu lowu ndzi pfuneke. Lavo tshembeka a va ndzi byela laha ndzi endlaka xihoxo kona. A ku nga ri swilo leswi minkarhi hinkwayo a ndzi lava ku swi twa, kambe hi swona leswi hakunene a swi laveka.”

Xana leswi swi vula leswaku u fanele u endla ku cinca loku hlamarisaka ka vumunhu bya wena hi ku helela? E-e, kumbexana yi ta va mhaka leyi lavaka leswaku u antswisa nakambe mianakanyo ni mikhuva yin’wana ya wena. (2 Vakorinto 13:11) Hi xikombiso, ku sukela enkarhini wolowo ku ta fika sweswi u nga ha va u tivona u ri munhu wa le henhla hikwalaho ka xivumbeko xa wena, matimba, kumbe ku tlhariha. Kambe Bibele yi hi khutaza leswaku hi ‘titsongahata eka van’wana, hi anakanya leswaku van’wana va hi tlula.’ (Vafilipiya 2:3) Tsundzuka leswaku van’wana—ku nga khathariseki xivumbeko, kumbe matimba—va ni timfanelo leti tsakisaka leti u nga riki na tona.

Nakambe u nga ha fanela ku hambana ni mboyamelo wa ku va ni tihanyi kumbe ku lawula. Hlakulela ‘ku nga tshuki u tikarhatela leswi nga swa wena ntsena, kambe u tikarhatela ni leswi nga swa van’wana.’ (Vafilipiya 2:4) Loko u lava ku vulavula, endla tano hayi hi ndlela yo biha, yo sapatela kumbe ku rhukana.—Vaefesa 4:31.

Loko u hlohloteriwa ku va ni rigombo, tsundzuka leswaku Xikwembu xi herise Tinefelimi leti nga ni rigombo. (Genesa 6:4-7; 7:11, 12, 22) Eka malembe-xidzana lama hundzeke, emasikwini ya muprofeta Ezekiyele, Xikwembu xi phofule ku karhateka lokukulu eka vanhu lava nga ni nandzu wo ‘susumeta’ ni ku ‘ba’ lava nga pfuniki nchumu. (Ezekiyele 34:21) Ku tiva leswaku Yehovha u venga rigombo swi nga ha va ni nsusumeto wa matimba eka munhu leswaku a endla ku cinca loku faneleke!

Nakambe swa pfuna ku anakanyisisa hi misinya ya milawu ya Bibele hi xikhongelo. Nawu-nsinya wa Nsuku wu ri: “Hinkwaswo leswi mi lavaka leswaku vanhu va mi endla swona, va endleni swona na n’wina.” (Matewu 7:12) Loko u susumeteleka ku chavisa van’wana, tivutise: ‘Xana ndza swi rhandza ku xanisiwa, ku chavisiwa kumbe ku tsongahatiwa? Kutani ha yini ndzi khoma van’wana hi ndlela leyi?’ Bibele yi hi lerisa ku “[twelana] vusiwana [hi] tsetselelana.” (Vaefesa 4:32) Yesu u veke xikombiso lexinene emhakeni leyi. Hambileswi a ri munhu wa le henhla ku tlula vanhu hinkwavo, a a khoma un’wana ni un’wana hi musa, ntwela-vusiwana ni xichavo. (Matewu 11:28-30) Ringeta ku endla leswi fanaka loko u langutana ni munhu loyi a tsaneke eka wena—kumbe loyi a ku karhataka.

Kambe, ku vuriwa yini hiloko mukhuva wa wena wa tihanyi wu vangiwa hi ku hlundzukisiwa hi ndlela leyi u khomiwaka ha yona ekaya? Etimhakeni tin’wana, ku karhateka ko tano ku nga ha antswisiwa. (Ringanisa Eklesiasta 7:7.) Bibele yi hi byela leswaku hambi a ri wanuna wo lulama Yobo, u tsundzuxiwile: “V̌ukari byi nga ṭhuki byi ku yisa [eswiendlweni leswi solekaka] . . . Tilangutele, u tšhav̌a ku tinyiketa le’ŝo biha.” (Yobo 36:18, 21) Hambiloko u khomiwa hi ndlela yo biha, a wu na yona mfanelo yo khoma van’wana hi ndlela yo biha. Ndlela yo antswa i ku ringeta ku vulavula mhaka yi hela ni vatswari va wena. Loko u ri muhlaseriwa wa ku khomiwa loko biha loku tlulaka mpimo, mpfuno wa vanhu van’wana wu nga ha laveka leswaku u sirheleteka eku vavisekeni kun’wana.

Ku cinca swi nga endleka ku nga olovi, kambe swa koteka. Brent u ri: “Ndzi khongela hi mhaka leyi kwalomu ka siku rin’wana ni rin’wana, naswona Yehovha u ndzi pfunile leswaku ndzi endla mindzulamiso leyinene.” Na wena, hilaha ku fanaka endla mindzulamiso eka ndlela leyi u khomaka vanhu ha yona, a swi kanakanisi leswaku vanhu va ta ku rhandza. Tsundzuka, vanhu va nga ha va va chava lava nga ni rigombo, kambe ku hava ni un’we loyi a va tsakelaka hakunene.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Ku tirhisa vulavulelo ro biha i ndlela yin’wana yo va ni rigombo

[Blurb on page 23]

“Rigombo ri nga ha sungula evuhlangini, kambe ra hambeta ku kondza munhu a va ntswatsi”