‘Vana A Va Tiyelanga’

‘Vana a va tiyelanga; ndzi ta famba khwatsi, hi ku ya hi ku pima mikondzo ya vana.’—Yakobe, tatana wa vana vo tala, lembe-xidzana ra vu-18 B.C.E.

KU KHOMIWA ka vana hi ndlela yo biha a ku sunguli namuntlha. Mindhavuko ya khale—ku fana ni Maaztec, Vakanana, Vainca ni Vafenikiya—yi dume hi xiendlo xo biha xo endla gandzelo hi vana. Vuyimburi lebyi endliweke edoroba-nkulu ra Fenikiya ku nga Carthage (sweswi ku nga doroba ra Tunis, Afrika N’walungu) byi paluxe leswaku exikarhi ka malembe-xidzana ya vuntlhanu ni ya vunharhu B.C.E., vana lava ringanaka 20 000 va endliwe gandzelo eka xikwembu lexi vuriwaka Bali ni xikwembu-kati lexi vuriwakaTanit! Nhlayo leyi yi tsema nhlana ngopfu loko munhu a xiya leswaku hi nkarhi wa magandzelo wolawo, ku vuriwa leswaku Carthage a yi ri ni vaaki va kwalomu ka 250 000 ntsena.

Hambiswiritano, a ku ri ni vanhu vo karhi lava a va hambanile ni lavan’wana. Hambileswi a va hanya ni vaakelani lava a va ri ni tihanyi eka vana va vona, rixaka ra Israyele a ri khoma vana va rona hi ndlela yo hlawuleka. Tata wa rixaka rero, ku nga kokwana-xinguwe Yakobe, hi yena la vekeke xikombiso. Hi ku ya hi buku ya Bibele ya Genesa, loko a tlhelela etikweni ra rikwavo, Yakobe u hungute rivilo leri a va famba ha rona eriendzweni leswaku a nga tikiseli vana. U te: “Vana lava a va si tiyela.” Enkarhini wolowo vana vakwe a va ri emalembeni lama nga exikarhi ka ntlhanu na 14. (Genesa 33:13, 14, NW) Xitukulwana xakwe, ku nga Vaisrayele, xi xi xixime hilaha ku fanaka xilaveko ni xindzhuti xa vana.

Handle ko kanakana, vana a va ri ni mintirho yo tala eminkarhini ya Bibele. Loko va ri karhi va kula, vafana a va dyondzisiwa swa vurimi, ku fuwa, kumbe ntirho wo karhi wo tanihi ku vatla hi vatata wa vona. (Genesa 37:2; 1 Samuwele 16:11) Loko vanhwanyana va ha ri ekaya, vamana wa vona a va va dyondzisa mintirho ya le kaya leyi a yi ta va ya nkoka loko va kurile. Rahele, nsati wa Yakobe, a a ri murisi loko a ha ri xinhwanyetana. (Genesa 29:6-9) Tintombhi a ti tirha emasin’wini hi nkarhi wa ntshovelo wa mavele ni le mintangeni ya vhinya. (Rhuti 2:5-9; Risimu ra Solomoni 1:6)a Hi ntolovelo ntirho wo tano a wu endliwa ehansi ka nkhathalelo wa vatswari naswona a wu fambisana ni dyondzo.

Hi nkarhi lowu fanaka, eIsrayele vana a va kuma nkarhi wa ku wisa ni ku tihungasa. Muprofeta Zakariya u vulavule hi ‘mitsendzele ya muti leyi teleke hi vafana ni vanhwanyana va ri karhi va tlanga.’ (Zakariya 8:5) Naswona Yesu Kreste u vulavule hi vana va tshame etindhawini ta ku xavisela eka tona va ri karhi va tlanga switiringo ni ku cina. (Matewu 11:16, 17) I yini lexi endleke leswaku vana volavo va khomiwa kahle?

Misinya Ya Milawu Leyi Tlakukeke

Loko ntsena Vaisrayele va landzela milawu ya Xikwembu, a va va khomanga hi ndlela yo biha vana va vona kumbe ku va dyelela. (Ringanisa Deteronoma 18:10 na Yeremiya 7:31.) A va languta vana va vona va vafana ni vanhwanyana va ri ‘ndzhaka leyi humaka eka Yehovha,’ “hakelo.” (Pisalema 127:3-5) Mutswari a a languta vana vakwe tanihi ‘marhavi ya murhi wa mutlhwari lowu teleke etafuleni rakwe’—naswona mirhi ya mitlhwari a yi ri ya risima swinene eka vanhu volavo a va rhandza vurimi! (Pisalema 128:3-6) N’wamatimu Alfred Edersheim u vula leswaku handle ka marito lama nge vafana ni vanhwanyana, Xiheveru xa khale a xi ri ni marito ya kaye lama vulaka vana, rin’wana ni rin’wana a ri tirha loko a ri ni malembe yo karhi. Wa gimeta: “Ndzi vurisile ndzi ri, lava a va lemuka n’wana loko a ri karhi a kula leswaku va n’wi vita hi marito yo hambana-hamba hi ku landza malembe yakwe, a va va rhandza swinene vana va vona.”

Enguveni ya Vukreste, vatswari a va khutaziwa ku khoma vana va vona hi xindzhuti ni xichavo. Yesu u veke xikombiso lexinene ngopfu loko a ri karhi a tirhisana ni vana va vanhu van’wana. Enkarhini wun’wana loko a ri karhi a gimeta vutirheli byakwe bya laha misaveni, vanhu va sungule ku tisa vana va vona eka yena. Entiyisweni hi ku vona onge Yesu a a khomekile swinene lerova a nga kavanyetiwa, vadyondzisiwa va ringete ku sivela vanhu lava. Kambe Yesu u sole vadyondzisiwa vakwe a ku: “Tshikani vana lavatsongo va ta eka mina; mi nga ringeti ku va sivela.” Yesu u tlhele a “angarha vana.” A swi kanakanisi leswaku u langute vana va ri va risima ni ku faneriwa hi ku khomiwa kahle.—Marka 10:14, 16; Luka 18:15-17.

Endzhakunyana, muapostola Pawulo u byele vatatana a ku: “Mi nga dyisi vana va n’wina mbitsi, leswaku va nga heli mbilu.” (Vakolosa 3:21) Hi ku landza xileriso lexi, vatswari lava nga Vakreste enkarhini wolowo lowu hundzeke ni namuntlha, a va nge pfumeli leswaku vana va vona va tirha ehansi ka swiyimo swo biha. Va swi xiya leswaku vana va lava rirhandzu, ku khathaleriwa ni ndhawu leyi sirhelelekeke leswaku va kula kahle, va tsaka emintlhavekweni naswona va endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Vatswari va fanele va swi kombisa erivaleni leswaku va va rhandza hakunene vana va vona. Leswi swi katsa ku sirhelela vana va vona emintirhweni leyi va hlakataka.

Swikombiso Swa Xiviri Swa Manguva Lawa

Ina, hi hanya “[eminkarhini] ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” (2 Timotiya 3:1-5) Hikwalaho ka swiyimo swo nonon’hwa swa timali, ematikweni yo tala hambi ku ri mindyangu ya Vakreste yi nga ha kuma swi fanerile ku tshika vana va sungula ku tirha. Hilaha se swi vuriweke hakona, ku hava lexi hoxeke hi ntirho lowunene ni lowu dyondzisaka vana. Ntirho wo tano wu nga n’wi pfuna emirini, emiehleketweni, emoyeni, emahanyelweni kumbe eku endleni ka vunghana exikolweni handle ko n’wi kavanyeta, eka vuhungasi lebyi ringaniseriweke ni le ku wiseni loku lavekaka.

Handle ko kanakana, vatswari lava nga Vakreste va lava leswaku vana va vona va tirha ehansi ka nkhathalelo wa vona, hayi kukota lava vathori vo biha va va endleke mahlonga hi ndlela ya tihanyi, ya nsele kumbe va nga tweriwi vusiwana. Vatswari vo tano va lava ku tiyiseka leswaku ntirho wun’wana ni wun’wana lowu vana va vona va wu endlaka a wu va hoxi ekhombyeni ra ku xanisiwa, ra ku pfinyiwa kumbe ku xaniseka emintlhavekweni. Naswona va lava ku va ekusuhi ni vana va vona. Hi ndlela leyi va nga endla ntirho wa vona lowu sekeriweke eBibeleni tanihi vadyondzisi va moya: “U ta yi dyonḍisa v̌ana v̌a wena [marito ya Xikwembu], u yi v̌ula e ndlwini ya wena, ne ku enḍeni ka wena, ni loko u ya etlela, ni loko u pfuka.”—Deteronoma 6:6, 7.

Tlhandlakambirhi, Mukreste u byeriwa ku kombisa ntlhaveko wa xinakulobye, ku va ni ntwela-vusiwana ni ku va ni ntsetselelo lowukulu. (1 Petro 3:8) U khutaziwa ku “[endlela] hinkwavo leswi nga swinene.” (Vagalatiya 6:10) Loko vanhu va fanele va kombiwa timfanelo to tano ta vukwembu, vana va fanele va kombisiwa tona ngopfu! Hi ku hanya hi ku landza Nawu-nsinya—“swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona”—Vakreste a va nge va dyeleli vana va vanhu van’wana, ku nga khathariseki leswaku i vana va Vakreste-kulobye kumbe e-e. (Matewu 7:12) Ku tlhandlekela kwalaho, tanihi leswi Vakreste ku nga vaaki lava yingisaka nawu, va fanele va lemuka leswaku a va yi tluli milawu ya hulumendhe loko ku tiwa exiringanisweni xa malembe lama lavekaka eka lava va va tirhelaka.—Varhoma 13:1.

Ntlhantlho Wa Xiviri

Ku vuriwa yini hi vumundzuku? Ku ni vumundzuku lebyinene bya vana ni lavakulu. Vakreste va ntiyiso va tiyiseka leswaku ntlhantlho lowu nga heriki wa xiphiqo xa ku thoriwa ka vana i hulumendhe ya misava leyi taka leyi Bibele yi yi vulaka “mfumo wa matilo.” (Matewu 3:2) Vanhu lava chavaka Xikwembu va wu khongelerile hi malembe-xidzana yo tala loko va te: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri kwetsimisiwe. Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.”—Matewu 6:9, 10.

Swin’wana leswi Mfumo lowu wu nga ta swi endla i ku herisa swiyimo leswi endlaka leswaku vana va tirha. Wu ta herisa vusweti. “Misav̌a yi humesile mihanḍu ya yona, Šikwembu, Šikwembu ša hina ši ta hi katekisa.” (Pisalema 67:6) Mfumo wa Xikwembu wu ta tiyisekisa leswaku hinkwavo va kuma dyondzo leyi faneleke leyi sekeriweke etimfanelweni ta vukwembu. “Loko [Xikwembu xi] ba misav̌a hi ku yi av̌anyisa, v̌anhu v̌a misav̌a v̌a dyonḍa ku lulama.”—Esaya 26:9.

Hulumendhe ya Xikwembu yi ta herisa mafambiselo ya rifuwo lama endlaka leswaku vanhu va nga kumi swilo hi ku ringana. Xihlawuhlawu xa rixaka, xa tiko, malembe kumbe rimbewu a xi nge he vi kona, tanihi leswi nawu lowukulu wa hulumendhe yoleyo ku nga ta va nawu wa rirhandzu, ku katsa ni xileriso lexi nge: “U fanele u rhandza warikwenu kukota loko u tirhandza.” (Matewu 22:39) Ehansi ka hulumendhe yo tano yo lulama, xiphiqo xa ku thoriwa ka vana xi ta hela nya!

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 30]

N’wini Wa Yindlu Ya Tinghwavava U Tshika Vanhwanyana Va Famba

KU RINGANA malembe ya 15, Ceciliab a a ri ni yindlu ya tinghwavava eka xin’wana xa swihlala swa le Kharibiya. A a xave vanhwanyana va 12 ku ya eka 15 hi nkarhi wun’we, vo tala va vona a va ri ehansi ka malembe ya 18 hi vukhale. Vanhwanyana lava va sindzisiwile hikwalaho ka swikweleti leswi a swi endliwe hi mindyangu ya ka vona. Cecilia u hakele swikweleti leswi kutani a teka vanhwanyana lava leswaku va n’wi tirhela. Hi muholo wa vona, a a hakela swakudya swa vona, a hakela leswiya ni leswiya ni ku vekela etlhelo xiphemu xa mali leyi a va xaveke ha yona. Va hete malembe yo tala va nga si kuma ntshunxeko. Vanhwanyana lava a va nga pfumeleriwi ku huma endlwini handle ka loko va famba ni murindzi.

Cecilia u xi tsundzuka kahle xiendlakalo xin’wana. Manana wa nhwanyana la nga nghwavava a a ta vhiki rin’wana ni rin’wana a ta teka bokisi ra swakudya—swakudya leswi nga xaviwa hi muholo wa “ntirho” wa n’wana wakwe wa nhwanyana. Nhwanyana yoloye a a kurisa n’wana wa jaha. A a nga swi koti ku hakela swikweleti swakwe, xisweswo a a nga ri na ntshembo wa ku hanya a ntshunxekile. Siku rin’wana u tidlele, a siya xipapilana lexi a xi hlamusela ku nyiketa n’wana wakwe wa mufana eka wansati loyi a a n’wi tirhela. Cecilia u kurise mufana loyi swin’we ni vana vakwe va mune.

Un’wana wa vana va vanhwanyana va Cecilia u sungule ku dyondza Bibele ni varhumiwa lava nga Timbhoni ta Yehovha. Cecilia u khutaziwe ku hlanganyela edyondzweni leyi, kambe eku sunguleni u arile hikuva a a nga si tshama a dyondza ku hlaya kumbe ku tsala. Kambe, hakatsongo-tsongo, hi ku twanyana mabulo ya Bibele, u sungule ku lemuka rirhandzu ra Xikwembu ni ku lehisa ka xona mbilu, kutani a tsakela ku rivalela ka xona. (Esaya 43:25) Hikwalaho ko navela ku dyondza Bibele hi yexe, hi ku hatlisa u dyondze ku hlaya ni ku tsala. Loko a ri karhi a endla nhluvuko evutivini bya Bibele, u vone xilaveko xo hanya hi ku landza mimpimanyeto ya Xikwembu leyi tlakukeke ya ku tikhoma.

Lexi hlamariseke vanhwanyana lava, siku rin’wana u va byele leswaku va ntshunxekile leswaku va famba! U hlamusele leswaku leswi a va swi endla a swi nga n’wi tsakisi Yehovha. A nga kona ni un’we la hakeleke xikweleti xakwe. Hambiswiritano, vambirhi va tile va ta tshama na yena. Un’wana u hetelele a ri Mbhoni leyi khuvuriweke. Cecilia u ve mudyondzisi wa Bibele wa nkarhi hinkwawo ku ringana malembe ya 11, a pfuna vanhu van’wana leswaku va tshika swiendlo leswi kombisaka ku nga xiximi Xikwembu.

[Nhlamuselo ya le hansi]